1. Ekonomija10 PETAK, 30. 10. 2015.
Evroatlantske integra
SDI, ekonomija CG rasSagovornikDNdirektorBalkanskogekonomskogforuma
KonstantinAleksandernaglašavaštasuuzrociusporavanja
ekonomijazemaljaregiona,tekakavjeputdooporavka
⌦⌦ Ana Nives Radović
Prva godišnja kon-
ferencija Balkanskog
ekonomskog foruma
održaće se 9. novem-
bra u Američkoj školi
klasičnih studija u Ati-
ni gdje će se okupiti go-
stujući predavači koji će
učestvovati u panel dis-
kusijama. Tokom trećeg
panela pod nazivom Per-
spektiva ekonomskog
razvoja Balkana biće ri-
ječi o uspostavljanju mjera
koje daju uspješne rezulta-
te, programima i organiza-
cijama koje podržavaju in-
vestiranje u privatni sek-
tor, kao i o saradnji među
državama Balkana, te od-
govornim upravljanjem
resursima.
DN: Na Balkanu se nepo-
srednonakonizbijanjaglo-
balne krize govorilo da
ona neće znatno uti-
cati na ekonomije
ovog regiona, no
njene posljedi-
ce još nijesu
eliminisane.
Šta je nedo-
stajalo ze-
mljama
ovog re-
g i o n a
da se, iako ih je talas krize
pogodio kasnije, oporavlja-
ju teže od EU zemalja?
Aleksander: Tokom tri-
ju godina prije globalne fi-
nansijske krize 2008. godi-
ne prosječna godišnja sto-
pa rasta zemalja Balkana
bilajevećanegouEU.Pret-
krizna stoparastageneral-
no je varirala u rasponu od
pet do sedam odsto na go-
dišnjem nivou, pri čemu
je u Crnoj Gori stopa rasta
iznosila 10,7 odsto u četvr-
tom kvartalu 2007. godine.
Međutim, balkanski nedo-
statak finansijskih rezer-
vi, mreža socijalne zašti-
te, pristupa kapitalu i fi-
nansijskim polugama, na
koji su se mnoge evropske
zemlje oslonile, što je ze-
mljama Balkana ostavilo
manje opcija da se nose sa
ekonomskom krizom ko-
ja je uslijedila ne tako dav-
no nakon razornih balkan-
skih sukoba 1990-ih godi-
na. Postoje dva ključna
kanala kojima se finansij-
ska kriza širila zemljama
u svijetu, a to su međuna-
rodna trgovina i razmjena
privatnog kapitala među
državama u obliku stranih
direktnih investicija. Ovo
je ostavilo teške posljedi-
ce i na Balkanu, prije sve-
ga uključujući povećanje
nivoa nacionalnog duga, a
zatim smanjenja evropske
tražnjezabalkanskimpro-
izvodima i sirovinama, te
smanjenje stranih direk-
tnih investicija i smanje-
nih doznaka plaćanja kroz
plate i ušteđevinu balkan-
skih emigranata koji ži-
ve na drugim mjestima, a
koja su predstavljala zna-
čajnu i vrijednu deviznu
razmjenu.
DN:Nakojimpokazatelji-
masenanivouregionanaj-
više vidi da se sa krizom ne
uspijevamo izboriti?
Aleksander: U pitanju su
deficit i nivo duga u bruto
domaćem proizvodu. Prije
globalne finansijske krize
balkanski region, kao cjeli-
na, imao je nacionalni nivo
deficita ispod prosjeka EU,
međutim, od krize, uspore-
na ekonomska aktivnost
smanjila je poreske priho-
de i povećala budžetske
rashode kada su vlade
počele da se bave po-
sljedicamapoveća-
ne nezaposlenosti,
prisiljavajući ih da
se okrenu tržišti-
ma kapitala kako
bi nadoknadile nedo-
statke. Ovo je stvori-
lo nove pritiske, bu-
dući da je nivo duga sve
vrijeme rastao. Kao suprot-
nost stanju prije krize, nivo
duga kao udio BDP u 2009.
porastao je u regionu na 59
odsto u Albaniji, 47 odsto u
Hrvatskoj, 43 odsto u BiH,
38odstouCrnojGori,37od-
sto u Srbiji i 26 odsto u Ma-
Populacija svih
balkanskih zemalja osim
Kosova ubrzano stari i
smanjuje se, naročito
jer iz mnogih balkanskih
zemalja dolazi do odliva
radne snage zbog visoke
stope nezaposlenosti.
Intervju: Predsjednik Balkanskog ekonomskog

2. Ekonomija 11PETAK, 30. 10. 2015.
acije ključne za priliv
ste po najvišoj stopi
odsto je stopa rasta koju
mmf predviđa za crnu goru
u 2015. godini, što je najvi-
še u odnosu na ostale bal-
kanske zemlje
4,7
kedoniji. U nekoliko sluča-
jeva MMF je odobrio hitne
kredite kako bi se poduprli
budžetski balansi i odbra-
nili kursevi valuta. Do pr-
vog kvartala nivo nacio-
nalnog duga, kao učešće u
BDP rezultiralo je mješovi-
tom slikom - 168,8 odsto u
Grčkoj, 29,6 odsto u Bugar-
skoj, 39 odsto u Rumuniji i
88 odsto u Hrvatskoj.
DN: Zemlje EU činile su
najznačajnija izvozna tr-
žišta balkanskim zemlja-
ma, no nedostatak tra-
žnje negativno je uticao
na oporavak. Iako region
dijeli sličnu sudbinu, gdje
su se mogle razlike među
zemljama?
Aleksander:Najznačajni-
jaizvoznatržištazabalkan-
ske zemlje je tržište EU, na
koje se odnosi više od polo-
vine, a u nekim slučajevi-
ma i do dvije trećine ili čak
tri četvrtine izvoza iz bal-
kanskih zemalja. Izvozni
proizvodi uključuju osnov-
ne metale, mašine i meha-
nizaciju, automobile i au-
tomobilske djelove, hemij-
ske proizvode, drvo i pro-
izvode od drveta, tekstil,
poljoprivredne proizvode i
obuću. Nagli pad evropske
tražnje za balkanskim izvo-
zom zbog globalne finansij-
ske krize negativno je uti-
cao na mnoge segmente
balkanskih ekonomija, po-
putproizvodnje,zaposleno-
sti, deviznih rezervi i nacio-
nalnih i trgovinskih defici-
ta. Primjera radi, 2009. go-
dine hrvatski izvoz oslabio
je15odstouodnosunapret-
hodnu godinu, grčki izvoz
slabiji je za 21,4 odsto, a bu-
garskiza22,5odsto.Kakose
globalneekonomijeoporav-
ljaju od krize, izgledi za bal-
kanskiizvozpostajusvepo-
voljniji, pri čemu u nekim
slučajevima to zavisi i od
drugih faktora osim tražnje
u EU, kao što je, na primjer,
devalvacija valute u Srbiji
koja je pojačala izvoz. Dok
je Crna Gora u 2014. zabi-
lježila pad izvoza od 10 od-
sto u odnosu na godinu ra-
nije, u Hrvatskoj je
2014. došlo do
rasta izvoza
od 9,3 odsto, a
u Makedoni-
ji za čak 17,4
odsto vi-
še i to u prvih osam mjeseci
prošle godine. Turski izvoz
koji je tokom prošle godine
uvećan četiri odsto dostigao
je 157,6 milijardi dolara, što
predstavlja istorijski re-
kord za ovu zemlju. Bugar-
skiizvozjetakođerastao3,2
odsto, iako je situacija kada
je riječ o tržištima zemalja
koje nijesu EU članice bila
pomiješana, prije svega ru-
ski i kineski izvoz otkako su
Rusiji uvedene u sankcije,
teotkakojedošlodouspora-
vanja privrednihaktivnosti
u Kini. Balkanske zemlje u
velikoj mjeri su zavisne od
stranog kapitala. Tokom
globalne finansijske krize,
mnoge strane kompanije
otkazale su nove projekte,
a neke su čak i povukle ka-
pital koji je već investiran u
kratkoročne projekte. Neke
privatizacije velikih držav-
nih preduzeća otkazane su
zbogniskih otkupnih cijena
koje su ponuđene.
DN: U kojim sektorima je
realno da očekujemo priliv
investicija?
