2. ძირითადი წესები
ნებისმიერ შეიარაღებულ კონფლიქტში მხარეთა
უფლება შეაირჩიონ ომის წარმოების მეთოდები ან
საშუალებები არ არის შეუზღუდავი.
აკრძალულია ისეთი მეთოდებისა და საშუალებების
გამოყენება, რომელსაც შეუძლია გადამეტებული
ტანჯვის ან ჭარბი ზიანის გამოწვევა.
I დამატებითი ოქმი; მუხლი35
3. ჰააგის სამართალი
ომის წარმოების მეთოდები და საშუალებები:
ვის წინააღმდეგ შეიძლება თავდასხმის
განოხრციელება?
როგორ შეიძლება თავდასხმის განხორციელება?
4. ჰააგის სამართალი
ვის წინააღმდეგ შეიძლება თავდასხმა ?
სამხედრო აუცილებლობა
განსხვავების პრინციპი
როგორ შეიძლება თავდასხმა ?
პროპორციულობა
იარაღის გამოყენების მარეგულირებელი წესები
6. გ ანსხვავების პრინციპი
კონფლიქტის მონაწილე მხარის სამოქალაქო მოსახლეობისა და
სამოქალაქო
ობიექტების
პატივისცემის
და
დაცვის
უზრუნველყოფის მიზნით, კონფლიქტის მონაწილე მხარეებმა
ყოველთვის უნდა განასხვაონ სამოქალაქო მოსახლეობა და
კომბატანტები, სამოქალაქო და სამხედრო ობიექტები და,
შესაბამისად, თავიანთი მოქმედება წარმართონ მხოლოდ
სამხედრო ობიექტების წინააღმდეგ.
7. გ ანსხვავების პრინციპი
48-ე მუხლი საერთაშორისო ჰუმანიტარული
სამართლის ორ ფუნდამენტურ პრინციპს
განამტკიცებს:
კონფლიქტის მხარეებს უფლება აქვთ წარმართონ
სამხედრო
თავდასხმები
მხოლოდ
სამხედრო
ობიექტების წინააღმდეგ;
კონფლიქტის
მხარეები
ვალდებულნი
არიან
განასხვაონ
სამოქალაქო
მოსახლეობასა
და
კომბატანტებს, ასევე სამოქალაქო ობიექტებსა და
სამხედრო ობიექტებს შორის.
9. სამხედრო ობიექტი
პირველი დამატებითი ოქმი – 52(2) მუხლი:
ობიექტს ეფექტური წვლილი უნდა შეჰქონდეს
საომარ
მოქმედებებში
თავისი
ხასიათის,
განლაგების, დანიშნულების ან გამოყენების
თვალსაზრისით;
ობიექტის სრული ან ნაწილობრივი განადგურება,
დაკავება
ან
ნეიტრალიზება
მოცემულ
გარემოებებში
საომარ
უპირატესობას
უნდა
იძლეოდეს.
10. სამოქალაქო ობიექტები
ნებისმიერი ობიექტი, რომელიც არ წარმოადგენს
ზემოაღნიშნული კრიტერიუმების გათვალისწინებით
სამხედრო ობიექტს წარმოადგენს სამოქალაქო ობიექტს
(52(1))
როცა არსებობს ეჭვი, ხომ არ გამოიყენება სამოქალაქო
ობიექტები, მაგალითად, ღვთისმსახურების ადგილები,
საცხოვრებელი სახლი ან სხვა საცხოვრებელი ნაგებობები
ან
სკოლა
საომარი
მოქმედებების
ეფექტური
მხარდაჭერისათვის, ითვლება რომ ისინი მხოლოდ
სამოქალაქო მიზნებისათვის გამოიყენება (52(3))
11. სამოქალაქო ობიექტები
არ არსებობს ორმაგი დანიშნულების ობიექტი.
