3. საერთაშორისო სამართლის
წყაროები
ცნობილ მეცნიერთა ნაშრომები
სამართლოს გადაწყვეტილებები
judicial decisions and the teachings of the most
highly qualified publicists of the various nations, as
subsidiary means for the determination of rules
of law.
4. საერთაშორისო ხელშეკრულება
რა არის საერთაშორისო ხელშეკრულება?
ხელშეკრულება ნიშანავს საერთაშორისო შეთანხმებას ,
რომელიც
დადებულია
სახელმწიფოებს
შორის
წერილობითი სახით და რომელიც რეგულირდება
საერთაშორისო სამართლით, მიუხედევად იმისა თუ
რამდენ დოკუმენტშია იგი მოცემული და მიუხედავად
მისი კონკრეტული სახელწოდებისა
Statute of the International court of Justice; article 38.1.a; Vienna Convention on the Law
of the Treaties; article 2.1.a
5. საერთაშორისო ჩვეულება
საერთაშორისო ჩვეულება, ზოგადი პრაქტიკა
აღიარებული როგორც სამართალი. ICJ statute; article
38.1.b
სახელმწიფო პრაქტიკა – სახელმწიფოთა
ფაქტიური ქმედება, მატერიალური ელემენტი
Opinio Juris – ფსიქოლოგიური, სუბიექტური
ელემენტი,
რომელიც
მიუთითებს
რომ
პრაქტიკას
აღიქვავენ
როგორც
შესასრულებლად სავალდებულოს (ICJ; North
Sea Continental Shelf Case)
6. სამართლის ზოგადი პრინციპები
პრინციპები, რომლებიც საერთოა
სხვადასხვა სამართლებრივი სისტემის
ქვეყნებისათვის
N bis in id e m
e
N
ulla p o e na s ine le g e
N
ullum c rim e n s ine le g e
7. ძალის გამოყენება
ძალის გამოყენების ზოგადი აკრძალვა:
სახელმწიფოების მხრიდან დაუშვებელია
ძალის გამოყენება ან ძალის გამოყენების
მუქარა
სახელმწიფოს
ტერიტორიული
მთლიანობის,
პოლიტიკური
დამოუკიდებლობისა თუ გაეროს მიზნების
საწინააღმდეგოდ
გაეროს
წესდება. მუხლი 2 . 4 მუხლი
ჩვეულებითი
სამართლის ნორმა
8. ძალის გამოყენება
რა ტიპის ძალის გამოყენებაა
აკრძალული ?
პოლიტიკური, ეკონომიკური, შეიარაღებული
ძალა
ძალის კატეგორიები :
რეტორსია
რეპრისალია
თავდაცვა
9. რეტორსია
რეტორსია - ერთი სახელმწიფოს მიერ
მეორე
სახელმწიფოს
წინააღმდეგ
არამეგობრული
და
საზიანო
ქმედება,
რომელიც
თავისთავად
არ
არღვევს
საერთაშორისო
სამართალს
და
არის
კანონიერი. რეტორსიის მარტივი მაგალითია
დიპლომატიური
ურთიერთობების
შეწყვეტა, ეკონომიკური თუ სამოგზაურო
სანქციები და სხვა.
10. რეპრისალია
რეპრისალია ეწინააღმდეგება საერთაშორისო
სამართლის პრინციპებს. რეპრისალიის მაგალითს
წარმოადგენს ნაულილაა დავა პორტუგალიასა და
გერმანიას შორის (1928). პორტუგალიის კოლონია
გახლდათ ანგოლა, სადაც პორტუგალიელებმა
შემთხვევით მოკლეს სამი გერმანელი. ამის
საპასუხოდ გერმანიის სამხედროები შევიდნენ
ანგოლაში და გაანადგურეს მნიშვნელოვანი
ოდენობის საკუთრება. ტრიბუნალმა, რომელიც
იხილავდა აღნიშნულ საქმეს, გადაწყვიტა, რომ
გერმანიის ქმედება არ იყო მისთვის მიყენებული
ზიანის პროპორციული
და წარმოადგენდა
მართლსაწინააღმდეგო საპასუხო ქმედებას ანუ
რეპრისალიას.
