ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ

1. ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ και ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Τι είναι ο ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ:
Βιοκλιματικός σχεδιασμός ενός κτιρίου είναι ο σχεδιασμός ο οποίος, λαμβάνοντας υπόψη
το κλίμα κάθε περιοχής, στοχεύει στην εξασφάλιση των απαραίτητων εσωκλιματικών
συνθηκών (θερμική και οπτική άνεση, ποιότητα αέρα) με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση
ενέργειας, αξιοποιώντας τις διαθέσιμες περιβαλλοντικές πηγές (ήλιο, αέρα - άνεμο, νερό,
έδαφος).
Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός συνεισφέρει στην εξοικονόμηση ενέργειας για τη θέρμανση, την
ψύξη και το φωτισμό των κτιρίων.
Πηγή: http://www.cres.gr/energy_saving/Ktiria/
Τεχνικές του βιοκλιματικού σχεδιασμού:
• Θερμική προστασία του κελύφους (θερμομόνωση, ηλιοπροστασία)
• Τα παθητικά ηλιακά συστήματα
• οι τεχνικές και τα συστήματα φυσικού δροσισμού-αερισμού
• οι τεχνικές και τα συστήματα φυσικού φωτισμού
• Τεχνικές ορθολογικής χρήσης ενέργειας (θερμικές ζώνες, αποθήκευση θερμότητας στα
δομικά στοιχεία του κτιρίου).
Τι μορφές ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ καταναλώνονται στα κτίρια και με τι τεχνικές μπορεί να γίνει
ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ?
1.ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ
ΦΩΤΙΣΜΟΣΘΕΡΜΑΝΣΗ-ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ
Π. ΚΑΟΥΡΗ Ζ’ ΕΞΑΜΗΝΟ 2008
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΕ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ με στόχο εξοικονόμηση
ενέργειας:
• Θερμική Προστασία Κελύφους
ς
α
ς
ς
ύ
ς
ν
ό.
• Ηλιασμό • Φυσικός φωτισμό
• Παθητικά ηλιακά συστήματ • Συστήματα εξοικονόμησης στο
τεχνητό φωτισμ• Φυσικός αερισμός – δροσισμό
• Ορθολογική χρήση ενέργεια
• Εκσυγχρονισμός εξοπλισμο
2. ΣΥΜΒΑΤΙΚΑ ΚΑΥΣΙΜΑ – ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
ΘΕΡΜΑΝΣΗ • Θερμική Προστασία Κελύφους
ς
α
ς
η
ού
• Ηλιασμό
• Παθητικά ηλιακά συστήματ
• Φυσικός αερισμός
• Ορθολογική χρήση ενέργεια
• Εκσυγχρονισμός - συντήρησ
εξοπλισμ

2. Π. ΚΑΟΥΡΗ 110
1. Επεμβάσεις λειτουργικού εξορθολογισμού:
• η βελτιστοποίηση των εκκινήσεων και των διακοπών λειτουργίας του εξοπλισμού,
• η διακοπή λειτουργίας του εξοπλισμού στις χρονικές περιόδους χαμηλής ζήτησης και,
κατά συνέπεια, χαμηλής απόδοσης,
• η κλιμακωτή εκκίνηση του εξοπλισμού, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι αιχμές,
• ο καθορισμός του σημείου λειτουργίας σύμφωνα με άλλα στοιχεία (χρονοδιάγραμμα,
απασχόληση, εξωτερική θερμοκρασία),
2.Επεμβάσεις στο κέλυφος και στις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις.
• Ενέργειες νοικοκυρέματος: Μέτρα χωρίς ειδική χρηματοδότηση ή επένδυση
κεφαλαίου. Τα μέτρα αυτά, εφαρμόζονται σε τακτική βάση και εντάσσονται στη
συνήθη λειτουργία και συντήρηση του κτιρίου και έχουν συχνά σχέση με την αλλαγή
της συμπεριφοράς των χρηστών του κτιρίου.
• Επεμβάσεις χαμηλού κόστους:Εφάπαξ επεμβάσεις που μπορούν να χρηματοδο-
τηθούν από τον υπάρχοντα ετήσιο προϋπολογισμό της διαχείρισης του κτιρίου.
