the following case stuy is compilation of single case study analysis on history taking and its importance along with more correlation available in classical ayuverda text done in NIA,Jaipur ,diagnosed pandu/sotha here are some relatable keywords-anaemia-śotha-edema-case study-inflammation-ayurvedic treatment-ayurveda-trisothiya adhyaya-carak samhita-sushrutha samhita-ashtanga-vagbhatta

1. ŚOTHA
-opd based case study
Dr SAKSHI BHARDWAJ
MD SCHOLAR

2. CASE STUDY-1
DIAGNOSES -SOTH/PANDU
CONSULTANT-DrA.K PANJA
HARGOVIND
70/M
FIRST VISIT DATE-20-10-22

3. DATE 20-10-22
C/O BLOOD IN URINE- EVERY MORNING 3 MONTHS THEN TOOK MEDICATION,
EDEMA IN FEET GRADUALLY INCREASING 2 YEARS(O/E-PITTING EDEMA)
K/C/O DMT2-2002, HTN 2013, STENTS IMPLANT :2015 ,2018
BP-110/70mmHg
OTHER MEDICATION-URIMAX,ATORVASTATIN,APLAZAR,DYTOR,SHELCAL,UROTONAL
P/H APPETITE-REGULAR,VEGETARIAN DIET
BOWEL-2/DAY WITH MEDICATION,
MICTURITION-SARAKTA,DAURGANDHYA DAY-7-8,NIGHT-2~5 LITRE WATER CONSUMPTION,
SLEEP-NORMAL
REGIME- 6AM-WAKE UP, BrkF-DUGDHA,DALIA, LunC-1PM-ROTI SABJI ,DAHI(RARE) ,Dinn-7-8PM-DAAL ROTI
SABJI,
LABS 30-08-22-BLOOD UREA-84.16MG%, BLOOD UREA NITROGEN-40.07MG%,SERUM CREATININE-2.14MG%
26-04-22-HbA1C-5.44%, Hb-7.3 BP-110/70 MMHG
29-09-22-URINE ROUTINE -E.COLI, KLEBESSIA,PNEMONIA ,NAROPANOM INJ.-RELIEF IN PAIN FOR 7DAYS HAD
CLOTS IN URINE NOW IMPROVED

4. Analysis-HISTORY TAKING
Presenting illness (प्रधानवेदना)-ŚOTHA
Associatedillness(अनुबन्धवेदना)-PASSIN
G URINE WITH BLOOD-GIVING REDDISH
APPEARENCE
H/o presentingillness
(अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-SARAKTA MUTRATA-2019-2-3DAYS EVERY
MORNING 3 MONTHS THEN TOOK
MEDICATION
-PADASOPH GRADUALLY INCREASING 2
YEARS(O/E-PITTING EDEMA)
Relieving/Aggravating factors
(उपशयः/ अनुपशयः) –
आहार (Food article)-DUGDHA,DALIA,ROTI
SABJI ,DAHI(RARE)
वहार (Activities/regimen)-UNABLE TO
PERFORM MOST DAY TO DAY ACTIVITIES
औषध
(MEDICATION)-URIMAX,ATORVASTATIN,APLAZ
AR,DYTOR,SHELCAL,UROTONAL
देशः(Place)--
कालः( Season/ time of the day) -
ŚARAD/ONSET IN VARSHĀ-SINCE 3MONTHS

5. Analysis-history taking
Diet and Food habits (आहार)
How many times you eat in a day
(Major Meal)?- Thrice Daily
What kind of food you usually
take?-Light food
How do you rate your food quantity?
N/A
Do you get hunger for the
successive food time?- Yes
How do you enjoy the taste of food?
N/A

6. Analysis-history taking
H/O past illness
(पूवर्मव्या धवृत्तिान्तः)-DMT2-2002, HTN
2013,UTI
Family history (क
ु लजवृत्तिान्तः)-N/A
Treatment history ( च कत्सावृत्तिान्तः)
Treatment-URIMAX,ATORVASTATIN,APLAZ
AR,DYTOR,SHELCAL,UROTONAL
Surgical-STENTS IMPLANT :2015 ,2018

