Ушбу тақдимотда демография мавзуси билан боғлиқ тафсилотлар муҳокама қилиган

1. «Ja`miyet salamatlıg`ı,«Ja`miyet salamatlıg`ı, dene ta`rbiyasıdene ta`rbiyası
ha`m meditsinalıq informatikaha`m meditsinalıq informatika»»
kafedrası.kafedrası.
Ashıq sabaq o`tiwshiAshıq sabaq o`tiwshi
Kafedra assistenti Tleumbetova U. JKafedra assistenti Tleumbetova U. J

2. Tema №8Tema №8
Demografiyalıq protsesslerdi
u`yreniw usılları.
Methods of the study
demographic process

3. Qollanılatug`ın a`debiyatlar:Qollanılatug`ın a`debiyatlar:
Tiykarg’i:
1.A.F.Serenko, V.V.Ermakov Sotsial`naya gigiena i
organizatsiya zdravooxraneniya, M:,
Meditsina, 984, – 639 s.
2. Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po
sotsial`noy gigiene i organizatsii
zdravooxraneniya red. Yu.P.Lisitsina,
N.Ya.Kopıta – 2-e izd., pererab. İ dop. – M.:
Meditsina, 1984. – 400 s.
3. T.İ.İskandarov, B.Mamatkulov Sanitariya-statistik
va ijtimoiy-gigienik tadkikot uslublari.
Toshkent, 1994. – 200 b.
4. B.Mamatqulov. Tibbiyot statistikasi (Biostatistika)
asoslari, Toshkent, 2005, -132 b.

4. Qosimsha:Qosimsha:
Sotsial`naya gigiena i organizatsiya
zdravooxraneniya. Rukovodstvo dlya
vrachey. Pod redaktsiey N.A.Vinogradova
t-1, M.”Meditsina”,1974, 400 s., I-II tom,
464 s.
Sanitarnaya statistika. A.M.Merkov,
L.E.Polyakov. L.,1974, 340 s.
Rukovodstvo po sotsial`noy gigiene i
organizatsiya zdravooxraneniya. Pod
redaktsiey Yu.P.Lisitsına., M.,”Meditsina”,I
tom – 430 s; II tom 460 s.

5. İnternet ma`lumotlarini quyidagi saytlardanİnternet ma`lumotlarini quyidagi saytlardan
olinadi:olinadi:
http://catalog.fmb.ru/uzbekistan4.shtml
http://www.ozz.medexplorer.ru/vte.php
http://www.demoscope.ru./weekly/2006/0
235/tema01.php
http://www.nedug.ru/library/doc/aspx?
item=57398

6. Aktuаllıg`ı:Aktuаllıg`ı:
Tiykarınan xalıq salamatlıg`ın u`tsreniw,
xalıq
ushın jeterli vrachlar, keselxana orınları,
a`sbap-u`skeneler, da`ri-da`rmaqlar sanın
anıqlaw, den sawlıqtı saqlaw meditsina
mekemeleri jumısın rejelestiriw ushın,
sonday- aq xalıqtın` ta`biyiy ha`reketi bolg`an
xalıq tuwılıwshılıq ha`m o`limshilik
ko`rsetkishlerin salıstırıw, olardın` jıllar
dawamında o`zgeriw tendentsiyaların
u`yrenedi

7. Sabaqtin` maqseti:
Talabalarg`a demografiya tu`sinigi ha`m
meditsina praktikasında demografiyanın`
a`hmiyeti, demografiyada statika ha`m
dinamika tu`sinigi, demografiyalıq
ko`rsetkishlerdin` meditsina
praktikasındag`ı a`hmiyeti, olardı
esaplaw ha`m shıqqan na`tiyjeni analiz
etiwdi u`yreniw.

8. Talaba biliwi kerekTalaba biliwi kerek::
 Demografiya tu`sinigin
demografiyanın` bag`ıtı boyınsha tu`rlerin
demografiyanın` meditsina praktikasındag`ı
a`hmiyetin.
demografiyanın` ulıwma ko`rsetkishleri.
demografiyanın` arnawlı tu`sinikleri.
Statika haqqında tu`sinik.
Dinamika haqqında tu`sinik.