• Επεμβάσεις ανακατασκευής: Εφάπαξ επεμβάσεις έντασης κεφαλαίου λόγω του
σημαντικού αρχικού κόστους για την εφαρμογή τους και της μέσης ή μακράς
περιόδου αποπληρωμής τους. Οι επεμβάσεις αυτές προϋποθέτουν συχνά μελέτη
Επεμβάσεις στο κτιριακό κέλυφος
• Ενέργειες νοικοκυρέματος
• Έλεγχος της χρήσης και του εξοπλισμού επαναφοράς ανοιγμάτων (παραθύρων και
θυρών) μεταξύ χώρων που βρίσκονται σε διαφορετικές θερμικές συνθήκες.
• Ορθολογική λειτουργία υφιστάμενων διατάξεων σκίασης σε σχέση με την εποχή και
τον προσανατολισμό του εκτεθειμένου, στην ηλιακή ακτινοβολία, ανοίγματος.
• Έλεγχος και επισκευή ρωγμών πλαισίων ανοιγμάτων, ρηγμάτων τοιχοποιίας,
χαλασμένων μηχανισμών ανοιγμάτων, φθαρμένων στοιχείων θερμομόνωσης και
σφραγίσματος αρμών
• Κλείσιμο διόδων θερμικής ροής σε φρεάτια και κλιμακοστάσια
• Συστηματική χρήση των ανοιγμάτων, ειδικά κατά τη διάρκεια της νύκτας, για ενίσχυση
του φυσικού αερισμού - δροσισμού στις θερμές περιόδους του χρόνου
• Επεμβάσεις χαμηλού κόστους
• Σφράγισμα αρμών πλαισίων με ειδικές θερμομονωτικές ταινίες για αεροστεγάνωση
των ανοιγμάτων.
• Κατάργηση περιττών ανοιγμάτων με ταυτόχρονη θερμική προστασία των επιφανειών
που καλύπτουν για αποφυγή των περιττών θερμικών απωλειών και της θάμβωσης.
• Αντικατάσταση ραγισμένων ή σπασμένων υαλοπινάκων με νέους πιθανά διπλούς
• Εφαρμογή έγχρωμων και ανακλαστικών φίλμ ή τοπικών διατάξεων εσωτερικής
σκίασης (περσίδες, κουρτίνες) σε ανοίγματα με ανεπιθύμητα υψηλό θερινό ηλιακό
κέρδος.
• Εφαρμογή μηχανισμών αυτόματης επαναφοράς θυρών
• Αντικατάσταση κούφιων μεταλλικών θυρών με σημαντικές θερμογέφυρες, με άλλες
νέου σχεδιασμού από υλικά με ειδική προστασία και μικρότερη θερμοπερατότητα.
• Προσθήκη θερμομονωτικού στρώματος σε τμήματα της εξωτερικής τοιχοποιίας που
βρίσκονται πίσω από θερμαντικά σώματα κεντρικής θέρμανσης
• Επεμβάσεις ανακατασκευής
• Θερμομόνωση εξωτερικής τοιχοποιίας, οροφής, δαπέδων, pilotis

3. Π. ΚΑΟΥΡΗ 111
• Θερμομόνωση θερμογεφυρών (υποστυλώματα, δοκοί, τοιχία κλπ.)
• Αντικατάσταση υφιστάμενων ανοιγμάτων (πλαίσια, υαλοπίνακες) με νέα βελτιωμένων
θερμικών και οπτικών ιδιοτήτων
• Μείωση του θερμαινόμενου-κλιματιζόμενου όγκου σε χώρους υπερβολικού ύψους
(ένταξη ψευδοροφών)
• Εφαρμογή παθητικών συστημάτων – ένταξη τους στο υφιστάμενο κέλυφος.
• Εφαρμογή μεθόδων δροσισμού – αερισμού – Ένταξη στο υφιστάμενο κελυφος.
ΘΕΡΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΕΛΥΦΟΥΣ
(ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ, ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ)
 ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ ΚΕΛΥΦΟΥΣ
Η θερμομόνωση μειώνει τις ανταλλαγές θερμότητας μεταξύ του κτιρίου και του
περιβάλλοντος.
