1. | 43Tandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
| ErgonomieTandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
Tandarts Mondhygiënistdentista
| ErgonomieTandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
Tandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
J
ouw focus ligt bij de behandeling van
de patiënt, maar ben je je ook bewust
van de manier waarop je instrumenten
vasthoudt? Van mondzorgverleners hoor ik
regelmatig dat ze er sinds de opleiding niet
meer over hebben nagedacht, terwijl het
toch heel belangrijk is. Niet alleen voor het
voorkomen van klachten, maar ook omdat
de juiste werktechniek meer kracht, coör-
dinatie en precisie oplevert. Een win-win
situatie dus.
Veel voorkomende klachten
Veel klachten aan de handen en vingers
hebben te maken met overbelasting door
het intensieve handwerk, ongunstige werk-
techniek, trillingen, knijpen in instrumen-
ten en repeterende bewegingen. Uiteraard
spelen ook genetische predisposities een
rol, zoals bijvoorbeeld bij reuma en mo-
gelijk artrose. Deze aandoeningen worden
vaak getriggerd door overbelasting. Voor-
komen is dus niet altijd mogelijk, maar
verminderen en uitstellen van klachten
wel.
Artrose
Duimbasisartrose en artrose aan de vinger-
gewrichten komt veel voor bij mondzorg-
verleners. Intensief handwerk is een van
de risicofactoren. Het komt vaker voor bij
vrouwen en bij mensen boven de 40 jaar.
De klachten kenmerken zich door toene-
mende pijn bij het krachtzetten. Het over-
strekken van de duim en vingers en te hard
knijpen bij het vasthouden van de instru-
menten verergert de klachten. De behande-
ling is primair conservatief, met gerichte
handfysiotherapie, verbetering van werk-
techniek en een spalk bij duimbasisartro-
se. Dat laatste is voor tandartsen natuurlijk
lastig, in verband met hygiëne. Als klach-
ten doorzetten is chirurgische interventie
vaak noodzakelijk.
Carpaal tunnelsyndroom
Een andere veelvoorkomende klacht is car-
paal tunnelsyndroom. Frequent repeteren-
de bewegingen, krachtsuitoefening, knij-
pen in instrumenten, hand-armtrillingen
en een ongunstige werkhouding (meer dan
dertig graden uit de neutrale polsstand)
zorgen voor een grote en langdurige span-
ning op de spieren van de onderarm en vin-
gers. Hierdoor wordt de middelste handze-
nuw (n. medianus) bekneld. De ruimte in
je pols waar deze zenuw doorheen loopt
heet de carpale tunnel. Door deze tunnel
lopen ook de pezen die ervoor zorgen dat je
je vingers kunt buigen. In de carpale tun-
nel kan een zwelling ontstaan waardoor
de druk toeneemt. Doordat de zenuw de
zachtste structuur in de tunnel is, is deze
het meest gevoelig voor verhoogde druk.
Je herkent de klachten door symptomen
als pijn, gevoelloosheid, een doof gevoel
en tintelingen in en de duim, wijsvinger en
middelvinger. Je vingers kunnen stijf zijn
en krachteloos, waardoor je zomaar iets
uit je handen kan laten vallen. Tijdens het
werk en ’s nachts zijn de klachten vaak er-
ger.
Ook het syndroom van De Quervain komt
veelvuldig voor. Dit is een peesschedeont-
steking die pijn geeft aan de duimzijde van
de pols en waarschijnlijk ook arbeidsgere-
lateerd is.
Trigger finger
Ook de ‘trigger finger’ komt regelmatig
voor. De vinger of duim geeft pijn bij bui-
gen en maakt een schokkende beweging bij
het strekken. Door zwelling van de pees-
schede wordt het soepele buigen en strek-
ken van de vinger belemmerd. Dit geeft
pijn en is lastig met werken. Een van de
vermoedelijke oorzaken zijn repeterende
bewegingen van de vingers.
Ga met klachten altijd langs de huisarts. In
een vroeg stadium is altijd meer mogelijk
dan als je te lang door blijft werken.
