Vaccine Misinformation Field Guide (Turkish Version)

AŞILARLA İLGİLİ
YANLIŞ
BİLGİLERİN
YÖNETİMİ İÇİN
SAHA REHBERİ
Küresel infodemiyle mücadele ve aşı
talebinin teşvik edilmesine yönelik rehber
DİNLE | ANLA | DAHİL ET

AŞIYLA İLGİLİ YANLIŞ BİLGİLER SAHA REHBERİ 3
Bölüm I: Bilgi Çağında Aşılar 7 Ek 1: Örnek Vaka Çalışmaları 35
Aşı kararsızlığı 9 Vaka Çalışması I: Pakistan'da Çocuk Felci: Sahte videolar güvensizliği körükledi 35
İnfodemi, yanlış bilgi ve dezenformasyon 10 Vaka Çalışması II: Filipinler'de Deng Humması Salgını: Aşıyla ilgili tartışmalar nasıl yayıldı? 36
İnsanların yanlış bilgilere karşı duyarlı olmasının nedenleri 13 Vaka Çalışması III: Malawi'de HPV: Aşı kampanyasından önce krize hazırlık 37
Yanlış bilgi akılda kalıcıdır 13
İnsanların aşılarla ilgili yanlış haber üretmesinin 3 nedeni 14 Ek 2: Temel Sosyal Dinleme Sistemlerinin Oluşturulması 39
Dezenformasyonun dikkatinizi dağıtmasına izin vermeyin 15
Yanlış bilgilerin yönetimine stratejik bir yaklaşım 15 Ek 3: İçeriğinizin Yanlış Bilgilerden Daha Çok Akılda Kalıcı Olmasını Sağlamak
için 5 İpucu
43
Bölüm 2: Yanlış Bilgilerin Yönetimi: Saha Rehberi 17 EK 4 Yanlış Bilgilere Karşı Aşılama, Önceden Çürütme Örnekleri 47
1. HAZIRLIK AŞAMASI 18
1.1 Ekip kurma ve strateji oluşturma 18 Ek 5: Performans Ölçümleri ve Sonuç Ölçümleri Örneği 51
1.2 Bilgi Ekosistemi Değerlendirmesi 19
2. DİNLEME AŞAMASI 20 Ek 6: Yanlış Bilgilere Karşı Bağışıklığı Arttırmaya Yönelik Müdahaleler 53
2.1 Sosyal dinleme sisteminin kurulması 20
2.1.1 İzleme Araçları 20 Referanslar 57
2.1.2 Arama Sorguları 21
2.2 Sosyal dinleme 21 Teşekkür 61
2.3 Söylenti günlüğü 21
3. ANLAMA AŞAMASI 22
3.1 Yanlış bilgilerin değerlendirilmesi 22
3.2 Uygulamaya dönük öneriler 25
4. KATILIM SAĞLAMA AŞAMASI 26
4.1. Gündemin şekillendirilmesi 26
4.2 Önleme faaliyetleri 27
4.2.1 Basit uyarılar 28
4.2.2 Medya ve sağlık okuryazarlığı 28
4.2.3 Yanlış bilgilere karşı bağışıklık kazandırma (Yanlış
bilgileri önceden çürütme)
29
4.2.3 Yanlış bilgilere karşı bağışıklık kazandırmanın
yaygınlaştırılması
29
4.3 Yanlış bilgilerin çürütülmesi 29
4.4 Güvenilir iletişimciler 30
4.5 Etki düzeyinin ölçümü 31
SONUÇ 32

5
AŞILARLA İLGİLİ
YANLIŞ BİLGİLERİN
YÖNETİMİ İÇİN SAHA
REHBERİ
Bu çalışma; UNICEF Program Bölümü, Sağlık Departmanı, Bağışıklama Birim, Kalkınma için
İletişim(C4D) ekibi tarafından, Public Good Projects, First Draft ve Yale Küresel Sağlık Enstitüsü ile
işbirliği içinde hazırlanmıştır.
Sosyal dinleme çalışmaları temelinde aşı talebini arttırmak ve aşılarla ilgili yanlış bilgilere hızla
müdahale etmek için stratejik ve iyi koordine edilen ulusal eylem planlarının geliştirilmesini
kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.
Bu rehber, uygulayıcıların aşağıda belirtilen faaliyetleri yürütmesine yardım eder:
Bu rehber kimin için hazırlandı?
Bu rehber; bağışıklama programı yöneticileri, kalkınma için iletişim uzmanları, davranış değişimi ve
sosyal dönüşüm uzmanları, harici ve dijital iletişim sorumluları ve sağlık ekipleri de dahil olmak üzere
bağışıklama programlarında çalışan tüm uygulayıcıları desteklemeyi amaçlar.
AŞIYLA İLGİLİ YANLIŞ BİLGİLER
SAHA REHBERİ AŞIYLA İLGİLİ
YANLIŞ BİLGİLER SAHA
REHBERİ
AŞIYLA İLGİLİ YANLIŞ BİLGİLER SAHA REHBERİ

BÖLÜM I:
BİLGİ ÇAĞINDA AŞILAR
Dijital iletişim, aşı talebini şekillendirir. Çağdaş ve dayanıklı
sağlık sistemleri; toplulukları dinlemek, anlamak ve onlarla
iletişim kurmak için araçlara ve altyapıya ihtiyaç duymaktadır.
Aşılar, çocukların hayatta kalmalarına ve gelişmelerine yardım eder. Her dakikada 5'ten fazla hayat
kurtarmanın yanı sıra, bireylerin sağlıklı bir şekilde büyümesine ve yaşlanmasına da yardımcı olur1
.
Aşılar sayesinde, 18 milyondan fazla insan (aşı olmasaydı çocuk felci nedeniyle felç olacak kişiler)
bugün yürüyebiliyor, oynayabiliyor ve dans edebiliyor2
. Aşılanan çocuklar okulda daha başarılı
oluyor3
ve bu çocukların mensup olduğu topluluklar da ekonomik açıdan daha fazla fayda elde
ediyor4
. Aşılar, küresel refahı en uygun maliyetle arttıran araçlar arasında yer alıyor5
. Buna rağmen,
her yıl 20 milyon çocuk aşıdan mahrum kalıyor6
ve 5 yaşından küçük çocuklar arasındaki ölümlerin
yaklaşık yüzde 30'u aşıyla önlenebilir hastalıklardan kaynaklanıyor7
. Komplikasyon riskini ve
hastaneye yatış süresini azaltmak için yaşlı yetişkinlere de mevsimsel grip aşısı yaptırmaları
öneriliyor8,9
. Öte yandan yüksek gelirli ülkelerde yetişkinler arasında aşılanma oranı ideal düzeyin
altındayken 10,11,12
düşük ve orta gelirli ülkelerde grip aşıları nadiren yapılıyor13
.
Bunun en önemli nedenlerinden biri de aşı kararsızlığıdır.14
Aşı kararsızlığı, aşılamanın kendisi kadar
eski olmakla birlikte15
bu konudaki güçlükler de zaman içinde değişmiştir16
. Dijital iletişim kanalları
ve özellikle de sosyal medya, yanlış bilgilerin yayılmasını hızlandırarak halk sağlığını tehdit
edebilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre 2019 yılında "aşı kararsızlığı" küresel sağlığa
yönelik ilk 10 tehdit arasında yer almaktadır17
. DSÖ; bu kararsızlığın çocuk felcini, kızamık hastalığını
ve rahim ağzı kanserini kontrol altına almaya yönelik küresel çabaları baltalayabileceğini ifade etmiştir.
Yeni Sars-Cov-2 virüsü, birbirine paralel iki salgını tetiklemiştir: dünyadaki her ülkeye yayılan
biyolojik salgın ve sosyal ağlarda yayılan yanlış bilgi salgını, yani infodemi. Kasıtsız ya da kasten
yayılan yanlış bilgiler nedeniyle, aşılarla ilgili doğru bilgiler, kafa karıştırıcı bir bilgi girdabına
gömülmüştür. Aşılarla ilgili kritik önem taşıyan mesajlar, COVID-19 salgını öncesindeki seviyelere
kıyasla 2 kattan fazla artmıştır. 2020'nin Mart-Temmuz ayları arasında sadece Amerika Birleşik
Devletleri'nde aşılarla ilgili yanlış bilgiler veren içerikler 4,5 milyar kez görüntülenmiştir.18
Bu infodemi; aşı kararsızlığını arttırarak rutin bağışıklama programlarını etkileyebilmekte, yeni aşıların
(SARS-CoV-2 ve yeni OPV2 (nOPV2) aşıları da dahil olmak üzere) yaygınlaştırılmasını güçleştirilebilmekte
ve halkın kamu sağlığı hizmetlerine duyduğu güveni azaltabilmektedir.

7
9
9
Aşı Kararsızlığı
Aşı kararsızlığı ya da diğer bir deyişle aşının erişilebilir olmasına rağmen aşılama konusunda
isteksizlik veya aşının reddi,19
bağlama ve aşıya özgü bir olgudur. Bu olgu; bir dizi tarihsel,
politik, sosyal ve davranışsal faktörden etkilenebilmektedir.
Aşılara ilişkin tutum ve niyetler, geniş bir yelpazede çeşitlilik gösterir. Çoğu anne ve baba aşıları
kabul ederken sadece küçük bir azınlık aktif olarak aşıları reddeder (Şekil 1). Aşı kararsızlığı yaşayan
bireyler tüm aşıları kabul etseler de aşılar hakkında endişe duyabilirler, bir kısmı bazı aşıları
reddedebilir ya da geciktirebilir ama diğer aşıları kabul edebilir ve bazı bireyler ise tüm aşıları
reddedebilir.20,21
Şekil 1. Aşı talebi ve kabulü, geniş bir yelpazede çeşitlilik gösterir.
Aşı kararsızlığının altında yatan bir dizi sosyo-psikolojik neden tespit edilmiştir. Bu nedenler;
tutumlardan ve geçmiş deneyimlerden bilişsel önyargılara22
, güvene23
, sosyal normlara, hatta ahlaki
değerlere24
ve dünya görüşüne25
kadar değişkenlik gösterebilir (Şekil 2). Mevcut kanıtlar; aşı tanıtımı
için kullanılan iyi niyetli içeriğin dahi fiilen geri tepebileceğine ve özellikle de halihazırda aşı
kararsızlığı 26,27
olan kişilerin aşılama niyetlerini azaltabileceğine işaret etmektedir. Bu nedenle, aşı
tanıtım içerikleri ve bunları oluşturan mesajlar; mümkün olan her yerde davranışsal ve sosyal
kanıtlara dayalı olarak tasarlanmalı ve belirli kitlelere göre uyarlanmalıdır. Bu mesajlar, uygulama
öncesinde ve uygulama sırasında hem etkinlikleri açısından hem de güvenlik açısından test edilmeli
ve izlenmelidir.
Şekil 2. Aşıyla ilgili kararların sosyo-psikolojik belirleyiciler.

İnfodemi, yanlış bilgi ve dezenformasyon
Dünya Sağlık Örgütü, infodemiyi "bir salgın sırasında oluşan, bazıları doğru ve bazıları yanlış
bilgilerin bolluğu" olarak tanımlamıştır. İnfodemi kafa karışıklığına neden olarak nihayetinde
hükümetlere ve halk sağlığı müdahalelerine duyulan güvenin azalmasına yol açabilmektedir. 28
Hastalık salgınları, çatışmalar veya doğal afet sırasında ortaya çıkan belirsizlikler ve krizler, yanlış
bilgilerin yayılması için uygun bir ortam oluşturmaktadır. Bu bağlamda, güvenilir bilgilerin
eksikliği29
veya yanlış bilgilerin yayılması ve dezenformasyonun artması infodeminin ortaya
çıkmasına neden olabilmektedir.
Doğrulanmamış bilgiler, kafa karışıklığı yaratarak ve doğru sağlık bilgilerini gölgeleyerek zarar
verebilmekte ve davranış değişikliklerine yol açabilmektedir. Örneğin insanların panikle ürün
satın almasına, tehlikeli ve kanıtlanmamış tedavilere başvurmasına neden olabilmekte30
ve
aşılara karşı tutumlarını değiştirebilmektedir31
.
Yanlış bilgi, bir bilginin yanlış olduğunun farkında olmayan ve aşı savunucuları32
da dâhil olmak
üzere herhangi bir kötü niyeti olmayan kişiler tarafından paylaşılan yanıltıcı bilgilere işaret eder.
Dezenformasyon ise kasıtlı olarak tasarlanmış yanıltıcı bilgilerin, kötü niyetli ya da
belirli gündemlere hizmet eden kişiler tarafından yayılmasıdır.
Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan First Draft kuruluşu, yanlış bilgi düzensizliğinin yedi türünü
içeren bir tipoloji oluşturmuştur: uydurma, manipülasyon, taklit, yanlış bağlam, yanıltıcı içerik,
yanlış bağlantı ve hiciv veya parodi33,34
.

İnsanların yanlış bilgilere karşı duyarlı olmalarının nedenleri
İnsanlar özellikle de belirsizlik dönemlerinde, bilişsel, sosyal ve algoritmik yanlılıkları nedeniyle
yanlış bilgiler35
karşısında daha savunmasız kalır. Bu faktörler aşırı bilgi yüklemesini, sınırlı dikkat
sürelerini, çeşitli bilişsel önyargıları36,37
, yanlış bilgilerin yeniliğini, güveni ve algoritmik popülerliği
de içerir.
Bilime, bilim insanlarına38
, gazetecilere, ana akım medyaya39
veya yetkililere40
duyulan güvenin
azalması ile yanlış bilgilere açıklık arasında yakın bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Komplo
teorilerine duyulan inanç, insanların gerçekliğin karmaşıklığından kaçmalarına ve belirsizliği
azaltmalarına yardımcı olabilmektedir. Bunun temelinde güçsüzlük ve güvensizlik duyguları
yatabilir.
İnsanlar medya, dile getirilen görüşler ve söylentiler yoluyla yanlış bilgilere maruz kalabilirler.
Sosyal ağlar, infodeminin daha da yayılmasına neden olabilmektedir. Dikkat çeken bilgilere
daha da fazla ilgi gösterilmesine yol açan sosyal medya algoritmaları, yanlış bilgilerin dolaşımını
teşvik edebilir41
. Yanlış bilgilerin doğru bilgilerden daha hızlı ve daha çok yayılmasına yol
açabilir42
. Bu durum, Pakistan'da43
çocuk felci aşısı kampanyaları ve Kongo Demokratik
Cumhuriyeti’nde44
Ebola salgınını kontrol altına alma çabaları üzerinde olumsuz bir etki
yaratmıştır. Çevrimiçi ortamda başlayan söylentiler, basılı medya araçları vasıtasıyla ve ağızdan
ağıza dolaşarak45
çevrimdışı kanallar aracılığıyla da yayılabilmektedir.
Yanlış bilgi akılda kalıcıdır
Yanlış bilgi düzeltilse dahi insanların zihinlerinde kalabilir ve düşüncelerini etkilemeye devam
edebilir.46
Çeşitli yanlış bilgi türleri için bu bilgileri düzeltmeye yönelik çabaların geri tepme
ihtimali olduğu da ortaya konmuştur. Geri tepme durumunda, bir düzeltme aslında
düzeltilmesi gereken yanlış inançları fiilen pekiştirebilmektedir. Düzeltmeler, insanların yanlış
bilgilere aşinalık kazanmasına neden olabilir ve bu bilgiler gerçekle karıştırılabilir. Bir düzeltme,
kişinin inançlarına veya dünya görüşüne karşı gibi
görünüyorsa, fiilen bu kişinin mevcut görüşünü daha da
güçlendirebilir. Son kanıtlar, geri tepme durumunun,
yanlış bilgilerle mücadele bağlamında olduğundan daha
fazla var sayıldığına dikkat çekse de47,48
aşı yanlısı iletişim
kampanyalarının gerçekten de geri tepebileceğine dair
kanıtlar da ortaya çıkmaktadır. Bu, özellikle de
halihazırda aşı kararsızlığı 49,50,51,52
olan kişiler için söz
konusu olabilir.
Ne mutlu ki, insanları bulaşıcı hastalıklara karşı
"aşılayabildiğimiz" gibi yanlış bilgilere karşı da
aşılamamız mümkündür53
. Bu strateji Bölüm
2'de ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

İnsanların aşılarla ilgili yalan haberler üretmelerinin 3 nedeni Dezenformasyonun dikkatinizi dağıtmasına izin vermeyin.
İnsanların aşılarla ilgili yalan haberler üretmelerinin nedenleri:
Dezenformasyon, bazı insanların aşılarla ilgili kararlarını etkileyebilir. Öte yandan, bu
gürültünün ardında, dinlenilmesi ve ele alınması gereken geçerli endişeleri ve soruları olan
kişiler vardır. Bir salgın gibi belirsizlik dönemlerinde, insanlar aktif olarak bilgi ararlar. Böyle bir
ortamda, kasıt olmadan yayılan yanlış bilgiler dahi kafa karışıklığını arttırabilir ve aşılara duyulan
güveni azaltabilir59
. Bu nedenle, detaylandırılmış yanlış bilgileri takip etmek, anlamak ve geçerli
kaygıları kabul etmek ve ele almak gerekir60
.
Dikkat çekici dezenformasyon, yani kasten üretilen yanlış bilgi, insanları internet sitelerini ve
sosyal medya hesaplarını ziyaret etmeye ve videolar gibi içerikleri görüntülemeye teşvik eder.
Reklam içeren bir internet sitesine yapılan her ziyaret, o internet sitesinin veya içeriğin sahibine
gelir sağlar. Ürün satmak isteyen kişi ve kuruluşlar, dezenformasyonun yarattığı55,56
ilgiyi
kullanmak istiyor da olabilirler.
Aşılarla ilgili dezenformasyon kampanyaları siyasi amaçlar için de kullanılmıştır57
. Aşılara odaklanan
ve zarar vermek için üretilen sağlık bilgileri, sosyal anlaşmazlıkları ve kutuplaşmayı teşvik etmek
amacıyla botlar ve troller kullanan bir devlet aktörü tarafından yayılmıştır58
.
Yanlış bilgilerin yönetimine stratejik bir yaklaşım
Aşılama programları ile ilgili dezenformasyon riskleri ve aşı olmamanın riskleri şimdiye kadar hiç bu
kadar yüksek olmamıştır. Ulusal sağlık sistemleri; ağızdan alınan yeni çocuk felci aşısı (nOPV)
kampanyalarını başarılı bir şekilde yaygınlaştırmak, çocukluk çağındaki bağışıklama eksikliğini
gidermek, COVID-19 salgını sırasında aşılarını kaçıran çocuklara ulaşmak ve COVID-19 aşılarına talep
sağlamak için yanlış bilgileri aktif ve sistematik bir şekilde izlemeli ve bilgi eksikliklerini gidermelidir.
Aşı karşıtı aktörler genellikle bir stratejiye göre hareket ederler. Mevcut kanıtlar; aşı karşıtı aktörlerin
aşı savunucularına kıyasla daha fazla kişiye erişebildiğine ve genellikle daha ikna edici içerikle kararsız
kişilere daha kolay ulaşabildiğine işaret etmektedir. Facebook'ta, aşı karşıtı sayfalar, kararsız
kullanıcılarla 'yoğun bir şekilde iletişim kurarken' bilim yanlısı siteler ise halihazırda aşı yanlısı61
kişiler
ile etkileşim içindedir. Araştırmacılar tarafından sağlıkla ilgili yanlış bilgiler yaydığı tespit edilen ilk 10
internet sitesinin Facebook sayfaları, yerleşik sağlık sitelerinden gelen bilgilere kıyasla neredeyse dört
kat daha fazla görüntülenmiştir62
. Aşı karşıtı mesajlar, aşı yanlısı mesajlardan 'daha bulaşıcıdır '63
. Aşı
karşıtı internet siteleri ve sosyal medya hesapları, ailelerin değerlerine ve yaşam tarzlarına hitap
eden ikna edici teknikler kullanır; resmi iletişim şekillerine göre daha duygusal, dikkat çekici ve
görsel64
iletişim şekillerine başvurma eğilimindedir65
. Aşı karşıtı girişimciler birbirleriyle bağlantı kurar
ve eriştikleri kitleleri genişletmek için diğer aşı karşıtlarını da harekete geçirir66,50
.
Aşı ile ilgili yanlış bilgilerin yönetimi ve aşı yanlısı katılıma yönelik herhangi bir yaklaşım, kapsamlı bir
stratejiye dayandırılmalıdır. Bu strateji; sosyal dinleme çalışmaları, sosyal dinleme analizi, risk iletişimi
ve toplum katılımı (RİTK), iletişim faaliyetleri, savunuculuk çalışmaları ve sosyal seferberlik faaliyetleri
ile birleştirilmelidir.
Dünya Sağlık Örgütü, üye ülkeleri, bilimsel verilere ve kanıtlara dayanan doğru bilgilerin tüm topluluklar
ve özellikle de yüksek riskli gruplar arasında zamanında yayılmasını teşvik ederek
infodemiyi yönetmeleri için eylem planları geliştirmeye ve uygulamaya davet etmiştir. Üye ülkeler, bir
yandan ifade özgürlüğüne saygı gösterirken diğer yandan yanlış bilgilerin ve yalan haberlerin
yayılmasını önlemeli ve bunlara müdahale etmelidir.67
Bir sonraki bölümde, aşılarla ilgili yanlış bilgilerin
yönetimi için ulusal bir eylem planının hazırlanmasına yönelik kapsamlı rehberlik sağlanmaktadır.

BÖLÜM 2:
YANLIŞ BİLGİLERİN
YÖNETİMİ:
SAHA REHBERİ
Bu saha rehberinde, aşılarla ilgili yanlış bilgilerin yönetimi için operasyonel bir çerçeve ana
hatlarıyla açıklanmaktadır. Söz konusu çerçeve, üç aşamalı olacak şekilde düzenlenmiştir: Dinle,
Anla ve Dahil Et68
.
Stratejik uygulama faaliyetleri tekrarlı olmalıdır, böylece faaliyetler sürekli olarak iyileştirilmeli,
işbirliği ve uyum vasıtasıyla tüm faaliyetler ve aktörler arasında koordinasyon sağlanmalıdır. Hazırlık
aşaması; özel bir strateji geliştirilmesini, bilgi ekosistemine ilişkin değerlendirme yapılmasını ve
doğru ekibin oluşturulmasını içerir. Sosyal dinleme çalışmaları; medya kanallarını, sosyal medya
araçlarını, yeni dijital kanalları ve hatta çevrimdışı veri kaynaklarını bir araya getirmeli ve
görselleştirmelidir. Anlama faaliyetleri; gürültüdeki sinyalleri anlamlandırmayı, tespit etmeyi, bir
söylenti günlüğü ile takip etmeyi, yanlış bilgileri doğrulamayı ve değerlendirmeyi ve duruma ilişkin
gerçek zamanlı öngörüler geliştirmeyi amaçlamaktadır. Katılım faaliyetleri; içeriğin geliştirilmesini ve
yayılmasını, insanları yanlış bilgilere karşı aşılayan mesajların oluşturulmasını, etkinin ölçülmesini ve
döngünün iyileştirilmesini ve tekrarlanmasını içerebilir.
DAHİL ET

19
HAZIRLIK
1.2 Bilgi Ekosistemi Değerlendirmesi
Ülke düzeyinde iletişim ekosistemine ilişkin bir değerlendirme, yanlış bilgi yönetimi stratejisinin tamamına
yön verecektir. Bu değerlendirme kapsamında aşağıda belirtilen sorular cevaplanmalıdır:
AŞAMASI
1.1 Ekip ve Strateji Oluşturma
Bütünleşik yanlış bilgilerle mücadele programı, yeni faaliyetlerin geliştirilmesinin yanı sıra devam eden
bir dizi faaliyetle yakın bir koordinasyon kurulmasını gerektirecektir. Bu kapsamda şu faaliyetler yer
alabilir: mevcut geleneksel medya ve sosyal medya kanallarının izlenmesi, topluma geribildirim
süreçleri, Risk İletişimi ve Toplum Katılımı koordinasyon yapıları, krize müdahale mekanizmaları, aşı
hazırlık ve uygulama planlaması ve rutin aşılamaya talep çalışması69
. Mükerrer çalışmaların önlenmesi,
dinleme ve katılım faaliyetleriyle ulaşılan kişi sayısının arttırılması için uluslararası kuruluşlar ve STK’lar
ile koordinasyonun yanı sıra, ulusal, bölgesel ve yerel yapılarla işbirliği yapılması ve koordinasyon
sağlanması da gerekebilir.
İnsanlar bilgi edinmek için hangi medya
araçlarına güveniyor? Haber medyası, sosyal
medya, mesajlaşma uygulamaları, kişisel
iletişim, çevrimdışı iletişimler (örneğin,
posterler ve broşürler)
En popüler platformlar hangileri, bu
platformlar hangi kitleler arasında
popüler, hangi hesaplar en çok sayıda
kişiye erişime sahip?
Diyaloğu kimler etkiliyor (örneğin, güven
duyulan kişiler, aşı savunucuları vb.)?
Aşıyla ilgili sorgular için Google, YouTube ve
Facebook'ta arama yaptığınızda yerel olarak
hangi bilgiler veya yanlış bilgiler görünüyor?
Hangi söylentiler hâlihazırda tespit edildi?
Nasıl tespit edildi? Bunlar nerede
tespit edildi (çevrimiçi topluluklar,
gerçek dünyadaki topluluklar)? Bu
söylentileri üreten kişiler kimler?
Halihazırda ne gibi dijital katılım, Risk
İletişimi ve Toplum Katılımı, iletişim
girişimleri mevcut?
Yanlış bilgi yönetimi programı; paydaşlar arasında yakın bir işbirliği sağlayan ve açık hedefleri olan bir
stratejiye dayanmalıdır. Bu strateji aşağıda açıklanan dinleme, anlama ve dahil etme aşamalarındaki tüm
adımları içermelidir. Uygulamaya, imkân varsa, merkezi bir birim, sosyal analist ya da "infodemi yöneticisi"
rehberlik edebilir. Görevlendirilen birim ya da kişi; söylentilerin dinlenmesini, tespit edilmesini ve
değerlendirilmesini koordine eder ve iletişim, Risk İletişimi ve Toplum Katılımı, savunuculuk ve toplum
katılımı faaliyetlerine dâhil olan diğer ekiplere öngörüler ve öneriler sunar.
Disiplinler arası bir görevi olan tam eğitimli infodemi yöneticisinin; aşı kararsızlığı ve talebi, yanlış ve
doğru bilgilerin kontrolü , sosyal medya ve izleme araçları, veri analitiği, sağlık iletişimi bilimi ve sosyal
pazarlama/davranış değişikliği alanlarında bilgi ve yetkinliğe sahip olması gerekir. Çeşitli uzmanlar bu
görevlerden bazılarını yerine getirebilse de infodemi yöneticisinin bu konularda bilgi ve yetkinliğe
sahip olması önem taşır70
. Bu görev, çevrimdışı kanallardan gelen geribildirimlerin birleştirilmesini de
gerektirebilir. Herhangi bir bireyin bu geniş kapsamlı beceri ve bilgi yelpazesine sahip olmasını
sağlamak için sürekli mesleki gelişim faaliyetlerine ihtiyaç duyulacaktır. Geçici olarak bu görev, farklı
uzmanların koordineli çalışmasıyla yerine getirilebilir.
Buna ek olarak, tüm ekip üyelerine yanlış bilginin temelleri konusunda eğitim verilmelidir. First Draft
kuruluşunun Kandırılmaya Karşı Koruma71
SMS kursu iyi bir başlangıç noktasıdır.
Bu bağlamsal değerlendirme, eylem planının her adımına yön vermelidir.

21
DİNLEME
AŞAMASI
2.1 Sosyal Dinleme Sisteminin Oluşturulması
Bir sosyal dinleme sistemi, farklı kaynaklardan gelen verileri toplayarak ve filtreleyerek devasa
miktardaki iletinin arasındaki dikkat çeken işaretlerin, çevrimiçi konuşmalardaki değişimlerin ve yeni
ortaya çıkan sorunların veya yaygın sorunların tespit edilmesini kolaylaştırabilir. Bir sosyal dinleme
sistemi geliştirilirken mevcut araçlarından edinilen veriler karşılaştırılmalı, bilgi ekosisteminin
haritası çıkartılmalı, özellikle de aşılar ile ilgili bilgilerin yayıldığı ve tartışıldığı kanallar ele alınmalıdır.
Daha da önemlisi, izleme araçları tek başına bir çözüm değildir. Ekipler, bu araçları kullanmak için
gerekli becerilere sahip olmalı ve uygulanabilir öneriler sunmak için verileri anlamlandırabilmelidir.
2.1.1 İzleme Araçları
Medya izleme faaliyetleri için ücretsiz ve ücretli bir dizi analitik araç mevcuttur. Oluşturduğunuz
izleme sistemi, Bilgi Ekosistem Değerlendirmesi kapsamında önemli olduğu belirlenen kanallara,
topluluklara ve sohbetlere/konuşmalara/diyaloğa erişebilmelidir. Bu nedenle, sistem muhtemelen
bir izlem araçları kombinasyonunu içerecektir.
Google, basit bir uyarı hizmetinin yanı sıra Google’de arama eğilimlerini izlemek için bir araç da
sunmaktadır. Büyük sosyal medya platformlarının her birinin bir analiz aracı vardır. Birden çok
platforma erişmek için kullanılabilecek TalkWalker veya Brandwatch gibi bir dizi ücretli sosyal medya
izleme hizmeti de mevcuttur. Bu hizmetlerin belirli sınırlamaları vardır. Örneğin erişebilecekleri
kanallar ve arama algoritmaları (örneğin duyarlılık için) sağlık davranışlarına göre değil, ürün
satışlarına göre uyarlanmıştır. Kullanıcılar, erişilebilen veya erişilemeyen veriler de dâhil olmak üzere
tüm araçların sınırlamalarını anlamalıdır. Çeşitli araçların bir listesi için Ek 2'ye bakınız.
Buna ek olarak, UNICEF ve paydaşları, HealthBuddy72
, Health Alert73
, U-Report74
, RapidPro75
ve
Viamo76
da dahil olmak üzere dinleme ve katılım için kullanılabilecek bir dizi yeni araca da sahiptir. Bu
çeşitli araçların nasıl seçileceği ve yapılandırılacağı konusunda rehberlik için Ek 2'ye bakınız.
2.1.2 Arama sorguları
Bu araçlardan herhangi birini kullanmak için öncelikle aramalar ve Boolean arama sorguları (arama
terimlerinin kombinasyonları) için ilgili anahtar kelimeleri seçmek gerekir. Terimler VE(AND), VEYA(OR),
DEĞİL(NOT) gibi bağlaçlarla bir dizi anahtar kelimeye eklenerek arama dizileri şeklinde birleştirilebilir.
Anahtar kelimeler ilgili tüm dillerde olmalı ve bu kelimeler belirlenirken resmi / gayri resmi dil arasındaki
yazım farklılıkları dikkate alınmalıdır. Aşılamayla ilgili bir arama dizisi, Ek 2 'de sunulmaktadır.
2.2 Sosyal dinleme
Söylentiler “trend” hâline gelmeden ve büyük ölçüde ilgi görmeye ve yayılmaya başlamadan önce,
söylentilerin sinyallerini etkili bir şekilde tespit etmek için sosyal dinleme faaliyetleri rutin hâle
getirilmelidir. Erken sinyaller, söylentiler doruk noktasına ulaşmadan çok önce ortaya çıkan
modeller olarak tanımlanır. Erken tespit; topluluğun kaygılarını ve ilerideki sorularını ele almak
için proaktif bir şekilde içerik geliştirilmesine rehberlik edebilir ve bilgi boşluklarının bu boşluklar
yanlış bilgilerle doldurulmadan önce doldurulmasını sağlayabilir.
Bazı araçların, yayılmaya veya ilgi görmeye başlayan yanlış bilgilerin tespit edilmesine yardımcı
olabilecek ‘virallik puanı' vardır. Yeni yanlış bilgilerin ortaya çıkmasına veya eski içeriğin yeniden
gündeme getirilmesine neden olabilecek belirli olaylara hazırlanmak için, tespit faaliyetleri
kapsamında, önceden planlama çalışmaları yapılması da gerekir.
2.3 Söylenti Günlüğü
Söylentileri / yanlış bilgilendirme olaylarını
kaydetmek için bir söylenti günlüğü77
kullanılmalıdır. Söylenti günlüğü tutmak;
eğilimleri ve yinelenen sorunları analiz etmenize,
söylentilere verilen yanıtları koordine etmenize
ve diğer kuruluşlarla bilgi paylaşmanıza yardımcı
olur.

23
ANLAMA
AŞAMASI
Verilere dayalı bilgilerden oluşan bir kütüphane oluşturun ve mümkünse bilgilerin doğru olup
olmadığını belirlemenize yardımcı olabilecek uzmanlara danışın. Bu, söylentiyi açığa çıkarmanıza ve
söylentinin neden bu kadar viral olduğunu daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Bilgi tablolarına ve
uzmanlara erişim, uygun ve doğru bir yanıtın hazırlanmasına da yardımcı olabilir.
Herhangi bir yanıt hazırlanmadan önce, bir söylentinin potansiyel etkisi değerlendirilmelidir. Bu da
duruma ilişkin güçlü bir kavrayış gerektirir. İlk iş, söylentileri kimin başlattığını ve yaydığını, bilginin
nerede dolaştığını, hangi kaygıların ve hikâyelerin dikkat çektiğini, ne kadar hızlı ve uzağa yayıldığını
ve söylentinin neden yayıldığını anlamaktır. Bu değerlendirmeye yön verebilecek sorulardan bazıları
aşağıda belirtilmektedir:
3.1. Yanlış Bilgilerin Değerlendirilmesi
Yanlış bilginin potansiyel etkilerinin yapılandırılmış bir şekilde analiz edilmesi, söylentilerin
önceliklendirilmesine ve yanıt gerektiren söylentilerin tespit edilmesine katkıda bulunur. Yeni
zorlukları kaydetmek, yanlış bilgilerin etkisini değerlendirmek ve trendleri izlemek için bir Standart
Uygulama Prosedürü (SUP) geliştirmek, paydaşlar arasında istihbarat paylaşımını kolaylaştırır.
Tüm söylentiler yanlış değildir; çoğu söylenti, bir doğruluk payı da içerir. Bir söylentinin doğru olup
olmadığını kesin olarak belirlemek zor olabilir. Süreç, olabildiğince fazla bilgiyi bir araya getirmek için
araştırma çalışması yapılmasını gerektirir.
Öncelikle “Doğrulamanın 5 Adımını” izleyin.78
Söylentiye tepki verilmesi, fiilen yanlış
bilgilere “oksijen vererek” bu bilgilerin
daha fazla yayılmasına neden olur mu?
Hiçbir şey yapılmazsa ne olur?
Karar vermeden önce sonucunu
beklemeniz gereken başka olaylar veya
veriler var mı? İlave uzmanlık talep
edilmesi gerekiyor mu?
Yanlış bilginin erişimi ve kapsamı nedir?
Yayılma veya tırmanma ihtimali nedir?
Yanlış bilgi, genel olarak aşıya veya belirli
bir aşıya duyulan genel güveni sarsabilir
mi?
Söylentiye yanıt verme kapasitesi nedir?
Köken
Orijinal hesaba, makaleye veya içeriğe
mi bakıyorsunuz?
Kaynak
Hesabı veya makaleyi kim oluşturdu ya
da orijinal içeriği kim paylaştı?
Tarih
Ne zaman oluşturuldu?
Yer
Hesap, internet sitesi ya da içerik
nerede oluşturuldu veya paylaşıldı?
Neden
Hesap veya internet sitesi neden
oluşturuldu ya da içerik neden haber
yapıldı?

Örnek bir risk değerlendirme matrisi aşağıda sunulmaktadır. Şekil 4’te ise izlenecek basit algoritma gösterilmektedir.
Şekil 4. İnsanları belirli yanlış bilgilere karşı aşılama adımları
3.2 Uygulamaya Dönük Öngörüler
Bir sosyal analizin yararlı olabilmesi için, analiz kapsamındaki ilginç verilerin uygulanabilir
öngörülere dönüştürülmesi gerekir. Analiz, topluluklarla iletişim kuran ekipler için "öyleyse ne,
kimin umurunda?" sorusuna cevap vermelidir. İçeriğin net ve uygulanabilir olmasını sağlamak için
ilk olarak Risk İletişimi ve Toplum Katılımı görev gücü veya ülkede katılım ve iletişim faaliyetlerinde
yer alan diğer ekiplerle birlikte öneri raporları hazırlanmalıdır. Örneğin, birçok son kullanıcı, sosyal
medya izleme faaliyetleri konusunda çok fazla deneyime sahip olmayabilir. Raporlar kısa olmalı ve
şunları içermelidir:
Eyleme geçmek için gereken temel bilgileri ve önerileri içeren kaliteli bir özet.
Şekil 3. Örnek risk değerlendirme
matrisi.
Temel konularla ilgili bölümlerin tespiti için:
• Temel konularla ilgili dezenformasyon örnekleri, bunların nerede ve nasıl dolaştığı da dahil
olmak üzere
• Temel etkileşimler ve paylaşımlar; kimin tarafından yayıldığı (gazeteciler, nüfuz sahibi
kişiler, aşı açısından önem taşıdığı bilinen hesaplar vb.) ve mesajları kimlerin aldığı,
mesajların hangi ağlarda veya topluluklarda dolaştığı ve izleyicilerin kimler olduğu da dahil
olmak üzere
• Dezenformasyonun hedef kitleleri, hangi dezenformasyon tekniklerinin kullanıldığı, yazarları
veya yayan kişileri motive eden faktörlerin neler olabileceği
• Tonlama ve tutumlardaki eğilimler ve değişiklikler (davranışsal öngörüler veya anket verileri
ile zenginleştirilebilir)
• Yanlış bilginin hedef aldığı kitlenin tutumları ve sağlık davranışları üzerindeki potansiyel etkileri
• Bir özet ve uygulamaya dönük öneriler.
GÖSTERGE DÜŞÜK RİSK ORTA RİSK YÜKSEK RİSK
AŞI KARARSIZLIĞI
VE AŞI
TALEBİNDE RİSK
Aşı talebinde düşük
risk
Aşı
kararsızlığını
tetikleme
potansiyeli
Aşı reddine yol açma
potansiyeli
YANLIŞ
BİLGİLERİN
ERİŞİM DÜZEYİ
VE KAPSAMA
ALANI
Sınırlı potansiyel
erişim veya kapsam
Orta düzeyde
potansiyel
erişim veya
kapsam
Yaygın veya ülkeler
arası erişim ya da
kapsam
SORUNUN
YAYILMA VEYA
TIRMANMA
İHTİMALİ
Topluluk içinde veya
çevrimiçi ortamda
yayılma olasılığı düşük
Topluluk
içinde
ve/veya
çevrimiçi
ortamda
yayılım
Topluluk içinde ve
çevrimiçi ortamda hızla
yayılım
YANIT VERME
KAPASİTESİ
Hâlihazırda güçlü
mesajlar ve kapasite
mevcut
Krizi
yönetmek
için sınırlı
mesajlar ve
kaynaklar
Sınırlı mesaj ve
kapasitenin aşılması
GENEL OLARAK
HALKIN GÜVENİ
Devlete, sağlık
hizmetlerine, aşılara
duyulan güvenin
devam etmesi
Devlete,
sağlık
hizmetlerine
ve aşılara
duyulan
güvenin
azalması
Devlete, sağlık
hizmetlerine, aşılara
duyulan güvensizliğin
açıkça ifade edilmesi
MÜDAHALE
Söylentinin yakından
izlenmesi, yayılmadan
önce yanlış bilgileri
çürütme seçeneğinin göz
önünde bulundurulması
Yanlış
bilgileri
çürütülmesi,
güvenilir
seslerin
yükseltilmesi
Yanlış bilgileri
çürütülmesi, güvenilir
seslerin yükseltilmesi
Gizli
amaçları
ortaya
çıkarın
Şekil 3: Örnek risk değerlendirme matrisi