Τα συνήθη θερμομονωτικά υλικά εμποδίζουν την αγωγή θερμότητας από το κτίριο προς το
εξωτερικό περιβάλλον (αντίστροφα το καλοκαίρι) επειδή περιέχουν ακίνητο αέρα παγι-
δευμένο είτε σε ίνες (π.χ. υαλοβάμβακας) είτε σε κλειστές κυψελίδες (π.χ. διογκωμένη
πολυστερίνη).
Θερμική αντίσταση ενός υλικού -μέγεθος που εκφράζει θερμομονωτική ικανότητα –
αντίστροφο της θερμικής αγωγιμότητας – 1/λ) αυξάνεται με το πάχος του.
Θέση θερμομονωτικών υλικών:
Εν γένει εξωτερικά η ενδιάμεσα (ώστε να μην αδρανοποιείται η θερμική μάζα –
θερμοχωρητικότητα - του κελύφους). Η τοποθέτησή της όμως εξαρτάται από
τεχνικοοικονομικούς παράγοντες, αλλά και από τη χρήση (ωράριο λειτουργίας) των χώρων.
Ένα προσεκτικά μονωμένο κτίριο με την απαιτούμενη από τους ισχύοντες κανονισμούς
θερμομόνωση, καλύπτει εν γένει τις ανάγκες ενός σωστά σχεδιασμένου από ενεργειακή
άποψη κτιρίου, αρκεί να προσεχθεί η μόνωση όλων των δομικών στοιχείων ώστε να
αποφεύγονται οι θερμογέφυρες (αμόνωτα ή περιορισμένης μονωτικής ικανότητας στοιχεία
του κελύφους), οι οποίες μπορεί να δημιουργήσουν «ευαίσθητα» σημεία στην οικοδομή,
ακόμα και συμπύκνωση υδρατμών.
- ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ Α∆ΙΑΦΑΝΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ (ΤΟΙΧΟΙ, ΟΡΟΦΕΣ, ∆ΑΠΕ∆Α)
- ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ (χρήση διπλών -ή τριπλών για πολύ ψυχρές
περιοχές, γενικά δεν συνιστώνται για τις Ελληνικές κλιματικές συνθήκες-η
βελτιωμένων υαλοπινάκων , θερμομονωτικών κουφωμάτων και, με τη χρήση κινητής
νυκτερινής μόνωσης -π.χ. θερμομονωτικά ρολά ή παντζούρια, θερμοκουρτίνες, κ.α.
Η θερμομόνωση του κτιρίου, το καλοκαίρι, πρέπει συνδυάζεται με τον απαιτούμενο
αερισμό, ιδιαίτερα το νυχτερινό.
Όταν δεν υπάρχει επαρκής αερισμός του κτιρίου, η αυξημένη μόνωση του κελύφους, πέραν
της προβλεπόμενης από τους κανονισμούς, επιβαρύνει τη θερμική λειτουργία του το καλο-
καίρι, καθώς εμποδίζει την «αποφόρτιση» του κτιρίου από τη συσσωρευμένη θερμότητα.
 ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ.
Η ηλιοπροστασία των ανοιγμάτων του κτιρίου είναι η βασικότερη τεχνική για τη μείωση
των θερμικών φορτίων ενός κτιρίου τη θερινή περίοδο.
Επιτυγχάνεται με τη χρήση κάθε είδους σκιάστρων (οριζόντιων η κατακόρυφων, σταθερών
κινητών κ.λ.π.)
Η ηλιοπροστασία των ανοιγμάτων θα πρέπει να εξασφαλίζει:
• την ελάχιστη εισερχόμενη ακτινοβολία το καλοκαίρι (με τη δυνατότητα όμως φυσικού
φωτισμού, αερισμού και θέας)
• να μην εμποδίζει τον απαραίτητο ηλιασμό κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Η ηλιοπροστασία των ανοιγμάτων εξαρτάται από τον προσανατολισμό τους.

4. Σχ. 134. Ηλιακό διάγραμμα για Βόρειο Γεωγραφικό πλάτος 36 0
Π.χ. στις 25 Φεβρουαρίου στις 10.00 π.μ. (για Γεωγραφικό πλάτος 360
), η θέση του ήλιου
είναι :γωνία αζιμουθίου (οριζόντια γωνία)~ 370
, γωνία ύψους 350
Σχ. 135
Προσανατολισμοί – Γενικές βιοκλιματικές αρχές.