7. Analysis-history taking
व्यायामः(Physical exercise)-UNABLE TO
DUE TO ILLNNESS
Nature: Walking-VERY LESS
Drinking Water
Source : -
Type : Boiled and Cooled
Quantity: How many glasses per day/
night?-3litres
Habit of drinking large amount of
water soon after waking up?-
Habit of taking liquids/ water/ liquid
food at night?-
Habit of drinking water and vomiting
out on empty stomach each day?-

8. Analysis-history taking
Type of diet: Veg
Vegetarian:Grain: Rice/ Wheat
Pulses: MUNGA, MASURA,CHANNA,MIX
DAAL
नद्रा: SLEEP- DISTURBED
How many times do you wake up in
the middle of the night- once
How time does it take to fall
asleep after you get into bed at
bedtime-DELAYED
Dream habits: Less

9. Analysis-SYMPTOMS
H/o presentingillness
(अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-SARAKTA MUTRATA-IN 2019 FOR2-3DAYS
EVERY MORNING 3 MONTHS -TOOK
MEDICATION HERE ,REDUCED WITH
TREATMENT IN
RAKTAPITT(ADHO)-..बहुवाते तु शरीरे
वातसंसगार्मदधः प्र तपद्यमानं मूत्रपुरीषमागार्मभ्यां
प्र यवते.. C.Ni 2.7
MRITIKABHAKSHANA JANYA PANDU-
मृ त्तिकादनशीलस्य …शूनगण्डा क्षक
ू टभ्रूः
शूनपान्ना भमेहनः| क्र मकोष्ठोऽ तसायर्येत मलं सासृक्
कफािन्वतम्|C.Ci 16.27-30
KAMLA-हा रद्रनेत्रः स भृशं
हा रद्रत्वङ्नखाननः|रक्तपीतशकृ न्मूत्रो भेकवणर्को
हतेिन्द्रयः|C.Ci16.35,
MUTRASADA- पत्तिं कफो द्वाव प वा बस्तौ संहन्यते
यदा|मारुतेन तदा मूत्रं रक्तं पीतं घनं सृजेत्|C.Si
9.27
USNAVATA-उष्मणा सोष्मक
ं मूत्रं शोषयन्
रक्तपीतकम्|उष्णवातः सृजेत्
कृ छ्राद्बस्त्युपस्था तर्मदाहवान्|C.Si 9.38
RAKTAMEHA- वस्रं लवणमुष्णं च रक्तं मेह त यो
नरः| C.Ni 4.32
MANJITHAMEHA-मिञ्जष्ठोदकसङ्काशं भृशं वस्रं
प्रमेह त|C.Ni 4.33

10. Analysis-SYMPTOMS
H/o presentingillness
(अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-PADASOPH GRADUALLY INCREASING 2
YEARS(O/E-PITTING EDEMA)
-SWELLING IN FEET-AT NIGHT
VATODARA-क
ु क्षपा णपादवृषणश्वयथुः,...
अधोगुरुत्वं वातवचर्कोमूत्रसङ्गः,...एतद्वातोदर म त
C.Ci13
AMAVATA-अङ्गमदर्कोऽरु चस्तृष्णा, यालस्यं गौरवं
ज्वरः। अपाकः शूनताऽङ्गाना, मामवातस्य लक्षणम्
॥M.Ni 26.6
VAYUVRIDDHI-खाज्य-पानुल्य-क
ु ब्जत्वं,
शोथाऽङ्गानाम नद्रता गभर्म-शुक्र-रजोनाशः, स्पन्दनं
गात्रसुप्तताM.Ni 22.11
PITTA ADHIKYA VATARAKTA- पत्तिे वदाहः
सम्मोहः, स्वेदो मू छार्म मदः सतृट् |
स्पशार्मसहत्वंरुग्रागः, शोथः पाको भृशोष्मता M.Ni
23.11
KAPHAVRUTA VATA- व्याने पत्तिावृते क्लमः ।
स्तम्भनो दण्डकश्चा प, शूल-शोथौ कफावृते ॥M.Ni
22.26
DUSHIVISH-पादकरप्रशोथ म त पादे करे च प्रकृ ष्टं
शोथं करो त।
MRITIKABHAKSHANA JANYA PANDU-
मृ त्तिकादनशीलस्य शूना क्षक
ू ट-गण्ड-भ्रूः ,
शूनपान्ना भ-मेहनः। क्र मकोष्ठोऽ तसायर्येत, मलं
सासृक्कफािन्वतम्॥M.Ni 8.11
KAPHSOTHA-स कृ छ्रजन्मप्रशमो नपी डतो न
चोन्नमेद्रा त्रबली कफात्मकः|C.Ci 12.14|

