Sağlık eğitimi ile ilgili bir proje fikri ve açıklaması

1. OCAK 2012
SağlıkÇalışanlarıEğitimi
ve
EğitimBilgiSistemi
OrtaDoğuTeknikÜniversitesi – EnformatikEnstitüsü – Tıp Bilişimi Ana Bilim Dalı
Hazırlayan: Y. Nasuh ERTURAN
INTRODUCTION TO MEDICAL INFORMATICS
Dr. Cenk Tezcan
Öğretim Görevlisi

2. 1. Giriş
Dünya nüfusunun giderek yaşlanması, sağlık hizmetlerine olan talebi her geçen gün
artırmakta ve yetişmiş eleman ihtiyacı sürekli katlanmaktadır. Mevcut eğitim sistemlerinin
çoğu bu eleman ihtiyacını karşılayamamakta ve durum giderek daha vahim bir hal almaktadır.
Amerikan Sağlık ve İnsan Kaynakları Hizmet Bürosu(HRSA) verilerine göre Amerika’da, 2010
yılında 405 bin olan yetişmiş hemşire açığının, 2015 yılında 683 bin, 2020 yılında ise 1 milyon
olması öngörülmektedir. [1] Türkiye’de ise sağlık sektöründeki durum şu şekildedir:
Sağlık Bakanlığı 2011 Nisan ayı verilerine göre toplam sağlık personeli sayısı 658.547’dir.[2]
1

3. 2010 yılı verilerine göre; Türkiye’de her 1000 hastaya ortalama 1,67 hekim düşmektedir.*3+
2010 yılı verilerine göre; Türkiye’de her 1000 hastaya ortalama 1,56 hemşire düşmektedir.*3+
2

4. Türkiye 2023 projeksiyonunda yer alan sağlık verilerine göre ise 503 bin 720 ek sağlık
personeli ihtiyacı bulunuyor. *4+
2009-2010 eğitim ve öğretim yılında sağlık alanında eğitim veren fakülte ve yüksekokullara
ayrılan toplam kontenjan 31.925’tir. Fakülte ve yüksekokullardaki toplam öğrenci sayısı ise
112.714’tür. Buna karşılık tıp fakültelerinde toplam 9.609 öğretim üyesi görev almaktadır.*5+
Sadece bu istatistikler göz önünde bulundurulduğunda bile, sağlık eğitiminin Türkiye’de ne
kadar yetersiz olduğu ve sağlık personeli ihtiyacının çok fazla olduğu aşikardır. Var olan eğitim
kurumları talebi karşılamakta yetersiz kalmakta, sağlık personeli yetiştiren eğitim kurumları
ile hizmet sektöründeki sağlık kuruluşları arasındaki iletişimsizlikten dolayı, kalifiye eleman
ihtiyacına olan talep giderek artmaktadır. Devletin bu konuya ayıracak mali kaynaklarının
yetersizliğinden dolayı eğitim kurumları nitelikli eleman yetiştirmekte yetersiz kalmakta ve
mezun sağlık personelinin mesleki eğitimi, sağlık hizmeti veren kuruluşlarca karşılanmaya
çalışılmaktadır. Bu aşamada sağlık hizmeti veren birçok kurumun bir eğitim planı
bulunmamaktadır.
Diğer yandan günümüzde bütün hastanelere getirilen bir Hastane Yönetim Bilgi Sistemi
(HBYS) olma zorunluluğu, hastane personelinin bilişim teknolojilerini aktif olarak kullanma
ihtiyacı getirmiştir. Hastaneler 1 yılı opsiyonlu 2 yılda bir HBYS ihalelerine çıkmakta ve birçok
hastanede 2 yılda bir HBYS sistemi değişmektedir. Bu değişim ve hastane personelinin bilişim
teknolojilerini kullanma konusundaki yetersizliğinden dolayı; değişen her HBYS sistemi için
yazılım firmaları hastane personeline eğitim programları düzenlemek zorunda kalmaktadırlar.
Bu durum hem hastane, hem de yazılım firması açısından büyük eğitim maliyetleri ve zaman
kayıpları oluşturmaktadır. Ayrıca yazılım firmaları tarafından, hastanelerde HBYS sisteminin
eğitimi ve sistem desteği için görevlendirilen en fazla 2-3 eğitim personeli, özellikle büyük
hastanelerde ihtiyacı karşılamakta yetersiz kalmakta, bunun sonucunda hem sağlık personeli,
hem eğitim personeli, hem hastane yönetimi, hem de yazılım firması süreçten memnun
olmamaktadır.
Ayrıca Sağlık Bakanlığı’nın her yıl düzenli olarak düzenlediği, 5 yıldızlı otellerde personelin
ulaşımdan konaklamaya, yiyecekten günlük harcıraha kadar bütün ihtiyaçlarını karşıladığı
hizmet içi eğitimler de büyük bir maliyet oluşturmaktadır.
Bütün bu sorunlar, sağlık alanında kalitenin artırılması ve eğitim maliyetlerinin düşürülmesi
açısından bir sağlık eğitimi sistemi projelendirmesini gerekli kılmaktadır. Bu raporda sektörün
ihtiyaçlarına çözüm olabilecek alternatif bir sağlık eğitimi sistemi projelendirmesi
anlatılacaktır.
2. Proje Tanımı
Proje, sağlık bakanlığı, sağlık alanında yazılım üreten firmalar, sağlık hizmeti veren kuruluşlar
ve sağlık eğitimi veren kuruluşları içerisine alan bir eğitim bilgi sistemini içermektedir.
Projenin en önemli ayağını uzaktan eğitim teknolojilerinin eğitim bilgi sistemine entegrasyonu
oluşturmaktadır. Proje için temel olarak:
- Bir öğrenme yönetim sistemi,
3

