2. Egin klik aurre
MINERALAK ETA HARRIAK
GAI KRISTALINOA
LURRAREN PARTE SOLIDOA HARRIZKOA DA
HARRIA:
MINERAL edo mineraloide BATEZ osatua (harri
mineralbakarrak) monomineralikoak
MINERAL edo mineraloide GEHIAGOZ OSATUA (harri
mineralanitzak) polimineralikoak
DOLOMIA: dolomitaz
GRANITO: kuartzo, feldespato eta mikaz
3. Egin klik aurre
MINERAL KONTZEPTUA
• Substantzia
– Solidoa (kristalinoa) eta
kristalizazio finkoa duena
– Naturala
– Ez organikoa
– Konposizio kimiko jakina: finkoa edo aldakorra
muga estuen artean
– Balditza hauek ez baditu betetzen: MINERALOIDEA
4. Egin klik aurre
MINERAL KONTZEPTUA
• Solido kristalinoa (mineralak)
• Partikulak* espazioko hiru
dimentsiotan ordenatuak
• Solido amorfoak:
• Partikulak ordenatu gabe
Adib. Beira Bolkanikoa (obsidiana)
• likidoa Merkurioa
Halita NaCl
* Atomoak, ioiak edo molekulak
SUBSTANTZIA SOLIDOA
5. Egin klik aurre
EZ-ORGANIKOA
MINERAL KONTZEPTUA
Azukreak (sakarosa) forma kristalinoa badu ere, organikoa
da, beraz ez da minerala
NATURALA
Prozesu natural batean sortuak,
beraz bitxi artifizialak, laborartegian
eginak, ez dira mineralak
Sakarosa
Diamante artifiziala Diamante naturala
6. Egin klik aurre
KRISTALIZAZIO FINKOA
Kaltzita eta aragonito CaCO3. Mineral polimorfikoak dira
erronboedroa Prisma erronbikoa
Makla:
3 prisma erronbiko
Kristalizazioak
Kaltzita Aragonito
Kristalizazio desberdinak
Mineral desberdinak
MINERAL KONTZEPTUA
7. Egin klik aurre
S. hexagonala
S. kubikoa
Polimorfismoa: 2. adibidea
MINERAL KONTZEPTUA
9. Egin klik aurre
KRISTAL EGITURA
Materia minerala = materia kristalinoa
– Kristalen osagaiak (partikulak )
• Atomoak Na
• Ioiak Na+
• Molekulak SiO2
– Espazioko hiru dimentsiotan ordenatuak
– Elkarren arteko distantzia finkoa
Na eta Cl espazioan errepikatuak kristal sare kubikoa
osotuz kubo bat
Errepikatzen den oinarrizko egitura = Gelaxka unitatea (1)
konstante kristalografikoek definitua
Konstante kristalografikoak:
- aldeak: a,b,c
- Angeluak: α, ß, γ
Halita NaCl
Gelaxka unitatea errepikatuz kristal sarea sortzen da
10. Egin klik aurre
Sare posibleak: 14 Bravais-en sare eta 7 sistema kristalografiko
11. Egin klik aurre
Kristal forma
Forma erregularrekoak edo Idiomorfoak:
barneko antolakuntza kristalinoa (egitura
kristalinoa) kanpoan islatzen dute (1) eta
poliedro itxurakoak dira. Simetria erakusten
dute.
Forma irregularrekoak edo Xenomorfoak:
barneko antolakuntza dute, baina ez da kanpora
islatzen
1.- sistema bakoitzaren
araberako aldeak, aurpegiak
eta erpinetan adierazita.
Idiomorfoa
Alotriomorfoa
12. Egin klik aurre
Kristalen simetria
Simetría elementuak
• Ardatza
• Planoa
• Simetria Zentrua
ARDATZAK : bere inguruan kristalaren elementu
bat,errotazioz, erregularki errepikatzen da.