Aleksander: Važni bal-
kanski ekonomski sekto-
ri ciljnih stranih direktnih
investicija uključuju ener-
getiku, telekomunikaci-
je, bankarstvo i osigura-
nje, nekretnine, industrij-
sku proizvodnju i trgovinu
na malo. Postoji pet značaj-
nih varijabli povezanih sa
legitimnim SDI, a to su li-
beralizacija trgovine, kon-
kurentnost, obim i priroda
ograničenja direktnih in-
vesticija, metod privatiza-
cije i politička stabilnost.
Uprkos tome, mnogi anali-
tičari tvrde da neobično ve-
lik priliv kapitala na odre-
đenim lokacijama može
ukazivati na pranje novca
i korupciju, što bi bio rele-
vantan faktor prilikom raz-
matranjaiznosaSDIinjiho-
vog uticaja na zemlju. Važ-
niizvoriSDIbalkanskimze-
mljama dolaze iz Holandije,
Austrije, Velike Britanije,
Njemačke, Norveške, Bel-
gije, Francuske, Kipra, Ru-
sije,Švajcarske,SAD,Italije,
Luksemburga i Španije, dok
je ranije i Grčka bila izvor
vrijedan pažnje. Nivo SDI u
balkanskim zemljama bio
je veoma visok pretkrizne
2007. godine, najviše u Cr-
noj Gori gdje su iznosile 21,8
odsto BDP-a, 8,2 odsto u Hr-
vatskoj, šest odsto u Albani-
ji, i 4,4 odsto u Srbiji. Iako
je kriza znatno usporila pri-
livinvesticijauregion,neke
balkanske zemlje su se do-
bro pozicionirale da ih po-
novo privuku. Tako Srbija
u posljednje vrijeme bilje-
ži pozitivan trend, naročito
u ključnim poslovnim sek-
torima kao što je tehnološ-
ki,pasutuSiemensiMicro-
soft, auto-industrija gdje je
Fiat, građevinski materi-
al uz Lafarge, prehrambe-
nu industriju gdje su Coca
Cola, Nestle i Carlsberg, te
metaluršku industriju uz
US Steel.
DN: Kakva je kratkoroč-
na, a kakva dugoročna per-
spektiva ovog regiona?
Aleksander: Međunarod-
ni monetarni fond u pro-
gnozama za 2015. predviđa
stopu ekonomskog rasta
za Crnu Goru 4,7 odsto, BiH
3,5 odsto, Kosovo 3,3 odsto,
Makedoniju 3,2 odsto, Tu-
srku 3,1 odsto, Albaniju tri
odsto, Rumuniju 2,7 odsto,
Grčku 2,5 odsto, Bugarsku
1,2 odsto, te Hrvatsku i Sr-
biju 0,5 odsto. Populacija
svih balkanskih zemalja
osim Kosova ubrzano stari
i smanjuje se, naročito jer
iz mnogih balkanskih ze-
malja dolazi do odliva rad-
ne snage zbog visoke stope
nezaposlenosti. Planiranja
kojima se bave vlade akti-
virana su tržišnim silama
i rezultiraju preraspodje-
lom kapitala. Današnje te-
žnjekačlanstvuuEUposta-
le su zajednički organizaci-
oni faktor zemlja regiona i
predstavljaju snagu njiho-
vog pomirenja. Evroatlant-
ske integracije povećava-
ju povjerenje investitora i
podstiču priliv investicija i
stranog kapitala u ovaj re-
gion. Iako Balkan ostaje vi-
soko zavisan od oporavka u
EU, krajnja odgovornost za
ekonomski razvoj i regio-
nalno povezivanje zavisi od
regionalnih lidera koji tre-
badapreuzmuodgovornost
za stvaranje povoljnog eko-
nomskog ambijenta i izgle-
da za razvoj.
Logo organizacije Balkanski
ekonomski forum koja po-
četkom ideućeg mjeseca or-
ganizuje regionalnu konfe-
renciju u Atini
g foruma i konsultant Konstantin Aleksander
Iako Balkan ostaje
visoko zavisan od
oporavka u EU,
krajnja odgovornost
za ekonomski razvoj i
regionalno povezivanje
zavisi od regionalnih
lidera koji treba da
preuzmu odgovornost
za stvaranje povoljnog
ekonomskog ambijenta i
izgleda za razvoj