12. თავდაცვის უფლება
თავდაცვის უფლება ხელშეუვალია. ამ მუხლის
მიხედვით,
სახელმწიფოებს
შეუძლიათ
ინდივიდუალურად
თუ
კოლექტიურად
ისარგებლონ თავდაცვის უფლებით.
გაეროს წესდების 5 1 -ე მუხლი
Nothing in the present Charter shall impair the inherent right of individual or collective selfdefence if an armed attack occurs against a Member of the United Nations, until the Security
Council has taken measures necessary to maintain international peace and security. Measures
taken by Members in the exercise of this right of self-defence shall be immediately reported to
the Security Council and shall not in any way affect the authority and responsibility of the
Security Council under the present Charter to take at any time such action as it deems necessary
in order to maintain or restore international peace and security.
13. თავდაცვის უფლება
გაეროს წესდების 51-ე მუხლი არ განსაზღვრავს
“შეიარაღებული თავდასხმის” ცნებას. შეიარაღებული
თავდასხმაზე
საუბრობს
გაეროს
საერთაშორისო
მართლმსაჯულების სასამართლო ნიკარაგუას საქმეში:
N a ra g ua c a s e : (...) it may be considered to be agreed
ic
that an armed attack must be understood as including not
merely action by regular armed forces across an
international border, but also 'the sending by or on behalf
of a State of armed bands, groups, irregulars or
mercenaries, which carry out acts of armed force against
another State of such gravity as to amount to an actual
armed attack conducted by regular forces, 'or its
substantial involvement therein'.
14. თავდაცვის უფლება
რა ტიპის ძალის გამოყენებაა
შესაძლებელი?
ვის წინააღმდეგ შეიძლება თავდაცვის
უფლების განხორციელება?
ვის თუ რას “დასაცავად” შეიძლება
თავდაცვის უფლების გამოყენება?
15. თავდაცვის უფლება
გაეროს
წესდების
51-ე
მუხლი
არ
განსაზღვრავს თუ რა ძალის გამოყენება
შეიძლება
თავდაცვის
უფლების
განხორციელებისას:
ჩვეულებითი სამართალი (Caroline Case) ადგენს
რომ
გამოყენებული
ძალა
უნდა
იყოს
პროპორციული
რისი პროპორციული? 9/11 თავდასხმები, 2006
ლიბანის ომი.
16. თავდაცვის უფლება
ვის წინააღმდეგ შეიძლება თავდაცვის
უფლების განხორციელება?
სახელმწიფოები
არასახელმწიფოებრივი სუბიექტები (ნონსტატე აცტორს)
17. თავდაცვის უფლება
ვინ შეიძლება დაიცვა?
ტერიტორია?
მოქალაქეები საზღვარგარეთ?
სამხედრო ძალის გამოყენებით?
საკუთრების დაცვა საზღვარგარეთ?
18. ძალის გამოყენება
გაეროს წესდების მე-6 თავი – ძალის გამოყენება
გენერალური ასამბლეის ნებართვით
ტრადიციული მშვიდობისმყოფელი
keeping forces)
ძალები
(peace-
გაეროს წესდების მე-7 თავი – ძალის გამოყენება
უშიშროების საბჭოს ნებართვით (authorization)
მშვიდობისმყოფელი ძალები (peace-keeping forces)
მშვიდობისდამამყარებელი
forces)
ძალები
(peace-enforcing
20. საერთაშორისო
ჰუმანიტარული სამართალი
Jus in Be llo – საერთაშორისო სამართლის წესები, რომელიც
მოქმედებს შეიარაღებული კონფლიქტის მხარეებს შორის
და არეგულირებს შეიარაღებულ კონფლიქტს
1949 წლის ჟენევის კონვენციები
1977 წლის ორი დამატებითი ოქმი
Jus a d Be llum – ძალის გამოყენების მარეგულირებელი
წესები (თუ როდის შეუძლიათ სახელმწიფოებს მიმართონ
ძალის გამოყენებას)
გაეროს წესდება
ჩვეულებითი სამართალი
21. საერთაშორისო ჰუმანიტარული
სამართლის მთავარი წყაროები:
1949 წლის ჟენევის კონვენციები:
Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and
Sick in Armed Forces in the Field.
Convention (II) for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick
and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea.
Convention (III) relative to the Treatment of Prisoners of War.
Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of
War.
23. საერთაშორისო ჰუმანიტარული
სამართალი
საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი (სჰს)
წარმოადგენს
საერთაშორისო
სამართლის
პრინციპებისა და წესების ერთობლიობას და
მიზნად
ისახავას
ძალადობის
შეზღუდვას
შეიარაღებული კონფლიქტების დროს, რომ:
დაიცვას ის პირები, ვინც უშუალოდ არ არიან ან აღარ
არიან ჩართულნი სამხედრო მოქმედებებში; და
შეზღუდოს ძალადობა ომის მიზნის მიღწევისათვის
აუცილებელი ფარგლების გათვალისწინებით.
24. საერთაშორისო ჰუმანიტარული
სამართალი
ჟენევის სამართალი წარმოადგენს საერთაშორისო
სამართლის წესებს, რომელიც ეხება სჰს-ის დაცვით
მოსარგებლე პირებს. ესენია:
პირები ვინც უშუალოდ არ მონაწილეობენ საომარ
მოქმედებებში (მაგ: სამოქალაქო პირები, რელიგიური
პერსონალი);
შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლები, რომლებიც
აღარ იღებენ მონაწილეობას საომარ მოქმედებებში ან
იარაღი დაყარეს (მაგ: დაჭრილები, სამხედრო ტყვეები);
ჰააგის
სამართალი
წარმოადგენს
იმ
წესების
ერთობლიობას,
რომელიც
ეხება
საომარი
მოქმედებების უშუალო წარმოებას (მაგ: ომის
წარმოების საშუალებებისა და მეთოდების აკრძალვა
ან შეზღუდვა).
25. შეიარაღებული კონფლიქტის ცნება
შეიარაღებული კონფლიქტი არსებობს მაშინ,
როდესაც ადგილი აქვს სახელმწიფოთა შორის
შეიარაღებული ძალის გამოყენებას ან ხანგძლივ
შეიარაღებულ ძალადობას სახელმწიფო ძალებსა
და ორგანიზებულ შეიარაღებულ ჯგუფებს ან
და სახელმწიფოს შიგნით მსგავსი ხასიათის
ჯგუფებს შორის
A e d c o nflic t e x is ts whe ne v e r the re is a re s o rt to
rm
a rm e d fo rc e be twe e n Sta te s o r p ro tra c te d a rm e d
vio le nc e be twe e n g o v e rnm e nta l a utho ritie s a nd
o rg a niz e d a rm e d g ro up s o r be twe e n s uc h g ro up s
within a Sta te (Ta d ic c a s e (I 4-1 -A 2 ) O c to be r
T-9
R7
2, 1 995)
26. შეიარაღებული კონფლიქტის სახეები
საერთაშორისო შეიარაღებული
კონფლიქტი
ჟენევის კონვენციები (1949)
პირველი დამატებითი ოქმი (1977)
არასაერთაშორისო შეიარაღებული
კონფლიქტი
ჟენევის კონვენციები (1949) – საერთო მე-3 მუხლი
27. საერთაშორისო
შეიარაღებული კონფლიქტი
ჟენევის კონვენციები – საერთო მე-2 მუხლი
შეიარაღებული
კონფლიქტი
მაღალხელშემკვრელ მხარეს შორის
ორ
ან
მეტ
შეიარაღებული კონფლიქტი არსებობს მიუხედავად
იმისა ომის მდგომარეობა გამოცხადებულია თუ არა
მხარეებს შორის, და ერთ-ერთი მხარე სცნობს თუ არა
ომის მდგომარეობას
ტერიტორიის მთლიანი ან ნაწილობრივი ოკუპირების
დროს, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ოკუპაციას
შეიარაღებულ წინააღმდეგობას არ უწევენ
28. საერთაშორისო შეიარაღებული
კონფლიქტი
პირველი დამატებითი ოქმი – 1(4) მუხლი
“ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი ომი”:
თვითგამორკვევის უფლების განხორციელება