27
DAHİL
ETME
AŞAMASI
4.2.1 Basit Uyarılar
Sosyal medyada yanlış bilgileri işaretleyen uyarı etiketleri, yanlış bilgilerin güvenilirliğine ilişkin
algıyı ve kullanıcıların bu türden içerikleri paylaşma niyetlerini azaltabilir88
. İnsanları güvenilir
bilgilere yönlendiren ya da yanlış bilgiyi paylaşmak için gereken çabayı arttıran herhangi bir işaret
veya süreç, yanlış bilginin etkisini azaltabilir89
. Bu tür önlemleri teşvik etmek amacıyla, sosyal
medya platformlarıyla ilişki kurmak yerel iletişim ekosisteminin hijyenini arttırabilir90
, hatta sosyal
medya kullanıcılarını yanlış bilgileri paylaşmamaya ve daha da ilerisi bu bilgileri yalanlamaya
doğrudan teşvik etmek de mümkün olabilir91
.
4.2.2 Medya ve Sağlık Okuryazarlığı
4.1 Gündemi Şekillendirme
Yanlış bilgiler, bilgi boşluklarını sever. Dolayısıyla bilgi edinmek isteyen kişilerin aşılar, bulaşıcı hastalıklar
ve bağışıklık hakkında kendi dillerinde güvenilir, doğru ve anlamlı bilgileri kolayca bulabilmesini sağlayın.
İçerik, bu bilgileri arayan kişilere uygun nitelikte ve onlara hitap edebilecek bir formatta sunulmalıdır.
Mevcut içeriği, güvenilir kuruluşların internet siteleri de dâhil olmak üzere, içerik merkezlerinde79,80
toplayın ve bir araya getirin.81,82
Ülke düzeyinde yerel dilde aşı bilgi merkezleri oluşturun. “Bulaşıcı”
içeriğin nasıl oluşturulacağına ilişkin ipuçları için Ek 3'e bakınız.
Bu içeriği, aşı ile ilgili gönderileri içeren kanallar aracılığıyla düzenli olarak yayımlayın ve sınırlı
internet erişimi olan veya hiç internet erişimi olmayan kişilere ulaşabilecek diğer araçları (örneğin,
radyo, Internet of Good Things (İyi Şeylerin İnterneti83
)) kullanma seçeneğini göz önünde
bulundurun. Hâlihazırda aşı yanlısı ve güven duyulan kişilerle bağlantı kurmak ve onların seslerinin
daha güçlü çıkmasını sağlamak için bu içeriği kullanın. Yeni sesleri (örneğin sağlık uzmanları84
,
gençler85,86
ve dini liderler gibi kişileri) sohbete katılmaları için teşvik edin.
Yanlış bilginin etkisini sınırlandırmak için UNICEF, DSÖ, halk sağlığı kurumları87
ve paydaşların kanalları
gibi güvenilir çevrimiçi sesleri güçlendirin ve sağlıkla ilgili konularda ve sosyal konularda halkın
tutumlarını etkileyen kişi ve kuruluşlarla bağlantı kurun (Bilgi Ekosistemi Değerlendirmesi kapsamında
güven duyulan ve sosyal medyada nüfuz sahibi kişiler tespit edilecektir). Farklı koalisyonlar oluşturun
ve yanlış bilgileri ele almaları için onları hazırlayın.
İnsanların bilgilerin ve bilgi kaynaklarının doğruluğunu eleştirel bir şekilde değerlendirmelerine
destek olmak, yanlış bilgilerin etkisini ve insanların bu bilgileri paylaşma ihtimalini azaltabilir92
.
Medya ve sağlık okuryazarlığını arttırabilecek kısa çevrimiçi kurslar ve okul müfredatı Ek 6'da
listelenmiştir. Finlandiya, ulusal çapta bir bilgi okuryazarlığı ve eleştirel düşünme müfredatı
uygulamıştır ve şu anda yanlış bilgilere en dirençli ülke olarak kabul edilmektedir93
.
Etkili ağların (medya kuruluşları da dâhil olmak üzere) güvenilir bilgi sunmak için ihtiyaç duydukları
bağlama ve verilere sahip olmasını sağlamak da çok önemlidir. Gazetecilere karşılaştıkları yanlış
bilgileri tespit etmelerine yardım eden eğitimler ve araç setleri sağlayarak gazetecilerin
güçlenmesini sağlayın (bakınız EK 6). Yanlış bilgileri tespit etmek için bilgileri doğrulayan kuruluşlarla
ve kaynaklarla çalışın. Doğrudan haber kuruluşlarıyla ve meslek ağlarıyla bağlantılar kurarak
gazetecileri aşı uzmanlarıyla buluşturun.
4.2. Önleme
İlk etapta yanlış bilgilerin yayılmasını önlediği kanıtlanan birkaç strateji vardır.

4.2.3 Yanlış bilgilere karşı bağışıklık kazandırma (yanlış bilgileri önceden çürütme)
Yeni ortaya çıkan kanıtlar yanlış inançlar kökleşmeden önce yanlış bilgilerin önceden çürütülebileceğini
göstermektedir.94
Yanlış bilgilerde kullanılan yanıltıcı taktiklerin açıklanması, yanlış bilgi kaynaklarının gizli
motiflerinin ifşa edilmesi, yanlış bilgilerin zayıflatılmış ve çürütülmüş bir versiyonunun önceden paylaşılması
suretiyle insanlar yanlış bilgilere karşı "aşılanabilir" yani bağışıklık kazanabilirler 95,96
. Aşıların gelecekteki
virüslere direnmek için antikorlar oluşturması gibi insanlara doğru bilgiler içeren mesajların aşılanması da
onları gelecekteki yanlış bilgilere karşı direnç göstermelerini sağlayan bilgilerle (yanlış bilgiler mevcut
tutumlara uygun olsa bile) donatır.
Bilimsel konularda yanlış bilgileri yaymak için yaygın olarak kullanılan yanıltıcı taktikler arasında, örneğin,
verilerin cımbızlanması veya sahte uzmanlara göndermeler yapılması da yer alır. Yanlış bilgilendirme için
kullanılan taktiklere ilişkin bir sınıflandırma Komplo Teorisi El Kitabı'nda97
mevcuttur. Diğer bir strateji de
aşıyla ilgili dezenformasyon oluşturmanın ve yaymanın ardındaki art niyetleri vurgulamaktır. Bu da insanların
yanlış bilgilere olan güvenini sarsabilir.
Aşılama mesajlarının bir faydası da sadece tek bir argümana değil, birden fazla argümana karşı direnç sağlayan
bir “koruma şemsiyesi” oluşturma potansiyelidir. Bir alandaki belirli retorik tekniklere odaklanan doğru bilgi
aşılama faaliyetlerinin (örneğin tütün hakkında yanlış bilgiler) başka bir alanda aynı tekniğe (örn. İklim
değişikliği) karşı da etkili bir şekilde aşıladığı bulunmuştur.98
4.2.4 Bağışıklık kazandırmanın yaygınlaştırılması
Yanlış bilgilere karşı aşılama faaliyetleri, yanlış bilgileri yayılmadan önce çürüten bazı oyunlar ve uygulamalarla
etkili bir şekilde yaygınlaştırabilir. Oyuncuların yanlış bilgiler üretmelerine olanak sağlayan Kötü Haber (Bad
News) oyunu, oyuncuların yanlış bilgileri tespit etme yeteneğini geliştirerek oyuncuların gözünde bu tür
bilgilerin güvenilirliğini azaltmıştır99
. EK 6'da bazı örnekler listelenmektedir.
4.3. Yanlış bilgilerin çürütülmesi
Belirli mitlerin veya söylentilerin dikkatli bir şekilde çürütülmesini destekleyecek kanıtlar ortaya çıkmaktadır.
Bir söylenti orta veya yüksek risk kategorisinde değerlendirildiğinde, belirli yanlış bilgilere karşı bağışıklık
kazanılmasına yardımcı olabilecek ve yanlış bilgileri çürütecek içerik hazırlanmalıdır. Halkı yanlış bilgilere karşı
aşılayan bir mesaj, yalnızca bu bilgilerin yanlış olduğunu vurgulamakla kalmaz, aynı zamanda bu bilgilerin
neden yanlış olduğunu da ortaya koyar. İnsanların ilk etapta yanlış bilgilere inanmalarına yol açabilecek
faktörleri ve gerçekleri basit ve sade bir dille açıklar. Literatüre ilişkin uzman incelemesinden sonra, Yanlış
Bilgileri Çürütme El Kitabı 2020100
kapsamında önerilen ve yanlış bilgileri çürütmek için kullanılan bir dizi mesaj
Şekil 5'te sunulmaktadır.

Aşılama mesajı örnekleri için Ek 4'e bakınız. Buradaki öneriler Yanlış Bilgileri Çürütme El
Kitabı 2020100
kapsamında önerilen yaklaşıma dayanmaktadır.
4.5 Etki düzeyinin ölçümü
Çıktıların, sonuçların ve dezenformasyona yönelik müdahalenin etkisinin niteliksel olarak
değerlendirilmesi ve ölçümlerin uygulanması önem taşır. Bilgi ekosistemi geliştikçe, anahtar
kelimelerinizin ve algoritmalarınızın da değiştirilmesi ve geliştirilmesi gerekebilir. İleride atılacak
adımlara yön vermek için deneyimlerden dersler çıkartın.
Bir değerlendirme protokolü oluştururken, performans değerlendirmesi ile sonuç değerlendirmesi
arasında ayrım yapın. Performans ölçümleri ve sonuç ölçümleri örnekleri Ek 5'te verilmiştir. İkisi
arasındaki temel fark, performans ölçümlerinin genellikle sürmekte olan bir müdahalenin bir
etkiye sahip olduğuna dair, sonrasına yön verebilecek kanıtlar sağlayan ara ölçümleri içermesi,
sonuç ölçümlerinin ise bilgi, tutum ve davranışta doğrulanabilir değişimlerin meydana geldiğini
göstermesidir. Aşağıdaki ölçümlerden bazıları hem yanlış bilgiler hem de yanlış bilgilere yönelik
müdahaleler (gösterimler, sayfa görünümleri, erişim ve sıklık gibi) için geçerlidir. Birinin göreceli
etkisini diğeriyle karşılaştırabilmek için her ikisinin de performansını ölçmek önemlidir. İdeal
olarak, yanlış bilgi yönetimi kapsamında atılacak ilk adımlardan biri performans ve sonuç
ölçütlerini seçmek ve devam eden çabaları karşılaştırmak için bir temel oluşturmak olacaktır.
Şekil 5. Ne zaman katılım sağlanacağına karar verme
4.4 Güvenilir İletişimciler
Kamuoyunun güveni, aşı talebinin temelini oluşturur101
. Güvenilir bilgi tek başına yeterli değildir. Bilginin
kaynağı veya iletişim kuran kişinin kendisi de uzman, inandırıcı ve güvenilir olmalıdır. Kısa bir süre önce
yapılan bir çalışma, aşılarla ilgili yanlış bilgiler ele alınırken güvenilirliğin, uzmanlıktan daha önemli olduğunu
ortaya koymuştur.102
Halk sağlığı kurumları ve diğer uzman kuruluşlar sürekli olarak güvenilen ve etkili seslerdir. Bu
kuruluşlar sosyal medyada seslerini yükseltmeleri için teşvik edilmektedir.103,104
Sağlık uzmanları da
sağlıkla ilgili en güvenilir bilgi kaynakları arasında yer alır ve bir hizmet sunucusunun aşılama önerisi aşı
talebini önemli ölçüde arttırabilir.105
Çok sayıda ülkenin katıldığı bir çalışmada, bilim insanlarına
duyulan güvenin, yanlış bilgilerin kötü etkilerine açık olmayı tutarlı bir şekilde azalttığı tespit
edilmiştir.106
Toplum liderleriyle, klasik medya kanalları ve sosyal medyada nüfuz sahibi kişilerle ilişkiler kurularak bu
söylentilerin ele alınması için bu bağlantılardan yararlanılabilir. Bir ilişki ağı kurmak ve sürdürmek
zaman, kaynak ve beceri gerektirir. Yerel dilleri konuşmak, kültürel ve siyasi bağlamı anlamak da hayati
bir önem taşır.
Güvensizlik, insanların komplo teorilerine inanmasında yanlış bilgiler kadar önemli bir rol
oynayabilir107
. Dolayısıyla hedef kitle ile güven inşa etmeye yardımcı olan her şey (ve herkes) yanlış
bilgilerin, özellikle de aşılarla ilgili yanlış bilgilerin temizlenmesine de yardımcı olabilir.

SONUÇ
Aşılarla ilgili yanlış bilgi
infodemisi, halk sağlığına
yönelik bir tehdittir.
Bağışıklama programlarının sağladığı
muazzam ilerlemeyi baltalar ve nOPA (yeni
Oral Çocuk Felci aşısı) ve SARS-CoV-2 aşı
kampanyalarını tehlikeye atar.
Önümüzdeki görev önemlidir
ve eylemsizlik bir seçenek
değildir.
Yanlış bilgileri etkili bir şekilde ele almak için, dayanıklı
sağlık sistemlerinin yeni alanlarda kapasite oluşturması
da gerekir. Sosyal dinlemeyi destekleyecek altyapı,
araçlar ve beceriler geliştirilmelidir. Bu, anlayışı
derinleştirerek katılımı arttıracaktır.
Yanlış bilgilere karşı
bağışıklık kazandırmak
mümkündür.
Sosyal bilimler alanındaki araştırmalara ve
kanıtlara dayalı müdahaleler, zararlı olabilecek
söylentilerin önceden çürütülmesine yardımcı
olabilir.
Profesyonel medya, sosyal medya platformları,
sağlık uzmanları ve diğer güvenilir aktörler ile
kurulan güçlü ilişkiler ile desteklenen ve yanlış
bilgilere karşı bağışıklık sağlayan aşılama
mesajları büyük fayda sağlayabilir.
Yerel aktörler, yanlış bilgilerin
etkisinin azaltılmasında önemli bir
rol oynarlar.
Aşıların desteklenmesine yönelik güçlü ve sağlam
bir sosyal seferberlik ve toplum katılımı halkın
güveninin oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.
Yetenekli bireyler, motivasyona sahip
organizasyonlar ve modern araçlar hep birlikte
aşılar hakkında söylentileri ve olumsuz bilgi
risklerini azaltabilir.
33
Sosyal dinleme faaliyetleri
kapsamında çevrimiçi ve
çevrimdışı veri kaynaklarına
erişilmelidir.
Bu faaliyet, sosyal medya, ana akım medya ve
topluluk geribildirimini içerebilir. Yanlış bilgileri
çürütmek ve aşılar ile ilgili olumlu sohbetleri
teşvik etmek için tüm verilerin bir araya
getirilmesi, analiz edilmesi ve kullanılması
gerekir.

