elasticity of demand

1. सुक्ष्म अथथशास्त्राचे ससद्ाांत
डॉ. रक्षित बागडे
शषायक प्राध्याऩक/वळभाग प्रमुख
स्ळ.मन्शारामजी ऩडोले आर्टश ् कॉऱेज गणेऴऩूर भंडारा
Email ID- rakshitbagde@gmail.com
युनिट २ – 7. मागणीची ऱवचचकता

2. मागणीची ऱवचचकता
व्याख्या –
"मागणीतीऱ ऴेकडा बदऱाचे मागणीच्या ननधाटरक घर्क मधीऱ (ककमती,
उत्ऩन्न) ऴेकडा बदऱाऴी अशऱेऱे गुणोत्तर (प्रमाण) म्षणजे ऱळचचकता षोय"
मागणीच्या ऱळचचकतेचे प्रकार -
अ) ककमतीजन्य ऱळचचकता
ब) उत्ऩननजन्य ऱळचचकता
क) प्रनतस्थाऩन ऱळचचकता
ड) नतरकश ऱळचचकता
अ) ककमतीजन्य ऱळचचकता -
"बाजारात ककं मत कमी झाल्यामुले मागणीत षोणारी घर् ककं ळा ळाढ आणण
ककं मत ळाढल्यामुले मागणीत षोणारी ळाढ ककं ळा घर् म्षणजे मागणीची ककं मत ऱळचचकता
षोय“ - डॉ. माऴटऱ
"मागणीतीऱ ऴेकडा बदऱाचे ककमतीतीऱ ऴेकडा बदऱाऴी अशऱेऱे प्रमाण
म्षणजे मागणीची ककं मत ऱळचचकता षोय" - प्रा. लऱऩशे
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

3. गणणतीय शूत्र
ककं मतजन्य ऱळचचकतेचे प्रकार -
१. ऩररऩूणट ऱळचचक मागणी
२. ऩररऩूणट अऱळचचक मागणी
३. जास्त ऱळचचक मागणी
४. कमी ऱळचचक मागणी
५. एकक ऱळचचक मागणी
१. ऩररऩूणट ऱळचचक मागणी
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

4. २. ऩररऩूणट अऱळचचक मागणी
३. जास्त ऱळचचक मागणी
४. कमी ऱळचचक मागणी
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

5. ५. एकक ऱळचचक मागणी
ककं मतजन्य ऱळचचकतेचे माऩन -
१. एकू ण खचट ऩद्धती
२. ऴेकडेळारी ऩद्धती
३. भूलमतीय ऩद्धती
४. शीमांत प्राप्ती ऩद्धती
५. कमान ऩद्धती
१. एकू ण खचट ऩद्धती -
अ) एकक ऱळचचक मागणी
ब) एककाऩेसा जास्त ऱळचचक
क) एककाऩेसा कमी ऱळचचक
अ) एकक ऱळचचक मागणी –
"ळस्तूच्या ककमतीत बदऱ झाल्यानंतर मागणीत बदऱ षोतो ऩरंतु
षोणार एकू ण खचट षा स्स्थर अशतो त्याऱा एकक ऱळचचक मागणी अशे
म्षणतात" Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

6. ब) एककाऩेसा जास्त ऱळचचक –
"जेव्षा ळस्तूची ककं मत कमी झाल्याश त्या ळस्तूप्रीत्यथट षोणार खचट ळाढतो
ककं ळा जेव्षा ळस्तूची ककं मत ळाढल्याळर त्या ळस्तूप्रीत्यथट षोणार खचट ऩूळीऩेसा कमी षोतो
त्याश एककाऩेसा जास्त ऱळचचक मागणी म्षणतात"
क) एककाऩेसा कमी ऱळचचक –
"ळस्तूची ककं मत कमी झाल्याश त्या ळास्तूप्रीत्यथट षोणार एकू ण खचट
ऩूळीऩेसा कमी षोतो ककं ळा ककं मत ळाढल्याश त्या ळास्तूप्रीत्यथट षोणार एकू ण खचट
ऩूळीऩेसा ळाढल्याश तेव्षा त्याश एककाऩेसा जास्त ऱळचचक मागणी अशे म्षणतात"
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

7. २. ऴेकडेळारी ऩद्धती –
हष ऩद्धती प्रा. फ्ऱॅक्श यांनी मांडऱी आषे. " या ऩद्धतीत मागणीत
षोणार ऴेकडा बदऱ ळ ककमतीत षोणार ऴेकडा बदऱ याची तुऱना करून
मागणीची ऱळचचकता मोजऱी जाते"
माऩनाच्या ऩद्धती -
अ) एकक ऱळचचक मागणी
ब) एककाऩेसा जास्त ऱळचचक
क) एककाऩेसा कमी ऱळचचक
अ) एकक ऱळचचक मागणी –
"जर ळस्तूच्या ककमतीत झाऱेऱा ऴेकडा बदऱ आणण नतच्या मागणीत
झाऱेऱा ऴेकडा बदऱ शारखेच अशतीऱ तर मागणीची ऱळचचकता एकक अशते "
ब) एककाऩेसा जास्त ऱळचचक -
"जर ककमतीत ऴेकडा बदऱाऩेसा मागणीतीऱ ऴेकडा बदऱ जास्त
अशेऱ तर मागणीची ऱळचचकता एककाऩेसा जास्त ऱळचचक अशते "
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

