Recommended
More Related Content
Featured
Featured (20)
Masterproef Straffenarsenaal en straftoemeting bij verkeersmisdrijven
- 1. Straffenarsenaal en straftoemeting bij verkeersmisdrijven Mondelinge verdediging masterproef Aude Limbourg Promotor Professor Dr. Philip Traest
- 2. Inhoud Inleiding Deel I. Wetgeving Deel II. Empirisch onderzoek Straffenarsenaal Straftoemeting Deel III. Algemeen besluit
- 3. Inleiding
- 4. Probleemstelling Doelstelling Onderzoeksvraag “Op welke wijze wordt een consistente en adequate straftoemeting van politierechters beperkt of beïnvloed bij verkeersmisdrijven in het gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen?”
- 6. Wetgevend kader Deelvraag “in welke mate kan het wettelijk kader bij verkeersmisdrijven een invloed hebben op de straftoemeting en het huidige straffenarsenaal?”
- 7. Voorlopig besluit Kluwen van wetgeving Overeenkomstige structuren aangevuld met specifieke kenmerken Wetgeving: administratieve afhandeling, rijbewijs met punten, … Straffenarsenaal: minimum- en maximumstraffen, opdeciemen, … Straftoemeting: richtlijnen Strengere aanpak als rode draad Onvermijdelijke invloed, maar: Verschillen en gelijkenissen verkeerswetgeving Specifieke problematieken en noden
- 9. Doelstelling ~ wetenschappelijke literatuur ~ praktijkgericht inzicht verwerven Kwantitatief en kwalitatief empirisch onderzoek Dossieranalyse (646 dossiers) Semi-gestructureerde interviews (5 politierechters) Participerende observatie (13 zittingen) Afbakening Beperkingen
- 10. Straffenarsenaal Deelvraag “in welke mate is het straffenarsenaal bij verkeersmisdrijven op vandaag toereikend voor de politierechter?”
- 11. Voorlopig besluit Straf- en strafmaat Geldboete > Gevangenisstraf > Werkstraf Uitbreiding ↔ uitdieping Strafuitvoeringsmodaliteiten Hoe gunstiger de modaliteit, des te minder deze wordt toegepast ~ strafdoelen Tegemoet komen aan beperkingen Straffenarsenaal op vandaag: Kwantitatief: zeer toereikend Kwalitatief: ter discussie
- 12. Illustraties 0% 10% 20% 30% 40% 50% 10 15 20 30 40 45 60 Percentage Opgelegde geldboete in euro Grafiek 2. Snelheidsovertreding: geldboete 50 km/u 120 km/u 20% 6% 0.80% 17.50% 1.70% 7.50% 11.70% 2.50% 10%10% 0.80% 4.90% 3.30% 0.80% 1.70%1.70% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Percentage Duurtijd Grafiek 3. Rijverbod: duur
- 13. Illustraties 37.65% 62.35% 0.00% 10.00% 20.00% 30.00% 40.00% 50.00% 60.00% 70.00% 1 jaar 3 jaar Grafiek 5. Uitstel: duur 23.81% 33.33% 23.81% 0.00% 10.00% 20.00% 30.00% 40.00% < 1/2 1/2 > 1/2 Percentage Uitstelgedurende3jaar Grafiek 6. Uitstel: rijverbod 3 jaar
- 14. Straftoemeting Deelvraag “in welke mate wordt de straftoemeting(svrijheid) van de politierechter bij verkeersmisdrijven beïnvloed en beperkt?”
- 15. Voorlopig besluit Straftoemeting Grijze zone Strafrechtsketen Straftoemetingscriteria O.a. strafregister (25% blanco), tenlastelegging (50,81% Wegcode), omstandigheden, leeftijd (34% 18 – 30 jaar), verstek (55,60%), … Geen invloed geslacht, nationaliteit, … Straftoemetingsrichtlijnen?
- 17. Onderzoeksvraag “Op welke wijze wordt een consistente en adequate straftoemeting van politierechters beperkt of beïnvloed bij verkeersmisdrijven in het gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen?”
- 18. Wetgeving Contouren/wijzigingen straffenarsenaal Strengere aanpak Heldere en duidelijke wetgeving Straffenarsenaal Geen straftoemeting zonder straffenarsenaal Aangepast straffenarsenaal Beleidskeuzes Straftoemeting Individualisering Onpartijdigheid, onafhankelijkheid en objectiviteit
- 19. Straffenarsenaal en straftoemeting bij verkeersmisdrijven Mondelinge verdediging masterproef Aude Limbourg Promotor Professor Dr. Philip Traest
Editor's Notes
- Goeienamiddag, mijn naam is Aude. De titel van mijn masterproef is ‘Straffenarsenaal en straftoemeting bij verkeersmisdrijven’.