11. DATE 20-10-22
C/O -BLOOD IN URINE- EVERY MORNING 3 MONTHS THEN TOOK MEDICATION
EDEMA IN FEET GRADUALLY INCREASING 2 YEARS(O/E-PITTING EDEMA)
K/C/O DMT2-2002, HTN 2013, STENTS IMPLANT :2015 ,2018
BP-110/70
OTHER MEDICATION-URIMAX,ATORVASTATIN,APLAZAR,DYTOR,SHELCAL,UROTONAL
P/H APPETITE-REGULAR , BOWEL-2/DAY WITH MEDICATION, MICTURITION-SARAKTA,DORGANDHYA
DAY-7-8,NIGHT-2~5 LITRE WATER CONSUMPTION, SLEEP-NORMAL
REGIME- 6AM-WAKE UP, BrkF-DUGDHA,DALIA, LunC-1PM-ROTI SABJI ,DAHI(RARE) ,Dinn-7-8PM-DAAL ROTI
SABJI,
LABS 30-08-22-BLOOD UREA-84.16MG%, BLOOD UREA NITROGEN-40.07MG%,SERUM CREATININE-2.14MG%
26-04-22-HbA1C-5.44%, Hb-7.3BP-110/70 MMHG
29-09-22URINE ROUTINE -E.COLI, KLEBESSIA,PNEMONIA ,NAROPANOM INJ.-RELIEF IN PAIN FOR 7DAYS HAD
CLOTS IN URINE NOW IMPROVED
Rx 1. KAMDUDHA RASA 125MG+PRAVALPANCAMRITA125+VAIDURYA PISHTI 250 -BD(7AM 5PM)
2. NEERI KFT-1TSP BD
3. PUNARNAVA ASHTAKA KASHAYAM-5 GM IN -250MLWATER REDUCE TO 50ML
(1:16-BOIL -⅛-2PALA / 56ML DOSE, 28GM CURNA IN 450ML WATER REDUCED TO 50ML)
4. PUNARNAVA MANDUR-500MG
5. KLEDAGHNA PEYA-BHOJANARTHA

12. DATE 24-10-22
C/O -ALPAMALATYAGA PRAVRITI
K/C/O
P/H
LABS

13. Analysis-history taking
H/o presentingillness
(अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-UNABLE TO PASS STOOL WITHOUT
MEDICATION
-ALPAMALATYAGA PRAVRITI
SANNIPĀTAJA JVARA- शरसो लोठनं तृष्णा
नद्रानाशो हृ द व्यथा|स्वेदमूत्रपुरीषाणां
चराद्दशर्मनमल्पशः| C.Ci 3.106
ĀMAVĀTA-हृद्ग्रहं वड् वबद्धताम् M.N 25.10
PAKVAŚYASTHA VĀTA-KR
̥CHRAPRAVRITTI
GULMA-KR
̥CHRAVIṬA
BADHAGUDODARA-KR
̥CCHRAPURISHAM
SANNIRUDDHAGUDA-KR
̥ICCHRENA PURIŚA
RUKṢĀDI BHOJANA-KR
̥CCHRATĀ
PRAVAHIKĀ-ALPAM BAHUŚOMALĀKTA
VĀTATISĀRA-ALPAMALPAM ŚAKR
̥T
VĀTARŚAḤ-STOKA-VARCA PRAVR
̥TTI

14. DATE 24-10-22
C/O -ALPAMALATYAGA PRAVRITI
K/C/O
P/H
LABS
Rx 1. CST 20-10-22- KAMDUDHA 125MG+PRAVALPANCAMRITA125+VEDURYA PISHTA250 -BD(7AM 5PM)
2. NEERI KFT-1TSP BD
3. PUNARNAVA ASHTAKA KASHAYAM-5 GM IN -250MLWATER REDUCE TO 50ML
4. PUNARNAVAMANDUR-500MG
5. KLEDAGHNA PEYA-BHOJANARTHA
6. GANDHARVAHASTADI ERANDA TAILAM 10ML-BD