35
EK 1: Vaka
Çalışmaları
Vaka Çalışması I: Pakistan'da Çocuk Felci: Sahte videolar güvensizliği
körükledi.
2019'un Nisan ayında hastane yataklarında hareketsiz bir şekilde yatan ve bilincini kaybetmiş
çocukların görüntülerini içeren videolar Pakistan'da yayılmaya başladı. Söz konusu videoda, çocuk
felci aşısı olduktan sonra çocukların hastalanmaya başladıklarını iddia eden bir adam, çocuklara aşı
yapmayı reddettikleri takdirde adı açıklanmayan yetkililerin 'kendilerini alıp götüreceklerini' de
ekliyordu.
Orman yangını gibi hızla yayılan videolar nedeniyle, 25 bin çocuk, oldukları aşı nedeniyle risk altında
olduğu korkusuyla, Peşaver kentindeki hastaneye götürüldü. Hafta sonuna kadar, videolarla
bağlantılı olarak hastaneye 45.000 çocuğun götürüldüğü hesaplandı.108
500 kişilik bir grup
Peşaver'deki bir klinikte yangın çıkararak iki polisin ve bir sağlık görevlisinin ölümüne yol açtı.
İnfodemiden beş gün sonra, yetkililer, çocuk felcine karşı aşı kampanyalarını durdurdu ve bu da iki
milyon çocuğun aşılarını kaçırmasına neden oldu.
Bu video, hastalıkların hâlen yaygın olduğu iki ülkeden birinde çocuk felcini ortadan kaldırma
çabalarını baltalamayı amaçlayan kasıtlı bir girişimdi. Çocuk felci aşısı, yıllardır söylentilerin ve yanlış
bilgilendirmelerin hedefi olmuştur. Bu komplo teorileri arasında, çocuk felci aşısının, Müslüman
kadınları kısırlaştırmak için Batılılar tarafından düzenlenen bir operasyon olduğuna dair yanlış
iddiaların yanı sıra aşıların İslam tarafından yasaklanmış maddeler içerdiğine dair yanlış raporlar da
yer almaktadır.
First Draft109
kuruluşu tarafından yapılan bir araştırma, kurgulanan sahnelerin 24 saat içinde
Twitter'da 24.000'den fazla etkileşim aldığını ve bunun etkilerinin Facebook ve WhatsApp vasıtasıyla
daha da güçlendirildiğini ortaya koydu. Profesyonel medya çalışanları ve siyasi kuruluşlara mensup
bazı kişiler de bu videoları etkisiz uyarılar ve sorumluluk reddi ile paylaşarak videoların etkisini
azaltmak bir yana yayılmasını körükledi.
Bu deneyim, sosyal medya platformları vasıtasıyla duygusal yalan haberlerin yayılmasında görsel
iletişimin gücünü göstermiştir. Sosyal medya şirketleri, tehlikeli bilgilerin yayılmasını sınırlandırma
çalışmalarını arttırmıştır ve aşıyla ilgili anahtar kelimeler kullandıklarında, kullanıcıları güvenilir bilgi
kaynaklarına yönlendirmektedirler. Söylentileri tespit etme ve ele alma kapasiteleri arttırılarak, yalan
haberler ve yanlış bilgiler bağışıklama kampanyalarını baltalamadan önce yetkililer,bu bilgilerin
yayılmasını durdurabilir ya da yavaşlatabilir.

Vaka Çalışması II: Filipinler'de Deng Humması:
Aşıyla ilgili tartışmalar nasıl yayıldı?
Vaka Çalışması III: Malavi'de HPV:
Aşı yaygınlaştırılmadan önce krize hazırlık
2016 yılında Filipinler, bölgede yaygın görülen, halk sağlığı ve sağlık sistemi üzerinde önemli yük
oluşturan bir hastalık olan deng hummasına karşı ülke çapında bir aşı kampanyası başlatan ilk ülke
oldu. İki yıl sonra kampanya durduruldu, tartışmalar internette yayıldı ve tüm aşılara duyulan güven
sarsıldı.110
Dang humması aşısının güvenilirliği hakkında dolaşan yanlış bilgilerdeki sorun, bu bilgilerin bir
gerçeklik payı bulundurmasıydı. Aşının üreticisi tarafından 2017 sonunda yapılan bir incelemede,
aşının şiddetli deng humması hastalığı riskini arttırabileceği nadir vakalara işaret edildi. Aşılanmadan
önce hastalığa yakalanmamış kişiler, deng hummasına yol açan virüsün dört türünden biri ile enfekte
oldukları takdirde hastaneye yatırılma ve artmış ölüm riskiyle karşı karşıyaydı.
Hükümet, daha önceki hükümet tarafından başlatılan aşı programını durdurarak, #denggate
hashtag'i altında çevrimiçi komplolar seli başlattı. Bilimsel bir konunun siyasallaşması, tıbbi bir
konuda fikir birliğinin bulunmaması ile birleşerek ailelerin kaygılarını arttırdı ve aşı karşıtı seslerin
daha gür çıkmasına neden olan bir boşluk yarattı. Ardından halkın bağışıklama hizmetlerine
duyduğu güvende ciddi bir düşüş yaşandı. Aşılara olan güven 2015'te yüzde 82'den 2018'de yüzde
21'e düştü.111
Deng aşısı tartışması, aşılama oranlarının azalmasının, çocuk felci112
ve kızamık vakalarının artmasının
nedeni olarak gösterilmiştir113
. Bu, özellikle de tıbbi ve siyasi liderler tarafından iletilen net ve tutarlı
mesajlar bulunmadığında, aşı karşıtı fikirlerin ne kadar hızlı bir şekilde kökleşebileceğini net bir şekilde
göstermektedir. Bunun yanı sıra bağışıklama programındaki bir tartışmanın, diğer aşıların
güvenilirliğine ilişkin kamusal algıları ne ölçüde zedeleyebileceğini de göstermektedir.
Human Papilloma Virus (HPV) aşısı, 100'den fazla ülkede kullanılmaktadır. Bu aşı, kansere neden
olan virüsün114.115
yol açtığı enfeksiyonları başarıyla azaltmıştır. Tarama ve tedavi ile birlikte, HPV
aşıları, nihayetinde serviks kanserini ortadan kaldırabilecek bir stratejinin bir parçasıdır.116,117
Potansiyeline rağmen HPV aşısı, Japonya118
, Danimarka119
ve İrlanda'da120
yürütülen aşı
programlarına zarar veren yanlış söylentilerle kuşatılmış durumdadır.
HPV Aşısı Kriz İletişim Planı121
, 2018 yılında Malavi'de aşı programının başlatılması için yapılan
hazırlıkların merkezinde yer alıyordu. Plan, aşı sonrası istenmeyen etkilerin (ASİE) fiilen veya
algılanan görülme sıklığından kaynaklanan yanlış bilgilerin, söylentilerin ve yanılgıların olumsuz
etkilerini hızla sınırlandırmayı amaçlamıştır. Ayrıca aşı ve aşı dağıtım sistemine olan güveni inşa
etmek, korumak veya geri getirmek için de tasarlanmıştır.
Krize hazırlık ve müdahale planının temel bileşenleri:
• Saha düzeyinde söylentileri, yanlış anlamaları ve ASİE'leri sistematik olarak izlemek
• Herhangi bir krize etkili bir şekilde yanıt vermeleri için tüm bölge sağlık görevlilerine,
uzmanlara ve belirlenen sözcülere söylentilerin ve ASİE’lerin değerlendirilmesi için
oryantasyon sağlamak
• HPV aşı kampanyası başlatılmadan önce ulusal ve yerel düzeyde medya kişileri ve
yayıncılarla iletişim ve duyarlılık faaliyetleri yürütülmesi
• Tüm öğretmenlerin ve sahadaki sağlık çalışanlarının söylentiler, yanlış algılar ve ASİE'lerin
temel yönetimi konusunda eğitilmesi
• Kamuoyu anketleri, algıların analizi, mesajların iletilmesi, söylentilerin izlenmesi ve
iletişim müdahalelerinin takip edilmesi için yenilikçi SMS ve WhatsApp tabanlı
platformların kullanılması (örn. UNICEF RapidPro temelli U-Report sistemi)
Bu örnek yaklaşım, yanlış bilgilerin hızla tespit edilmesi ve ele alınması için sağlık yetkililerinin
hâlihazırda mevcut olan bir dizi araçtan ve durumdan yararlanmasına dayanır.

39
EK 2: Temel Sosyal
Dinleme Sistemlerinin
Oluşturulması
Anahtar kelimeler seçme, Boolean arama sorgularını geliştirme
Arama motorları bilgi ve haberlerin aranmasında ve aynı zamanda söylentilerin doğrulanmasında çok
önemli bir rol oynayabilmektedir. Google, dünya genelinde yapılan çevrimiçi aramaların yaklaşık
%90’ına tekabül etmektedir. Yahoo,Bing, Baidu,Yandex, DuckDuckGo ve diğerleri gibi arama
motorlarında olduğu üzere, Google daBoolean mantığını kullanmaktadır. Boolean mantığı, aradığınız
şeyin matematiksel ifadesidir. Örneğin,‘’koronavirüs aşısı’’ gibi anahtar kelimelerden oluşan bir
kombinasyon arattığınızda, Google size ‘’koronavirüs’’ VEYA ‘’aşı’’ kelimelerinin geçtiği içerikleri
gösterecektir. Terimi tırnak işareti içerisinde aratırsanız, ‘’koronavirüs’’ VE ‘’aşı’’ kelimelerinin birlikte
yer aldığı makaleler, resimler ve videolar gibi sadece tam olarak bu sözcük öbeğinin geçtiği sonuçlar
çıkacaktır.
Otomatik Haber Uyarıları
İlgili anahtar kelimeleri için Google Alerts'i
ayarladığınızda, belirli anahtar kelimeler veya
anahtar kelime kombinasyonu için uyarılar aktive
edilir. Uyarılar, dil ve bölgeye göre detaylı şekilde
yapılandırılabilir ve böylelikle çevrimiçi içeriklerin
takibi basitleşir ve kolaylaşır. Daha karmaşık
talepler için anahtar kelimeler, geniş yelpazede yer
alan ilgili konular hakkında uyarılar verecek şekilde
kombine edilir.
RSS feed nasıl ayarlanır
RSS feed’leri (servisleri), ilgi duyulan konulara ilişkin içerikleri toplamak ve gruplandırmak için alternatif
bir yöntemdir122
. RSS, “Really Simple Syndication” yani “Gerçekten Basit Dağıtım” anlamına gelmektedir
ve çok sayıda web sitesini toplu halde tek bir kaynakta takip etmenin bir yoludur. Feedly gibi bazı RSS
okuyucuları mevcuttur. Bir hesap oluşturduktan sonra, konuya, web sitesine veya RSS servisine göre
yeni içerik ekleyebilir, Twitter veya CrowdTangle listelerine benzer şekilde, ilgi duyulan web sitelerinin
veya blogların listesini oluşturabilirsiniz. Bunları eklediğinizde, yeni gönderiler görüntülenecektir. Yeni
makaleleri görmek için günde bir ya da iki kez çıktıları takip etmede bu ara yüzün kullanımı oldukça
kolaydır.

Web Arama Faaliyetini İzleme Sosyal Medya Takibi
Google trends. Genel web, görsel araması, haber arama ve YouTube dahil çeşitli
kanallar üzerindeki belirli anahtar kelimeler için yapılan aramaların hacmini takip
eder. Farklı anahtar kelimeler için (en fazla 15) sonuçları karşılaştırır. Sonuçlar,
zamana, coğrafi konuma ve hatta ilgili sorgulara göre filtrelenebilir. Sinyal tespiti
ve konuşmalardaki sapmaları da takip etmede yardımcı olabilir.
Platform Analizleri
Farklı platformların takibine yönelik eksiksiz rehber için, First Draft tarafından hazırlanan bu
rehbere bakabilirsiniz.
Twitter. Takip etmesi en kolay platformlardan biridir ancak burada konuyla ilgili
iletişimlerin gerçekleştiğinden emin olmalısınız. Genellikle son dakika haberlerini
tespit etmede kullanılmaktadır. Twitter’da sadece belirli hesaplardan atılan veya belirli
hesaplara gönderilen tweet’lerin aratılması, sadece belirli zaman dilimleri içerisinde
atılan tweet’lerin aratılması ya da videolar ya da linkler gibi belirli içerik türlerini
kapsayan tweet’lerin aratılması gibi çok spesifik aramalar yapmak için çok basit bir
arayüz sunan gelişmiş arama seçeneği bulunmaktadır.
Twitter’ı kullanmanın en kolay ve en etkili yollarından biri, TweetDeck kullanmaktır, bu
araç Twitter’a ait kullanması kolay ve ücretsiz bir gezinti panelidir. TweetDeck ile,
Twitter listelerinde yer alan tweet’leri, arama dizilerini veya belirli hesapları ya da
faaliyeti yan yana içeren ve gerçek zamanlı güncelleyen sınırsız sayıda sütun
görüntüleyebilirsiniz.
Facebook ve Instagram. Facebook’un kendine ait arama seçeneğinde bazı filtreler
bulunmaktadır, örneğin herkese açık Gruplarda ve Sayfalarda herkese açık paylaşılan
gönderiler aratılabilir. Tarihe göre ve etiketlenen konuma göre, videolar, fotoğraflar
veya canlı yayınlar gibi medya türüne göre de arama yapabilirsiniz. Facebook ve
Instagram hesaplarını içeren takip listelerine yönelik en iyi araç, Facebook’a ait
CrowdTangle platformudur. Bu aracı kullanmak için izin alınması gerekebilir (örneğin
gazeteciler erişim talebinde bulunabilir).
WhatsApp. Kapalı gruplar, mesajlaşma grupları ve çevrimiçi reklamlar, yayılan
bilgileri takip ederken belirli zorluklar yaratabilir. Bunlar genellikle gözden
kaçmaktadır çünkü arama motorları, RSS servisleri veya yerleşik analiz araçları ile
bunları takip etmek mümkün değildir 123
. Yine de etkili olabilmektedirler. WhatsApp,
dünya genelinde en popüler mesajlaşma uygulamasıdır ve grup sohbeti fonksiyonu
bilginin etkisini artırmak için çok uygundur. Spesifik bir bilgi için WhatsApp’ı takip
etme ve WhatsApp’ta arama yapmanın en basit yollarından biri, yanlış bilgiyle
karşılaşan kişilerin bunu bildirebilmesi için belirli konulara göre bir şikâyet hattının
kurulmasıdır.
Ücretli sosyal medya takip hizmetlerine ilave olarak, bazı ücretsiz araçlar da mevcuttur.
Agora Pulse: Sosyal medya hesaplarınızı 24 saat boyunca senkronize eder,
sınırsız raporlar ve performans analizlerine dair grafikler sunar, tüm hesap
verilerinizi saklar, sayfanızı anahtar metrikler üzerinden başka sayfalarla
karşılaştırır.
Hootsuite: Gerçek zamanlı spesifik arama terimlerinin kullanıldığı bir sosyal medya
dinleme aracıdır. Markanızdan, ürünlerinizden veya ilgi duyduğunuz anahtar
kelimelerden yapılan bahsetmeleri takip etmek için kullanılabilir. Ayrıca, tüm sosyal
medya hesaplarınızı tek bir gösterge panel üzerinden takip etmenizi sağlayan
kullanışlı bir araçtır.
Iconosquare:İletişimlerinizi ve sosyal medya hesaplarınızı etkili şekilde
yönetmenize imkân sağlar. Ayrıca iletişim planlamanızı kolaylaştırır.
Sprout Social: Popüler ve kullanıcı dostu bir sosyal medya yönetim yazılımıdır,
sosyal performans raporlaması, gelişmiş sosyal analizler, sosyal takip ve izleme
araçları, gelişmiş sosyal dinleme gibi araçlar içermektedir (an itibariyle YouTube
gibi görsel ağları içermemektedir).
Çevrimdışı Analiz Kaynakları
Sosyal dinlemede, çevrimdışı analiz kaynaklarının
da dahil edilmesi gerekir. Örneğin, geribildirimlerin
toplanmasına yönelik çok sayıda mekanizma
bulunmaktadır, ayrıca bazı haber kaynakları
çevrimiçi değildir.

