Guteriano Neves, Advisor for Economic Development at the Presidency of the Republic of RDTL presents his analysis of the opportunities of FDI in Timor-Leste
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Opportunities of FDI in Timor-Leste : Guteriano Neves
1. INVESTIMENTU EXTERNA:
DEZAFIU NO OPORTUNIDADE BA TIMOR-LESTE
Guteriano Neves
Asesor ba Peskiza no Analiza ba area Politika Ekonomia no
Integrasaun Rejional
Dili, 7 de Marsu, 2012
2. SAIDA MAK INVESTIMENTU EXTERNA?
Investimentu iha forma oioin
halo hosi investor ne’ebe orijin
hosi pais seluk mai Timor-
Leste
Timor-Telecom, Bank
Mandiri, ANZ, Telekomsel, no
seluk tan
3. KONTEXTU GLOBAL
Aumenta hosi tempu ba tempu depos de Segunda
Guerra Mundial
Movimentu Investimentu iha Pais Dezenvolvidu sira sei
as liu
Movimentu Kapital hosi pais ida ba Pais seluk
Fasilita hosi revolusaun Informasaun no Teknolojia
Aspetu importante ida hosi Globalizasaun no
Integrasaun Ekonomia
5. KONDISAUN EKONOMIA ATUAL
Ekonomia la’o tanba gastus
seitor publiku
Populasaun Barak mak sei
moris iha area agrikultura
subsistensia
Seitor Publiku Empregu maiz
ou menus 40,000 pessoas
Seitor privadu emprega mais ou
menus 46,000 pessoas iha tinan
2010.
Seitor privadu sei ki’ik
Dependensia as ba Importasaun
sasan no servisu (Service)
6. DEZAFIU BA TIMOR-LESTE: HARE HOSI
PONTU DE VISTA INVESTOR
• Lei no sistema Tribunal
• Birokrasia iha instituisaun publiku
• Infraestrutura baziku
• Kustu de Traballador no Etika Traballador
• Input de Produsan/Bahan Mentah/Raw Materials
• Politika Tributaria
• Klase Media ne’ebe ki’ik
• Politika Fiskal no taxa inflasaun
• Pozisaun Jeografika
7. OPORTUNIDADE BA TIMOR-LESTE
• Pozisaun Jeografika – Odamatan ba Azia no Pasifik
• Konfiansa ba sistema politika no demokrasia aumenta
• Konfiansa ba merkadu domestika aumenta
• Klase Media sei aumenta iha tinan oin mai
• Kompozisaun Demografika (-/+ 50% iha idade
produtivu)
• Dinamika iha Azia laran no “Asian Century” no “Spill
Over Effect.”
• “Spill Over” hosi Indonezia no Pais Azia sira seluk
• Investimentu hosi Australia no Nova Zelandia
8. AREA NE’EBE PRESIZA KONSIDERA
Investimentu ki’ik no mediu
Agrikultura sai baze
Labor-Intensive Industry
Agrikultura sai hanesan baze
Substitui sasan no servisu
importasaun (ai-han, servisu sira
ne’ebe Timor importa)
Transporte
Turizmu: Presiza defini ita nia
modelu Turizmu
9. DALAN BA OIN
Defini “Comparative Advantage” Timor-Leste nian
Defini Politika klaru kona ba papel investor
externa
Kria no Defini polu ekonomia seluk
Investimentu ba Labarik sira
Hadi’a sistema judisiariu atu aumenta konfiansa
ba sistema judisiariu
Hadi’a sistema kordenasaun entre instituisaun
Publiku
Hadi’a Birokrasia atu aumenta efikasia no
konfiansa Publiku
Kontrola inflasaun
Haforsa Diplomasia