15. DATE 10-11-22
C/O FOLLOW UP
℅ PADASOPHA DECREASED
SARAKTAMUTRATA-IMPROVED NOT SINCE 28-10-22
K/C/O -
P/H APP -N ,
BOWEL-1/DAY, UNSATISFACTORY, DARK COLOR STOOL-URGE TO PASS STOOL ONLY AFTER 1SPOON
CREMAFINPLUS OR ELSE NO URGE ,
SLEEP-NEGATIVE THOUGHTS SO UNABLE TO SLEEP PROPERLY,NO DAY SLEEP,
URINE-IMPROVEMNET ,
STOPPED DUGDHA DALIA Brkf, TAKING KLEDAGHNA PEYA, LunC & Dinn-ROTI SABJI
LABS 29-09-22
URINE ROUTINE -E.COLI, KLEBESSIA,PNEMONIA ,NAROPANOM INJ.-RELIEF IN PAIN FOR 7DAYS HAD CLOTS IN
URINE NOW IMPROVED

16. Analysis-history taking
H/o presentingillness (अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-NIDRANASH,ALPANIDRA,NIDRAVIPARYAYE -KRISHNA MALA TYAGA.
-KRISHNA VARCA-VATAJSVARABHEDA
-KRISHNAVITTA-VATARSHA
-SHYAVVITTA-VATANUBANDH RAKTARSHA
-KUMBHAKAMLA-KRISHNAPITASHKRINMUTRA
(ASADHYA LAKSHANA)C.Ci16.37
-SANNIPATAJA JVARA- शरसो लोठनं तृष्णा
नद्रानाशो हृ द व्यथा|स्वेदमूत्रपुरीषाणां
चराद्दशर्मनमल्पशः| C.Ci 3.106
-AMAVATA VRIDHAVASTHA- शूलं तथा
नद्रा वपयर्मयम् |M.N 25.10
-PITTAJA JVARA-वेगस्तीक्ष्णोऽ तसारश्च
नद्राल्पत्वं तथा व मः |....स्वेदश्च जायते |M.N
2.10
-TAMAK SVASA -न चा प लभते नद्रां शयानः
श्वासपी डतः M.N 12.31

17. DATE 10-11-22
C/O FOLLOW UP
℅ PADASOPHA DECREASED
SARAKTAMUTRATA-IMPROVED NOT SINCE 28-10-22
K/C/O -
P/H APP -N ,
BOWEL-1/DAY, UNSATISFACTORY, DARK COLOR STOOL-URGE TO PASS STOOL ONLY AFTER 1SPOON
CREMAFINPLUS OR ELSE NO URGE ,
SLEEP-NEGATIVE THOUGHTS SO UNABLE TO SLEEP PROPERLY,NO DAY SLEEP,
URINE-IMPROVEMNET ,
STOPPED DUGDHA DALIA Brkf, TAKING KLEDAGHNA PEYA, LunC & Dinn-ROTI SABJI
LABS
Rx 1. CST 20-10-22
2. ADV-AVOID DUGHDA,RICE

18. DATE 04-02-23
C/O -PEDAL EDEMA B/L-INCREASE BY EVENING
-SEVERE HEADACHE, WITH BREATHLESSNESS
-RELIEF IN BLEEDING WHILE URINATION
K/C/O H/O-URINE INFECTION 22’SEPT-
P/H APP-DECREASED
BOWEL-CONSTIPATED, UNABLE TO PASS WITHOUT MEDICATION
LABS BP-160/110MMHG
WT-64KG

19. Analysis-history taking
H/o presentingillness
(अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-SEVERE HEADACHE, WITH
BREATHLESSNESS
SIRASULA-SVAYATHURODHA UDAVARTA
SIRAPIDHA- APTANAKA
SHIRAS BHEDA-VISUXHIKA
SIRATODA-VATAJATRISNA
SIROGURUTVAM-KAPHAJSULA,
KAPHAJPRATISHYAYA, KAPHAJA
SIROROGA, VEGAVRODH-ASRU
TRIDOSAJ VRANA-दाहज्वरश्वसनमूछर्मनवक्त्रशोषा
यस्यां M.N 45.4
SVASA-YAKRITAVIKAR, DUSHIVISA,
SANNIPtika jvara