VACCINE MISINFORMATION FIELD GUIDE
43
EK 3:
İçeriğinizin Yanlış
Bilgilerden Daha Çok
Akılda Kalıcı Olmasını
Sağlamak için 5 İpucu
Elde edilen kanıtlara göre, aşı yanlısı mesajlara kıyasla aşı karşıtı mesajlar daha ‘akılda kalıcı’,
dikkati daha çok çekiyor ve hafızada daha çok yer ediniyor124
. Aşı karşıtı web siteleri ve sosyal medya
hesapları, ebeveynlerin değerleri ve yaşam tarzlarına hitap ederek ikna edici teknikler
kullanmaktadır, yani resmi iletişimlere kıyasla126
duygusal olarak daha fazla bağ kurmaktadır, daha
çok göze çarpmaktadır ve daha görseldir.125
Aşıyı teşvik eden içeriklerin yanlış bilgiye kıyasla daha
fazla akılda kalmasını sağlayacak 5 ipucu aşağıda sunulmuştur. Bu ipuçlarından faydalanarak, aşı
yanlısı ve bilgi aşılayan içeriklerin etkisini uygun düzeye çıkartabilirsiniz.83
1. Dikkat Çekin
Dikkatimizi çeken şeyleri yapma ihtimalimiz daha yüksektir.
Görseller. Bir resim bin kelimeye bedeldir. Görseller,
dikkati çekebilir, bilgiyi işleme ve akılda tutma sürecini
kolaylaştırabilir ve insanların rakamları ve riskleri
anlamasına yardımcı olabilir. Ayrıca, bilgiyi işleme
sürecini basitleştirebilir.
Duygular. Duygusal bir tepki açığa çıkarın. Sürpriz,
merak veya aciliyet gibi duygularımıza hitap ederek
öne çıkacak ve hafızada kalacak tasarımlar
oluşturun. Ancak korkuya hitap ettiğinizde bunun
ters tepebileceğini de unutmayın. 127
Kişiselleştirin. Kişiselleştirilmiş içerikler gösterin.
İnsanlar, özelleştirilmiş ve kendi davranışları, ilgi
alanları ve değerlerini temel alan mesajlara daha
kuvvetli yanıt vermektedir.

2. Kolay = Doğru 4. Motive Edin
Net olun. Bilgi, ne kadar kolay işlenirse ve o bilgiye ne
kadar aşinaysanız o kadar kolay hafızada kalır. Ya da,
iletişimi, okuması ve anlaması kolaysa, bize daha aşina
gelir ve daha doğru gelir.128
Anlaması ve hatırlaması
kolay, net, dolambaçsız içerikler sunun. Jargon
(örneğin tıbbi terimler) kullanmayın, basit bir dil
kullanın, kilit mesajları ilk önce verin, basit puntolar
ve yüksek kontrastlı renkler kullanın.
Tekrarlayın. (Pozitif) mesajları tekrarlamak, bilişsel
akıcılığı artırır. Daha önceden görülen kelimeleri tekrar
fark edip görmesi daha kolaydır. Bunun aksine,
insanlar bir şeyi anlamada zorlanıyorsa, daha ihtiyatlı
ve şüpheci olma ihtimalleri artar.129
3. Güvenilir Olun
Bilginin güvenilir olması (örneğin hakem
değerlendirmeli bilimsel araştırma), hedef kitleye
uygun olması gerekir, ayrıca kaynağın ya da iletimi
sağlayan kişinin de güvenilir olması gerekir
(güvenilirlik, uzmanlıktan daha önemlidir). Hedef
kitlenin güvenini tesis etmeye yardımcı olan her şey
ve herkes, özellikle aşılar hakkındaki yanlış bilgileri
hafızalardan silmeye yardımcı olur130
.
Aşılamadan, bir eylem gibi değil arzu edilen bir şey gibi bahsedin. Aşı kabulünü arttırmak
için iletişim kuruyorsanız, aşı olurken huzursuz görünen, ağlayan çocukların resimlerini
kullanmak, izleyici kitlesinin çoğunu tepkisel hale getirebilir ve verilen yeni bilgileri daha az
alırlar131,132,133
.Tüm yetişkinlerin yaklaşık dörtte biri, iğne korkusuna sahip olabilir, ayrıca
korkuların çoğu çocukluk döneminde gelişmektedir. İnsanların yaklaşık %10’u sadece iğne
korkusundan dolayı aşıdan kaçınıyor olabilir. Aşılar, insanların çoğu enfeksiyon hastalığına
karşı güvenli ve sağlıklı büyümesine ve yaşlanmasına yardımcı olmaktadır. Aşılanmayı ‘kazanç
çerçevesine’ oturtmaya çalışın. Grafiklerde mutlu, sağlıklı ve üretken insanların resimlerini
gösterin, aşılama anını göstermek zorundaysanız, iğne ve gözyaşlarının olduğu görsellerden
kaçının.
Toplumsal normlar. Toplumsal normlar, davranışlarımızı üstü örtük bir şekilde yönlendirir.
İnsanların çoğunluğunun belirli bir davranışı benimsediğini (betimsel normlar) ve ortak bir
hedefe ulaşmak için başkalarının sizden o şekilde davranmanızı beklediğini (buyruksal norm)
açıklamak, insanların o davranışı benimseme şansını artırır.134
Öz yeterlilik. İnsanlara tehditle başa çıkabilecekleri bir yol gösterin. İnsanlar tehdit (örneğin
bir enfeksiyon hastalığına yakalanma riski) ile bu tehditle başa çıkabilme yeteneklerini
(uygulayabilecekleri bir çözüm, örneğin aşılanma) paralel şekilde algılar.89,135
5. Hikayeler Anlatın
Dünyamızı, gerçekler kadar
hikayeler yoluyla da anlarız136
.
Kitlenizin ilgisini çekmek için
alıntılar kullanın. Avrupa aşı yanlısı
çevrimiçi merkezdeki içerik
üzerinde yapılan bir analizde,
ebeveynlerin hikayelerinin istikrarlı
bir şekilde en çok erişim sağlanan
içerikler olduğu tespit edildi137
.

47
EK 4:Yanlış Bilgilere Karşı
Aşılama, Önceden Çürütme
Örnekleri
Bilgi aşılayan bir mesaj (çürütme veya önceden çürütme), çeşitli kilit unsurları içermelidir. Öncelikle,
düzeltilen yanlış bilginin oluşturduğu sebep-sonuç boşluğunu dolduran bir alternatif açıklama yani ‘’yerine
geçen bir gerçek’’ sunmalıdır. Bu gerçeği, ilk önce veya en son verebileceğiniz gibi mesajınızı bununla da
kapatabilirsiniz. İkinci olarak, doğru bilinen yanlışa da değinilmelidir ancak daha güçsüz bir etkiyle
değinilmelidir; sırada doğru bilinen yanlışın olduğuna dair bir uyarı niteliğinde olabilir. Üçüncü olarak, yanlış
bilginin neden yanlış olduğu (yanılgı) açıklanmalıdır. Bunun için genellikle gerçekleri çarpıtmak için kullanılan
yanıltıcı taktikler ya da yanlış bilgi yazarlarının gizli gündemi açıklanır.
Örnek 1. “HPV aşısı sakatlanmaya yol açıyor” yanlışını çürütme
GERÇEK
Büyük ölçekli çalışmalarda, HPV aşısı ile oto-immün semptomlar arasında herhangi bir ilişkinin
olmadığı tespit edildi. Mevcut tüm bilimsel kanıtlar, HPV aşılarının güvenli ve etkili olduğunu
gösteriyor.
DOĞRU BİLİNEN YANLIŞ
Aşı konusunda yaygın olarak bulunan yanlış bilgilerden biri, aşının sağlığa olumsuz etkileri
olduğudur. Atıf yapılan kanıtlar genellikle bir çocuğun aşı olduktan hemen sonra olumsuz sağlık
etkileri yaşadığına dair spesifik örneklerdir.
YANILGI
Bunun gibi anekdotlar, yanlış bir neden sonuç ilişkisi ortaya çıkarmaktadır. Birbirine yakın
aralıklarla aşılama yapılması ve bir sakatlanmanın meydana gelmiş olması, birinin diğerine
sebep olduğu anlamına gelmez. Bu mantık, bir spor müsabakasında şans getiren renklerde
kıyafet giymenin takımınıza galibiyet getirdiğine inanmakla aynıdır.
Bu argümanda aynı zamanda anekdota dayalı bir düşünme şekli vardır, bilimsel kanıtlardan
ziyade münferit örnekler temel alınmaktadır. Hikayeler ikna edici olabilir, ancak tek bir olay
genel nüfusu temsil etmiyorsa yanlış yönlendirici de olabilir.
GERÇEK
İşte bu nedenle bilim insanları sonuçlara varmadan önce münferit vakalardan ziyade geniş çaplı
örneklemleri incelemektedir.

Örnek 2. “KKK Aşısı Otizme Neden Oluyor” Yanlışını Çürütme Örnek 3. “Polio kampanyası aslında COVID-19 aşılarını
test etmenin gizli yöntemi’’ yanlışını çürütme
GERÇEK
500.000’den fazla Danimarkalı çocuk üzerinde yapılan geniş çaplı bir çalışmada,
aşılanmayan çocukların otizm geliştirme ihtimalinin, aşılanmış çocuklar kadar
olduğu tespit edildi.
Aşı konusunda yaygın olarak bulunan yanlış bilgilerden biri, aşının olumsuz sağlık
etkilerine neden olduğudur. Atıf yapılan kanıtlar genellikle bir çocuğun aşı olduktan
hemen sonra olumsuz sağlık etkileri yaşadığına dair spesifik örneklerdir.
YANILGI
Bazı insanlar, çocuklara aşı yaptırdıktan sonra genellikle hemen hemen aynı
zamanlarda ortaya çıkan bağlantısız hastalıklara aşıların neden olduğuna
inanmaktadır. Sebep-sonuç ilişkisini karıştırmaktadırlar.
Örneğin,oyuncak ayı alan çocuklarla aşı yaptıran çocukların dişleri düşerse, bu ne
oyuncak ayı almanın ne de aşı yaptırmanın bu sonuca neden olduğu anlamına gelir.
Bu sadece bir tesadüftür.
Ayrıca, bu kaygı, İngiliz bir doktorun öncülüğünü yaptığı bir çalışmayla başladı,
ancak bu çalışma daha sonra geri çekildi, çünkü doktorun çalışmanın bulguları
hakkında yalan söylediği ve ciddi bir sahtekarlık yaptığı ortaya çıktı. Dürüst ve etik
davranmadığı, çocuklara karşı ‘’vurdumduymaz’’ yaklaştığı için bu doktorun lisansı
daha sonra elinden alındı ve daha önce beyan etmediği finansal çıkar ilişkilerinin
olduğu gösterildi138
.
GERÇEK
Otizme neyin yol açtığını halen tam olarak bilemiyoruz fakat 10’dan fazla yüksek
kaliteli çalışmada aşıların otizme yol açmadığı gösterildi. Otizm oranlarında
gözlemlenen artış, çoğunlukla genişletilen tanı kriterlerinden ve durum hakkında
farkındalığın artmış olmasından kaynaklanmaktadır 139
.
GERÇEK
Polio (çocuk felci) hastalığı, [ülke/topluluk]’ta çocuklar için halen bir risk teşkil
ediyor ve bu hastalığın çaresi yok. Polio aşısı damlaları çocukları çocuk felcine
karşı korumanın en güvenli ve en etkili yoludur. Çocuklarımızı Polio’ya karşı
güvende tutmak istiyorsak kesintisiz koruma sağlanmalıdır.
Şu anda ortalıkta dolaşan bir söylentide, bu kampanyada çocuklara Polio
damlalarından başka bir şey verildiği öne sürülmektedir.
YANILGI
COVID-19salgını esnasında, çok sayıda komplo teorisi ortaya atıldı. Bu komplo
teorileri genellikle, dikkat çekmeye çalışan ve para kazanmak için insanların
dikkatini ve hareketlerini çevrimiçi ticaretlerine çekmek isteyen insanlar tarafından
oluşturuldu. Komplocu düşünme tarzının spesifik özellikleri vardır. Bunlar arasında
kurumlar hakkında şüphe uyandırmak ve iyi niyetli programlara kötü niyet
atfetmek gibi potansiyel yanlış bilgiye işaret eden durumlar yer alır.
GERÇEK
Polio virüsü gerçek, çok tehlikeli ve çok bulaşıcı bir virüstür. Dünya çapında
milyonlarca doz Polio aşısı uygulanmıştır ve milyonlarca çocuk Polio’ya
yakalanmadığı için yürüyebilmekte, oyun oynayabilmekte ve dans edebilmektedir.
Polio aşıları, klinik araştırmalarda test edilmiş ve çocukların çocuk felcine
yakalanmasını önlediği kanıtlanmıştır.