9. Talaba islep biliwi kerekTalaba islep biliwi kerek::
statistikalıq mag`lıwmatlarg`a tiykarlanıp
xalıq statikası ko`rsetkishlerin esaplawdı
 statistikalıq mag`lıwmatlarg`a tiykarlanıp
xalıqtın` ta`biyiy ha`reket ko`rsetkishlerin
esaplawdı
 statistikalıq mag`lıwmatlarg`a tiykarlanıp
demografiyanın` arnawlı ko`rsetkishlerin
esaplawdı

10. «Tu`sinikler analizi» texnologiyası«Tu`sinikler analizi» texnologiyası
Texnologiyanın` maqseti: Oqıwshılardın` sabaqta
tema boyınsha tayanısh tu`siniklerin o`zlestirip
alg`anlıg`ı da`rejesin anıqlaw, o`z bilimlerin o`z
betinshe tu`rde erkin bayan ete alıwı, o`zlerinin`
bilim da`rejelerin bahalay alıwına, jeke ha`m
toparlarda islewi, tenleslerinin` pikirine hu`rmet
penen qarawı, sonday-aq o`z bilimlerin bir
sistemag`a salıwg`a u`yretiw.

11. «Tu`sinikler analizi» texnologiyası«Tu`sinikler analizi» texnologiyası
Tu`sinik Mazmunı
diagramma
kartogramma
kartodiagramma

12. Qadag`alaw sorawları:Qadag`alaw sorawları:
1. Demografiya neni u`yrenedi
2. Demografiyanın` meditsina statistikasındag`ı a`hmiyeti
3. Demografiya qanday bo`limlerden turadı
4. Xalıq statistikası degen ne
5. Xalıq iıg`ızlıq ha`m xalıq quramlıq ko`rsetkishi degenimiz
ne
6. Xalıq dinamikası degen ne
7. Xalıq dinamikasının` 2 tu`rin aytın` (B. Mamatkulov
boyınsha)
8. Xalıqtın` mexanik ha`reketi ha`m onın` tu`rleri.
9. Tuwılıw ko`rsetkishi degen ne
10. Tuwılıw ko`rsetkishi qalay esaplanadı

13. 11. Pa`s, ortasha ha`m joqarı da`rejedegi tuwılıwshılıq ko`rsetkishi
dep qay waqıtta aytılıdı
12. O`limshilik ko`rsetkishi degen ne
13. O`limshilik ko`rsetkishi qalay esaplanadı
14. Pa`s, ortasha ha`m joqarı da`rejedegi o`lim ko`rsetkishi dep qay
waqıtta aytılıdı
15. Ta`biyiy o`siw ko`rsetkishi qalay esaplanadı
16. Balalar o`limshiligi degen ne
17. Balalar o`limshiligi qalay esaplanadı
18. Pa`s, ortasha ha`m joqarı da`rejedegi balalar o`lim ko`rsetkishi
dep qay waqıtta aytılıdı
19. Perinatal o`lim ko`rsetkishi degen ne
20. Neonatal o`lim ko`rsetkishi degen ne

14. Tayanısh so`zlerTayanısh so`zler
 Demografiya- demography
 Xalıq statikası- The statistics of population
 Xalıq dinamikası - The dynamics of population
 Migratsiya- migration
 Xalıq o`limshiligi-death-rate of population
 Xalıq tuwılıwshılıg`ı- birthrate of population
 Balalar o`limshiligi- Childdeath
 Neonatal o`limshilik- neonatal death-rate
 Perinatal o`limshilik- perinatal death-rate

15. Temada qollanılatug`ın innovatsionTemada qollanılatug`ın innovatsion
texnologiya usıllarıtexnologiya usılları
Juldızlar shınıg`ıwı.
O`tkeriw usılı: sabaq baslamastan aldın ren`li
qag`azlardan u`lken juldızlar islen`. Artına
temag`a say sorawlardı jazıp, dıywalg`a ildirip
qoyın`, bezew sıyaqlı, oqıwshılar toparg`a
kirmesten burın. Talabalardın` da`slepki bilimin
bahalaw maqsetinde ha`r bir oqıwshı ortag`a
shıg`ıp o`z qa`lewi menen qa`legen juldızdı
alsın ha`m sorawg`a juwap bersin. Juldızlar
tamam bolaman degenshe dawam etin`.

16. «Ne ushın?» sxemasın du`ziw qag`ıydaları«Ne ushın?» sxemasın du`ziw qag`ıydaları
Qanday piktogrammadan: do`n`gelek
yamasa tuwrı to`rtmu`yesh
paydalanıwın`ızdı o`zlerin`iz sheshesiz.
Disskutsiyalar sxema-shınjırı tu`rin:
sızıqlı, sızıqsız, spiralsıyaqlı (da`slepki
jag`dayın orayg`a yamasa shetke
jaylastırıp) bolıwın o`zlerin`iz
tan`laysız.
Strelka sizin` izlew bag`darın`ızdı
belgileydi: da`slepki jag`daydan aqırına
shekem.