20. DATE 04-02-23
C/O -PEDAL EDEMA B/L-INCREASE BY EVENING
-SEVERE HEADACHE, WITH BREATHLESSNESS
-RELIEF IN BLEEDING WHILE URINATION
K/C/O H/O-URINE INFECTION 22’SEPT-
P/H APP-DECREASED
BOWEL-CONSTIPATED, UNABLE TO PASS WITHOUT MEDICATION
LABS BP-160/110MMHG
WT-64KG
Rx 1. PUNARNAVASTHAKA KWATH 3+GOKSHUR2GM-PANIYE 3LT-REDUCE TO 2.5 LITR
2. KATUKI CURNA-1.5GM- PREPARE 400ML WATER REDUCE TO 200ML TAKE WITH GANDHARVAHASTADI
ERANDA TAILAM (10ML)
3. SHIVA GUIKA-1TAB-D
4. PRAVA PANCAMRITA 125MG+ KEHURVAPISHHTI 250 +VAIDURYAPISHTI250
5. KLEDAGHNA PEYA

21. DATE 18-02-23
C/O
K/C/O
P/H
LABS
Rx CST-04-02-23

22. DATE 23-02-23
C/O SWELLING IN FEET-AT NIGHT
BREATHLESS
FROTHY URINE
K/C/O
P/H
LABS

23. Analysis-history taking
H/o presentingillness
(अद्यत नकवेदनावृत्तिान्तः)-
-SMELL IN URINE
-FROTHY URINE
MAJISHTHAMEHA-मिञ्जष्ठोदकसङ्काशं भृशं वस्रं
प्रमेह त C.N 6.32
LOHITAMEHA- वस्रं लवणमुष्णं च रक्तं मेह त यो
नरः C.N 6.32
PHENAMEHA-स्तोक
ं स्तोक
ं सफ
े नम छं फ
े नमेही
S.Ni 6.10

24. DATE 23-02-23
C/O SWELLING IN FEET-AT NIGHT
BREATHLESS
FROTHY URINE
K/C/O
P/H
LABS
Rx CST-04-02-23
PUNARNAVA MANDUR

25. DATE 13-04-23
C/O FOLLOW UP
K/C/O
P/H
LABS
Rx CST 23-02-23
MAHATIKTA 5ML-BD
KSHIRABALA-SIROPICU

26. DATE 04-05-23
C/O PEDAL EDEMMA-10D
RASH ON BOTH HANDS,ITCHY-15D
K/C/O
P/H APP-N
BOWEL-CONSTIPATED
BLADDER-LOW
SLEEP-DECREASED
LABS
Rx PUNARNAVA KASHYA-10ML
PUNARANAVA MANDUR-500MG-BD
ABANA-1TAB-BD
SHIVAGUTIKA-1TAB BD
MAHATIKTA PANIYE
PUNARNAVADI KASHAY-5GM IN 250ML

27. DATE 22-06-23
C/O PEDAL EDEMMA-REDUCED
K/C/O
P/H APP-N
BOWEL-CONSTIPATED
BLADDER-SMELL↑
SLEEP-DECREASED,BLEEDING SOMETIMES IN PAST15DAYS
LABS
Rx -SOTHARI LAUHA-250MG+CANDANADI LAUHA 125MG+ KAMDUDHARASA 125MG +PRAVALPANCAMRITA125MG
+VAIDURYA PISHTI125MG-BD
-PUNARNAVASHTAKA KWATHA-10GM PREPARE 50ML
-GANDHARVAHASTADI ERANDA TAILAM 10ML-BD