Errepikatze kopuruaren arabera ardatzak deitzen dira
: binarioak, ternarioak, kuaternarioak eta senarioak
13. Egin klik aurre
Simetria ardatzak
Orden zkia Izena Ikurra
2 Binarioak
3 Ternarioak
4 Cuaternarioak
6 Xenarioak
Kubo baten ardatzak
14. Egin klik aurre
Simetria planoa
Kristala bi zati berdinetan banatzen du, eta zati bakoitza bestearen
ispilu irudia da
15. Egin klik aurre
KRISTAL AZTURA (habitua)
Azikularra
Epsomita
Haritsua Amianto
Kubikoa Pirita
Prismatikoa
Turmalina
Taula erakoa
Biotita
Kristalen forma
geometrikoa da
16. Egin klik aurre
KRISTALEN ERAKETA
KRISTALOGENESIA
• Mineral bakoitzaren eraketa baldintzak:
– Tª eta P konkretu bat
– Gai aski
– Denbora
– Hasierako nukleoa
NUKLEOA: partikulen kontzentrazio edo nukleo
txikiak
17. Egin klik aurre
Kristalen hazkuntza
1. Hutsuneak estaliz
2. Lerroak betez
3. Aurpegiak betez
4. Aurpegi berria hasiz
1. Partikulak gehituz kristal sarea
eratzen da
1. espazioko 3 dimentsiotan
2. Ahalik eta Energia gutxien gastatuz
2. Kristal forma bat hartuz bereziki =
KRISTAL AZTURA deitutakoa
18. Egin klik aurre
Kristalen tamaina eta forma
Gaia, P eta Tª-z gainera
Kristala handitu eta kanpo forma geometrikoa izateko
baldintzak:
- Denbora: partikulak espazioan koka daitezen
- Oso laburra bada nukleorik ez da eratzen
- Laburra bada kristal txikiak
- Espazioa: forma geometrikoa bilakatzeko
- Kristal hazkuntza egokitzen da espaziora
- Espazio aski bada kristal idiomorfoak
- Eskasa bada alotriomorfoak
- Egonkortasuna: perturbaziorik gabe
Partikulak behar duten tokian kokatzeko
Naturan gutxitan ematen dira
19. Egin klik aurre
KRISTALIZAZIO FINKOA
Kaltzita eta aragonito CaCO3. Mineral polimorfikoak dira
erronboedroa Prisma erronbikoa
Makla:
3 prisma erronbiko
Kristalizazioak
Kaltzita Aragonito
Kristalizazio desberdinak
Mineral desberdinak
Mineral polimorfoak
20. Egin klik aurre
Agregakin kristalinoak
Drusa
Hari formakoa
Konkreziokoa
Laminarra
Dendrita formakoa Granularra
Geoda
22. Egin klik aurre
MINERALEN PROPIETATE FISIKOAK
Pisu espezifikoa
Dentsitatea
Gogortasuna
Esfoliazioa
Haustura
Distira
Kolorea
Marradura
Gardentasuna
Bierrefringentzia
Magnetismoa
23. Egin klik aurre
Pisu espezifikoa eta dentsitatea
Pisu espezifikoa Pe = Pm/PH2O
Pm mineralaren pisua (bolumen konkretua)
PH2O bolumen bereko uraren pisua
/Pm PH2O
Dentsitatea D = M/V
M = masa
V = Bolumena
V
M
25. Egin klik aurre
Kolorea
• Mineralak bere azalean islatzen duen argiaren kolorea. Hau da:
espektrotik zurgatu egiten ez duena
• Alokromatikoak: ezpurutasunengatik kolore
aldakorra dute. Adib.: Fe gorria
Kuartzoa Fluorita
•Idiokromatikoak: kolore konstantea dutenak
Biotita Albita Sufrea Malakita Azurita
28. Egin klik aurre
Kristalak hausteko modua:
1.- kristalizazio planoak jarraikiz = Esfoliazioa
Kristal nagusien forma gordez
Haustura: apurtzearen gainazala duen itxura
2- kristalizazio planorik jarraitu gabe:
esfoliaziorik ez duten mineralak haustura dute
Aktinolita
haritsua
Mika laminarra
Jaspe Maskor
erakoa
30. Egin klik aurre
Gardentasuna
Mineralen ahalmena argia pasatzen usteko.
Argiak ez du zeharkatzen minerala:
OPAKUAK
Argiak zeharkatzen du minerala:
- Objektuak ikusten dira mineralaren zehar:
GARDENAK
- Objektuak ez dira ikusten mineralaren zehar
ZHARRARGIAK
33. Egin klik aurre
6. Karbonatoak
7. Nitratoak
8. Boratoak
9. Fosfatoak
10. Sulfogatzak
11. Wolframatoak
I. SILIKATOAK
II. SILIKATOAK EZ DIRENAK
1. Elementu natiboak =
jatorrizko elementuak
2. Sulfuroak
3. Sulfatoak
4. Oxidoak
(a) Sinpleak eta anitzak
(b) Hidroxidoak
5. Haluroak
Mineralen sailkapena
34. Egin klik aurre
1. Elementu natiboak
Au, Urrea
S, Sufrea
C, diamantea
Cu, Kobrea
C, grafitoa
35. Egin klik aurre
2. Sulfuroak
Zinabrioa HgS
galena PbS,
Esfalerita = Blenda ZnS,
pirita FeS2 Kalkopirita CuFeS2
36. Egin klik aurre
3. Sulfatoak
Ca SO4·2H2O, igeltsua Ca SO4 anhidrita BaSO4, Baritina
Oligisto = hematites, Fe3O4 Magnetita, Fe2O3
Limonita, FeO(OH)
Azurita: Cu(OH)2-2(CuCO3)
Malakita: Cu(OH)2-CuCO3
4. Oxidoak
Kasiterita,SnO2
Epsomita (MgSO4·H2O)
40. Egin klik aurre
SILIKATOEN EGITURA
Tetraedroa silikatoen
oinarrizko unitatea
1 Si erdian
4 O erpinetan:
Si-aren balentzia: 4+ 1X4 =4+
O-aren balentzia: 2- 4X2-=8-
Batuketa : (4+)+(8-)=4-
Gelditzen dira: 4 karga - konpentsatzeko ioi positiboetkin (katioiekin)
41. Egin klik aurre
NESOSILIKATOAK
I =Igneoa
M= metamorfikoa
S= sedimentarioa
Tetraedro: Isolatuak (nesos = uhartea)
katioiak
Olibinoa (I)
(Mg,Fe) SiO4
Granate (M) Andaluzita (M)
Mg 2+
Fe 2+ = 4+, 4- konpentsatzeko
42. Egin klik aurre
SOROSILIKATOAK
Tetraedro: Parekatuak
2Si erdian, 7 O erpinetan:
Batuketa:
(8+)+(14-)=6-
Si-aren balentzia: 4+ 2X4 =8+
O-aren balentzia: 2- 7X2-=14-
Epidota
Ca2FeAl2[OH,O,SiO4,SiO7]