17. «Ne ushın» sxeması«Ne ushın» sxeması
«Н е уш ын?» «Н е уш ын?»
«Н е уш ын?» «Н е уш ын?»

18. «3 x 4» texnologiyası«3 x 4» texnologiyası
 Usı texnologiya oqıwshılardı anıq bir ma`seleni (yaki bir temanı)
jeke halda (yaki kishi toparda) pikirlep sheshiw, sheshimdi
tawıwı, ko`p pikirlerden keregin tan`law, tan`lap alıng`an
pikirlerdi ulıwmalastırıw ha`m olar tiykarında qoyılg`an
ma`seleni (yaki temanı) boyınsha anıq bir tu`sinik payda etiw,
sonday-aq o`z pikirlerin maqullay alıwg`a u`yretiw. Bull
texnologiya oqıwshılar menen jeke tu`rde, son` kishi toparlarg`a
bo`lingen halda jazba tu`rinde o`tkiziledi.
 Texnologiyanın` maqseti. Oqıwshılardın` erkin, o`z betinshe
ha`m sın pikirlewge, ja`ma`a`t bolıp islewge, izleniwge, pikirlerin
ja`mlep, olardan teoriyalıq ha`m a`meliy tu`sinik payda qılıw,
ja`ma`a`tke o`z pikirin o`tkiziw, onı maqullawg`a, qoyılg`an
mashqalanı sheshiwde ha`m temag`a ulıwma tu`sinik beriwde
o`tilgen temalardan iyelegen bilimlerdi qollay alıwg`a u`yretedi.

19. «İlimiy konferentsiya» metodı«İlimiy konferentsiya» metodı
Maqseti: Talabalardı erkin pikirlewge,
izleniwge ja`rdem beredi. Temalarg`a
ilimiy jandasıwg`a ha`m qarama-qarsı
pikirlerdi salıstırıwg`a, o`z pikirin erkin
ayta alıw imkaniyatın beredi.
Bul metodtın` tiykarın to`mendegi
komponentler quraydı.

20.  «Alımlar» - olar tema, bo`lim boyınsha prezentatsiya yaki doklad
tayarlap keledi. Temanı tu`sindirip, bo`lim boyınsha tiykarg`ı
tu`siniklerge itibar beredi.
 «Opponentler» - olar tema, bo`lim boyınsha Alımlardın` dokladına
qosımsha kiritedi, tolıqtıradı. Temag`a ele de anıqlıqlar kiritedi, biraq
hesh ta`kirirlamaydı.
 «Soraw beriwshiler» - olar tema, bo`lim boyınsha Alımlar ha`m
Opponentlerge sorawlar beredi. Sorawlar quramalı bolıwı sha`rt. Olar
qosımsha test sorawların da tayarlar keledi.
 «Situatsion ma`sele beriwshiler» - olar tema, bo`lim boyınsha Alımlar
ha`m Opponentlerge situatsiyalıq ma`seleler beredi. Ma`seleler
quramalı bolıwısha`rt. Olarqosımsha krossvord tayarlap keledi.
 «Kritikler» - olar qaralawshılarbolıp, protsessti baqlap baradı, jazıp
otıradı. Kritikler metodtın` basınan baslap yag`nıy Alımlardın`
dokladınan baslap, sorawlarg`a juwaplardı, situatsiyalıq ma`selelerdin`
sheshimlerin, test, krossvord da`rejelerin analiz etip shıg`adı. Olardın
jol qoygan qateliklerin aytıp, da`lillep beriwleri kerek.

21. Sabaqtin’ interaktiv metodlar
waqtinda

22. Sabaqtin’ interaktiv metodlar waqtindaSabaqtin’ interaktiv metodlar waqtinda

23. Videorolik ko’riw waqtiVideorolik ko’riw waqti

24. Konspekt tekseriwKonspekt tekseriw

25. Tema tu’sindiriw waqtiTema tu’sindiriw waqti

28. DemografiyaDemografiya
((demographydemography))
xalıqtın` sanı, ha`reketi ha`m
rawajlanıw protsesslerin
u`yrenetug`ın pa`n

29. Demografiya so`ziDemografiya so`zi
latınsha eki so`zden
quralg`an: Demos – xalıq,
graphio – u`yreniw, jazıw.

30. Xalıqtı demografiyalıq jaqtan u`yreniwXalıqtı demografiyalıq jaqtan u`yreniw
eki bag`ıtta alıp barıladıeki bag`ıtta alıp barıladı
statika
dinamika