29. SAMPĀPTI
बा याः सराः प्राप्य यदा
कफासृिक्पत्तिा न सन्दूषयतीह
वायुः|
तैबर्मद्धमागर्मः स तदा
वसपर्मन्नुत्सेध लङ्गं श्वयथुं
करो त||C.Ci 12.8||
रक्त पत्तिकफान् वायुदुर्मष्टो दुष्टान्
ब हः सराः |नीत्वा रुद्धग तस्तै हर्म
क
ु यार्मत्त्वङ्मांससंश्रयम् |M.N
36.1|
PURVARUPA
ऊष्मा तथा स्याद्दवथुः
सराणामायाम इत्येव च
पूवर्मरूपम्C.Ci 12.10
LAKṢAṆA
सगौरवं स्यादनविस्थतत्वं
सोत्सेधमुष्माऽथ सरातनुत्वम्|
सलोमहषार्मऽङ्ग ववणर्मता च
सामान्य लङ्गं श्वयथोः
प्र दष्टम्|C.Ci12.11|

30. ŚOTHA-CLASSIFICATION
त्रयः शोथा भविन्त
वात पत्तिश्लेष्म न मत्तिाः, ते
पुनद्र्म व वधा नजागन्तुभेदेन
C.Su 18.3
2
प्रकृ त भस्ता भस्ता भ भर्मद्यमानो
द् व वधिस्त्र वधश्चतु वर्मधः
सप्त वधोऽष्ट वधश्च शोथ
उपलभ्यते, पुनश्चैक
एवोत्सेधसामान्यात् C.Su 18.8
3
त्र वधो नजश्च
सवार्मधर्मगात्रावयवा श्रतत्वात्|C.Ci
12.8
सवर्मिस्त्रदोषोऽ धकदोष लङ्गैस्त छब्
दमभ्ये त भषिग्जतं च|C.Ci
12.10|

31. ŚOTHA
ĀGANTUJA NIJA
KAPHAJA
VATAJA PITTAJA
INNUMERABLE
RUJĀ
AVAYAVA
ĀŚRITA-
FURTHER OF 19 TYPES
SARVĀNGA
ARDHĀNGA

32. ŚOTHA-nIJA -NIDĀNA C.Su18
स्नेहस्वेदवमन वरेचनास्थापनानुवासन शरो वरेच
नानामयथावत्प्रयोगािन्मथ्यासंसजर्मनाद्वा
छद्र्मयलसक वसू चका
श्वासकासा तसारशोषपाण्डुरोगोदरज्वरप्रदरभगन्द
राशर्को वकारा तकशर्मनैवार्म क
ु ष्ठकण्डू पडका द भवार्म
छ दर्मक्षवथूद्गारशुक्रवातमूत्रपुरीषवेगधारणैवार्म
कमर्मरोगोपवासा वक शर्मतस्य वा
सहसा ऽ तगुवर्मम्ललवण पष्टान्न फलशाक
राग द ध ह रतक मद्य मन्दक
वरूढनवशूकशमीधान्यानूपौदक प शतोपयोगा
न्मृत्पङ्कलोष्टभक्षणाल्लवणा तभक्षणा
द्गभर्मसम्पीडनादामगभर्मप्रपतनात् प्रजातानां च
मथ्योपचारादुदीणर्मदोषत्वा च शोफाः
प्रादुभर्मविन्त

33. ŚOTHA-nIJA -NIDĀNA
शुद् यामयाभक्तकृ शाबलानांक्षाराम्
लतीक्ष्णोष्णगुरूपसेवा|
द याममृ छाक वरो धदुष्टगरोपसृष्
टान्न नषेवणं च|
अशार्शांस्यचेष्टा न च
देहशुद् धमर्ममर्कोपघातो वषमा
प्रसू तः|
मथ्योपचारः प्र तकमर्मणां च
नजस्य हेतुः श्वयथोः प्र दष्टः||
C.Ci 12.5-6
NIJA-SAMPRAPATI
उरःिस्थतैरू वर्ममधस्तु वायोः
स्थानिस्थतैमर्म यगतैस्तु म ये|
सवार्मङ्गगः सवर्मगतैः क्व चत्स्थैदर्कोषैः
क्व चत्
स्या छ्वयथुस्तदाख्यः||C.Ci12
.9
NIJA-CIKITSĀ
नदानदोषेतुर्म वपयर्मयक्रमैरुपाचरेत्तिं
बलदोषकाल वत्|C.Ci 12.16|