- De inhoud van mijn presentatie bestaat uit drie hoofddelen die ik uitgebreid in mijn masterproef heb uitgewerkt. Vandaag beperk ik mij tot de belangrijkste onderzoeksresultaten en het beantwoorden van de onderzoeksvragen.
- Om van start te gaan bespreek ik in de inleiding kort de probleem- en doelstelling en de algemene onderzoeksvraag.
- Probleemstelling: verkeersmisdrijven lijken ‘ingeburgerd’ te zijn in onze huidige maatschappij, maar brengen het verkeer en de verkeersveiligheid in gevaar. Daarom moet er adequaat en consistent op gereageerd worden. Verkeersmisdrijven evolueren, maar ook de aanpak en repressie er tegen. Doorheen de tijd is er een kluwen van bepalingen ontstaan dat geleid heeft tot een overaanwending van het strafrecht. Door de beperking en beïnvloeding van het wettelijk kader, straffenarsenaal en criteria wordt de straftoemeting voor de rechterlijke macht een steeds complexer fenomeen. Doelstelling van deze masterproef is na te gaan in welke mate een evenwichtig straffenarsenaal met een gerechtvaardigde straftoemeting bij verkeersmisdrijven kan bereikt worden ondanks beperkingen of beïnvloeding.
- Om een antwoord te kunnen geven op de deelvraag is er voornamelijk gefocust op verkeerswetgeving in België, maar tevens een blik geworpen op de verkeerswetgeving van Nederland en Frankrijk. Het wettelijk kader vormt immers direct en indirect de basis voor het beschikbare straffenarsenaal en de straftoemeting.
- Vooreerst heeft het wettelijk kader doorheen de evolutie een onbewuste invloed op de straftoemeting gecreëerd met name door een overaanwending van strafbare gedragingen en een kluwen van wetgeving waardoor een onsamenhangend en onoverzichtelijk geheel is ontstaan. De verkeerswetgeving van verschillende landen hebben overeenkomstige structuren, maar relatief recent aangevuld hebben met specifieke kenmerken. Deze aanvullingen hebben zonder twijfel een impact op de straftoemeting: hoe meer verkeers(gerelateerde)misdrijven administratief worden afgehandeld, hoe minder dossiers behandeld worden voor de politierechter. De wetgever heeft door wetswijzigingen voorzien in een steeds strengere bestraffing. De verstrengde en verruimde regeling voor verkeersrecidivisten is daar een voorbeeld van. Er is dus tot slot een onvermijdelijke invloed omdat wetgeving de grondslag vormt voor zowel straffenarsenaal als straftoemeting. De mate van beïnvloeding is wel sterk afhankelijk van de verkeerswetgeving in een land. Vaak wordt getracht beleid en wetgeving af te stemmen op specifieke problematieken en noden (zoals Wet mulder eind jaren 80 voor hoge mate van relatief kleine verkeersinbreuken te minimaliseren).
- Vervolgens werd in Deel II een empirisch onderzoek uitgevoerd met betrekking tot de twee grote luiken in deze masterproef met name straffenarsenaal en straftoemeting. De onderzoeksresultaten van het empirisch onderzoek werd gecombineerd en verweven met bestaande wetenschappelijke literatuur.
- Een empirisch onderzoek werd uitgevoerd om twee redenen: ter ondersteuning of aanvulling van wetenschappelijke literatuur en daarnaast ook praktijkgericht inzicht te verwerven. Om die reden werd zowel kwantitatief (dossieranalyse) als kwantitatief (semi-gestructureerde interviews en participerende observatie) onderzoek geopteerd om op die manier tot een goede interpretatie van de onderzoeksresultaten te komen. Daarnaast is omwille van de grote omvang van de begrippen straftoemeting en straffenarsenaal noodzakelijk onderzoek af te bakenen op verkeersmisdrijven. Deze masterproef hanteert het begrip verkeersmisdrijven als overkoepelende term voor alle inbreuken op verkeers(gerelateerde)wetgeving. En dus beperkt tot politierechters in strafzaken in het gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen. Tot slot zijn er enkele beperkingen verbonden aan het uitgevoerde onderzoek zoals beperkte tijd, niet alle afdelingen van het gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen, visie politierechters, geen territoriale verschillen, ... waardoor er geen veralgemeningen kunnen gemaakt worden.