თუ ობიექტი აკმაყოფილებს 52(2) მუხლის
მოთხოვნებს, მაშინ ის სამხედროა, თუ არა და
სამოქალაქო ობიექტია
12. განსაკუთრებული დაცვის ქვეშ
მყოფი ობიექტები :
კულტურული ობიექტები
სამოქალაქო
მოსახლეობის
აუცილებელი ობიექტები
ისტორიული
ძეგლები,
ხელოვნების
ღვთისმსახურების ადგილები (მუხლი 53)
არსებობისათვის
საკვების მარაგი, სურსათის მწარმოებელი სასოფლოსამეურნეო რაიონები, სასმელი წყლის მოსამარაგებელი
ნაგებობები, სხვა (მუხლი 54)
სახიფათო ძალების
ნაგებობების დაცვა
ნიმუშები,
შემცველი
დანადგარებისა
და
კაშხლები, დამბები, ატომური ელექტროსადგურები (მუხლი
56)
მაშინაც კი როცა სამხედრო ობიექტები არიან
ამომწურავი
ჩამონათვალია,
არ
მოიცავს
ნავთობის
რეზერვუარებს
13. ბუნებრივი გარემოს
დაცვა :
საომარი მოქმედებების დროს ორივე მხარე უნდა ზრუნავდეს
ბუნებრივი გარემოს ფართო , მაშტაბური , ხანგრძლივი და
სერიოზული დაზიანებისაგან დაცვაზე
14. რა არის თავდასხმა :
თავდასხმა ეს არის მოწინააღმდეგის მიმართ განხორციელებული
ძალადობის ნებისმიერი აქტი:
მიუხედავად
იმისა
შეტევის
დროს
ხორციელდება
იგი
თუ
თავდაცვისას;
მიუხედავად იმისა, თუ რომელ ტერიტორიაზე ხორციელდება, მათ
შორის
მოწინააღმდეგის
კონტროლს
დაქვემდებარებული
ტერიტორიის ჩათვლით;
ხმელეთზე, ჰაერში და ზღვაზე ნებისმიერი საომარი მოქმედება,
რომელსაც შეუძლია ზიანი მიაყენოს სამოქალაქო მოსახლეობას,
ცალკეულ მოქალაქეებს ან ხმელეთზე განლაგებულ სამოქალაქო
ობიექტებს;
ხმელეთზე
განლაგებულ
ობიექტებზე
ზღვიდან
ან
ჰაერიდან
16. თავდასხმა
სამხედრო ობიექტის წინააღმდეგ გამოყენებული ზომები
სამხედრო აუცილებლობის პროპორციული უნდა იყოს
თავდასხმა როგორც რეპრესალიის ფორმა სამოქალაქო
მოსახლეობისა
და
ობიექტების
წინააღმდეგ
აკრძალულია
Iდამატებითი ოქმი მუხლები 51 (6 ), 52(1 ),
53(ც), 54(4), 55(2) და 56 (4)
17. განურჩეველი ხასიათის
თავდასხმები
რომელიც არ არის მიმართული
სამხედრო ობიექტის წინააღმდეგ
კონკრეტული
რომლის დროსაც გამოიყენება ისეთი მეთოდი ან
საშუალება, რომელიც ვერ იქნება მიმართული
კონკრეტული სამხედრო ობიექტის წინააღმდეგ
რომლის დროსაც გამოიყენება ისეთი მეთოდი ან
საშუალება,
რომლის
ეფექტი
ვერ
იქნება
შეზღუდული
I დამატებითი ოქმი; მუხლი 51.4
19. ჰააგის სამართალი
როგორ შეიძლება თავდასხმის განხორციელება?
იარაღის გამოყენების მარეგულირებელი ნორმები
სამხედრო აუცილებლობა
განურჩეველი ხასიათის თავდასხმები
პროპორციულობის პრინციპი
გვერდითი ზიანი - collateral damage
20. I დამატებითი ოქმი - მუხლი 35
ნებისმიერი შეიარაღებული კონფლიქტის შემთხვევაში,
მასში მონაწილე მხარეების მიერ ომის მეთოდებისა და
საშუალებების არჩევის უფლება არ არის შეუზღუდავი .
საომარი მოქმედებების დროს აკრძალულია ისეთი
იარაღის, ჭურვების, ნივთიერებების და ომის წარმოების
მეთოდების გამოყენება, რომელთაც ჭარბი ზიანის
მიყენება ან გადამეტებული ტანჯვის გამოწვევა
შეუძლიათ.
აკრძალულია ომის წარმოების ისეთი მეთოდებისა და
საშუალებების გამოყენება, რომლებიც მიზნად ისახავს ან
რომელთაგან მოსალოდნელია ბუნებრივი გარემოს
ფართომასშტაბიანი ,
გრძელვადიანი
და
სერიოზული დაზიანება.
