1. Օձեր
• Օձերը պատկանում են ողնաշարավորների տիպի
սողունների դասի թեփուկավորների կարգի ենթակարգին:
Հայտնի է 26 ընտանիքի շուրջ 2978, ՀՀ-ում՝ 4 ընտանիքի
(կույր օձեր, վիշապներ, իժեր, լորտուներ) 23 տեսակ:
• Օձերը տարածված են երկրագնդի բոլոր անկյուններում,
բայց տեսակների բազմազանությամբ շատ են հատկապես
արևադարձային երկրներում: ՀՀ-ում հիմնական մասն
ապրում է նախալեռնային կիսաանապատների,
տափաստանների (արևմտյան վիշապիկ, դեղնափոր,
բազմագույն սահնօձեր, հայկական լեռնատափաստանային
վահանագլուխ իժ, գյուրզա և այլն), որոշ տեսակներ
(պղնձօձ, Դարևսկու և տափաստանային
իժեր)` անտառային և մերձալպյան գոտիների քարքարոտ
զառիվայրերում, ժայռերում, քարակույտերում և այլուր:
Օձերը վարում են ցամաքային, կիսաջրային, ծովային,
ծառաբնակ և ստորգետնյա կենսակերպ:

2. Օձեր
• Ունեն ճկուն, վերջավորություններից զուրկ մարմին, որը
մերթ պարանի պես ոլորվում է, մերթ անսպասելի ուժով
ուղղվում է և գետնին գալարվելով սողում: Տարբեր
տեսակների հասուն օձերի մարմնի երկարությունը 7,5 սմ12 մ է, զանգվածը՝ 5գ–200կգ, կյանքի տևողությունը՝ 8–40
տարի: Օձի չոր մաշկը ծածկված է թեփուկներով:
Տեղաշարժվում է` փորի վրայի թեփուկներով գետնին
հենվելով. եթե թեփուկները շփման հենարան չունենան, օձը
շարժվել չի կարողանա: Դրա փոխարեն օձերը
հեշտությամբ սողում են ծառն ի վեր. այդ դեպքում նրանց
օգնում է հզոր մկանունքը:
• Օձերը նաև լողում են: Անակոնդա հսկա վիշապօձը կամ
ջրային լորտուն երկար են մնում ջրում: Իսկ ծովային օձերի
ողջ կյանքն անցնում է ջրում:
• Օձերը բազմանում են ձվադրությամբ,
ձվակենդանածնությամբ և կենդանածնությամբ:

3. Օձեր
• Օձերը նայում են անթարթ, նրանց աչքերը կոպեր չունեն,
ծածկված են լոկ թափանցիկ թաղանթով: Ժամանակ առ
ժամանակ օձերը մաշկափոխվում են, նույնիսկ աչքերի
վրայի կլոր, թափանցիկ թաղանթն է ընկնում: Բայց այդ
կիսաթափանցիկ մաշկը չպետք է շփոթել օձի կաշվի հետ:
Կաշին մնում է և նույնիսկ այնպես է փայլում, ասես լաքած
լինի: Մաշկափոխությունից հետո օձերն արտակարգ
գեղեցկանում են: Օձերի գանգի ոսկրերը միացած են
շարժուն ձևով, իսկ ներքին ծնոտի աջ ու ձախ աղեղները՝
ձգվող կապաններով, ինչն ապահովում է օձերի բերանի
լայն բացվածքը, որը նրանց հնարավորություն է տալիս կուլ
տալ բավականին խոշոր կենդանիներ և առանց ծամելու
մանրացնել: Օձերի թոքերը զարգացած են անհամաչափ
(աջն ավելի մեծ է): Շնչառությունը կատարվում է մարմնի
բոլոր մկանների կծկումների շնորհիվ:

4. Օձեր
• Անհանգստության ժամանակ առաջացող
խորը շնչառումն ուղեկցվում է ֆշշոցով, որը
նախազգուշացման միջոց է: Շատ թունավոր
շառաչող օձերի պոչի ծայրին կան եղջրային
բոժոժներ: Որևէ կենդանու նկատելիս օձը վեր
է ցցում պոչն ու թափահարում բոժոժները,
որոնց շառաչյունն ազդանշան է, թե ինքը
նկատել է կենդանուն, և պետք չէ իրեն
մոտենալ: Մարդկանց վրա օձերը գրեթե չեն
հարձակվում: Օձը խայթում է, երբ նրան
տրորում են կամ ձեռքը մտցնում նրա
թաքստոցը:

5. Օձեր
• Օձի թույնը որսի և պաշտպանության
նույնպիսի զենք է, ինչպես գիշատիչների
ժանիքներն ու ճանկերը: Թույնն արտադրվում
է գլխի 2 կողմերում տեղադրված հատուկ
գեղձերում, որտեղից ծորաններով անցնում է
թունավոր ատամների մեջ: Օձերը չեն կծում,
այլ «կտցահարում» են՝ թույնը ներարկելով
ատամներով առաջացրած վերքի մեջ:
Ատամները շատ սուր են, կեռանման, հետ
ծռված:

6. Օձեր
• Այն, ինչը սխալմամբ խայթ են անվանում, պարզապես օձի
լեզուն է, որ միշտ «պարում» է նրա շուրթերի շուրջը: Լեզուն
շոշափում է շրջապատը, այն օձի շոշափելիքի օրգանն է.
օդում և առարկաների վրա եղած քիմիական
միացությունների մոլեկուլները լեզվով հավաքելով՝
փոխանցում է վերին ծնոտի առջևի մասում տեղադրված
յակոբսոնյան օրգանին, որի միջոցով տարբերակում է
նյութերի ծանոթ ու անծանոթ լինելը: Շառաչող (բոժոժավոր)
օձի աչքերից քիչ ներքև կան 2 փոսիկներ: Դրանք ընկալում
են կենդանիների մարմնից անջատվող ջերմությունը՝
զանազանելով ջերմաստիճանի մեկ հազարերորդականի
հասնող տարբերությունները: Այդ պատճառով էլ օձը
կարող է հանգիստ որս անել լիակատար մթության մեջ:
Գիտնականները ջանում են բացահայտել օձի այդ օրգանի
գաղտնիքը և դրան նմանվող սարք պատրաստել:

7. Օձեր
• Բացի թունավոր օձերից, կան նաև բազմաթիվ
ոչ թունավոր օձեր: Մարդիկ հաճախ անխտիր
ոչնչացնում են օձերին. փոքրերին՝ թույնի
վախից, մեծերին՝ հանուն շահույթի. օձերի
կաշվից գեղեցիկ պայուսակներ, գոտիներ և
կոշիկներ են պատրաստում:

8. Օձեր
• Սակայն օձերն օգտակար են. նրանց թույնից
պատրաստում են արժեքավոր դեղորայք, իսկ
թունավոր օձերի խայթոցի դեմ հատուկ շիճուկ
են կիրառում:
• Օձի թույն ստանալու նպատակով այժմ օձեր
են բազմացնում բուծարաններում: Օձից
թույնը վերցնում են՝ նրան ստիպելով «կծել»
ապակե փոքրիկ բաժակի շուրթը: Շատ օձեր
ամիսներ շարունակ թույն են տալիս:
• Օձերն այլ օգուտ էլ են տալիս. ոչնչացնում են
բազմաթիվ վնասատու կրծողների: