2. KONU BAŞLIKLARI
1. Ses Dalgaları
2. Sesin Özellikleri
3. Müzik ve Fen
4. Ses Bir Enerji Türüdür
5. Hangi Ses Daha Şiddetli
6. Hangi Ses İnce , Hangi Ses Kalın
7. Ses Dalgalarının Kulağımızdaki Yolu
8. İşitme ve Ses Yüksekliği
9. Ses Seviyeleri ve Mekanlar
10. Titreşim ve Nota
11. Ses Frekansları
12. Flütler ve Ses Dalgaları
13. Yıldırım Nereye Düştü
14. Ses ve Ortam
15. Değerlendirme
4. DALGA BOYU :
Bir dalganın ardışık iki tepe veya iki çukur noktası arasındaki mesafe dalga
boyunu verir. Dalga boyu λ (lamda) ile gösterilir.
5. SESİN ŞİDDETİ :
Şiddet, ses dalgalarının taşıdıkları enerjiye
bağlı olarak birim alan uyguladıkları kuvvettir.
Birimi genellikle ‘metrekare başına Watt’
(W/m2) olarak ifade edilir. Sesin şiddeti, ses
kaynağına olan uzaklığın karesi ile ters
orantılıdır. Sesin şiddeti debisel (dB) adı
verilen birimle ölçülür.
6. Sesin Yüksekliği:
İnce sesi kalın sesten ayıran özelliğe sesin yüksekliği
denir. Ses yüksekliği, ses kaynağının titreşme hızına
bağlıdır. Ses kaynakları hızlı titreştiği zaman sesin
yüksekliği artar ve ses ince (tiz) çıkar. Ses kaynakları
yavaş titreştiği zaman sesin yüksekliği azalır ve ses
kalın (pes) çıkar.
7. REZONANS :
Frekansları aynı olan ses kaynaklarından biri
titreştiğinde, diğer ses kaynağının etkiyle titreşmesine
rezonans denir.
8. Sesin Tınısı :
Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiği farklılığa sesin tınısı
denir. Tını, sesin farklılığını ifade eden bir terimdir.(Aynı notayı(tonu) çalan bir
kemanla bir flüt arasındaki temel fark, tını farkıdır ve bu nedenler farklı sesler çıkar.
Enstrümanların yapıldığı malzemelerin farklı olması, enstrümanların oluşturduğu
sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar).
9. GENLİK (AMPLİTÜD) :
Genlik, ses dalgalarının dikey büyüklüğünün bir ölçüsüdür. Ses dalgalarını oluşturan
sıkışma ve genleşmeler arasındaki fark,dalgaların genliğini belirler.
10. FREKANS (SIKLIK) :
Bir dalganın frekansı, dalganın hava veya başka bir ortam içinden geçerken
ortamdaki partiküllerin ne sıklıkta titreştiğine bağlıdır.Frekans ileri geri titreşimlerin
zamana bağlı olarak ölçülmesi ile hesaplanır. Saniyedeki titreşim sayısı özel olarak
Hertz birimi ile ifade edilir.
11. Bir müzisyen piyanoyla bestesini çalarken çıkan sesi büyük bir zevkle dinleyebilirsiniz. Ancak bir usta matkapla
duvarı delerken çıkan sesten aynı zevki alabilir misiniz? Piyanoyla bir müzisyen müzik üretebilir. Ancak
matkaptan çıkan sesin müzik olduğu söylenemez. Müzik ve gürültüyü ayıran şey ses dalgalarının düzenliliğidir.
Bir piyanist piyanonun tuşlarına basarken düzenli ses dalgaları oluşurken, matkaptan çıkan ses dalgaları düzensiz
ve karmakarışıktır.
İnsan kulağı bu iki ses dalgası arasındaki farkı algılar. Düzenli ses dalgaları hoş bir melodi gibi kulağımıza
gelirken düzensiz ses dalgaları bizi rahatsız eder. Bizi rahatsız eden sesler genellikle gürültü olarak adlandırılır.
Ses kaynaklarından çıkan ses dalgalarının genliğini ve frekansını ölçmek için osiloskoptan yararlanılır.
Osiloskoba bağlı bir mikrofondan alınan ses elektrik sinyallerine dönüşür. Bu elektrik sinyalleri osiloskop
ekranında ses dalgalarının görüntülenmesini sağlar. Böylece ses dalgalarının ne kadar düzenli ya da
düzensiz olduğu da anlaşılabilir.
Üflemeli çalgılarda titreşen havadır. Sanatçı bazı deliklere parmağını koyarak titreşen havanın
uzunluğunu değiştirir. Böylelikle inceden kalına tüm notaları çıkarır.Klarnet de üflemeli bir çalgıdır.
Ancak Klarnette bir ağızlık kullanılır. Klarnete üflendiğinde ağızlık titreşir ve bu titreşim klarnet
içindeki havaya iletilir. Zurna da klarnet gibi ağızlıkla çalınan bir üflemeli çalgıdır.
Müzik aletlerinin boyutları küçüldüğünde genellikle yüksek frekanslı ses (ince ses), boyutları
büyüdüğünde düşük frekanslı ses (kalın ses) üretirler. Bunu üflemeli çalgılarda rahatlıkla
görebiliriz.Davul, trampet, darbuka gibi vurmalı çalgılardan çıkan sesin özelliğini vurulan kısmın
deri ya da plastik yapılması, kullanılan malzemenin gerginliği ve çalgının gövde şekli etkiler.
Piyano tuşlu bir çalgıdır. Tuşlarına basıldığında yapısında bulunan çekiçli mekanizma sayesinde
teller titreşir ve ses üretilir. Bu özelliğinden dolayı orkestrada vurmalı çalgılar sınıfında yer alır.
Müzik aletlerinde çıkan ince seslere tiz, kalın seslere pes denir.
12.
13. • Sesin yayılması için maddesel ortama ihtiyaç vardır. Yani boşlukta ses
yayılmaz. Ses dalgalar halinde yayılır. Ses kaynağından çıkan ses
maddenin taneciklerini titreştirir. Bu nedenle ses yayılır. Ses dalgasının
her bir tam devrinde bir sıkışma ve bir seyrekleşme serisi vardır.
Ses, tanecikten taneciğe yayılır, tanecikler ne kadar sık ise o kadar
hızlıdır. Sesin yayılma hızı sırasıyla katıdan sıvıya, sıvıdan gaza azalır. Hız
(V) = uzaklık (D)/ süre (T) biçiminde gösterilen genel hız formülü aslında
teorik bir değer niteliği taşımamaktadır. Çünkü bu formülde göz önüne
alınmayan dış faktörler, ses dalgalarının hızı üzerinde bir dizi etkiler
yaratır. Örneğin rüzgar sesi uzaklara taşır, gece ve gündüzün sıcaklık
farkları ses dalgalarını etkiler. Ses dalgaları katılarda yaklaşık olarak 5000
m/s hızla yayılır. Suda 1453 m/s hızla yol alır. Havada 340 m/s yol alır.Ses
kaynaklar iki’ye ayrılır bunlar doğal ses kaynakları ve yapay ses
kaynaklarıdır.
•
14.
15.
16.
17. Sesin yüksekliği, ses kaynağının titreşim hızına yani frekansına bağlıdır ve doğru orantılıdır.
Ses kaynaklarının frekansı yani titreşim hızı arttığı zaman sesin yüksekliği artar ve ses ince
(tiz) çıkar. Frekansı yani yüksekliği fazla olan sese ince ses denir.
Ses kaynaklarının frekansı yani titreşim hızı azaldığı zaman sesin yüksekliği azalır ve ses kalın
(pes) çıkar. Frekansı yani yüksekliği az olan sese kalın ses denir.
Kadınların ses telleri kısa olduğu için ses frekansları büyük ve sesleri incedir. Çünkü telin boyu
kısaldıkça frekansı artar. Erkeklerin ses telleri uzun olduğundan ses frekansları düşük yani
sesleri kalındır.
18. Ses Dalgaları —►Kulak kepçesi —► Kulak yolu —► Kulak zarı —► Çekiç, örs, üzengi
—►Oval pencere —► Dalız —►Saylangoz(sıvı) —►Korti organı —►İşitme Duyu Hücreleri
—►İşitme Duyu Sinirleri Hücreleri —► Beyinin İşitme Duyu Merkezi —► İşitme Olayı
19. İşitme, sesin kulak tarafından
algılanıp beyindeki işitme
merkezine ulaşması ve bu
merkezde yorumlanmasıdır.
İşitme organı olan kulak 3
bölümdür. Dış, orta, iç kulak
isimleri verilir.