21. მუხლი 35
საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნორმა –
შეიარაღებული კონფლიქტის მხარეები ყოველთვის
შეზღუდულნი არიან ომის წარმოების მეთოდებისა და
საშუალებების არჩევაში
1907 წ. ჰააგის წესები – მუხლები 22, 23
მეომარი მხარეების უფლება მტრისათვის ზიანის
მიყენების
საშუალებების
არჩევაში
არ
არის
შეუზღუდავი;
აკრძალულია
ისეთი
იარაღის,
ჭურვებისა
ან
ნივთიერებების
გამოყენება,
რომელთაც
გადამეტებული ტანჯვის გამოწვევა შეუძლიათ.
22. მუხლი 35
ომის მეთოდები და საშუალებები:
მოიცავს როგორც თვითონ იარაღებს
გამოყენების მეთოდებსა და გზებს:
მათი
აკრძალულია კონკრეტული იარაღის გამოყენება
აკრძალულია ამა თუ იმ იარაღის გამოყენება კონკრეტულ
გარემოებებში.
ჭარბი ზიანი ან გადამეტებული ტანჯვა
ისე
ბრძოლის
მიზანი
არის
მოწინააღმდეგე
მხარის
დასუსტება. შესაბამისად იკრძალება ისეთი მეთოდებისა
და საშუალებების გამოყენება, რომელიც სცილდება
სამხედროების “hors de combat”-ად ქცევის მიზანს. ანუ
სამხედრო უპირატესობის მოპოვება არ ამართლებს ჭარბი
ზიანის ან გადამეტებული ტანჯვის მიყენებას.
23. მუხლი 35
ითვალისწინებს ომის მეთოდებისა და საშუალებების
ზოგად შეზღუდვას. იგი არ კრძალავს კონკრეტული
იარაღის გამოყენებას, რასაც სხვა კონვენციური
ნორმები არეგულირებს.
24. მუხლი 36 - ახალი იარაღი
მაღალმა ხელშემკვრელმა მხარემ ომის წარმოების
ახალი იარაღის, მეთოდების ან საშუალებების
შესწავლის, შეძენის ან მიღებისას უნდა დაადგინოს,
ეხება თუ არა მას ზოგიერთ ან ყველა გარემოებაში ამ
ოქმითა ან მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიმართ
მოქმედი საერთაშორისო სამართლის ნებისმიერი სხვა
ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვა.
25. ომის წარმოების საშუალებები იარაღი
მთავარი პრინციპი:
იარაღი იკრძალება ან მისი გამოყენება იზღუდება, თუ
მას ძალუძს ჭარბი ზიანის მიყენება ან გადამეტებული
ტანჯვის გამოწვევა.
გარკვეულწილად,
ეს
ნორმა
აუცილებლობასა და ჰუმანურობის
შორის კომპრომისის შედეგია.
სამხედრო
პრინციპებს
26. სამხედრო აუცილებლობა
წარმოადგენს “იმ რაოდენობისა და იმ სახის ძალის
გამოყენების უფლებას, რომელიც აუცილებელია რათა მტერი
აიძულო დანებდეს, ყველაზე ნაკლები დროის, სიცოცხლისა
და ფულის დახარჯვის ფასად” (35-ე მუხლის კომენტარი)
ნიშნავს იმ ზომების აუცილებლობას, რომელიც გადამწყვეტია
ომის მიზნების მიღწევისათვის, და რომელიც კანონიერია და
შეესაბამება ომის წესებსა და ჩვეულებებს. (Lieber code 1863)
წარმოადგენს გადაუდებელ საჭიროებას, რომელიც არ იცდის
გადადებას, და მოითხოვს სამხედრო მეთაურისგან ისეთი
ზომების მიღებას, რომელიც სავალდებულოა მოწინააღმდეგის
მხრიდან საბოლოო დანებების სწრაფი მიღწევისათვის
რეგულირებადი ძალადობის საშუალებით, და რომელიც არ
არის აკრძალული ომის წესებისა და ჩვეულებების მიხედვით.