34. NIĀDANA
शीतरूक्षलघु वशदश्रमोपवासा तकशर्म
नक्षपणा द भवार्मयुः
प्रक
ु पतस्त्वङ्मांसशो णतादीन्य भभू
य शोफ
ं जनय त
SAMPRRĀPTI
प्रक
ु पतस्त्वङ्मांसशो णतादीन्य भभू
य शोफ
ं जनय त
LAKṢANA
स क्षप्रोत्थानप्रशमो भव त, तथा
श्यामारुणवणर्मः प्रकृ तवणर्को वा,
चलः स्पन्दनः
खरपरुष भन्नत्वग्रोमा छद्यत इव
भद्यत इव पीड्यत इव
सूची भ रव तुद्यते
पपी लका भ रव संसृप्यते
सषर्मपकल्काव लप्त इव
च म चमायते सङ्क
ु यत
आयम्यत
VATAJA-ŚOTHA

35. NIĀDANA
उष्णतीक्ष्णकटुकक्षारलवणाम्लाजीणर्म
भोजनैरग्न्यातपप्रतापैश्च पत्तिं
प्रक
ु पतं
SAMPRRĀPTI
वङ्मांसशो णतान्य भभूय शोथं
जनय त
LAKṢANA
स क्षप्रोत्थानप्रशमो भव त,
कृ ष्णपीतनीलताम्रावभास उष्णो
मृदुः क पलताम्ररोमा उष्यते दूयते
धूप्यते ऊष्मायते िस्वद्यते
िक्लद्यते न च स्पशर्ममुष्णं च
सुषूयत
PITTAJA-ŚOTHA

36. NIĀDANA
गुरुमधुरशीतिस्नग्धैर तस्वप्नाव्याय
◌ामा द भश्च श्लेष्मा प्रक
ु पत
SAMPRRĀPTI
त्वङ्मांसशो णतादीन्य भभूय शोथं
जनय त
LAKṢANA
स कृ छ्रोत्थानप्रशमो भव त,
पाण्डुश्वेतावभासो गुरुः िस्नग्धः
श्लक्ष्णः िस्थरः स्त्यानः शुक्लाग्ररोमा
स्पशर्कोष्णसह C.Su12
गुरुः िस्थरः पाण्डुररोचकािन्वतः
प्रसेक नद्राव मवि नमान्द्यकृ त्|
स कृ छ्रजन्मप्रशमो नपी डतो न
चोन्नमेद्रा त्रबली कफात्मकः|
C.Ci 12.14|
KAPHAJA-ŚOTHA

37. CIKITSĀ
SĀMĀNYA CIKITSĀ-
अथामजं
लङ्घनपाचनक्रमै वर्मशोधनैरुल्बणदोषमा दतः|
शरोगतं शीषर्म वरेचनैरधो
वरेचनैरू वर्महरैस्तथो वर्मजम्
उपाचरेत् स्नेहभवं वरूक्षणैः प्रकल्पयेत्
स्नेह व धं च रूक्षजे|
वबद्ध वट्क
े ऽ नलजे नरूहणं घृतं तु
पत्तिा नलजे स तक्तकम्||
SĀMĀNYA CIKITSĀ-
पयश्च मू छार्मर तदाहत षर्मते वशोधनीये तु
समूत्र मष्यते|
कफोित्थतंक्षारकटूष्णसंयुतैःसमूत्रतक्रासवयुिक्त भजर्म
येत्|
C.Ci12.17-19

38. CORRELATION TO SOME MORE SAṀHITĀ REFERENCES
पाटलािग्नमन्थश्योनाक बल्वकाश्मयर्मकण्टका र
काबृहतीशालपणर्णीपृिश्नपणर्णीगोक्षुरका इ त
दशेमा न श्वयथुहरा ण भविन्त C.Su
4.16
लङ्घनं पाचनं शोधे शरः काय वरेचनम् ।
वमनं च यथासत्त्वं यथोदोषं प्रकल्पयेत् ।।
स्नेहोऽथ वा तक
े शोथे बद्ध वट्क
े नरूहणम् ।
पयो घृतं पै त्तिक
े तु कफजे रूक्षणक्रमः ।।
अथामजं
लङ्घनपाचनक्रमै वर्मशोधनैरुल्वणदोषमा दतः।
शरोगतं
शीषर्म वरेचनैरधो वरेचनैरू वर्महरैस्तथो वर्मगम्।
उपाचरेत्स्नेहभवं वरूक्षणैःप्रकल्पयेत्स्नेह व धं
च रू क्षते ।। B.R 42.1-3।।