5. - Uzaktan eğitim seminerleri için seçilen öğrenme yönetim sistemi ile entegre çalışacak
bir webinar sistemi,
- Uygun içerik ve içeriğin olabildiğince interaktif hale getirilmesi gerekmektedir.
2.1. Öğrenme Yönetim Sistemi Seçimi ve Avantajları
Öğrenme Yönetim Sistemi uzaktan eğitim hizmeti alan kişilerin kullanımına sunulan ve 7 gün
24 saat internet üzerinden ulaşıma imkan sağlayan eğitim platformlarıdır. Öğrenme Yönetim
Sistemi üzerinden, ders içerikleri, ders ile ilgili diğer materyaller kolayca takip
edilebilmektedir. Ayrıca eğitimciler, öğrencileri ile birebir etkileşime geçebilmekte ve ödev,
tartışma, sohbet, sınav gibi işlemlerini kolaylıkla sistem üzerinden yapabilmektedirler.[7]
Günümüzde öğrenme yönetim sistemleri, özellikle uzaktan eğitim uygulamaları için bir
mihenk taşıdır. Ticari ve açık kaynak birçok öğrenme yönetim sistemleri bulunmaktadır.
Ayrıca birçok kurum kendi ihtiyaçları doğrultusunda yazılım firmalarıyla sadece kendilerine
özel öğrenme yönetim sistemi geliştirmek için anlaşmaktadır. Fakat bu yöntem hem çok
büyük maliyetler oluşturmakta, hem de halihazırda oldukça gelişmiş olan öğrenme yönetim
sistemlerinin işlevselliğini yakalayamamaktadır. Bizim projemiz için öğrenme yönetim sistemi
olarak Moodle öğrenme yönetim sistemi düşünülmüştür. Moodle öğrenme yönetim sistemini
kullanmanın avantajları şunlardır:
- Açık kaynak ve tamamen ücretsiz olması
- Dünyada en büyük kullanıcı kitlesine sahip öğrenme yönetim sistemi olması(Ağustos
2008 istatistiklerine göre 22 milyondan fazla kullanıcıya 2 milyondan fazla ders
sunmaktadır.)*6+
- Moodle üzerinde kullanıcı yönetimi, içerik yönetimi, kaynak yönetimi kolayca
yapılabilmekte; kullanıcı ilerleme raporları, ilgili istatistikler çıkarılabilmektedir.
- Bir çok uzaktan eğitim araçlarıyla entegre çalışabilmekte; açık kaynak olması
sebebiyle kendi sistemine uygun geliştirilen her türlü eklentiyi çalıştırmaktadır.
4

