2. Bir duygu, düşünce veya durumu
tam olarak anlatan sözcük ya da söz
öbeklerine cümle denir.
Bir cümlenin oluşması için en
önemli şart, kip ve şahıs bildiren bir
unsurun bulunmasıdır. Yani eğer
cümle içinde herhangi bir söz, haber
veya dilek kiplerinden herhangi
biriyle çekimli halde bulunuyorsa o,
bir yargı bildiriyor demektir. Yargı
bildirmek ise cümle olmanın en
önemli koşuludur. Şahıs bildirmek,
cümle olmak için her zaman gerekli
değildir.
3. Yüklem
Cümlede kip ve zaman bildirerek
yargıyı ortaya koyan temel unsurdur.
Tek başına cümle özelliği gösterir.
Diğer öğeler yüklemin tamamlayıcı
öğeleridir.
Cümlede yüklemi bulmak için
herhangi bir öğeye soru soramayız.
Onu çekimli durumda bulunan
sözcüklerden anlarız.
4. Özne
Cümlede yüklemin bildirdiği işi,
hareketi yapan ya da oluş içinde bulunan
öğedir. Cümlenin temel öğesidir. Ancak her
cümlede bulunmak zorunda değildir.
Cümlede özneyi bulmak için
yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız.
Ancak özellikle “ne” sorusu, nesneyi
bulmak için de sorulduğundan, biz özne
sorusunu yükleme değişik biçimde sorarız.
5. ÖRNEK
“ Ben akşam eve gideceğim.“
• Cümlesinde gideceğim
kelimesi yapılan işi belirttiği
için cümlenin yüklemidir.
• Yükleme sorulan kim
sorusunun cevabı ben olduğu
için ben kelimesi cümlenin
öznesidir.
6. Nesne
Cümlede yüklemin bildirdiği
işten etkilenen öğedir. Yükleme
sorulan “kimi, neyi, ne” sorular
ına cevap verir.
Nesneler hal ekini alıp
almamalarına göre iki grupta
incelenir.
7. 1. Belirtili Nesne
Nesne görevinde bulunan söz,
“-i” hal ekini almışsa, nesneye
belirtili nesne denir. Yükleme
sorulan “neyi, kimi” sorularını
sorarak bulunan
kelime belirtili nesnedir.
8. ÖRNEK
• “Çiçekleri annesine verdi.”
cümlesinde “Çiçekleri”
nesnesi “-i” hal eki
aldığından belirtili nesnedir.
• “Elbiseyi çok beğendi.”
cümlesinde elbiseyi kelimesi
“-i” hal eki aldığı için belirtili
nesnedir.
9. • “vurduğu top camı kırdı.”
cümlesinde camı kelimesi “-i” hal
eki aldığı için cümlenin belirtili
nesnesidir.
• “Yemeği çok tuzlu yaptığı için
herkes aç kaldı.” cümlesinde
yemeği kelimesi “-i” hal eki aldığı
için belirtili nesnedir.
10. 2. Belirtisiz Nesne
Nesne görevinde bulunan söz “-i”
hal ekini almamışsa nesne,
belirtisiz nesnedir. Özne
bulunduktan sonra yükleme
“ne,kim” soruları sorularak
bulunur.
11. ÖRNEK
• “Annesi için çiçek topladı.”
Özne bulunduktan sonra
yükleme sorulan “ne?” sorusuna
cevap verilen kelime “çiçek”
kelimesi belirtisiz nesnedir.
• “Babam ev için alışveriş yaptı.”
cümlesinde özne bulunduktan
sonra yükleme sorulan “ne?”
sorusuna cevap veren kelime
“alışveriş” kelimesi belirtisiz
nesnedir.
12. DOLAYLI TÜMLEÇ
Yüklemin yöneldiği,
bulunduğu, çıktığı yeri
gösteren öğedir. Yükleme
sorulan “-e”, “-de” ve “-den”
hal eklerini alan sorulara
aynı ekleri alarak cevap
veren sözcük ya da söz
öbekleri dolaylı tümleç
görevinde bulunur. Soruların
ve cevapların aynı ekleri
alması zorunluluğu bunun
diğer öğelerle karışmasına
engel olur. Bunu örneklerle
açıklayalım.
13. ÖRNEK
• “Elindeki kitap ve
defterleri bana verdi.”
cümlesinde altı çizili
öğeyi bulabilmek için
yükleme “kime” sorusunu
soruyoruz. Soru da cevap da
aynı eki almış. Öyleyse
“bana” sözü dolaylı
tümleçtir.
14. • “O, iki gün önce buradan ayrıldı.”
cümlesinde altı çizili öğe
“nereden” sorusuna cevap vererek
dolaylı tümleç olmuş.
• “Senin de
gelmeni yürekten isterdim.”
cümlesinde altı çizili öğe
“nasıl” sorusuna cevap
verdiğinden dolaylı tümleç değildir.
15. ÖRNEKLER
• “Evde yapılan yemekleri
beğenmeyince kızdı.”
Cümlesinde yükleme sorulan
“nerede? Sorusuna cevap veren
evde kelimesi dolaylı tümleç, “neyi?”
sorusuna cevap veren yemekleri
kelimesi ise cümlenin belirtili
nesnedir.
16. • “ Kahvede çay içerken bir
yandan da gazete okuyordu.”
cümlesinde “nerede?”
sorusuna cevap veren
“kahvede” kelimesi dolaylı
tümleç, “neyi?” sorusuna cevap
veren “gazete” kelimesi ise
belirtisiz nesnedir.