VACCINE MISINFORMATION FIELD GUIDE 51
EK 5: Performans Ölçümleri ve
Sonuç Ölçümleri Örneği

VACCINE MISINFORMATION FIELD GUIDE 53
EK 6: Yanlış Bilgilere
Karşı Bağışıklığı
Arttırmaya Yönelik
Müdahaleler
Toplumun yanlış bilgiye karşı bağışıklığını arttırabilecek bazı eğitimler, oyunlar ve müfredatlar
burada sunulmuştur.
Medya ve Sağlık Okuryazarlığı
Kandırılmaya Karşı Koruma140
First Draft’ın geliştirdiği ve insanların kendilerini ve toplumlarını yanlış
bilgiye karşı nasıl koruyabileceğini öğreten iki haftalık ücretsiz mesaj kursudur. Şu anda İngilizce ve
İspanyolca dillerinde verilmektedir. İkinci kurs olan Too Much Information (Çok Fazla Bilgi) kursu
çevrimiçi olarak sunulmaktadır.141
Bilinçli Sağlık Tercihleri İlköğretim öğrencilerinin sağlık talepleri konusunda eleştirel düşünmelerini ve
bilinçli seçimler yapmalarını sağlayacak etkili öğrenme kaynaklarıdır. Uganda’da gerçekleştirilen
randomize bir çalışmada etkili olduğu gösterilmiştir142
.
Çocuklar Bağışıklığı Arttırıyor143
– Dijital çağdaki, 4-12’inci sınıf öğrencilerine yönelik olarak öğretmenler
ve sağlık çalışanları tarafından hazırlanan 60 ders ve sınavı kapsar. Öğretmenlere ücretsizdir. Şu anda
Kanada, İskoçya ve İrlanda’da (İngilizce ve Fransızca) mevcuttur ancak diğer ülkelere de uyarlanabilir.
BM Verified (Doğrulandı) inisiyatifi, “Dur. Paylaşmadan önce dikkat et” kampanyasını geliştirdi144.
Bu
kampanya, insanları, herhangi bir içeriği çevrimiçi ortamlarda paylaşıp paylaşmamaya karar vermeden
önce bu içeriğin kaynağını doğrulamaya teşvik etmektedir.

Bilgi Aşılama Gazeteciler için
Bad News – “Önceden çürütme” gibi yanlış bilgi tekniklerine odaklanarak farklı kültürlerde sahte
haberlere karşı oyunculara bağışıklık kazandırmayı amaçlayan çevrimiçi bir oyundur145,146
. Kullanıcılar
sahte haber hazırlayan kişiler olarak oyunu oynarlar.
Go Viral Bad News’i temel almaktadır, ancak koronavirüs hakkındaki yanlış bilgiye odaklanmaktadır.
Cranky Uncle – Bilim inkarcılarının kullandığı yanıltıcı teknikleri açığa çıkarmak ve halkın yanlış
bilgiye karşı dayanıklılığını arttırmak için karikatürlerin, mizahın ve eleştirel düşünmenin
kullanıldığı bir oyundur.
Catching conspiracies – COVID-19 hakkındaki komplo teorilerinin nasıl durdurulabileceğine yönelik
bir rehberdir.
First Draft Gazeteci Araç Kiti (First Draft Reporter’s Toolkit)
FACT ve FIT İnisiyatifi– Hindistan’da haberlerin ve bilgilerin doğruluğunu ve güvenilirliğini
arttırarak tıbbi yanlış bilgiyle mücadele etmektedir.
Dünya Bilim Gazeteciliği Federasyonu (World Federation Science Journalists (WFSJ)) Laboratuvarı-
bilim gazeteciliğine yönelik bir kurstur.
Google Haberler (Google News) İnisiyatifi- Muhabirlik ve haber anlatımı için Google araçlarının en iyi
ne şekilde kullanılabileceğini gösteren Gazeteci Eğitimidir.
UNESCO- Gazetecilik, ‘Sahte Haber’ ve Dezenformasyon: Gazetecilik Eğitimi ve Alıştırmaları için El Kitabı
Uluslararası Gazeteciler Merkezi (International Center for Journalists) - Gazetecilere yönelik
kaynaklar. Gazetecilerin aşılar hakkında uzmanları bulmasını kolaylaştırmaktadır. Örneğin, Scholars
Strategy Network (Akademisyenler Strateji Ağı) ve Council for the Advancement of Science Writing
(Bilim Yazarlığının Geliştirilmesi Konseyi) COVID-19 salgını hakkında yorum yapmaya hazır en iyi
uzmanların ve bilim insanlarının listelerini hazırlamıştır.

1
World Health Organization:
Immunization https://www.who.int/
news-room/facts-in-pictures/detail/
immunization (accessed 9 Nov 2020)
2
World Health Organization: Polio fact
sheet https://www.who.int/news-
room/fact-sheets/detail/poliomyelitis
(accessed 9 Nov 2020)
3
Nandi A, Kumar S, Shet A, Bloom
DE, Laxminarayan R. Childhood
vaccinations and adult schooling
attainment: Long-term evidence
from India’s Universal Immunization
Programme. Soc Sci Med. 2020 Feb
26;250:112885.
4
Return On Investment From
Childhood Immunization In Low- And
Middle-Income Countries, 2011–20
Sachiko Ozawa, Samantha
Clark, Allison Portnoy, Simrun
Grewal, Logan Brenzel, and Damian G.
Walker Health Affairs 2016 35:2,199-
207
5
Copenhagen Consensus Center.
Copenhagen consensus 2008.
Fredriksberg, Denmark: Copenhagen
Consensus Center; 2008. Available
at http://www.copenhagenconsensus.
com/home.aspx
6
World Health Organization: 20
million childrenmiss out on lifesaving
measles, diphtheria and tetanus
vaccine in 2018 https://www.who.
int/news-room/detail/15-07-2019-
20-million-children-miss-out-on-
lifesaving-measles-diphtheria-and-
tetanus-vaccines-in-2018 (Accessed
10 Nov 2020)
7
United Nations Children’s Fund,
‘Child Survival: Under-five mortality’,
March 2018, <https://data.unicef.
org/topic/child-survival/under-five-
mortality/>,accessed 16 August 2018.
8
ECDC(2020)Systemicreviewofthe
efficacy, effectiveness andsafety
of newer and enhanced seasonal
influenza vaccines for the prevention
of lab-confirmed flu in individuals
aged 18 and over Available at: https://
www.ecdc.europa.eu/sites/default/
files/documents/seasonal-influenza-
vaccines-systematic-review-efficacy.
pdf
9
National Foundation for Infectious
Diseases: Flu in adults age 65
and older – what are the risks?
https://www.nfid.org/infectious-
diseases/flu-in-adults-age-65-
years-and-older-what-are-the-
risks/#:~:text=Older%20adults%20
are%20at%20higher,of%20
infection%20for%20those%2065%2B.
(Accessed 9 Nov 2020)
10
ECDC (2018) Influenza vaccination
coverage rates insufficient across EU
Member States Available at: https://
www.ecdc.europa.eu/en/news-events/
influenza-vaccination-coverage-
rates-insufficient-across-eu-member-
states
11
CDC (2019) General Population Flu
Vaccination Coverage. Available at :
https://www.cdc.gov/flu/fluvaxview/
coverage-1819estimates.htm
12
Okoli, G., Abou-Setta, A., Neilson, C.,
Chit, A., Thommes, E. and Mahmud,
S., 2019. Determinants of Seasonal
Influenza Vaccine Uptake Among
the Elderly in the United States:
A Systematic Review and Meta-
Analysis. Gerontology and Geriatric
Medicine, 5, p.233372141987034.
https://journals.sagepub.com/doi/
full/10.1177/2333721419870345
13
Justin R Ortiz, Kathleen M Neuzil,
Influenza Immunization in Low- and
Middle-Income Countries: Preparing
for Next-Generation Influenza
Vaccines, The Journal of Infectious
Diseases, Volume 219, Issue
Supplement_1, 15 April 2019, Pages
S97–S106, https://doi.org/10.1093/
infdis/jiz024 https://academic.oup.
com/jid/article/219/Supplement_1/
S97/5304930
14
WHO SAGE Working Group on
Vaccine Hesitancy https://www.who.
int/immunization/sage/sage_wg_
vaccine_hesitancy_apr12/en
15
Rosselli R, Martini M, Bragazzi NL.
The old and the new: vaccine hesitancy
in the era of the Web 2.0. Challenges
and opportunities. J Prev Med Hyg.
2016;57(1):E47-E50.
16
Schwartz JL, New media, old
messages: Themes in the history of
vaccine hesitancy and refusal. Virtual
Mentor. 2012;14(1):50-55
17
World Health Organisation (2019):
Ten threats to global health
18
Byrd B, Smyser J; Grantmakers
In Health. Notes from the Field.
Lies, Bots, and Coronavirus:
Misinformation’s Deadly Impact
on Health. https://www.gih.org/
views-from-the-field/lies-bots-and-
coronavirus-misinformations-deadly-
impact-on-health/
19
MacDonald NE; SAGE Working
Group on Vaccine Hesitancy. Vaccine
hesitancy: Definition, scope and
determinants. Vaccine. 2015 Aug
14;33(34):4161-4
20
MacDonald NE; SAGE Working
Group on Vaccine Hesitancy. Vaccine
hesitancy: Definition, scope and
determinants. Vaccine. 2015 Aug
14;33(34):4161-4
21
Leask J, Kinnersley P, Jackson
C,Cheater F,Bedford H,Rowles G.
Communicating with parents about
vaccination: a framework for health
professionals. BMC Pediatr. 2012 Sep
21;12:154
22
BrewerNT,ChapmanGB,Rothman
AJ, Leask J, Kempe A. Increasing
Vaccination: Putting Psychological
Science Into Action. Psychol Sci
PublicInterest.2017;18(3):149-207.
23
Thomson A, Robinson K, Vallée-
Tourangeau G. The 5As: A practical
taxonomy for the determinants
of vaccine uptake. Vaccine.
2016;17;34(8):1018–24
24
Amin AB, Bednarczyk RA, Ray CE, et
al. Association of moral values with
vaccine hesitancy. Nat Hum Behav.
2017;1(12):873-880
25
Hornsey MJ, Harris EA, Fielding
KS. The psychological roots of anti-
vaccination attitudes: A 24-nation
investigation. Health Psychol. 2018
Apr; 37(4):307-315
26
Nyhan B, Reifler J, Richey S, Freed
GL. Effective messages in vaccine
promotion: a randomized trial.
Pediatrics. 2014 Apr;133(4):e835-42
27
Pluviano S, Watt C, Della Sala
S. Misinformation lingers in
memory: Failure of three pro-
vaccination strategies. PLoS One.
2017;12(7):e0181640.
28
World Health Organization (2020)
Infodemic Management https://www.
who.int/teams/risk-communication/
infodemic-management
29
Data & Society (2019). Data voids:
where missing data can easily be
exploited. https://datasociety.net/
wp- content/uploads/2019/11/Data-
Voids-2.0-Final.pdf
30
Bote, J., 2020. At least 44 dead
from drinking toxic alcohol in Iran
after coronavirus cure rumor. USA
Today, [online] Available at: <https://
eu.usatoday.com/story/news/
world/2020/03/10/44-dead-iran-
drinking-toxic-alcohol-fake-
coronavirus-cure/5009761002/>
[Accessed 9 November 2020].
31
Chan MS, Jamieson KH, Albarracin
D. Prospective associations of
regional social media messages with
attitudes and actual vaccination:
A big data and survey study of
the influenza vaccine in the
United States. Vaccine. 2020 Sep
11;38(40):6236-6247. doi: 10.1016/j.
vaccine.2020.07.054. Epub 2020
Aug 10. PMID: 32792251; PMCID:
PMC7415418.
32
Jamison,MA;Broniatowski,DA;
Dredze,M.;Sangraula,A.;Smith,
M. C.; Quinn, S. C. (2020). Not just
conspiracy theories: Vaccine
opponents and proponents add to
the COVID-19 ‘infodemic’ on Twitter.
The Harvard Kennedy School (HKS)
Misinformation Review, 1(3).
33
First Draft (6 July 2020) The Seven
Most Common Types of Information
Disorder | USA examples [Video]
YouTube https://www.youtube.com/
watch?v=klBW_LMPZvE
34
First Draft (2019) Understanding
Information Disorder. Available
at: https://firstdraftnews.org/
wp-content/uploads/2019/10/
Information_Disorder_Digital_
AW.pdf?x76701
35
Lazer, D. et al. The science of fake
news. Science 359, 1094–1096 (2018).
36
First Draft (2020) The psychology
of misinformation and why we are
vulnerable. Available at: https://
firstdraftnews.org/latest/the-
psychology-of-misinformation-why-
were-vulnerable/
37
Thinking Fast and Slow. Daniel
Kahneman. 2011
38
Roozenbeek J, Schneider CR,
Dryhurst S, Kerr J, Freeman ALJ,
Recchia G, van der Bles AM, van
der Linden S. 2020 Susceptibility
to misinformation about COVID-19
around the world.R.Soc.Open Sci.7:
201199.
39
van der Linden S, Panagopoulos C,
Azevedo F,Jost JT.2020 The paranoid
style in American politics revisited:
evidenceofan ideologicalasymmetry
in conspiratorial thinking.Polit.
Psychol. (doi:10.1111/pops.12681)
40
Jolley D, Douglas KM. The effects
of anti-vaccine conspiracy theories
on vaccination intentions. PLOS ONE
2014;9(2):e89177.
41
NBC News (2020) Coronavirus
misinformation surges fueld
by clout chasers. Available at :
https://www.nbcnews.com/tech/
social-media/coronavirus-%20
misinformation-surges-fueled-
chase-attention-n1126511
42
Vosoughi S, Roy D, Aral S. The
spread of true and false news online.
Science. 2018 Mar 9;359(6380):1146-
1151. doi: 10.1126/science.aap9559.
43
First Draft (2020) Case study:
Understanding the impact of polio
vaccine disinformation in Pakistan.
Available at: https://firstdraftnews.
org/long-form-article/first-draft-
case-study-understanding-
the-impact-of-polio-vaccine-
disinformation-in-pakistan/
44
Council on Foreign Relations
(2019) Disinformation and disease:
social media and the Ebola
epidemic https://www.cfr.org/
blog/disinformation-and-disease-
social-media-and-ebola-epidemic-
democratic-republic-congo
45
Internews (2019). Managing
Misinformation in a Humanitarian
Context: Rumour Tracking
Methodology
46
Lewandowsky, S, Cook, J, Ecker,
UKH., et al. (2020). The Debunking
Handbook2020.Availableathttps://
sks.to/db2020.
47
Swire-Thompson, Briony, Joseph
DeGutis, and David Lazer. 2020.
“Searching for the Backfire
Effect: Measurement and Design
Considerations.” PsyArXiv. May15.
doi:10.31234/osf.io/ba2kc
48
Pluviano S, Watt C, Ragazzini G,
Della Sala S. Parents’ beliefs in
misinformation about vaccines
are strengthened by pro-vaccine
campaigns. Cogn Process.
2019;20(3):325-331
49
Pluviano S, Watt C, Della Sala
S. Misinformation lingers in
memory: Failure of three pro-
vaccination strategies. PLoS One.
2017;12(7):e0181640
50
Nyhan B, Reifler J, Richey S, Freed
GL. Effective messages in vaccine
promotion: a randomized trial.
Pediatrics. 2014;133(4):e835-e842.
51
Nyhan B, Reifler J. Does correcting
myths about the flu vaccine work?
An experimental evaluation of the
effects of corrective information.
Vaccine. 2015;33(3):459-464
52
Reavis RD, Ebbs JB, Onunkwo
AK, Sage LM. A self-affirmation
exercise does not improve intentions
to vaccinate among parents with
negative vaccine attitudes (and may
decrease intentions to vaccinate).
PLoS One. 2017;12(7):e0181368.
53
sks.to/db2020.
54
Thinking Fast and Slow. Daniel
Kahneman. 2011
55
Deer B. How the case against
REFERANSLAR

the MMR vaccine was fixed. BMJ.
2011;342:c5347.
56
CCDH https://252f2edd-1c8b-49f5-
9bb2-cb57bb47e4ba.filesusr.
com/ugd/f4d9b
57
Jegede AS (2007) What Led to
the Nigerian Boycott of the Polio
Vaccination Campaign? PLoS Med
4(3): e73.
58
Broniatowski DA,Jamison AM,Qi S,
AlKulaib L, et al. Weaponized Health
Communication: Twitter Bots and
Russian Trolls Amplify the Vaccine
Debate. Am J Public Health. 2018
Oct;108(10):1378-1384.
59
McAweeneyE.Whobenefitsfrom
misinformation? https://points.
datasociety.net/who-benefits-
from-health-misinformation-
8d094804058d (Accessed 10 Nov
2020)
60
Jamison, M. A.; Broniatowski,
D. A.; Dredze, M.; et al (2020). Not
just conspiracy theories: Vaccine
opponents and proponents add to
the COVID-19 ‘infodemic’ on Twitter.
The Harvard Kennedy School (HKS)
Misinformation Review, 1(3). 9_7aa1
bf9819904295a0493a013b285a6b.pdf
61
Johnson, N.F., Velásquez, N.,
Restrepo, N.J. et al. The online
competition between pro- and anti-
vaccination views. Nature (2020).
https://doi.org/10.1038/s41586-020-
2281-1
62
Washington Post (2020).
Avaaz study of Facebook finds
coronavirus misinformation.
https://www.washingtonpost.com/
technology/2020/08/19/facebook-
misinformation-coronavirus-avaaz/
(Accessed 10 Nov 2020)
63
S. Lewandowsky, U. K. H.
Ecker, C. M. Seifert, N. Schwarz,
J. Cook. Misinformation and Its
Correction:ContinuedInfluenceand
Successful Debiasing. Psychological
Science in the PublicInterest,
2012; 13 (3): 106 DOI: 10.1
177/1529100612451018
64
Paynter J, Luskin-Saxby S, Keen D,
et al.(2019) Evaluation of a template
for counteringmisinformation—
Real-world Autism treatment
myth debunking. PLOS ONE 14(1):
e0210746.
65
Moran,MB,Lucas,M,Everhart,K,et
al. (2016). What makes anti-vaccine
websites persuasive? J. Comm
Healthcare, 9(3),151–163
66
Johnson, N.F., Velásquez, N.,
Restrepo, N.J. et al. The online
competition between pro- and anti-
vaccination views. Nature 582, 230–
233 (2020). https://doi.org/10.1038/
s41586-020-2281-1
67
World Health Organization (2020):
Managing the COVID-19 infodemic
https://www.who.int/news/
item/23-09-2020-managing-the-
covid-19-infodemic-promoting-
healthy-behaviours-and-mitigating-
the-harm-from-misinformation-and-
disinformation (Accessed 10 Nov
2020)
68
Thomson A, Watson M. Listen,
understand, engage. Sci Transl Med.
2012;4(138):138ed6.
69
Breakthrough Action
(2020). COVID-19 Rumor
Tracking. Available at: https://
breakthroughactionandresearch.
org/wp-content/uploads/2020/05/
COVID-19-Rumor-Tracking-Technical-
Brief_v1.1.pdf
70
World Health Organization (2020)
Call for applications: 1st WHO
training in infodemic management
https://www.who.int/news-room/
articles-detail/call-for-applicants-
for-1st-who-training-in-infodemic-
management
71
First Draft (2020) Introducing an
SMS course to prepare for US election
misinformation.Avaialbleat:https://
firstdraftnews.org/latest/course-
training-us-election-misinformation/
72
Health Buddy https://healthbuddy.
info/index
73
WHO Health Alert https://www.
who.int/news-room/feature-stories/
detail/who-health-alert-brings-covid-
19-facts-to-billions-via-whatsapp
74
UNICEF U-Report https://
www.unicef.org/innovation/
ureportCOVID19
75
RapidProf https://rapidpro.io/
76
Viamo https://viamo.io/
77
Sample rumour/misinformation
tracking approach https://www.
dropbox.com/s/ruyw1rtwwl35up2/
RUMOR%20EVENT%20CAPTURE%20
TOOL%20_EXAMPLE1_Mar%2020.
docx?dl=0
78
First Draft (2019): Verifying Online
Information. Available at: https://
firstdraftnews.org/wp-content/
uploads/2019/10/Verifying_Online_
Information_Digital_AW.pdf?x65316
79
WHO Vaccine Safety Net https://
www.who.int/vaccine_safety/
initiative/communication/network/
vaccine_safety_websites/en/
80
Vaccines Today https://www.
vaccinestoday.eu
81
UNICEF: Parents’ Frequently Asked
Questions (Immunization) https://
www.unicef.org/immunization/
parents-frequently-asked-questions-
vaccines (Accessed 10 Nov 2020)
82
World Health Organization Q&A
on vaccines https://www.who.int/
vaccines/questions-and-answers/q-
a-on-vaccines
83
Internet of Good Things https://
www.internetofgoodthings.org
84
Shots Heard Around the World
https://www.shotsheard.org/
85
Vaccines Today. Young People
Demand Healthier Future (20 May
2019) https://www.vaccinestoday.eu/
stories/vaccine-champions-young-
people-demand-healthier-future/
86
World Health Organization:
Engaging young people in the
response to COVID-19 in WHO Eastern
Mediterranean Region http://www.
emro.who.int/media/news/engaging-
young-people-in-the-response-
to-covid-19-in-whos-eastern-
mediterranean-region.html (Accessed
10 Nov 2020)
87
Vraga, E. K., & Bode, L. (2017). Using
Expert Sources to Correct Health
Misinformation in Social Media.
Science Communication, 39(5),
621–645.
88
Mena,P.(2020).Cleaning up social
media:The effect of warning labels
on likelihood of sharing false news
on Facebook. Policy & Internet, 12(2),
165-183.
89
Lorenz-Spreen, P.,Lewandowsky,S.,
Sunstein, C.R. et al. How behavioural
sciencescanpromotetruth,autonomy
and democratic discourse online. Nat
Hum Behav 4, 1102–1109 (2020).
90
Merchant RM, Lurie N. Social Media
and Emergency Preparedness in
Response to Novel Coronavirus. JAMA.
Published online March 23, 2020.
91
Bode, L., & Vraga, E. K. (2018). See
something, say something: Correction
of global health misinformation on
social media. Health Communication,
33(9), 1131-1140.
92
Pennycook,G.,McPhetres,J.,Zhang,
Y.,Lu, J. G., & Rand, D. G. (2020).
FightingCOVID-19misinformationon
social media:Experimental evidence
for a scalable accuracy-nudge
intervention. Psychological Science,
31, 770-780.
93
Henley, J., 2020. How Finland starts
its fight against fake news in primary
schools. The Guardian, [online]
Available at: https://www.theguardian.
com/world/2020/jan/28/fact-from-
fiction-finlands-new-lessons-in-
combating-fake-news [Accessed 10
November 2020].
94
sks.to/db2020.
95
Cook, J., Lewandowsky, S., &
Ecker, U. K. H. (2017). Neutralizing
misinformation through inoculation:
Exposing misleading argumentation
techniques reduces their influence.
PLOS ONE, 12,e0175799.
96
Jolley, D., & Douglas, K. M. (2017).
Prevention is better than cure:
Addressing anti-vaccine conspiracy
theories. Journal of Applied Social
Psychology,47,459–469.doi:10.1111/
jasp.12453
97
Lewandowsky,S.,& Cook,J.(2020).
The Conspiracy Theory Handbook.
Availableat http://sks.to/conspiracy
98
Cook, J., Lewandowsky, S., &
Ecker, U. K. H. (2017). Neutralizing
misinformation through inoculation:
Exposing misleading argumentation
techniques reduces their influence.
PLOS ONE, 12, e0175799.
99
Basol, M., Roozenbeek, J., & van der
Linden, S. (2020). Good News about
Bad News: Gamified Inoculation
Boosts Confidence and Cognitive
Immunity Against Fake News. Journal
of Cognition, 3(1), 2. DOI: http://doi.
org/10.5334/joc.91
100
sks.to/db2020.
101
Thomson A, Robinson K, Vallée-
Tourangeau G. The 5As: A practical
taxonomy for the determinants
of vaccine uptake. Vaccine.
2016;17;34(8):1018–24
102
Pluviano S, Della Sala S, Watt C.
The effects of source expertise and
trustworthiness on recollection: the
case of vaccine misinformation. Cogn
Process. 2020;21(3):321-330
103
Vraga, E. K., & Bode, L. (2017).
Using Expert Sources to Correct
Health Misinformation in Social
Media. Science Communication, 39(5),
621–645.
104
Sutton J. Health Communication
Trolls and Bots Versus Public Health
Agencies’ Trusted Voices. Am J Public
Health. 2018;108(10):1281–1282.
105
Opel DJ et al. The architecture of
provider-parent vaccine discussion at
health supervision visits. Pediatrics.
2013;132(6): 1037-1046
106
Roozenbeek J, Schneider CR,
Dryhurst S, Kerr J, Freeman ALJ,
Recchia G, van der Bles AM, van
der Linden S. 2020 Susceptibility to
misinformation about COVID-19 around
the world. R. Soc. Open Sci. 7: 201199
107
Mistrust and Misinformation: A Two-
Component, Socio-Epistemic Model
of Belief in Conspiracy Theories.Pierre
JM. Journal of Social and Political
Psychology,2020,Vol.8(2),617–641
108
First Draft (2020). How fake
news videos unravelled Pakistan’s
war on polio. Available at: https://
firstdraftnews.org/latest/how-fake-
videos-unravelled-pakistans-war-on-
polio/
109
FirstDraft(2020:Understandingthe
impact of polio vaccine disinformation
in Pakistan. Available at: https://
firstdraftnews.org/long-form-article/
first-draft-case-study-understanding-
the-impact-of-polio-vaccine-
disinformation-in-pakistan/
110
First Draft (2020): Exploring the
controversy around Dengvaxia
and vaccine misinformation
in the Philippines. Available
at: https://firstdraftnews.org/
long-form-article/exploring-the-
controversy-around-dengvaxia-and-
vaccine-misinformation-in-the-
philippines-draft/
111
Heidi J Larson, Kenneth
Hartigan-Go & Alexandre de
Figueiredo (2019) Vaccine confidence
plummets in the Philippines
following dengue vaccine scare:
why it matters to pandemic
preparedness, Human Vaccines &
Immunotherapeutics, 15:3, 625-627
112
ABS:CBN News (20 Sept 2019).As
vaccine debate rages, polio remerges.
Available at: https://news.abs-cbn.
com/news/09/20/19/as-vaccine-
debate-rages-polio-reemerges
113
NPR (23 May 2019). The Philippines
is fighting one of the world’s worst
measles outbreaks. Available at:
https://www.npr.org/sections/
goatsandsoda/2019/05/23/7
25726094/the-philippines-is-fighting-
one-of-the-worlds-worst-measles-
outbreaks?t=1597412968229
114
Public Health England (2020):
Vaccine Update https://assets.
publishing.service.gov.uk/government/
uploads/system/uploads/attachment_
data/file/861230/PHE_11533_
vaccine_update_304_January_2020.
pdf
115
Palmer Tim, Wallace Lynn, Pollock
Kevin G, Cuschieri Kate, Robertson
Chris, Kavanagh Kim et a. Prevlanace
of cervical disease at age 20 after
immunisation with bivalent HPV
vaccine at age 12-13 in Scotland:
retrospective population study. BMJ.
2019; 365:1161
116
WHO (2020) World Health Assembly
adopts global strategy to accelerate
cervical cancer elimination. Available
at: https://www.who.int/news/
item/19-08-2020-world-health-

Vaccine Misinformation Field Guide (Turkish Version)

Vaccine Misinformation Field Guide (Turkish Version)

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Vaccine Misinformation Field Guide (Turkish Version)

Similar to Vaccine Misinformation Field Guide (Turkish Version) (20)

Vaccine Misinformation Field Guide (Turkish Version)