Stress
Stress verhoogt de spierspanning en heeft
daarmee een grote invloed op het ont-
staan en in stand houden van klachten.
Veel mondzorgverleners geven aan last te
hebben van stress. Beroepsspecifieke fac-
toren zijn onder andere tijdsdruk, toege-
nomen regeldruk en andere verzwarende
omstandigheden zoals mondige patiënten
en uitdagend praktijkmanagement. Span-
ning veroorzaakt verkramping van spie-
ren, een statische houding en verminderde
doorbloeding. Vooral de schouderspieren
zijn hier gevoelig voor en dit wordt door
de hele spierketen doorgegeven tot aan de
vingertoppen. Bij behandeling van hand-
en vingerklachten moet dus worden geke-
ken naar de hele lichaamshouding tijdens
de werkzaamheden, de spieren van de
schouders tot aan de vingers en naar de
factor stress en werkdruk.
Klachten verminderen in drie stappen
Wil je klachten aan je polsen, handen en
vingers voorkomen of verminderen, volg
Klachten aan pols,
hand en vingers
Je handen en vingers zijn je belangrijkste instrumenten als mondzorgverlener. Maar
klachten hieraan komen veel voor binnen de tandheelkunde. Het overstrekken van je
vingers, knijpen in je instrumenten en krampachtig werken veroorzaken en verergeren
deze klachten. Heel vervelend, want handklachten beïnvloeden je werk behoorlijk.
Voortdurende pijn, tintelingen, verlies van coördinatie en gevoelloosheid maken
werken onaangenaam of zelfs onmogelijk.
Amber Denekamp
Hoe voorkom je ze?
Duimbasis

2. | 44Tandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
strument sturen.
Vind je het lastig om je pols stabiel te hou-
den? Teken dan een streep over je onder-
arm en hand. Dit lijntje hoort recht te zijn.
Buigt het af doordat je je hand opzij be-
weegt, corrigeer jezelf dan. Blijf oefenen,
ook al voelt het in het begin onwennig en
krampachtig.
2. Gemodificeerde pengreep
Veel mondzorgverleners houden hun in-
strumenten vast zoals ze een pen vasthou-
den bij schrijven. Het instrument is inge-
klemd tussen duim en wijsvinger en rust
op de middelvinger. Dit is om meerdere re-
denen ongunstig. Omdat je maar grip hebt
met twee vingers moet je meer knijpen,
kan je minder sturen en heb je 50% min-
der kracht. Aangezien het instrument rust
op het bovenste kootje van je middelvin-
ger kan hier irritatie en slijtage ontstaan.
Bij het overstrekken van de vingers wordt
het gewricht overbelast in de eindstand en
komt er rek op de banden, terwijl de spie-
ren nauwelijks werken. Dat kan beter!
Gebruik altijd de gemodificeerde pengreep
als je aan het werk bent. Je wijsvinger, duim
en middelvinger vormen een driepuntscon-
tact rondom het instrument. De wijsvinger
en duim zijn min of meer tegenover elkaar
geplaatst, de middelvinger staat tegen het
werkeinde van het instrument. Houdt de
vingers én de duim altijd licht gebogen. In
deze stand kan je je vingers vrij bewegen
en je instrument goed aansturen. Door de
bewegingen van je vingers werk je minder
statisch en kun je je pols makkelijker sta-
biel houden.
Wissel waar mogelijk af met de palmgreep,
bijvoorbeeld bij extracties en vasthouden
van de afzuiging. Uiteraard met dezelfde
neutrale polsstand.
3. Ontspannen techniek
Gebruik nooit meer kracht dan je nodig
hebt. Knijpen vermoeid je spieren, creëert
druk op je gewrichten en zorgt dat je stati-
scher en stijver werkt. Knijpen in je instru-
ment geeft spanning in je hele arm, tot aan
de schouder. Niet goed voor je precisie en
ook niet comfortabel. Houdt de instrumen-
ten ontspannen vast en neem voldoende
korte rustmomenten. Bal je vuisten, strek
je vingers en schud je polsen los tussen
handelingen door.