31. Xalıqtın` ma`lim bir waqıttag`ı jag`dayın u`yreniwXalıqtın` ma`lim bir waqıttag`ı jag`dayın u`yreniw
xalıq statikasıxalıq statikası dep ataladı.dep ataladı.
xalıq statikasıxalıq statikası- The statistics of population- The statistics of population
Xalıq tıg`ızlıg`ı ko`rsetkishi – bul
ha`r bir km2
qa tuwrı kelgen adamlar
sanı.
Xalıq sanı
Xalıq tıg`ızlıg`ı ko`rsetkishi= --------------------------------
territoriya ju`zesi km2

32. QR sındagı xalıq sanı (2013 jıl 1- oktyabr` )QR sındagı xalıq sanı (2013 jıl 1- oktyabr` )
Қарақалпақстан Р- касы 1728400
Төрткул 191600
Амударья 178100
Беруний 169500
Хужели 183100
Еллиққала 139600
Қоңырат 119600
Шымбай 107800
Кегейли 84400
Шоманай 52900
Кара- өзек 49500
Қанлы- көл 46700
Нөкис р/н 44300
Тахта- көпир 38600
Мойнақ 29300
Нөкис қаласы 293300

33. 26.04.17 33
O`zbekstan Respublikası
boyınsha
63,4
Qaraqalpaqstan
9,9
Навоий
7,8
Xorezm
262,7
Buxara
40,6
Кашкадарё
93,4
Самарканд
189,4
Джизакская
53,5
Сирдарьё 169,4
Tashkent q
6772,3
Фeргaна
462,7
Наманган
308,9
Сурхандарё 105,3
Андижaн 603,6
Xalıq tıg`ızlıg`ı
( bir kv. km.ge tuwrı keletug`ın adamlar sanı)
Tashkent
171,1

34. Xalıqtın` quramlıq ko`rsetkishiXalıqtın` quramlıq ko`rsetkishi
Xalıqtın` bo`lek toparları pu`tin
xalıqtın` neshe protsentin payda
etetug`ının ko`rsetetug`ın
ko`rsetkish xalıqtın` quramlıq
ko`rsetkishi dep ataladı

35. O`z Rsında xalıqtın` jas strukturasıO`z Rsında xalıqtın` jas strukturası
0-14 лет
30,1
15-17 лет
7,018-49 лет
49,8
50 лет и
старше
13,1
26.04.17 35

36. Xalıqtın` jınısı boyınsha quramıXalıqtın` jınısı boyınsha quramı
Erkekler - 50,02 % (1991j. - 49,4%)Erkekler - 50,02 % (1991j. - 49,4%)
hayal- qızlar - 49,98 % (1991 j. - 50,6%)hayal- qızlar - 49,98 % (1991 j. - 50,6%)
Tuwılg`anda:Tuwılg`anda:
ul balalar – 51,ul balalar – 51,88%%
qız balalar – 48,qız balalar – 48,22%%
Xalıqtın` qala ha`m awılda jasawı boyınsha quramı
Qaladag`ı xalıq sanı– Awıldag`ı xalıq sanı –
15069,6 mın` (51,0%) 14489,5 mın` (49,0%)

37. Xalıq ha`reketi (dinamikası)Xalıq ha`reketi (dinamikası) ––
The dynamics of populationThe dynamics of population
Mlim bir territoriyadag`ı xalıq sanının`
o`zgeriwi (ko`beyiwi yamasa azayıwı)
xalıq ha`reketi (dinamikası) dep ataladı.
Xalıq ha`reketinin` eki tu`ri bar:
1. mexanik
2. ta`biyiy

38. Xalıqtın` mexanik ha`reketi – bul bir
territoriyadag`ı xalıq sanının` adamlardın` ko`ship
keliwi ha`m ko`ship ketiwi (migratsiya)
na`tiyjesinde o`zgeriwi.
Migratsiya- (migration ) degende
Хalıqtın` bir ma`mleket ishinde yamasa bir
ma`mlekettin` ekinshi ma`mleketke mexanik
ta`rizdegi ha`reketi tu`siniledi.
Migratsiyanın` 2 tu`ri bar:
1. sırtqı migratsiya - ma`mleketlerara
2. ishki migratsiya – bir ma`mlekettin` ishindegi
ha`reket tu`siniledi.

39. Хalıqtın` bir ma`mleket ishinde yamasa
bir ma`mlekettin` ekinshi ma`mleketke
mexanik ta`rizdegi ha`reketi tu`siniledi.
Migratsiyanın` 2 tu`ri bar:
sırtqı migratsiya - ma`mleketlerara
ishki migratsiya – bir ma`mlekettin`
ishindegi ha`reket tu`siniledi.