39. SĀDHYA-ASĀDHYATĀ
कृ शस्य रोगैरबलस्य यो
भवेदुपद्रवैवार्म व मपूवर्मक
ै युर्मतः|
स हिन्त ममार्मनुगतोऽथ रािजमान्
प रस्रवेद्धीनबलस्य सवर्मगः
अहीनमांसस्य य एकदोषजो नवो
बलस्थस्य सुखः स साधने|C.Ci
12.15-16
SĀDHYA-ASĀDHYATĀ
यस्तु पादा भ नवृर्मत्तिः शोथः
सवार्मङ्गगो भवेत्|जन्तोः स च
सुकष्टः स्यात् प्रसृतः स्त्रीमुखा च
यः|
|स च कष्टतमो ज्ञेयो यस्य च
स्युरुपद्रवाः| C.Su18.16-17
UPADRAVA
छ दर्मः श्वासोऽरु चस्तृष्णा
ज्वरोऽतीसार एव च|
सप्तकोऽयं सदौबर्मल्यः
शोफोपद्रवसङ्ग्रहःC.Su18.18

40. CIKITSĀ
APATHYA-
ग्राम्याब्जानूपं प शतमबलं शुष्कशाक
ं नवान्नं
गौडं पष्टान्नं द ध तलकृ तं वज्जलं मद्यमम्लम्|
धाना वल्लूरं समशनमथो गुवर्मसात्म्यं वदा ह
स्वप्नं चारात्रौ श्वयथुगदवान् वजर्मयेन्मैथुनं च||२०||

41. CIKITSĀ
APATHYA-
नत्यं दुष्टं पवनस ललं वेगरोधं वरुद्धंसवर्म पानं वषमाशनं मृ त्तिकाभक्षणं च ।
ग्राम्यानूपं प शतलवणं शुष्कशाक
ं नवान्नंगौडं पष्टान्नद धकृ शरं नजर्मरं मद्यमम्लम् ।।
धाना वल्लूरमशनमथो गुवर्मसात्म्यं वदा ह स्वप्नञ्चा ह श्वयथुगदवान् वजर्मयेन्मैथुनं च ।।
पष्टान्नमुष्णं लवणा न मद्यं मृदं दवास्वप्नम्जाङ्गलंच पयोगुडं तैलमथोगुरु णशोफ
ं
िजघांसुः प रवजर्मयेद् ध । B.R. 42.205-207

42. CIKITSĀ
PATHYA-
संशोधनं लङ्घनमश्रुमोक्षः स्वेदः प्रलेपः प रसेचनं च । पुरातनाः शा लयवाः क
ु लत्थामुद्गाश्च गोधाऽ पच
शल्लकोऽ प ।।
भुजङ्गभूिक्त त्ति रताम्रचूडलावादयोजाङ्गल विष्कराश्च । क
ू मर्कोऽ प शृङ्गी प्रपुराणस पर्मस्तक्र
ं
सुरामा क्षकमासवञ्च।।
नष्पावका ठल्लकरक्त शग्रुरसालककर्कोटकमानमूलम् । सुवचर्मला गृञ्जनकः पटोलंवेत्राप्रवा तड्गनमूलका न ।।
पुननर्मवा चत्रकपा रभद्रश्रीपणर्म नम्बक्षुरपल्लवा न एरण्डतैलं कटुका ह रद्रा हरीतकी क्षार नषेवणं च ।।
भल्लातक
ं गुग्गुलुरायसं च कटू न तक्ता न च दीपना न मूत्रा ण गोऽजाम हषीभवा न कस्तू रका चा प
शलाजतु न ।।
यत्पाण्डुरो गष्व प वि नकमर्म पुरा प्र दष्टन्तु तदेव चा प । यथामलं पथ्य मदं प्र दष्टंशोथामयं
सत्वरमुि छन त्ति । । B.R. 42.198-203

43. THANK YOU