27. სამხედრო აუცილებლობა
სამი ძირითადი პრინციპი:
თავდასხმა მიმართული უნდა იყოს და მიზნად უნდა ისახავდეს
მოწინააღმდეგის
სამხედრო
დამარცხებას
წინააღმდეგ
შემთხვევაში თავდასხმა ვერ იქნება გამართლებული სამხედრო
აუცილებლობით რადგანაც მას არ ექნება სამხედრო მიზანი
ისეთი თავდასხმაც კი, რომელიც მოწინააღმდეგი სამხედრო
დამარცხებას ისახავს მიზნად არ უნდა იწვევდეს ზიანს
სამოქალაქო მოსახლეობასა და სამოქალაქო ობიექტებში,
როდესაც ეს ზიანი აღემატება მიღწეულ უპირატესობას.
სამხედრო აუცილებლობა ვერ გაამართლებას საერთაშორისო
ჰუმანიტარული
სამართლის
სხვა
დარღვევებს.
28. ომის წარმოების საშუალებები - იარაღი
მსკდომარე ტყვიები;
დუმ-დუმ ტყვიები;
ნაღმები;
ფეთქებადი იარაღი;
მსხვრევადი იარაღი;
დამაბრმავებელი იარაღი;
ქიმიური იარაღი;
შხამი;
ბაქტეროლოგიური და ბიოლოგიური იარაღი;
ბირთვული იარაღი;
ახალი ტიპის იარაღი;
29. კასეტური იარაღი
კასეტური იარაღის მახასიათებელი - საფრთხის
შემცველი სამოქალაქო მოსახლეობისათვის.
კასეტური
იარაღის
აკრძალვის
კონვენცია - 30 მაისი, 2008
შესახებ
30. ქიმიური იარაღი
აკრძალულია:
ქიმიური იარაღის განვითარება, წარმოება, შეძენა, შენახვა,
მიწოდება, როგორც პირდაპირ ისე ირიბად
ქიმიური იარაღის გამოყენება
ქიმიური
იარაღის
გამოსაყენებლად
სამუშაოებში მონაწილეობა
მოსამზადებელ
სხვა სახელმწიფოს დამხმარება მსგავს საქმიანობაში
სხვა სახელმწიფოს დაყოლიება
განსახორციელებლად
მსგავსი
ქმედებების
Convention on the prohibition of the development, production, stockpiling and use
of chemical weapons and on their destruction, Paris 13 January 1993
32. ომის წარმოების მეთოდები
საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლით იკრძალება:
ტერორის შემცველი ომის წარმოება (I დამატებითი ოქმი, მუხლი
51(2); II დამატებითი ოქმი, მუხლი 13);
სამოქალაქო მოსახლეობის დამშევა (I დამატებითი ოქმი, მუხლი
54; II დამატებითი ოქმი, მუხლი 14);
რეპრესალიების გამოყენება დაცვით მოსარგებლე პირებისა და
ობიექტების მიმართ (I დამატებითი ოქმი, მუხლები 20, 41-56)
ძარცვა (I ჟ.კ., მუხლი 15; II ჟ.კ., მუხლი 18; IV ჟ.კ., მუხლები 13 და
33);
მძევლების აყვანა (ჟენევის ოთხივე კონვენციისათვის საერთო მე 3 მუხლი; IV ჟ.კ., მუხლი 34; I დამატებითი ოქმი, მუხლი 75);
დაცვით მოსარგებლე პირის იძულება მონაწილეობა მიიღოს
საომარ მოქმედებებში (III ჟ.კ., მუხლი 130; IV ჟ.კ., მუხლი 51.)
დეპორტაცია (IV ჟ.კ., მუხლი 49; II დამატებითი ოქმი, მუხლი 17).
33. განურჩეველი ხასიათის თავდასხმა
I დამატებითი ოქმი, მუხლი 51.4
რომელიც არ არის მიმართული კონკრეტული სამხედრო
ობიექტის წინააღმდეგ;
რომლის დროსაც გამოიყენება ისეთი მეთოდი ან საშუალება,
რომელიც ვერ იქნება მიმართული კონკრეტული სამხედრო
ობიექტის წინააღმდეგ;
რომლის დროსაც გამოიყენება ისეთი მეთოდი ან საშუალება,
რომლის ეფექტი ვერ იქნება შეზღუდული.