40. Xalıqtın` ta`biyiy ha`reketiXalıqtın` ta`biyiy ha`reketi ––
bul bir territoriyada tuwılıw ha`m o`liw protsessleri
na`tiyjesinde xalıq sanının` o`zgriwi.
 Xalıq tuwılıwshılıg`ı- birthrate of population
Tuwılıw ko`rsetkishi – bul jıl dawamında ha`r 1000 xalıqqa
salıstırg`anda tuwılg`an balalar sanı
Jıl dawamında tuwılg`anlar sanı x 1000
Tuwılıw ko`rsetkishi = ----------------------------------------------
Xalıq sanı
Tuwılıw ko`rsetkishin to`mendegishe bahalaymız:
Joqarı da`rejedegi tuwılıw - 25 %o den joqarı
Ortasha tuwılıw - 15 – 25 %o aralıg`ı
Pa`st da`rejedegi tuwılıw - 15%o ge deyin

41. QRsı ha`m O`zR sında tuwılıwshılıqQRsı ha`m O`zR sında tuwılıwshılıq
ko`rsetkishleri dinamikasıko`rsetkishleri dinamikası
24,5
23,2
22,6
22
21,2
21
22,2
20,8
18
19
20
21
22
23
24
25
2009 2010 2011 2012
ҚР
ЎзР

42.  Xalıq o`limshiligi- death-rate of population
 O`lim ko`rsetkishi – bul jıl dawamında ha`r 1000 xalıqqa
salıstırg`anda o`lgenler sanı
Jıl dawamında o`lgenler sanı x 1000
 O`lim ko`rsetkishi= ------------------------------------------------
xalıq sanı
O`lim ko`rsetkishleri to`mendegishe bahalanadı:
 Pa`st da`rejedegi o`lim – 9%o deyin
 Ortasha da`rejeli o`lim – 9 – 15 %o
 Joqarı da`rejeli – 15%o den joqarı
Ta`biyiy ko`beyiw ko`rsetkishi – bul jıl dawamında ha`r 1000
xalıqqa salıstırg`anda ko`beygenler sanı
 T.K.K.= Tuwılıw ko`rsetkishi – o`lim ko`rsetkishi

43. Ulıwma o`lim ko`rsetkishi Ulıwma o`lim ko`rsetkishi
ha`r 1000 xalıq sanınaha`r 1000 xalıq sanına
4,9
4,9
4,8
5,1
5,1
5,2
5,4
5
5,3
5,4
5,3
5,5
6,4
6,2
0
1
2
3
4
5
6
7
1991 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
26.04.17 43

44. Balalar o`limshiligi-Balalar o`limshiligi- ChilddeathChilddeath
bul jıl dawamında jasına tolmay o`lgen balalar
sanının` sol jılı tuwılg`anlardın` 2/3 bo`legi
ha`m o`tken jılı tuwılg`anlardın` 1/3 bo`legine
qatnası.
Balalar o`lim ko`rsetkishi Rats formulası
ja`rdeminde esaplanadı:
Jıl dawamında jasına tolmayo`5lgenler sanı x
1000
B. O`.K.=
-------------------------------------------------------
sol jılı tuwılg`anlardın` 2/3 bo`legi +o`tken
jılı tuwılg`anlardın` 1/3 bo`legi

45. Balalar o`limshilik ko`rsetkishleri dinamikasıBalalar o`limshilik ko`rsetkishleri dinamikası

46. Balalar o`limshiliginin` jas boyınshaBalalar o`limshiliginin` jas boyınsha
strukturasıstrukturası
Ja`mi bolıp O`zRsı boyınsha 1 jılda 14
jasqa shekemgi o`lgen balalar sanı
-12.700,
 Sonnan 5 jasqa shekemgi bolg`anları –
10.887, (85.7%)
1jasqa shekemgi- 8.062, (63.5%)
28 ku`nlik (Neonatal dwir) - 3.000
(23.6%)

47. Neonatal o`lim ko`rsetkishiNeonatal o`lim ko`rsetkishi
 bul jıl dawamında ha`r 1000 tiri tuwılg`anlar
sanına salıstırg`anda o`mirinin` birinshi ayı
dawamında o`lgen balalar sanı
Jıl dawamında o`mirinin` 1-ayında o`lgenler sanı
x 1000
N.O`.K.=----------------------------------------------------
sol jılı tiri tuwılg`anlar sanı

48. Neonatal` o`limshilik dinamikasıNeonatal` o`limshilik dinamikası
((‰)‰)
6,4
6,0
5,8
5,4
5,7
4
5
6
7
2004 2005 2006 2007 2008

49. Dıqqatların`ız ushın raxmetDıqqatların`ız ushın raxmet