6. Kaynak: ocw.metu.edu.tr
Yukarda örnek bir Moodle dersinden iki farklı görüntü sunulmuştur.Sağlık eğitimi bilgi
sistemi için kullanılacak öğrenme yönetim sistemi de, genel itibari ile bunun gibi bir
sistem olacaktır. İçerik sağlayıcılar istenilen formatta ve şekilde(animasyon, simülasyon,
video, yazı, resim, audio vb.) dokümanları sisteme kolaylıkla yükleyebilecek, sağlık
çalışanları da sisteme online olarak ulaşabilecekler ve ilerlemeleri sistem aracılığı ile takip
edilecektir.
2.2. Gerekli Uzaktan Eğitim Araçlarının Seçilmesi
Sağlık eğitimi bilgi sistemi ile entegre çalışabilecek ve minimum maliyetli uzaktan eğitim
araçlarının sisteme entegrasyonu projeye dahil edilmiştir. Bunların en önemlisi Webinar
sistemleridir. Webinar,kullanıcıların İnternet üzerinden eşzamanlı olarak katılım
gösterdiği çevrimiçi seminer anlamına gelmektedir. Çevrimiçi ortamda sanal toplantı ve
uzaktan eğitime imkan sağlayan Webinar sistemlerinde, konuşmacının sesi ve görüntüsü,
kullandığı materyallerle (resim, sunu, video vb.) birlikte katılımcılara aktarılmaktadır.
Katılımcılar da konuşmacıya eş zamanlı olarak ses ve görüntülerini aktarabilmekte ve
sorular sorup yanıtlar alabilmektedirler. Webinar sistemlerinde ayrıca konuşmacı ya da
yönetici istenildiği takdirde karşıdaki bilgisayarı kontrol edebilmektedir. Webinar
sistemlerindeki bu işlevsellik, özellikle yazılım firmasının hastanede yazılım eğitimi için
görevlendirdiği personelin işini büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Bizim projemizdeWebinar
sistemi olarak OpenMeetingsWebinar sistemi seçilmesi planlanmaktadır.
OpenMeetingsWebinar sisteminin avantajları şunlardır:
5

7. - Tamamen ücretsiz ve açık kaynak olması
- Moodle öğrenme yönetim sistemi ile entegre çalışması
- Etkili, verimli ve sorunsuz çalışması
- Aktarım hızının internet bağlantı hızına göre ayarlanabilmesi
- Yapılan etkinliklerin(konferans, seminer, ders vb) kaydedilmesi
- Sohbet, dosya paylaşımı, yazı tahtası, ekran paylaşımı modülleri
Aşağıda OpenMeetingsWebinar sisteminden görüntüler verilmiştir.
6

8. Ayrıca, eğitim sistemi çeşitli eklentilerle zenginleştirilebilir. Sosyal medya eklentileri,
video eklentileri, çeşitli program eklentileri vb. Örneğin aşağıda AdobePresenter
programının oluşturmayı düşündüğümüz sağlık eğitimi bilgi sistemi içerisinde nasıl
göründüğünü gösteren bir resim sunulmuştur.
Kaynak: ocw.metu.edu.tr
Eğitim sistemimiz bu gibi eklentilerle zenginleştirilerek kullanıcılar ile en üst seviye
etkileşim sağlanabilir ve içerik zenginleştirilebilir.
7

