3. «Парадигма» ұғымы
• Парадигма, (грек. paradeigma - үлгі деген сөз) – зерттелетін
мәселені шешу үшін үлгі ретінде алынған теория.
• «Парадигма» ұғымын ғылымға Г.Бергман (ғылыми революция
теориясын сипаттайтын ұғым жүйесін ұсынған) енгізген.
Американдық физик, философ Т.Кун «парадигма» ұғымын
ғылым философиясына ғылыми білімнің өсуін сипаттауда және
түсіндіруде негізгі термин ретінде зерттеді.
4. Ғылыми зерттеулерде «парадигма» ұғымына
әртүрлі анықтамалар кездеседі. . Мысалы:
Анықтамасы Қолданылатын салаларда
Парадигма – бұл мәселелер, олардың
шешімдерінің алғашқы тұжырымдамалық схемасы,
ғылыми қоғамдастықтағы белгілі бір тарихи
кезеңде үстем болатын зерттеу әдістері.
Энцеклопедияларда
Парадигма – бұл ғылыми қоғамдастыққа белгілі бір
уақыт ағымында қойылған мәселелердің моделін
және олардың шешімдерін беретін, көпшілік
ғалымдар мойындаған ғылыми жетістіктер.
Философияда
Парадигма – бұл белгілі бір кезеңдергі ғылым
дамуының ғылыми зерттеу стандарттарының,
алынған мәліметтерді, ғылыми зерттеу
нәтижелерін бағалау мен жүйелеудің моделі
ретінде қабылданған теориялық және әдіснамалық
ережелер.
Педагогикада
5. Т.Куннің пікірінше,
парадигма теория ғана
емес, әрі ғылыми әрекет
үлгісі. Үлгі пайдалану
барысында жаңарып
отырады,
парадигмаларың ауысуы
ғылыми революцияны
білдіреді.
Т. Кун ғылыми пәннің
дамуында парадигманың
кезеңдерін:
парадигмалық кезең,
парадигма үстемдігі
кезеңі, дағдарыс және
революция кезеңі деп
бөлген.
6. Т. Кун бойынша,
ғылыми білімнің
өсу
заңдылықтары:
- қалыпты ғылым (ҚҒ);
- ғылымдағы аномалия (ҒА)
(отклонения от нормы);
- жаңа парадигма (ЖП),яғни
балама теориялардың
бәскекелестігі және ескі
парадигманың жаңа
парадигмамен алмасуы,;
- ғылыми революция (ҒР);
- қайтадан қалыптасқан ғылым
(ҚҒ) және ары қарай дамудың
келесі сатысы.
7. Білім беру парадигмалары
• «Парадигма» – қарастырылып отырған кезеңнің нақты ғылыми
зерттеулерін анықтайтын алғышарттардың жиынтығы (ғылыми
жетістіктер, ғылыми қызмет үлгісі, нормалар, критерийлер,
стандарттар).
8. Ғылыми парадигма – қоғамдастықтар мойындаған, жаңа ғылыми
зерттеулер үшін негіз болатын ғылыми жетістіктер жиынтығы
Философия мен
әлеуметтануда
парадигма
уақыттың өтуіне байланысты өзгеретін және ғылым дамуының қандай да бір
кезеңдерін сипаттайтын бастапқы тұжырым.
Логикада парадигма ғылым дамуының белгілі кезеңінде ғылыми зерттеулерде қолданылатын
ғылыми қоғамда қабылданған үлгі, нобай, стандарт эталоны мен ғылыми
таным үдерісінде ғылым негіздерін жүйелеуде, бағалауда қолданылатын
теориялық және әдіснамалық қағидалар жиынтығы ретінде көрсетіледі
Психология ғылымында
парадигма
белгілі бір тарихи кезеңдегі осы саладағы ғылымдардың зерттеу практикасын
ұйымдастыруға болатын үлгілерден тұратын негізгі ғылыми жетістіктердің
жүйесі.
9. Парадигма ғылыми және білімдік деп екіге
жіктеледі:
Ғылыми
• Ғылыми парадигма – барлық
ғылыми қауымдастықтар
мойындаған, жаңа ғылыми
зерттеулер үшін негіз бола алатын
ғылыми жетістіктер жиынтығы.
Ғалымдардың берген анықтамасы
бойынша, ғылыми парадигма бұл
тек қана теория емес, ғылымдағы
іс-әрекеттер тәсілі, зерттеу
міндеттерін шешудің үлгісі.
Білімдік
• Білімдік парадигма –
педагогикалық қауымдастықтың
қабылдаған теориялық,
дүниетанымдық алғышарттарының
жиынтығы. Парадигма ғасырлар
бойы мәдени-тарихи жағдайларға
сай білімнің әлеуметтік феномен
ретіндегі негізгі параметрлерінің
басым болуымен қалыптасады.
10. Ғылымда
парадигмаларды
жіктеу белгілері:
• Жаңа ғылыми бағыттарды
көрсететін парадигмалар;
• Педагогика ғылымы мен
практикасындағы жаңа ғылыми
бағыттарды қолданушы
парадигмалар;
• Педагогика ғылымы мен
практикасында зерттеушілердің
зерттеу логикасын құрудың негізі
болып табылатын парадигмалар;
• Пәндік салалар парадигмалары
(педагогика, педагогикалық
антропология, социология,
физика, химия және т.б.).
11. Гуманистік парадигма
Бұл білім беру моделінің
негізінде субьектілік-обьектілік
қатынас емес, оқушының
дамуы, өзін-өзі дамытуы, өзін –
өзі қалыптастыруы,
шығармашылығы жәні
субьективтілік жатыр.
Бұл парадигмалардың негізгі
қағидаларының бірі- бала мен
ересектің құндылықты-мәндік
теңдігі, бұл жерде білім мен
тәжірибенің бір деңгейде
болуы емес, әрбір адамның
әлемді шексіз тану құқығында.
Е.А. Коменский гуманистік
парадигманы дәріптеген.
12. Қорытынды
• Парадигма бастапқыдан теориялық қайта құрудың нысанасы болғанымен, нақты
да тұрақты анықталған шекарасы жоқ. Парадигма ‒ ғылыми жетістік, ол белгілі бір
уақыт ішінде ғылыми- педагогикалық мәселелерді алға қоюдың моделінің, оларды
шешу үлгісінің негізі болып табылады.
• Демек, парадигма ғылымға танымдық және қайта құру қызметінің негізгі
қағидаларын және осы қағидаларды іске асырудың үлгілерін ұсынады. Парадигма
педагогикалық теория ретінде басқа зерттеушілер үшін белгілі бір ғылыми-
педагогикалық мектеп шеңберінде орындалатын зерттеулердің әдіснамасы
қызметін атқарады.
14. • 1. Парадигма дегеніміз не?
• Зерттелетін мәселені шешу үшін үлгі ретінде алынған теория.
• 2. Парадигманың жіктелуі?
• Ғылыми парадигма – барлық ғылыми қауымдастықтар
мойындаған, жаңа ғылыми зерттеулер үшін негіз бола алатын
ғылыми жетістіктер жиынтығы.
• Білімдік парадигма – педагогикалық қауымдастықтың
қабылдаған теориялық, дүниетанымдық алғышарттарының
жиынтығы.