- Strafdoelen vormen een belangrijk element bij het straffenarsenaal. Gedurende het empirisch onderzoek is duidelijk geworden dat politierechters voornamelijk specifieke preventie hoog in het vaandel dragen met name vermijden dat in de toekomst nog meer verkeersmisdrijven gepleegd worden. Echter is het in praktijk vaak een spanningsveld tussen het nastreven van een gepast strafdoel en straffenarsenaal bepaald door de wetgever waardoor een adequate straftoemeting onder druk komt te staan.
- STRAF- EN STRAFMAAT Het straffenarsenaal wordt voornamelijk uitgebreid waardoor een adequate straftoemeting in het gedrang komt. Zo is er twijfel over de toepassing bij verkeersmisdrijven van het autonoom E.T, maar tevens over de invoering van het alcoholslot. Daarnaast wordt ook de werkstraf in relatief klein aandeel toegepast door het niet adequate en niet passende karakter voor de bestraffing van verkeersmisdrijven. Politierechters pleiten niet voor repressiever of uitgebreider straffenarsenaal, maar eerder voor een uitdieping van het bestaande straffenarsenaal. STRAFUITVOERINGSMODALITEITEN De meeste straffen worden nog altijd in effectieve vorm opgelegd (62%). Dit is gelieerd aan de strafdoelen: misdaad moet bestraft worden en mag vooral niet lonen. Strafuitvoeringsmodaliteiten worden voornamelijk gebruikt om straffen of strafmaten te milderen en tegemoet te komen aan de beperkingen. Politierechters geven aan toch eerder gebruik te maken van het uitstel waardoor er een zwaard van Damocles boven het hoofd van de dader hangt in plaats van artikel 163 Strafvordering dat voor vele politierechters een relatief groot ‘cadeaugehalte’ heeft. STRAFFENARSENAAL VANDAAG Politierechters vermelden dat het beschikbare straffenarsenaal kwantitatief toereikend is. De diversificatie van het straffenarsenaal is voldoende ruim om allerhande verkeersmisdrijven te bestraffen in principe. Maar anderzijds wordt de effectiviteit ervan in vraag gesteld waardoor een straf in een concreet geval haar doel voorbij streeft. Een te uitgebreid straffenarsenaal kan de straftoemeting beïnvloeden, maar ook de straftoemetingsvrijheid van de rechter beperken: hoe meer mogelijkheden, hoe meer kans op inconsistentie er is. Kwaliteit van het straffenarsenaal staat dan ook op meerdere punten ter discussie.
- Opmerkelijk is hoe lager de wettelijke minimumboetes zijn, hoe meer diversificatie in opgelegde straffen zichtbaar wordt en rekening wordt gehouden met concrete omstandigheden, bijvoorbeeld bij de geldboete bij snelheidsovertredingen (120km/u 43% en 50km/u 29%) is een grotere variatie waar te nemen in tegenstelling tot strafbare gedragingen in de wegverkeerswet zoals vluchtmisdrijf (73%). Ook bij het rijverbod is door de grote vrijheid meer diversificatie in opgelegde duur waar te nemen.
- Om te voorkomen dat hoge minimale geldboeten worden opgelegd, wordt de straf in veel gevallen verminderd door uitstel (37,5%) toe te kennen. In 62% wordt uitstel voor drie jaar toegekend, vanwege het Zwaard van Damocles. En in ongeveer 1/3 wordt uitstel toegekend voor de helft van de geldboete.
- Veel eerder onderzoek is gericht geweest op de verschillende (buiten)wettelijke factoren die de straftoemeting kunnen beïnvloeden. Straftoemeting is zoveel als mogelijk besproken vanuit het perspectief van verkeersmisdrijven en de visie van politierechters.
- Straftoemeting is grijs in die zin dat rekening gehouden moet worden met vele factoren en criteria. Politierechters geven aan dat het is noodzakelijk voldoende vrijheid te bewaren in het eindstadium van de strafrechtsketen waar de rechter de laatste controle heeft. Ondanks de inperking van de straftoemetingsvrijheid door de wetswijzigingen zijn politierechters de mening toegedaan dat hun straftoemetingsvrijheid nog voldoende ruim is, maar dat zij meer en meer beroep doen op ‘legale’ achterpoortjes. Bijna alle politierechters nemen de dossiers geruime tijd voor de terechtzitting door en noteren een objectieve straf(maat). Hierdoor wordt subjectieve beïnvloeding vermeden, maar wordt rekening gehouden met straftoemetingscriteria als strafregister, omstandigheden, leeftijd en dergelijke. Op de terechtzitting kan de vooropgestelde straf(maat) nog steeds worden bijgestuurd door de omkadering van bijvoorbeeld de concrete omstandigheden of verstek (meer gunst). Nationaliteit of geslacht blijkt helemaal de straftoemeting niet te beïnvloeden. Een rode draad in het empirisch onderzoek is dat enkel een combinatie van diverse factoren kan leiden tot een consistente en adequate straftoemeting. Aangezien de interpretatie van straftoemetingscriteria sterk kan verschillen, wordt er gepleit voor straftoemetingsrichtlijnen. In Nederland wordt er al sinds jaar en dag gebruik van gemaakt, zonder afbreuk te doen aan de vrijheid van de rechter, door de richtlijnen niet bindend te maken, maar als leidraad te hanteren. Bevraagde politierechters hechten waarde aan het menselijk aspect van straftoemeting en voelen hun straftoemetingsvrijheid door dergelijke richtlijnen eerder aangetast.