8. क) एककाऩेसा कमी ऱळचचक -
"जर ककमतीत ऴेकडा बदऱाऩेसा मागणीतीऱ ऴेकडा बदऱ कमी
अशेऱ तर मागणीची ऱळचचकता एककाऩेसा कमी ऱळचचक अशते "
३. भूलमतीय ऩद्धती –
या ऩद्धतीमध्ये मागणीच्या ऱळचचकतेचे माऩन करण्याकररता मागणी ळक्राचा
आधार घेतऱा जातो
माऩनाच्या ऩद्धती -
अ) मागणी ळक्र शरडरेवेत अशेऱ तर
ब) मागणी ळक्र ळक्राकार अशेऱ तर
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

9. अ) मागणी ळक्र शरडरेवेत अशेऱ तर-
ब) मागणी ळक्र ळक्राकार अशेऱ तर-
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

10. ४. शीमांत प्राप्ती ऩद्धती –
श्रीमती जोन रॉबबन्शन यांनी वळक्रे त्याच्या दृस्टर्कोनातून वळचार
करणारी हष ऩद्धती शांचगतऱी आषे. त्यांच्या मते, "एक जास्तीचा नग
वळकल्यामुले वळक्रे त्याच्या प्राप्तीत जी भर ऩडते नतऱा शीमांत प्राप्ती अशे
म्षणतात"
शीमांत प्राप्तीच्या आधारे ऱळचचकतेचे मोजमाऩ -
अ) ककमतीत बदऱ झाल्यानंतरषी एकू ण प्राप्तीत ळाढ ककं ळा घर् षोत नशेऱ तर
शीमांत प्राप्ती ऴून्य राषीऱ आणण मागणीची ऱळचचकता एकाकाबरोबर राषीऱ.
ब) ककमतीत बदऱ झाल्यानंतर एकू ण प्राप्तीत ळाढ षोत अशेऱ तर शीमांत प्राप्ती
ऴून्याऩेसा जास्त राषीऱ आणण मागणीची ऱळचचकता एककाऩेसा जास्त राषीऱ.
क) ककमतीत बदऱ झाल्यानंतर एकू ण प्राप्तीत घर् षोत अशेऱ आणण
शीमांत प्राप्ती ऴून्याऩेसा कमी (ऋणात्मक ) षोत अशेऱ तर मागणीची
ऱळचचकता एककाऩेसा कमी राषीऱ.
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

11. ५. कमान ऩद्धती –
डॉ. बोमऱ यांनी ऱळचचकतेचे माऩन करण्याकररता कमान ऩद्धतीचा
ळाऩर के ऱा आषे.
ब) उत्ऩननजन्य ऱळचचकता –
"उत्ऩन्नात षोणाऱ्या ऴेकडा बदऱाचे ळस्तूच्या मागणी ऩररमाणात षोणाऱ्या
बदऱाऴी अशऱेऱे प्रमाण म्षणजे मागणीची उत्ऩन्नजन्य ऱळचचकता षोय" - ळॉर्शन
क) प्रनतस्थाऩन ऱळचचकता –
"एका ळस्तूच्या ककमतीत बदऱ झाल्यामुले प्रनतस्थाऩनादळारा त्या
ळस्तूच्या मागणीत षोणाऱ्या बदऱाचे जे प्रमाण अशते त्याश प्रनतस्थाऩन ऱळचचकता
अशे म्षणतात"
ड) नतरकश ऱळचचकता –
"मागणीची नतरकश ऱळचचकता षे स ळस्तूच्या ककमतीतीऱ बदऱामुले य
ळस्तूच्या मागणीत षोणाऱ्या बदऱाचे माऩन षोय"
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

12. मागणीच्या ऱळचचकतेळर प्रभाळ र्ाकणारे/ ननधाटरक घर्क -
१. ळस्तूचे स्ळरूऩ
२. ळस्तूची ककं मत
३. शळयीच्या ळस्तू
४. वळवळध उऩयोगी ळस्तू
५. ऩयाटयी ळस्तू
६. ऩूरक ळस्तू
७. हर्काऊ ळस्तू
८. ऴीघ्रनाऴी ळस्तू
९. खचट षोणारे उत्ऩन्न
१०. उऩभोग स्थचगत करण्याची समता
११. कालाचा ऩररणाम
मागणीच्या ऱळचचकतेचे मषत्ळ -
१. शरकारऱा कर आकारणे कररता
२. उत्ऩादकाऱा
३. एकाचधकाऱ्याऱा
४. शंयुक्त उत्ऩादन
५. उत्ऩादक घर्काचा मोबदऱा ठरवळणे
६. श्रलमक शंघ
७. आंतरराटरीय व्याऩार
The End
शंदभट - प्रा. बी. एऱ. स्जभकार्े
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde