Theory of Value of Money

1. स्थूल अथथशास्त्राचे सिद्ाांत
डॉ. रसित बागडे
सहायक प्राध्यापक/विभाग प्रमुख
स्व.मन्सारामजी पडोळे आर्टस् कॉलेज गणेशपूर भंडारा
Email ID- rakshitbagde@gmail.com
युसिट 3 - 7. मुद्रा मूल्याचे सिद्ाांत

2. मुद्रा मूल्याचे सिद्ाांत
मुद्रेचे मूल्य म्हणजे मुद्रेची क्रयशक्ती होय आवण क्रयशक्ती म्हणजे मुद्रेच्या एका मात्रेच्या बदल्यात
प्राप्त होणारे िस्तूचे पररमाण होय. मुद्रेचे मूल्य आवण वकमतपातळी यात विरुद्ध संबंध असतो.
मुद्रेची मागणी आवण मुद्रेचा पुरिठा यातून मुद्रेचे मूल्य ठरत असते
अ) मुद्रेची मागणी -
१. रोखतेची अवभलाषा २. उत्पन्न प्राप्त होण्याचा कालािधी ३. िस्तूच्या वकमती ४. राष्ट्र ीय
उत्पन्नाची िार्णी ५. देशाची लोकसंख्या ६. मुद्रेचा चालनिेग ७. व्यापाराची स्थथती ८. देणी
फ
े डणे, याकररता मुद्रेची मागणी क
े ली जाते.
ब) मुद्रेचा पुरिठा -
विवनमय माध्यमाच्या रूपाने उपयोगात आणल्या जाणाऱ्या िस्तूंच्या ि सेिांचा सामूवहक पुरिठा
म्हणजे मुद्रेचा पुरिठा होय. यात धातुमुद्रा, पत्र मुद्रा ि प्रत्ययाचा समािेश होतो. मुद्रेचा पुरिठा
हा चलनिेगािर अिलंबून असतो.
मुद्रेचा चलनिेग -
मुद्रेची एक मात्रा एका िषाटच्या कालखंडात वजतक
े िेळा हस्तांतररत होते त्या
संख्येला मुद्रेचा चलन िेग म्हणतात.
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

3. वफशरचा मुद्रा पररमाण वसद्धांत -
२० व्या शतकात मुद्रा पररमाण वसद्धांत लोकवप्रय करण्याचे श्रेय आयवििंग वफशर याना वदले
जाते.
वसद्धांताची मांडणी –
"इतर पररस्थथती कायम असताना, मुद्रेच्या पररमाणात होणाऱ्या प्रत्येक पररितटनामुळे
मूल्यस्तरात प्रत्यक्षपणे बदल होतात."
िस्तू प्रमाणेच मुद्रेचे मूल्य मागणी आवण पुरिठ्याने वनवित होते.
मुद्रेची मागणी - PT
िस्तू ि सेिा खरेदी करण्याकररता मुद्रेची मागणी क
े ली जाते.
P x T = PT
PT - समाजाकड
ू न मुद्रेची मागणी
मुद्रेचा पुरिठा - MV
मुद्रेचा पुरिठा हा सरकारकड
ू न क
े ला जातो. मुद्रेच्या पूरिठ्याला चलन िेगाने गुणले असता
मुद्रेचा पुरिठा कडतो.
मुद्रेचा पुरिठा = M x V
M - मुद्रेचा पुरिठा
V - मुद्रेचा चलनिेग
मागणी पुरिठ्याचे संतुलन -
मुद्रेची मागणी = मुद्रेचा पुरिठा
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

4. वफशरचे सुधाररत समीकरण -
P - वक
ं मत पातडी
M - विवधग्राह्य मुद्रा
V - विवधग्राह्य मुद्रेचा चलन िेग
M1 - प्रत्यय मुद्रा ( चेक, हंडी, अवधकोष विकषट )
V1 - प्रत्यय मुद्रेचा चलनिेग
T - खरेदी - विक्री होणाऱ्या िस्तूची संख्या
वफशरचे समीकरणांची गृहीते-
१. M V T हे स्वतंत्र घर्क
२. अल्पकाळात V, V1, t स्थथर असतात
३. विवधग्राह्य मुद्रा M आवण प्रत्यय मुद्रा M1 परस्पर प्रमाण स्थथर
४. P हा वनस्िय घर्क
वफशरचे वसद्धांतािरील आक्षेप -
१. अनेक अिास्तविक गृहीतािर आधाररत
२. मुद्रेची मागणी एकक लिवचक नसते
३. चालनिेगाची अस्पष्ट् कल्पना
४. विसंगत वसद्धांत
५. व्यापारचक्राचे स्पष्ट्ीकरण नाही
६. मुद्रापररमाणांचाच वक
ं मत पातळीिर पररणाम
पडत नसतो
७. वक
ं मत पातळी िाढीची अस्पष्ट् प्रवक्रया
८. एकांगी वसद्धांत
९. दीघटकालीन वसद्धांत
१०. खरा वसद्धांत नाही
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

5. क
े स्िज मुद्रा पररमाण वसद्धांत -
मुद्रेचे मूल्य कसे ठरते या बाबत डॉ. माशटल, वपगू, राबर्टसन, क
े न्स यांनी मांडलेल्या वसद्धांतांना
क
े स्िज असे म्हणतात. यात वफशर ची चलनिेगाची संकल्पना बदलून 'रोकड वशल्लक दृष्ट्ीकोन'
स्वीकारण्यात आला.
अथटव्यिथथेतील रोख मुद्रेची मागणी वह समाजाच्या रोखतेच्या अवभलाषेिर अिलंबून असते. रोखतेची
अवभलाषा म्हणजे रोख जिळ बाळगन्याची इच्छा होय.
रोखता अवभलाषा/ मुद्रेच्या मागणीिर प्रभाि र्ाकणारे घर्क-
१. उत्पन्न प्राप्त होण्याचा कालािधी
२. राष्ट्र ीय उत्पन्नाची िार्णी
३. देशाची लोकसंख्या
४. मुद्रेचा चलनिेग
५. देशातील व्यापाराची स्थथती
६. देणी फ
े डण्याच्या पद्धती
७. िस्तूच्या वकमती
मुद्रेची मागणी -
१. खरेदी हेतू
२. तरतूद हेतू
३. पररकल्पना हेतू
मुद्रेचा पुरिठा- एका विवशष्ट् िेळी एक
ू ण मुद्रापररमाण हाच मुद्रेचा पुरिठा असतो.
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

6. डॉ. माशटलचे समीकरण -
नंतरच्या काळात माशटल च्या समथटकांनी संपत्तीचा भाग काढ
ू न र्ाकला आवण निीन समीकरण
तयार क
े ले.
M = KY यात Y जे मौवद्रक उत्पन्न दशटवितो ते िास्तविक उत्पादन O आवण मूल्यस्तर P यांच्या
गुणाकाराएिढे असते.
म्हणून Y = PO
वपगूचे समीकरण -
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

7. राबर्टसनचे समीकरण -
क
े न्सचे समीकरण -
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde

8. क
े स्िज वसद्धांतािरील र्ीका-
१. िास्तविक उत्पन्नाचे वनवित मापन शक्य नाही
२. चालू ठे िीची उपेक्षा
३. मुद्रेच्या मागणीचा आधार
४. विविध ठे िीकडे दुलटक्ष्य
५. व्याज दराच्या भूवमक
े ची उपेक्षा
६. गवतशील व्यिहाराची उपेक्षा
The End
संदभट - प्रा. बी. एल. वजभकार्े ि डॉ. शास्त्री
Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde