Presentation in NPI event on local government (www.poulantzas.gr)

1. Νέοι θεσμοί τοπικής
δημοκρατίας και
συμμετοχής
Δανάη Κολτσίδα
Δικηγόρος – πολιτική επιστήμονας
Διευθύντρια ΙΝΠ

2. Μια ιστορία από το
2014…
Το «δημοψήφισμα» των Δήμων της Θεσσαλονίκης και του «SOSτε το νερό»
για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ

3. Μια ιστορία από
το 2014…
■ Εγκύκλιος Υπουργείου Εσωτερικών
(2014) :
«Περιήλθαν στην υπηρεσία μας
καταγγελίες σύμφωνα με τις οποίες την
Κυριακή 18 Μαΐου ημερομηνία
διεξαγωγής των εκλογών για την ανάδειξη
των δημοτικών και περιφερειακών αρχών
σε κάποιους δήμους της χώρας κάποιοι
προτίθενται να στήσουν παράνομα κάλπες
εντός σχολικών συγκροτημάτων, στα οποία
θα διεξάγονται οι εκλογές, προκειμένου οι
εκλογείς να ψηφίσουν για θέματα άσχετα
με την επίσημη και νομοθετικά
προβλεπόμενη εκλογική διαδικασία…»

4. Διαχρονικά δημοκρατικά
ελλείμματα & θεσμικές
απαντήσεις της Αριστεράς
Η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση πριν και μετά τη μεταρρύθμιση του
«Κλεισθένη Ι»

5. Διαχρονικά δημοκρατικά ελλείμματα
της ελληνικής τοπικής
αυτοδιοίκησης
1. Εκτεταμένη εξάρτηση από το κεντρικό κράτος –
περιορισμένες, αποσπασματικές και διαχειριστικού
χαρακτήρα αρμοδιότητες.
2. Διαρκής γεωγραφική και πολιτική απομάκρυνση των
Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης από τους πολίτες.
3. Ακραία πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα –
Δημαρχοκεντρική & περιφερειαρχοκεντρική λειτουργία
των Ο.Τ.Α.
4. Πλήρης απουσία ή, πάντως, «διακοσμητική» λειτουργία
συμμετοχικών θεσμών.

6. Έλλειμμα 1ο. Εκτεταμένη εξάρτηση από το κεντρικό κράτος – περιορισμένες,
αποσπασματικές και διαχειριστικού χαρακτήρα αρμοδιότητες
 Κρατική εποπτεία των Ο.Τ.Α. : Από τον έλεγχο νομιμότητας στον έλεγχο
σκοπιμότητας – Ο ρόλος του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης
Διοίκησης
 Αποσπασματική μεταβίβαση πολλών αρμοδιοτήτων, κυρίως όμως
διαχειριστικού χαρακτήρα και χωρίς εσωτερική συνοχή :
▪ Άρθρο 75 Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (ν. 3463/2006) :
• 225 «τοπικές» και
• 42 «μεταβιβαζόμενες κρατικές» αρμοδιότητες που ασκούν οι Δήμοι.
▪ Πόρισμα της ειδικής επιτροπής του ΥΠΕΣ για την αναθεώρηση του
θεσμικού πλαισίου της τοπικής αυτοδιοίκησης : 119 (!) σελίδες για
την απλή καταγραφή των αρμοδιοτήτων των Ο.Τ.Α. α’ και β’
βαθμού (http://www.ypes.gr/UserFiles/f0ff9297-f516-40ff-a70e-
eca84e2ec9b9/TelPorEpitrAnatheorisis-030317.pdf)

7. Η «απάντηση»
του
«Κλεισθένη Ι»
✓ Αντικατάσταση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης
Διοίκησης από τον Συντονιστή
✓ Εξορθολογισμός των διατάξεων για τη νέα Αυτοτελή
Υπηρεσία Εποπτείας Ο.Τ.Α., ώστε να αρχίσει άμεσα, μετά
από 9 χρόνια, η λειτουργία της :
▪ Προσωπικές και λειτουργικές εγγυήσεις που
εξασφαλίζουν την αυτοτέλεια και την αμεροληψία του
Επόπτη Ο.Τ.Α.
▪ Υπηρεσία με μοναδικό έργο τον έλεγχο νομιμότητας
των πράξεων των Ο.Τ.Α. και τον πειθαρχικό έλεγχο των
αιρετών
▪ Στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό
✓ Διυπουργικές Επιτροπές για το ριζικό επανακαθορισμό των
αρμοδιοτήτων μεταξύ κεντρικού κράτους, Αποκεντρωμένων
Διοικήσεων, Περιφερειών και Δήμων
▪ Προς ένα δεύτερο μεταρρυθμιστικό κύμα («Κλεισθένης
ΙΙ»)
✓ Μόνιμη Επιτροπή Αρμοδιοτήτων Τ.Α. : Γνωμοδότηση επί κάθε
νομοθετήματος που επεμβαίνει στις αρμοδιότητες της
τοπικής αυτοδιοίκησης

8. Έλλειμμα 2ο. Διαρκής γεωγραφική και πολιτική απομάκρυνση των
οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης από τους πολίτες.
Ως το 1997 : 6 0 0 0 Δήμοι/Κοινότητες 1997 («Καποδίστριας») : 1 0 3 4
Δήμοι/Κοινότητες
2010 («Καλλικράτης») : 3 2 5 Δήμοι
Πηγή : www.geodata.gov.gr

9. Έλλειμμα 2ο. Διαρκής γεωγραφική και πολιτική απομάκρυνση των
οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης από τους πολίτες.
Ως το 2010 : 5 6 Νομαρχίες 2010 («Καλλικράτης») : 1 3
Περιφέρειες
Πηγή : www.geodata.gov.gr

10. Η «απάντηση» του «Κλεισθένη Ι»
✓ Διατήρηση – με εξαίρεση 5 Δήμους (κυρίως μεγάλα νησιά) που «σπάνε»
– του του υφιστάμενου χωροταξικού σχεδιασμού των Ο.Τ.Α.
✓ Ως αντιστάθμισμα, ενίσχυση των θεσμών ενδοδημοτικής και
ενδοπεριφερειακής αποκέντρωσης :
▪ Πολιτική αυτονομία των κοινοτήτων – Αυτοτελής εκλογή των
τοπικών συμβουλίων
▪ Δέσμευση μέρους του προϋπολογισμού του Δήμου υπέρ των
κοινοτήτων
▪ Αρμοδιότητες των κοινοτήτων στη διαχείριση της άμεσης
καθημερινότητας
▪ Εκλογή με «σταυρό» των χωρικών Αντιπεριφερειαρχών –
«Συντονιστές» των συμβούλων της οικείας Περιφερειακής Ενότητας

11. Έλλειμμα 3ο. Ακραία πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα –
Δημαρχοκεντρική & περιφερειαρχοκεντρική λειτουργία
των Ο.Τ.Α.
 Ο επιτυχών (1ος) συνδυασμός λάμβανε το 60% των εδρών του
Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου ανεξάρτητα από το
ποσοστό των ψήφων που συγκέντρωνε.
 Δήμαρχος/Περιφερειάρχης επικεφαλής μίας πολύ ευρείας,
κομματικά/παραταξιακά συμπαγούς και πειθαρχημένης
πλειοψηφίας
 Δημοτικά/Περιφερειακά Συμβούλια : Από κυρίαρχα
αποφασίζοντα όργανα, νομιμοποιητικά fora των αποφάσεων
της Δημοτικής/Περιφερειακής Αρχής
 «Αυτόματη» πλειοψηφία σε όλα τα αυτοδιοικητικά όργανα
(επιτροπές, διοικήσεις νομικών προσώπων κ.λπ.)
Πηγή : Κ. Πουλάκης, «Τοπική δημοκρατία με εμπιστοσύνη στους πολίτες», Πόλη
και πολιτική, τχ. 100, Ιαν.-Φεβρ. 2017

12. Η «απάντηση» του
«Κλεισθένη Ι»
✓ Καθιέρωση της απλής αναλογικής ως εκλογικού
συστήματος για την ανάδειξη όλων των αυτοδιοικητικών
οργάνων
✓ Διατήρηση του συστήματος των δύο γύρων για την (άμεση)
εκλογή Δημάρχου/ Περιφερειάρχη
✓ Αναγκαία στις περισσότερες περιπτώσεις η
διαπαραταξιακή συνεννόηση, είτε στη βάση διαρκών
προγραμματικών συνεργασιών («συνδιοίκηση») είτε στη
βάση ad hoc συναινέσεων για κάθε θέμα (αυτοδιοικητικές
αρχές «μειοψηφίας»)
✓ Σεβασμός στην ενότητα των παρατάξεων
✓ Θεσμικές «δικλείδες» για τη διευκόλυνση της επίτευξης
συναινέσεων και της διαμόρφωσης πλειοψηφιών

13. Έλλειμμα 4ο. Πλήρης απουσία ή, πάντως, διακοσμητική λειτουργία των
συμμετοχικών θεσμών – Η περίπτωση των δημοψηφισμάτων
 Ν. 3463/2006 – Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων :
▪ Μόνο στον 1ο βαθμό Τ.Α.
▪ Μόνο για «σοβαρά θέματα» αρμοδιότητας του Δήμου
▪ Κατ’ αρχήν με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου (με αυξημένη
πλειοψηφία 2/3)
▪ Με λαϊκή πρωτοβουλία μόνο για την ένωση Δήμων ή την
προσάρτηση δημοτικού διαμερίσματος σε άλλο Δήμο
▪ Νομοθετική εξουσιοδότηση για την έκδοση π.δ. για τον έλεγχο
νομιμότητας, την προκήρυξη και τη διαδικασία διεξαγωγής της
ψηφοφορίας, την εξαγωγή και δημοσίευση του αποτελέσματος,
τους όρους χρηματοδότησης των εμπλεκόμενων πλευρών και
προβολής των προβαλλόμενων θέσεων → το π.δ. δεν εκδόθηκε
ποτέ.

14. Η «απάντηση» του «Κλεισθένη Ι»
✓ Τοπικά και περιφερειακά δημοψηφίσματα, αποφασιστικά και
συμβουλευτικά
✓ Δημοψήφισμα για κάθε θέμα, ακόμα και αν δεν ανάγεται στην
αρμοδιότητα των Ο.Τ.Α. (αποκλειστικά συμβουλευτικά) → η
αυτοδιοίκηση πολιτικός εκφραστής της τοπικής κοινωνίας
✓ Δημοψήφισμα και με λαϊκή πρωτοβουλία του 10% των
εγγεγραμμένων εκλογέων
✓ Εξαντλητική ρύθμιση όλων των σχετικών θεμάτων στον νόμο
(4555/2018), ώστε να μην ματαιώνεται η ενεργοποίηση του
θεσμού από την τυχόν αδράνεια της εκτελεστικής εξουσίας να
εκδώσει την απαραίτητη δευτερογενή νομοθεσία

15. Έλλειμμα 4ο. Πλήρης απουσία ή, πάντως, διακοσμητική λειτουργία των
συμμετοχικών θεσμών – Η περίπτωση των επιτροπών διαβούλευσης
 Ν. 3852/2010 – «Πρόγραμμα Καλλικράτης» :
▪ Εισαγωγή, για πρώτη φορά, του θεσμού της δημοτικής και
περιφερειακής επιτροπής διαβούλευσης
▪ Υποχρεωτική συγκρότηση μόνο στους Δήμους άνω των
10.000 κατοίκων
▪ Περιορισμένες αρμοδιότητες – Σπάνια σύγκληση (στην πράξη
μόνο για να γνωμοδοτήσει για το επιχειρησιακό, το
αναπτυξιακό και το τεχνικό πρόγραμμα)
▪ Εξάρτηση από τον Δήμαρχο/Περιφερειάρχη, που είναι και
πρόεδρος της επιτροπής

16. Η «απάντηση» του «Κλεισθένη Ι»
✓ Διεύρυνση των αρμοδιοτήτων των επιτροπών διαβούλευσης :
▪ Γνωμοδότηση για τον προϋπολογισμό
▪ Εισήγηση για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος
✓ Ελάχιστος υποχρεωτικός αριθμός συνεδριάσεων (ανά τρίμηνο)
✓ Σύγκληση και με πρωτοβουλία των φορέων-μελών της επιτροπής
✓ Δημοσιότητα των συνεδριάσεων και δημοσιοποίηση των αποφάσεων
✓ Υποχρεωτική εισαγωγή των αποφάσεων της επιτροπής διαβούλευσης
προς συζήτηση στο οικείο δημοτικό/περιφερειακό συμβούλιο
✓ Σύνδεση της επιτροπής διαβούλευσης με το δημοκρατικά
νομιμοποιημένο όργανο του Δήμου/της Περιφέρειας (συμβούλιο), δια
του προέδρου του.

17. Έλλειμμα 4ο. Πλήρης απουσία ή, πάντως,
διακοσμητική λειτουργία των συμμετοχικών
θεσμών – Η περίπτωση των συνελεύσεων
κοινότητας
 Ν. 3852/2010 – «Πρόγραμμα
Καλλικράτης» :
▪ Μόνο στις κοινότητες έως 2000
κατοίκων
▪ Εισήγηση προς τα αρμόδια όργανα
του Δήμου, χωρίς περαιτέρω
διαδικασία

18. Η «απάντηση» του «Κλεισθένη Ι»
Συνελεύσεις σε όλες τις
κοινότητες ανεξαρτήτως
πληθυσμού
•Συνελεύσεις ανά γειτονιά, ενορία
ή άλλη πρόσφορη υποδιαίρεση
στις κοινότητες άνω των 2.000
κατοίκων
Υποχρεωτική ενημέρωση
των μελών του Δημοτικού
Συμβουλίου, δια του
προέδρου του, για τις
αποφάσεις των
συνελεύσεων

19. Νέοι θεσμοί τοπικής
δημοκρατίας & συμμετοχής:
όχημα για την «από τα κάτω»
κοινωνική αλλαγή;
Αξιολόγηση, προοπτικές, επόμενα βήματα και προϋποθέσεις επιτυχίας
της μεταρρύθμισης του «Κλεισθένη Ι»

20. Πέντε χρόνια μετά το «άτυπο
δημοψήφισμα» της Θεσσαλονίκης…
είμαστε σε καλύτερη θέση;
✓ Ο «Κλεισθένης Ι» άλλαξε αισθητά και
προς το καλύτερο τους όρους
δημοκρατικής οργάνωσης και
λειτουργίας και συμμετοχής των
πολιτών σε τοπικό και περιφερειακό
επίπεδο.
✓ Στον τομέα αυτό, οι σημαντικότερες
τομές του εντοπίζονται σε τρία σημεία :
▪ Την πολιτική αυτονομία των
κοινοτήτων
▪ Την καθιέρωση της απλής
αναλογικής
▪ Την ολοκλήρωση του θεσμικού
πλαισίου για τα δημοτικά και
περιφερειακά δημοψηφίσματα

21. Πέντε χρόνια μετά το «άτυπο δημοψήφισμα» της Θεσσαλονίκης…
είμαστε σε καλύτερη θέση;
✓ Ωστόσο, ο «Κλεισθένης Ι» δεν εξαντλεί και δεν κλείνει το θέμα της
δημοκρατικής, συμμετοχικής αυτοδιοίκησης.
✓ Η αξιολόγηση του «Κλεισθένη Ι», θα πρέπει να πάρει υπόψη της το
πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτός διαμορφώθηκε και ψηφίστηκε :
▪ Η δημοκρατία ως «πολυτέλεια» - Συνθήκες έκτακτης
ανάγκης/εξαίρεσης
▪ Ισχνή παρουσία των δυνάμεων της Αριστεράς στο χώρο της
τοπικής αυτοδιοίκησης
▪ Πολεμική αντίδραση της συντηρητικής ηγεσίας της αυτοδιοίκησης
(ΚΕΔΕ, ΕΝΠΕ), αλλά και μεγάλου μέρους συνολικά των Δημάρχων
και Περιφερειαρχών
▪ Αλλαγή «από τα πάνω», ως κυβερνητική πρωτοβουλία

22. Τι μένει ακόμα να γίνει;
✓ Αρμοδιότητες :
▪ Αποσαφήνιση – διεύρυνση, με κριτήριο την ενότητα, την απλοποίηση των
διαδικασιών, τη μείωση της γραφειοκρατίας και των επικαλύψεων και με
σεβασμό στις αρχές της εγγύτητας και της επικουρικότητας.
▪ Συνταγματική προστασία της ακεραιότητας των αυτοδιοικητικών αρμοδιοτήτων
✓ Ανάδειξη αυτοδιοικητικών αρχών και λειτουργία αυτοδιοικητικών οργάνων :
▪ Ολοκλήρωση του θεσμικού πλαισίου της απλής αναλογικής, με κατάργηση τ-ου
δεύτερου γύρου άμεσης εκλογής του Δημάρχου/Περιφερειάρχη – Έμμεση
εκλογή
▪ Θεσμοί κοινωνικής λογοδοσίας και ελέγχου – Ανακλητότητα των αιρετών της
τοπικής αυτοδιοίκησης
✓ Αυτονομία των τοπικών κοινωνιών :
▪ Ενίσχυση των κοινοτήτων με αρμοδιότητες και ίδιους πόρους, στο πλαίσιο των
διαδικασιών συμμετοχικού προϋπολογισμού
▪ Σταδιακή αναβάθμιση των συνελεύσεων κοινότητας/γειτονιάς

23. Μπορούν – και πώς – μέσα από τους νέους θεσμούς να δημιουργηθούν
προϋποθέσεις συνολικότερης πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής «από τα
κάτω»;
✓ Εμπειρία προηγούμενων προοδευτικών, δημοκρατικών
μεταρρυθμίσεων της ελληνικής τοπικής αυτοδιοίκησης
✓ Προϋποθέσεις επιτυχίας :
▪ Πολιτικό περιεχόμενο
− Κοινωνικές ανάγκες και προτεραιότητες
− Οργάνωση της αλληλεγγύης
− Εναλλακτικά μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης
− Τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη δίκαιη και – οικονομικά,
κοινωνικά, περιβαλλοντικά – βιώσιμη
− ………
▪ Πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που θα αξιοποιήσουν και
θα αναδείξουν τις δυνατότητες του νέου πλαισίου

24. Ευχαριστώ για την προσοχή!