3. MAKINAT DHE DETALET E MAKINAVE
Zhvillimi i shkencës dhe i teknikës janë të lidhura
ngushtë me krijimin e mekanizmave dhe të
makinave. Këto shërbejnë për të rritur në mënyrë të
pandërprerë rendimentin, si dhe për të lehtësuar
punën mendore dhe atë fizike të njeriut.
Që nga antikiteti, koncepti i forcës qe i njohur si një
koncept themelor për funksionimin e makinave
mekanike.
Makinat e para u shpikën në mesjetë rreth vitete
1000, kur mungesa që sillte puna me dorë nxiti
shpikje të reja.
4. Makinat e para kishin kostruksion druri në vitet 1000 –
1800, ku vetëm pjesët poshtë saj ishin metalike, si :
makina bujqësore, makinat tekstile, makinat ngritëse,
mullijntë (ishin mekanizmat e mesjetës).
5. Makinat prej hekuri (shek.XIX) ishin makina
moderne, që u shpikën pas viteve 1800. Këto makina
kishin strukturën prej hekuri dhe kishin pjesë
mekanike. Përhapje të madhe kishin :
1.makinat qepëse “Singer” në v1851, 2.makinat e
shkrimit modeli Shoeles 1867, 3.Biçikletat modeli
anglez Stanlei 1885.
6. Çdo makinë ose mekanizëm është i përbërë nga
detale të palëvizhme dhe nga disa detale të
lëvizshme. Pra, lëvizja e një detali është plotësisht e
përcaktuar dhe kushtëzon lëvizjen e detalit tjetër, e
kështu me radhë për tërë mekanizmin ose makinën.
Detal quhet pjesa më elementare e makinës, e cila
përgatitet pa operacion montimi dhe kryen një punë
të caktuar në të. Detalet ndahen në dy grupe:
a. me shërbim të përgjithshëm
b. me shërbim të posaçëm
7. a. Në grupin e parë bëjnë pjesë detale që takohen në të
gjitha makinat dhe që kanë formë të ngjashme e që
plotësojnë afërsisht të njëjtin shërbim, si : bulonat,
akset, boshtet, kiavetat, rrotat me dhëmbë.
8. b. Në grupin e dytë bëjnë pjesë detale që takohen në
tipa të caktuar makinash. Format dhe përmasat e
këtyre detaleve varen nga parimi i punës ose nga
proçesi teknologjik që kryen makina, si : cilindrat,
pistonat, lopatat e rotorëve, çengelat në makinat
ngritëse etj.
9. Bashkimi i lëvizshëm i dy detaleve quhet çift
kinematik, prej të cilëve përmendim : pistonin me
cilindrin, boshtin me kushinetën etj. Trupi i ngurtë
(detali), i cili hyn në përbërjen e çiftit kinematik dhe
kryen lëvizje relative, quhet hallkë.
Hallka mund të jetë një detal i vetëm ose mund të
përbëhet nga disa detale të bashkuara ndërmjet tyre
në mënyrë të palëvizshme. Përmendim : pistoni dhe
spinotin, edhe kështu tek bjella, e cila formohet nga
bashkimi në mënyrë të palëvizshme i disa metaleve
(trupi i bjellës, kapaku i saj, bulonat etj)
11. Bashkimi i disa çifteve kinematike me hallka të
ngurta përbëjnë një zinxhir kinematik.
Mekanizmi është një bashkësi hallkash të ndërlidhura
në mënyrë të tillë që duke i dhënë lëvizje një ose disa
hallkave marrim lëvizje të përcaktuar në hallkën
punuese. Mekanizmat shërbejnë për transmetimin
dhe shndërrimin e lëvizjeve.
12. MAKINAT DHE LLOJET E MAKINAVE
Makinë quhet tërësia e detaleve të lidhura ndërmjet
tyre, të cilat përdorin energjinë për të kryer aktivitete
ose detyra të caktuara.
Ndryshimi midis mekanizmit dhe makinës është që
makina shërben për transmetimin dhe shndërrimin e
energjisë, ndërsa mekanizmi për transmetimin dhe
shndërrimin e lëvizjes.
Makinat ndahen :
a. Makinat – motor
b. Makinat - punuese
13. a. Makinat – motor përdoren për shndërrimin e një lloj
energjie në një tjetër. Për shembull tek frigoriferi
energjia elektrike shndërrohet në energji termike.
14. b. Makinat punuese përdorin forma të ndryshme
energjie për të kryer një punë të caktuar ose për të
shndërruar lëndën e parë në prodhim të gatshëm.
Pavarësisht nga forma dhe përmasat, çdo makinë
përbëhet nga këto pjesë kryesore :
Motori ( ose motorët)
Transmisioni
Organi punues (që kryen qëllimin e makinës)
Sistemi i komandimit ose i drejtimit
15.
16. Zhvillimi i makinës është arritur në bazë të zhvillimit
të secilës pjesë të saj. Kështu janë përmirësuar
transmisionet e makinave, organet punuese dhe
sistemet e komandimit, të cilët kanë bërë të mundur
punën automatike të makinës sipas një programi të
diktuar lehtësisht ose CNC (computer numeric
control)