Voor een goede ontspannen techniek is
het belangrijk om af te steunen. Dat kan
binnen de mond, buiten de mond of steu-
nend op je andere hand. Door een goede
Amber Denekamp,
bedrijfsoefentherapeut en
specialist in tandheelkundige
ergonomie. www.aeflexdental.nl.
dan dit een-twee-drietje. Doorloop de drie
stappen regelmatig als je straks weer aan
het werk gaat. Neutrale polsstand? Check.
Juiste pengreep? Check. Ontspannen?
Check. De kracht zit in de herhaling. Blijf
jezelf herinneren, of vraag je collega je
erop te wijzen.
1. Neutrale polsstand
Afbeelding 2 toont de bewegingen die mo-
gelijk zijn in het polsgewricht. De meeste
mondzorgverleners gebruiken ze allemaal
en dat is niet zo gunstig. Vooral het optil-
len van de hand en het zijwaarts buigen is
schadelijk, zeker als je dat tegelijk doet, zo-
als bij wrik- en wringbewegingen. Je pols
hoort tijdens het werken in een neutrale
positie te zijn, dus je hand in het verlengde
van je onderarm.
De beweging die je nodig hebt haal je uit je
arm en vingers. Je mag je arm licht optil-
len, tot ongeveer 20 graden opzij en 25 gra-
den naar voren. Als je de juiste pengreep
gebruikt (zie punt twee) dan kan je ook de
vingers bewegen en daarmee effectief je in-
Bronnen:
Van Laarhoven et al. NTvG 2010;154;A687, Peters-
Veluthamaningal C; NHG Standaard hand- en polsklachten;
2010:53(1):22-39, Hokwerda, 2012 werken met de
gemodificeerde pengreep door de tandheelkundig
behandelaar, www.thera-band.com
fotocredits www.brianelings.nl en www.thkz.nl.
afsteuning heb je meer stabiliteit en kan je
preciezer werken. Daarnaast wordt een ge-
deelte van het gewicht van je arm opgevan-
gen. Zoek een stabiele, harde en niet be-
wegende ondergrond, zoals de bovenkaak
of het jukbeen. Voor de patiënt is het vaak
veel minder belastend en vervelend dan jij
denkt.
Oefenen
Het duurt weken voordat een nieuwe werk-
techniek eigen is gemaakt. Als je het snel-
ler onder de knie wilt krijgen is het handig
om thuis te oefenen. Neem een instrument
mee naar huis en houd het vast in de ge-
modificeerde pengreep. Beweeg je vingers
en oefen met de technieken, bijvoorbeeld
terwijl je tv aan het kijken bent. Of pak een
pen vast in de gemodificeerde pengreep
en teken figuurtjes op papier. Of neem een
scaler mee naar huis en probeer de zoom
uit een kussen te trekken. Als je merkt dat
je kracht tekort komt, dan kan je ook trai-
Bewegingen van de pols
Ongunstige polsstand
Ongunstige
pengreep met
overstrekte
vingers
Gemodificeerde
pengreep met
ontspannen
vingers
nen met een handtrainer van bijvoorbeeld
Theraband. Dat is een soort spinnenweb
van flexibel plastic dat je kan samenknij-
pen en uitrekken in verschillende hand- en
vingerposities.
Schakel op tijd hulp in als je klachten hebt,
of preventief als je het lastig vindt om met
een goede techniek te werken. Klachten
aan de handen en vingers hebben een enor-
me invloed op de dagelijkse praktijkvoe-
ring en zijn in het beginstadium veel beter
behandelbaar dan in een vergevorderd sta-
dium. Denk niet te snel dat een beetje pijn
erbij hoort, met de juiste werktechniek en
behandeling kan je veel ongemakken voor-
komen of verminderen.
| ErgonomieTandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
Tandarts Mondhygiënistdentista
| ErgonomieTandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista
Tandarts Mondhygiënist Assistent Praktijkmanagerdentista