9. 2.3. Eğitim İçeriğinin Oluşturulması
Sağlık eğitimi bilgi sisteminin diğer bir önemli ayağı da içeriğin oluşturulmasıdır. İçerik
oluşturulması büyük bir profesyonellik ve kontrol gerektiren bir iştir. Sağlık eğitimi bilgi
sistemi için içerik sağlayıcılar şunlardır:
- Hastanelerin sağladığı içerikler (tedavi süreçlerinde izlenilen yöntemler, resimler,
videolar, operasyon teknikleri vb. )
- Eğitim kurumları (Fakülteler, yüksekokullar)
- Sağlık Bakanlığı (standartlar, standart prosedürler, hizmet içi eğitim dokümanları)
- Yazılım firmaları(hastane yazılımları kullanımı ve eğitimi ile ilgili dokümanlar)
Eğitim bilgi sistemine ayrıca zenginleştirici eğitim içerikleri de konulması planlanmaktadır.
Örneğin günümüzde bazı operasyonların(ameliyat) eğitim maliyetleri çok yüksektir.
Bazıları ise sadece alanda, belli başlı hatalar yapılarak öğrenilmektedir. Bazı ameliyatlar,
yapılan tekrarlı pratikler sayesinde öğrenilebilmektedir. Günümüzde birebir sanal
ameliyata imkan sağlayan programlar ve simülasyonlar bulunmaktadır. Ayrıca 3 boyutlu
eğitim videoları ve etkileşimli uygulamalar da çok gelişmiştir. Yalnız ülkemiz bu anlamda
biraz geriden gelmektedir. Bu tarz animasyonların, videoların, simülasyonların sisteme
entegrasyonu da planlanmaktadır. Aşağıda daha açıklayıcı olması açısından bunlara birkaç
örnek verilmiştir.
Yukarıdaki örnekte bilgisayara bağlanan bir aparat aracılığı ile gerçek ortamı ile birebir
uygunluk gösterecek bir simülasyon bulunmaktadır. Bu tarz simülasyonlar özellikle tıp
eğitimindeki maliyetleri oldukça düşürecek ve zararsız bir öğrenme ortamı sağlayacaktır.
8

10. Simülasyon için tanıtım videosuna http://www.youtube.com/watch?v=Mu7J7CAhgE0
adresten ulaşılabilir.
Bu tarz simülasyonların yanı sıra 3 boyutlu videolar da eğitim sistemine eklenebilir.
Örneğin: http://www.youtube.com/watch?v=rRIz6oOA0Vs&feature=related
9

11. http://www.youtube.com/watch?v=PsYyVtBph7E&feature=related
Ayrıca yurtdışında büyük bir kullanıcı kitlesi olan ve ikinci evren olarak adlandırılan
Secondlife(ikinci yaşam) ortamı da eğitim sistemi için kullanılabilir. Secondlife üzerinden
çeşitli simülasyonlar oluşturulup tıp eğitimde kullanılabilir. Örn:
http://www.youtube.com/watch?v=G2jN7L80bH8&feature=related
10