Attacks by bombardment by any method or means which treats as a
single military objective a number of clearly separated and distinct
military objectives located in a city, town, village or other area
containing a similar concentration of civilians or civilian objects are
prohibited.
34. პროპორციულობა
მუხლი 51, I დამატებითი ოქმი
აკრძალულია ისეთი თავდასხმის განხორციელება,
რომელმაც შესაძლოა გამოიწვიოს შემთხვევითი
ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფა ან/და სამოქალაქო
მოსახლეობის
ან /და სამოქალაქო ობიექტების
დაზიანება , რაც აღემატება ამ თავდასხმით მიღწეულ
კონკრეტულ და პირდაპირ სამხედრო უპირატესობას.
35. უსაფრთხოების ღონისძიებები
I დამატებითი ოქმის მუხლი 57 ადგენს უსაფრთხოების
ღონისძიებებს თავდასხმის დროს:
შემოწმება, რომ თავდასხმის ობიექტი არ არის სამოქალაქო პირი
ან ობიექტი, ასევე განსაკუთრებული დაცვის ქვეშ მყოფი
ობიექტი (დანამდვილებით სამხედრო ობიექტია);
უსაფრთხოების ყველა პრაქტიკულად შესაძლებელი ზომის
მიღება, რათა მოხდეს სამოქალაქო მოსახლეობაში შემთხვევითი
მსხვერპლის აცილება და ა.შ.;
36. უსაფრთხოების ღონისძიებები
თავდასხმის განხორციელებისაგან თავის შეკავება/შეჩერება ან
გაუქმება, თუკი შესაძლოა, რომ თავდასხმამ გამოიწვიოს
შემთხვევითი მსხვერპლი ან შემთხვევით დააზიანოს
სამოქალაქო ობიექტი, რაც მოცემულ კონკრეტულ სამხედრო
უპირატესობას ბევრად აღემატება;
წინასწარი ეფექტური გაფრთხილების გაკეთება, როდესაც
თავდასხმის მსხვერპლი შესაძლოა გახდეს სამოქალაქო
მოსახლეობა (გამონაკლისი: გარემოებები არ იძლევა ამის
საშუალებას);
37. უსაფრთხოების ღონისძიებები
რამოდენიმე სამხედრო ობიექტიდან, რომელიც ერთნაირი
სამხედრო უპირატესობის მომტანია თავდასხმის სამიზნედ
უნდა ამოირჩეს სამოქალაქო მოსახლეობისათვის და
სამოქალაქო ობიექტებისათვის ყველზე უფრო ნაკლები
საშიშროების მომტანი ობიექტი.
38. უსაფრთხოების ღონისძიებები
I დამატებითი ოქმი, მუხლი 58 ადგენს თავდასხმის
შედეგებთან
დაკავშირებულ
უსაფრთხოების
ღონისძიებებს:
კონფლიქტის
მონაწილე
მხარეები
შესაძლებლობების ფარგლებში:
მაქსიმალური
ცდილობენ გაიყვანონ სამოქალაქო მოსახლეობა, ცალკეული
სამოქალაქო პირები და ობიექტები სამხედრო ობიექტების
მახლობლად განლაგებული რაიონებიდან;
თავს არიდებენ მჭიდროდ დასახლებულ რაიონებში ან მათ
მახლობლად სამხედრო ობიექტების განლაგებას;
იღებენ უსაფრთხოების ყველა აუცილებელ ღონისძიებას, რათა
დაიცვან საომარი ოპერაციების შედეგად გამოწვეული
საფრთხისაგან
მათ
კონტროლს
დაქვემდებარებული
სამოქალაქო მოსახლეობა, ცალკეული სამოქალაქო პირები და
ობიექტები.
39. ლიტერატურა:
ძირითადი მასალა :
1977 წლის პირველი დამატებითი ოქმი, მუხლები: 35-42, 48-60
სტატია 1: უსაფრთხოების ზომები საომარი მოქმედებების მარეგულირებელი
სამართლის მიხედვით, ჟან ფრანსუა კეგინერი
დამატებითი მასალა :
პირველი დამატებითი ოქმის შესაბამისი მუხლების კომენტარები
Legitimate Target of Attacks under International Humanitarian Law, Marco
Sassosili, 2003
