2. FONTE DO MARCO
Na nosa parroquia existen moitas e boas
fontes de augas claras e saborosas. Unha
destas fontes é a fonte do Marco no lugar
de As Cortes, que diariamente, ó estar o
lado da estrada, recibe a multitude de
persoas que veñen recoller a súa
refrescante auga Disque foi un veciño
quen resolveu traer e encañar a auga da fonte do Marco, que nacía á beira da
corredoira que ía das Cortes a Sisalde, a altura do monte e do Agro dos Pachóns,
onde hoxe está o novo colexio. Era o ano 1934.
3. LAVADOIROS
Os lavadoiros públicos construíronse co aproveitamento da auga sobrante das fontes, que
circula dun estremo ao outro. Teñen forma rectangular cunha plataforma de pedra
inclinada cara a auga para refregar a roupa, que remata nunha canle para depositar o
xabrón. Os máis antigos carecían de cuberta
Lavadoiro das Cortes Lavadoiro de Lapido
5. No lugar das Punxeiras de Arriba, o lado do lavadoiro restaurado da
aldea, permanece dende antigo unha pedra con unha abertura
semicircular a modo de porta de acceso a fonte ou rego de auga que nutre
o lavadoiro. Esta pedra é moi semellante, salvando as distancias, as
pedras formosas asociadas a cultura castrexa do noroeste peninsular,
como as da citania de Briteiros en Portugal.
Estas pedras están asociadas a balnearios ou termas da época castrexa e
incluso tamén durante a romanización. Esta outra que nos ocupa, a da
Punxeira, ben podería ter sido unha peza de este tipo asociada a estas
crenzas, e sen dubida asociada a poboación castrexa do Castro, a escasos
500 metros do lugar.
7. PONTES
Situado na parroquia de San Tome no lugar de Augapesada. no Antigo Camiño
Real de Santiago a Fisterra. Ponte romana de cantería con arco de medio punto
rebaixado.
AUGAPESADA
9. Situada sobre o Sar entre os lugares de Quistiláns e Costoia, entre as parroquias
de Bugallido e Viduido. Aquí o Sar vai encaixado entre montes, debido a que esta
zona esta formada por un afloramento de rocha granítica. O río durante miles
de anos foi oradando a rocha formando un estreito paso flanqueado por paredes
de rocha, caendo nunha cascada A ponte foi construída nunha posición
estratéxica sobre o río Sar aproveitando un estreitamento deste.
Os restos de esta ponte corresponden presumiblemente, a súa parte máis antiga,
e que consiste nun arco de cuarto de punto, que emprazado na zona máis
estreita do río, ‘salta’ (de ahí o nome da ponte) da rocha máis baixa ata a mais
alta . As dovelas do arco, que agora se ven a vista teñen un grande desgaste, o
que nos fai pensar que este pequeno arco sobre o Sar é moi antigo, quizais da
alta idade media ou incluso do baixo imperio.
Contaban os vellos que estaba encantada, e que dela saia ó amencer unha galiña
con pitos de ouro, e o que soubese desencantala levaría un gran tesouro.
10. A ponte que cruza ó
Sar pola estrada que
une O Porto e Maguxe
e que pasa por Lapido
é unha obra
relativamente nova e
quere semellarse a
outra que existía neste mesmo lugar moi semellante a de Viladoiso. A ponte
antiga era de pilares sobre o leito do río e unidos no alto por lousas que
formaban a calzada.
PONTE DE LAPIDO
11. Xusto un pouco despois de ter saído o río Sar da parroquia de Ortoño, topase con
esta ponte, xa na parroquia maiense de San Xiao de Bastavales, entre os lugares
de Vidaloiso ó oeste e Chave de Carballo ó leste. Tratase dunha ponte non de arcos
senón de pilastras que despois se unían para facela transitable con grandes
lousas. Hoxe non conserva as lousas, xa que se lle fixo hai anos unha placa de
formigón e púxose unha varada por ambos lados.
PONTE DE VIDALOISO
12. Tratábase dunha ponte singular respecto as demais deste río, xa que non era de pilastras
como as de Lapido ou de Vidaloiso. Había, disque un cantar, que a describía como ponte de
sete arcos. En realidade soamente tiña tres
enriba da canle do río pero sumábanselle dous
aliviadoiros por cada lado. No vrán o río
discorrían paseniñamente entre os arcos da
ponte e as areeiras que había no seu leito. De
feito o seu carón era un lugar onde se extraia
moita area para a construción.
Era ponte vella, moi vella. Non no sentido
material, que tamén, senón máis ben no seu
trazado, na súa arquitectura.
Así chegou ata 1985 en que nunha mellora da
estrada da deputación foi mudada pola que hoxe
se emprega e tamén se chama do mesmo xeito
PONTE DA CONDOMIÑA
13. Ponte de pedra sobre o río Tambre que une os concellos de Ames e de Negreira. Tamén lle
chaman A PONTE VELLA. O seu orixe é romano e sobre os antigos pilares foi construido
outra ponte nos séculos XIII e XIV e séculos máis tarde foi novamente reformado. Ten
cinco arcos de sillería e outros
dous máis pequenos. A bóveda
do arco central é oxival. Hai
unha lenda que conta que
cando os discípulos do Apostolo
escapaban dos romanos para
enterrar ao Apostolo este veuse
abaixo no momento no que
pasaban os romanos. É lugar de
paso para os peregrinos que
chegan a Santiago e deciden
seguir ata Fisterra.
PONTE DA PONTEMACEIRA
14. Fotografías personales
Fotografías de Google imaxes
Blog Historia local de Ortoño e a Maía
(O noso agradecemento a Lino Vilas Barbeito
autor do blog )
CRÉDITOS