12. Görüldüğü gibi, içerik için bolca malzeme mevcuttur. Ayrıca bu malzemeler, kullanıcıları
sıkmadan, herhangi bir tehlike oluşturmadan sağlık çalışanları tarafından etkileşimli
olarak kullanılabilir ve maliyetler büyük ölçüde azaltılabilir.
3. Projenin Avantajları
3.1. Sağlık Bakanlığı Açısından
- Hizmet içi eğitimlerin sayısının artırılması
- Hizmet içi eğitimlerin kalitesinin ve verimliliğinin artırılması
- Hizmet içi eğitimlerin maliyetlerinin azaltılması
- Bünyesindeki sağlık kuruluşları için eşit seviyede eğitime ortam hazırlaması
- Sağlıkta standartlaşma için ortam hazırlaması
3.2. Sağlık Hizmeti Veren Kuruluşlar Açısından
- Personelin eğitim seviyelerinin ve mesleki yeterliliklerinin yükseltilmesi
- Personel memnuniyetinin artırılması
- Personel iş doyumunun artırılması
- Eğlenceli ve etkileşimli bir ortamda eğitim
- Tehlikesiz, risksiz ve verimli bir eğitim
- Eğitim kaynakları için ayrılan maliyetlerin düşürülmesi
3.3. Sağlık Yazılımı Üreten Firmalar Açısından
- Hastanede yazılım eğitimi için görevlendirilecek eğitim personelinin sayısının
azaltılmasına karşın, verimin artırılması
- Eğitim personelinin hastanenin her bölümüne zamanında cevap verebilmesi
- Eğitim personeli için daha az yorucu bir çalışma ortamı sağlaması
- Verilen anlık eğitim hizmeti dolayısıyla memnuniyeti artan hastane
personelinin firmaya olumlu dönüşü
- Firmanın eğitim için harcadığı maliyetlerin düşürülmesi
3.4. Sağlık Eğitimi Veren Kuruluşlar Açısından(Fakülte, yüksekokul vb.)
- Eğitim maliyetlerinin düşürülmesi
- Öğrencilerin pratik gerektiren operasyonlar için daha çok alıştırma yapmasına
olanak sağlaması
- Daha çok öğrenciye etkili ulaşım
- Etkileşimli, uygulamalı, verimli eğitim
- Tehlikesiz ve risksiz bir ortamda eğitim
- Eğitimde standartlaşmanın sağlanması
11

13. 4. Proje Pazar Potansiyeli
Yukarıda, projenin avantajları 4 farklı hizmet gurubu açısından incelenmiştir. Bu
avantajlar göz önüne alınarak; proje pazarını bu 4 farklı hizmet gurubu
oluşturmaktadır. Projenin 4 farklı gurup için en önemli ortak avantajı eğitim kalitesini
düşürmeden, hatta büyük oranda artırarak ve zenginleştirerek, eğitim maliyetlerini
düşürmesi ve kurumlar için tehlikesiz, risksiz bir eğitim ortamı sağlamasıdır. Sadece
bu avantaj göz önünde bulundurulduğunda bile, projenin pazarda büyük bir yer elde
edeceği ve rağbet göreceği öngörülmektedir.
Türkiye’deki 1500’e yakın hastane, 100’ün üzerinde sağlık yazılımı üreten yazılım
firması ve 1000’e yakın sağlık alanında eğitim veren(tıp fakültesi, yüksekokul, sağlık
meslek liseleri, araştırma merkezleri vb.) kuruluş bulunmaktadır. *5+ Bütün bu
kuruluşların ortak sorunu, eğitim kaynaklarının yetersiz olması ve eğitim
maliyetlerinin çok yüksek olmasıdır. Bu çerçevede, sadece Türkiye’de bile, projenin
pazar potansiyeli çok büyüktür. Ayrıca böyle bir sistemin söz konusu bütün kuruluşlar
için bir ihtiyaç olması, pazar potansiyelini daha da güçlendirmektedir.
5. Proje SWOT Analizi
GÜÇLÜ YANLAR (Strenght) ZAYIF YANLAR (Weakness)
Eğitim alanındaki tecrübesi Firmanın yeni kurulmuş olması
Büyüme ve kurumsallaşma isteği Satış odaklı olmama
Geniş kitleler tarafından kolay erişebilir olması Arza dayalı bir yapı
Proje ile eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmış Pazarlama alanındaki deneyimsizlik
olması
Kaynak sıkıntısı
Yeni teknolojilerin kullanılması
FIRSATLAR (Opportunities) TEHDİTLER (Threat)
Pazar potansiyelinin büyük olması Söz konusu kurumların eğitim kaynaklarını
paylaşmak istememesi
Altyapı ve sistem için gerekli teknolojilerin hali
hazırda var olması Güvenlik, mahremiyet ve gizlilik konularından
dolayı talebin azalması
Sistem için gerekli olan teknolojilerin daha
önce başka alanlarda denenmiş ve Projenin çok geniş kapsamlı olmasından dolayı
etkinliklerinin ispatlanmış olması koordinasyon problemlerinin ortaya çıkması
Uzaktan eğitim teknolojilerinin popüler olması Uzaktan eğitim alanında faaliyet gösteren
kuruluşların,pazar potansiyelinden dolayı
Sistem kurulumu için gerekli maliyetin düşük sağlık alanına kayma olasılığı
olması
Mesleki eğitime kamu kaynağının
Sektörün eğitime verdiği destek aktarılmaması
12

14. 6. Sonuç
Eğitim, sadece sağlık alanında değil bütün alanlarda üzerinde önemle durulması gereken
konulardan biridir. İnsan kaynaklı hataların en büyük sebebi eğitimsizliktir. Eğitimsizlikten
kaynaklı hatalar özellikle sağlık alanında insan hayatına mal olmaktadır.
Diğer taraftan var olan eğitim teknolojilerinin sağlık alanına entegrasyonu konusunda ülkemiz
oldukça geri kalmıştır. Sadece hali hazırda var olan eğitim teknolojilerinin sağlığa
entegrasyonu bile büyük mali kazançlar getirecek ve eğitimsizlik konusuna büyük faydalar
sağlayacaktır.
Sonuç olarak ülkemizde, eğitim kurumları ve verilen eğitimlerin yetersizliğinden dolayı kalifiye
sağlık personeli yetiştirmekte sıkıntı yaşanmaktadır. Eğitim kurumlarından mezun olan birçok
öğrenci yeterli mesleki donanıma sahip olamamakta ve sağlık hizmeti veren kuruluşlarda
deneyim kazanmaya çalışmaktadırlar. Ayrıca yetişmiş ve yetişmekte olan sağlık
personellerinin bilişim teknolojilerini kullanma konusundaki yetersizliği günümüz sağlık
sisteminde büyük bir sorun teşkil etmekte ve bu açık, sağlık alanında yazılım üreten firmaların
eğitimleriyle kapatılmaya çalışılmaktadır. Bütün bunların sonucu olarak sağlık sistemini
oluşturan hiçbir kuruluş durumdan memnun olmamaktadır.
Bütün bu olumsuzluklar ve var olan teknolojik seviyenin problemlere çözüm oluşturabilecek
seviyede gelişmiş olması, sağlık eğitimi alanında bir projelendirmeyi ihtiyaç haline getirmiştir.
7. Kaynakça
[1] NursingShortage, Data fromtheBureau of HealthProfessions. (2004)
http://en.wikipedia.org/wiki/Nursing_shortage, erişim tarihi: 12.01.2012
[2] Türkiye Sağlık Sektörü Çalışanları
http://www.medimagazin.com.tr/upload/sayilar.jpg , erişim tarihi: 12.01.2012
[3] Türkiye Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2010
http://www.tusak.saglik.gov.tr/saglik_istatistikleri_yilligi_2010.pdf , erişim tarihi: 12.01.2012
[4] Sağlık Sektöründe Personel İhtiyacı
http://www.medikalakademi.com.tr/index.php/salk-guendemi/534-saglik-personeli-hemsire , erişim tarihi:
12.01.2012
[5] Türkiyede Sağlık Eğitimi ve Sağlık İnsangücü Durum Raporu(Haziran 2010)
http://www.yok.gov.tr/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=598,
erişim tarihi: 12.01.2012
[6] Öğretim Yönetim Sistemleri
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96%C4%9Fretim_y%C3%B6netim_sistemleri#Moodle ,
erişim tarihi: 12.01.2012
[7] Öğrenme Yönetim Sistemi Nedir?
http://uemyo.uegazi.edu.tr/forum/index.php?f=10&t=20&rb_v=viewtopic ,
erişim tarihi: 12.01.2012
13