კოლონიური ჩაგვრის (სხვა ხალხის დომინაციის) წინააღმდეგ;
უცხოელთა ოკუპაციის (მოიცავს მთლიან ან ნაწილობრივ
ოკუპაციას) წინააღმდეგ; და
რასისტული რეჟიმის (რეჟიმები რომელიც რასისტულ
კრიტერიუმებს ეყრდნობა) წინააღმდეგ
29. არასაერთაშორისო შეიარაღებული
კონფლიქტი
მეორე დამატებითი ოქმი – მუხლი 1(1)
არ შედის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი
მუხლის მოქმედების სფეროში;
ხდება რომელიმე მაღალხელშემკვრელი მხარის
ტერიტორიაზე;
ხელშემკვრელი მხარის შეიარაღებულ ძალებსა და
ანტისამთავრობო შეიარაღებულ ძალებს ან სხვა
ორგანიზებულ შეიარაღებულ ჯგუფებს შორის,
რომლებიც
იმყოფებიან პასუხისმგებელი სარდლობის ქვეშ
ახორციელებენ კონტროლს ქვეყნის ტერიტორიის ნაწილზე
საშუალება ეძლევათ განახორციელონ განუწყვეტელი და
შეთანხმებული საომარი მოქმედებები
30. მეორე დამატებითი ოქმი – მუხლი 1(2):
“ეს ოქმი არ გამოიყენება საშინაო წესრიგის
დარღვევისა
და
შიდა
დაძაბულობის
შემთხვევებში,
როგორიცაა,
მაგალითად,
ძალმომრეობის ცალკეული დ სპორადული აქტები
ან ანალოგიური ხასიათის ძალმომრეობის აქტები,
რამდენადაც
ესენი
არ
წარმოადგენენ
შეიარაღებულ კონფლიქტს”.
შიდა არეულობა
შიდა დაძაბულობა
32. გასაერთაშორისოებული შეიარაღებული
კონფლიქტი
შიდა შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელსაც ადგილი აქვს ერთი
სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, შეიძლება გახდეს საერთაშორისო
ხასიათის (ან კონფლიქტის ხასიათიდან გამომდინარე, შეიძლება
საერთაშორისო შეიარაღებული კონფლიქტი მიმდინარეობდეს
დამოუკიდებლად, არასაერთაშორისო შეიარაღებული კონფლიქტის
პარალელურად), თუ:
(i) სხვა სახელმწიფო ჩაერევა ამ კონფლიქტში
ძალების გამოყენებით, ან
შეიარაღებული
(ii) მოცემული შიდა კონფლიქტის ზოგიერთი მონაწილე
მოქმედებს ამ უცხო სახელმწიფოს
სახელით
34. გასაერთაშორისოებული შეიარაღებული
კონფლიქტი
შიდა
შეიარაღებული
კონფლიქტის
ცალკეული
მონაწილენი იბრძვიან სხვა სახელმწიფოს სასარგებლოდ
(On behalf)
სახელმწიფო კონტროლის თეორია – პირის ან პირთა
ჯგუფის ქმედება ჩაითველბა სახელმწიფოს ქმედებად
საერთაშორისო სამართლის მიზნებისათვის, თუ პირი ან
პირთა ჯგუფი მოქმედებს ამ სახელმწიფოს ინსტრუქციების
მიხედვით ან მისი მიმართულებისა ან კონტროლის
მიხედვით ახორციელებს რა კონკრეტულ ქმედებებს
The c o nd uc t o f a p e rs o n o r g ro up o f p e rs o ns s ha ll be c o ns id e re d
a n a c t o f a Sta te und e r inte rna tio na l la w if the p e rs o n o r g ro up o f
p e rs o ns is in fa c t a c ting o n the ins truc tio ns o f, o r und e r the
d ire c tio n o r c o ntro l o f tha t Sta te in c a rry ing o ut the c o nd uc t (Dra ft
A le s o n Sta te Re s p o ns ibility , A le 8 )
rtic
rtic
კონტროლი უნდა იყოს ზოგადი (Ta d ic , Lo uz id u)
კონტროლი უნდა იყოს ეფექტური (N a ra g ua , G e no c id e
ic
case )
35. გაეროს ძალების ჩართულობა
გაეროს ძალების ჩართვის შემთხვევაში:
არის თუ არა სახეზე შეიარაღებული კონფლიქტი და
წარმოადგენს თუ არა გაერო შეიარაღებული კონფლიქტის
მხარეს?
გამოიყენება თუ არა სჰს-ის ნორმები გაეროს ძალების
მიმართ? თუ დიახ, რომელი?
არიან თუ არა გაეროს სამშვიდობო ოპერაციების მონაწილე
ძალები კომბატანტები?
36. გაეროს ძალების ჩართულობა
Co nve ntio n o n the Sa fe ty o f the Unite d N tio ns a nd
a
A s o c ia te d Pe rs o nne l, UN Do c , A x to Re s o lutio n 49 /5 9 , 9
s
nne
De c e m be r 1 9 9 4
This Co nv e ntio n s ha ll no t a p p ly to a Unite d N tio ns o p e ra tio n a utho riz e d
a
by the Se c urity Co unc il a s a n e nfo rc e m e nt a c tio n und e r Cha p te r VI o f the
I
Cha rte r o f the Unite d N tio ns in whic h a ny o f the p e rs o nne l a re e ng a g e d
a
a s c o m ba ta nts a g a ins t o rg a niz e d a rm e d fo rc e s a nd to whic h the la w o f
inte rna tio na l a rm e d c o nflic t a p p lie s (a rt. 1 (2 )).
O bs e rva nc e by Unite d N tio ns fo rc e o f I rna tio na l
a
nte
Hum a nita ria n La w, ST/SG B/1 9 9 9 /1 3 , 6 A us t 1 9 9 9 –
ug
Se c re ta ry G e ne ra l’s Bulle tin
The fund a m e nta l p rinc ip le s a nd rule s o f inte rna tio na l hum a nita ria n la w s e t
o ut in the p re s e nt bulle tin a re a p p lic a ble to Unite d N tio ns fo rc e s whe n in
a
s itua tio ns o f a rm e d c o nflic t the y a re a c tiv e ly e ng a g e d the re in a s
c o m ba ta nts , to the e x te nt a nd fo r the d ura tio n o f the ir e ng a g e m e nt. The y
a re a c c o rd ing ly a p p lic a ble in e nfo rc e m e nt a c tio ns , o r in p e a c e ke e p ing
37. ლიტერატურა
ძირითადი მასალა :
პირველი დამატებითი ოქმი, 1-ლი მუხლი
მეორე დამატებითი ოქმი, 1-ლი მუხლი
გაეროს წესდება, მუხლი 2.4, 51
სტატია: კონფლიქტების ტიპოლოგია საერთაშორისო ჰუმანიტარულ სამართალში, სილვენ ვიტე
1949 წლის ჟენევის კონვენციები, საერთო მეორე და მესამე მუხლები
სტატია: როგორ განიმარტება ტერმინი „შეიარაღებული კონფლიქტი“ საერთაშორისო
ჰუმანიტარულ სამართალში, წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი
საერთაშორისო საჯარო სამართლის თემები :
საერთაშორისო სამართლის წყაროები
ძალის გამოყენება საერთაშორისო საჯარო სამართალში
საერთაშორისო სამართლის სუბიექტები
დამატებითი მასალა :
ჟენევის კონვენციებისა და დამატებითი ოქმების შესაბამისი მუხლების კომენტარები ,
ხელმისაწვდომია შემდეგ ბმულზე: http: //www. icrc. o rg /ihl. nsf/CO N
VPRES? O pe nVie w
I rna tio na l a nd N n-inte rna tio na l A e d Co nflic ts , Ste n Ve rho e v e n
nte
o
rm