20. Sesin Yüksekliği: sesin ince veya kalın olmasını ayırt etmeyi sağlayan özelliktir. Sesin yüksekliği, ses
kaynağının titreşim hızına (frekansına) bağlıdır. FREKANS bir saniyedeki titreşim sayısıdır ve frekans
arttıkça ses incelir,frekans azaldıkça ses kalınlaşır. Kulak 20 ile 2000 frekans aralığındaki sesleri uyabilir.
20 frekans altındaki sesleri duyamayız ve bu seslere enforsonik (ses altı) sesler denir. 20000 frekans
üzerindeki sesleri de duyamayız. Bu seslere de ultrasonik (ses üstü) sesler denir. Ayrıca sesi oluşturan
bir cismin titreşim frekansı cismin boyuna, cinsine, kalınlığına ve gerginliğine bağlıdır. Kısa, ince ve
gergin tel ince ses, kalın,,uzun, ve gevşek teller kalın ses çıkartır.
21.
22.
23. Titreşim bir denge noktası etrafındaki mekanik
salınımdır. Bu salınımlar bir sarkaçın hareketi gibi
periyodik olabileceği gibi çakıllı bir yolda tekerleğin
hareketi gibi rastgele de olabilir. Ses ve titreşim
çalışmaları birbirleriyle oldukça yakın şekilde
bağlantılıdır. Ses, basınç dalgaları, ses telleri gibi
yapıları titreştirerek oluşturulur ve basınç dalgaları da
kulak zarı gibi yapıların titreşimine sebep olur. Bu
yüzden, gürültüyü azaltmaya çalışmak sıklıkla bir
titreşimi azaltma problemidir.
NOTA :
Seslerin yüksekliklerini (incelik ve kalınlıklarını) ve sürelerini gösteren işarete
denir. Porte üzerinde her bir nota farklı yerlere (çizgi üzerine veya aralığa) ve
farklı biçimlerde yazılır. Her bir nota harflerle de gösterilir.
24.
25.
26.
27. Fırtına esnasında yükselen ve alçalan hava kütleleri pozitif ve negatif kutuplar
oluşmasına sebep olur. Bu elektriksel yüklerin hareketine su ve buz
molekülleri de katkıda bulunur. Yıldırım oluşumu da pozitif ve negatif yükler
arasındaki enerji transferi sonucunda gerçekleşir. Yıldırımların çoğu bulutlar
arasında, bazıları ise bulut ile yer arasında gerçekleşir.
Bir yıldırım oluşumu sırasında açığa çıkan enerji 100 watt gücünde bir
ampülün üç aylık çalışmasına eşdeğerdir. Yıldırımın düştüğü yere yakın olan
hava güneşin yüzeyinden bile daha sıcak olur! Bu havanın hızlı bir şekilde
ısınması ve soğuması sonucunda hortuma sebep olan şok dalgaları meydana
gelir.
Bir insana yıldırım çarpması olasılığı 600 binde 1 olarak tahmin ediliyor.
Yıldırımdan kaynaklanan ölüm ve yaralanmaların çoğu açık havada ve yazın
gerçekleşiyor. Ayrıca yıldırımların yangınlara sebep olduğu da biliniyor.
28. Ses dalgaları titreşim kaynağından enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli ortamlar
tarafından iletilir. Bu esnada ortam yer değiştirmez, hareket eden madde
değil, hareket enerjisidir.Su yüzeyindeki dalgalar ile havada yayılan ses
dalgaları farklıdır. Su dalgalarını gördüğümüz halde, ses dalgalarını göremeyiz.
Ses dalgaları havada küresel olarak yayılır. Cisimlerin titreşmesi ile meydana
gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında
katı-sıvı-gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.
Yani ses boşlukta yayılmaz. Sesin farklı ortamlarda yayılma hızı da farklıdır.
Sesin yayılma hızı bazı etkenlere bağlı olarak değişir.Bunlar;
1- Sesin yayılma hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır.
Sesin 0ºC de havada yayılma hızı 331m/s olduğu halde 20ºC de 344 m/s ‘dir.
Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar.
2- Sesin yayılma hızı ortamın cinsine bağlıdır.
Ses katı maddelerde en hızlı, gaz maddelerde ise en yavaştır.
3-Sesin yayılma hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır.
Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma hızı da artar.
Ses oluştuğu ortamlarda dalgalar halinde yayılır.
29.
30. Şiddetli gürültü karşısında işitme sağlığımızı
korumak için ne yapmalıyız?
A) Kulağımızı kapatmalıyız
B) Ağzımızı açmalıyız
C) Kaçmalıyız
D) Yere yatmalıyız