- Om af te sluiten wordt in het algemeen besluit de algemene onderzoeksvraag beantwoord.
- De verkeerswetgeving, het straffenarsenaal en de straftoemeting bij verkeersmisdrijven zijn één en ondeelbaar en beïnvloeden en beperken elkaar in een wederzijdse verhouding.
- WETGEVING In de eerste plaats worden de contouren van het straffenarsenaal afgebakend en beperkt door de wetgevende macht. Het wettelijk kader is noodzakelijk om chaos en inconsistenties te voorkomen, maar te veel wetgeving en bepalingen leidt ertoe dat dit de facto wel het geval is. Er wordt in de praktijk gezocht naar alternatieven en toepassen van gunstmaatregelen om tegemoet te komen aan de strenge bestraffing waarin door de wetgever wordt voorzien zoals bijvoorbeeld de commotie rond de verplichte oplegging van de vier proeven. Er is dus sprake van een discrepantie tussen wetgeving en praktijk. Deze reflectie houdt direct verband met de strengere aanpak in de wetgeving van het wegverkeerstrafrecht of wijzigingen in het straffenarsenaal. Het strafklimaat wordt alsmaar repressiever. Doorheen de tijd zijn de grenzen van het straffenarsenaal uitgebreid, maar tevens vervaagd waardoor een consistente en adequate straftoemeting onder druk komt te staan. Heldere en duidelijke wetgeving biedt een kans om tot een evenwichtig straffenarsenaal met gerechtvaardigde straftoemeting te komen. STRAFFENARSENAAL Politierechter kan geen straf toemeten zonder een straffenarsenaal. Ondanks het feit dat het straffenarsenaal vastgelegd wordt door de wetgever, laten vooral de hiaten in de voorwaarden en modaliteiten, in de praktijk een andere interpretatie van het straffenarsenaal toe. De mogelijkheid tot interpretatie creëert een menselijke straftoemeting en kan de straftoemeting beïnvloeden. Politierechtbanken zijn verkeersrechtbanken die behoefte hebben aan een aangepast straffenarsenaal. Het straffenarsenaal van vandaag is eerder toegespitst op correctionele zaken, die naast het gemeenschappelijk karakter van bestraffing een andere finaliteit en afhandeling van soorten overtredingen nastreven. De politierechters moeten straffen toemeten met een kwantitatief toereikend straffenarsenaal, dat onaangepast is aan de huidige trend van verkeersmisdrijven. Alternatieve, nieuwe hoofd- en bijkomende straffen en modaliteiten of voorwaarden worden met de regelmaat van de klok ingevoerd of aangepast. Hierdoor wordt een doolhof aan bepalingen gecreëerd dat de straftoemeting beperkt. STRAFTOEMETING Alleen door het abstracte straffenarsenaal te individualiseren kan er een consistente en adequate straftoemeting bereikt worden waardoor het straffenarsenaal vooral kwalitatief toereikend moet zijn. Politierechters geven aan dat hun onpartijdigheid, objectiviteit en onafhankelijkheid tot op vandaag niet aangetast is, in tegenstelling tot hun straftoemetingsvrijheid. Achter politierechters schuilen mensen van vlees en bloed, gestuurd door een visie, houding en mentaliteit. Politierechters zijn voldoende professioneel om straffen zoveel mogelijk los van beïnvloeding en beperkingen toe te meten. Juist de samenvloeiing van het abstracte straffenarsenaal en de straftoemeting in concreto maakt, dat er geen sprake is van (bewuste) willekeur.
- CONCLUSIE Verkeer en verkeersveiligheid zullen in de toekomst alleen maar complexer worden. Door het uitlichten van deze problematiek kunnen hopelijk in de toekomst nog meer aspecten uit de literatuur, maar vooral de onderzoeksresultaten uit het empirisch onderzoek meegenomen worden in de verdere ontwikkeling van wetgeving en beleid.