Π. ΚΑΟΥΡΗ 112

5. 1.Εν γένει ο νότιος προσανατολισμός
ενδείκνυται στα κτίρια στο Βόρειο Ημι-
σφαίριο, καθώς συνδυάζει τον απαιτούμενο
ηλιασμό το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι
(που ο ήλιος βρίσκεται πιο ψηλά στον ορίζο-
ντα) δέχεται λιγότερη ακτινοβολία, η οποία
ελαχιστοποιείται με ένα απλό οριζόντιο
σκιάστρο
2. Ο βόρειος προσανατολισμός δέχεται
ελάχιστη ηλιακή πρόσπτωση το πρωί και
το βράδυ και ενδείκνυται και αυτός για
χώρους θερινής χρήσης ή με απαιτήσεις
σε σταθερό φωτισμό. Συνίσταται η
περιορισμένη χρήση ανοιγμάτων.
3. Τα ανατολικά και δυτικά ανοίγματα
δέχονται μεγάλα ποσά ηλιακής ακτινοβολίας
το καλοκαίρι (ενώ το χειμώνα πολύ μικρά).
Για τα ανατολικά και δυτικά παράθυρα, στα
οποία οι ηλιακές ακτίνες προσπίπτουν από
χαμηλά, απαιτείται σκίαση κατακόρυφου
τύπου.
Σχ. 136
Π. ΚΑΟΥΡΗ 113
ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
1. Σκίαση
Είναι η παρεμπόδιση των ηλιακών ακτίνων να φθάνουν στα παράθυρα. Η σκίαση αποτελεί
τη βασικότερη μέθοδος ηλιοπροστασίας.
Το ίδιο το σχήμα του κτιρίου (εσοχές, εξοχές, διατάξεις σε σχήμα Γ ή Π, διαμόρφωση
εσωτερικών αυλών ή στοών κ.λπ. – πχ. σχ. 137), η σχέση του με τα γειτονικά κτίρια(σχ.
138), οι διαμορφωμένες προεξοχές (όπως πρόβολοι στο νότο – σχ. 139) , η βλάστηση
(δέντρα και φυτά – σχ. 140), μπορούν να αποτελέσουν σύστημα σκίασης του κτιρίου.
Σχ.137. τομή κτιρίου με εσωτ. αίθριο Σχ. 138. τομή πολυόροφων κτιρίων

6. Σχ. 139 Σχ. 140
Η σωστή ηλιοπροστασία είναι βασική προϋπόθεση για το δροσισμό ενός κτιρίου, είτε αυτός
γίνεται με φυσικό είτε με τεχνητό τρόπο.
Στην πρώτη περίπτωση συνεισφέρει σημαντικά στη διατήρηση των θερμοκρασιών μέσα
στους χώρους σε ανεκτά επίπεδα και, συνεπώς στη βελτίωση των συνθηκών θερμικής
άνεσης. Στη δεύτερη περίπτωση συνεισφέρει σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας για
ψύξη του κτιρίου και στη μείωση του ηλεκτρικού φορτίου αιχμής που προκύπτει, καθώς
υπάρχει σημαντικά μειωμένη θερμική επιβάρυνση από την ηλιακή ακτινοβολία.
Είδη σκιάστρων :
Α.Ανάλογα με τη θέση τους
• Εξωτερικά (πρόβολοι, παντζούρια, ελαφρά πετάσματα κ.λ.π.)
• Ενδιάμεσα των υαλοπινάκων
• Εσωτερικά
Β.Ανάλογα με τη γεωμετρία τους
• Κατακόρυφα
• Περιστρεφόμενα (στόρια, κουρτίνες, κ.λπ.)
• Οριζόντια
Γ.Ανάλογα με τη δυνατότητα χειρισμού τους
• Σταθερά
• Κινητά
Η σκίαση αποτελεί και μέσο ελέγχου του φυσικού φωτισμού και, ιδιαίτερα, της
θάμβωσης, καθώς μειώνει την άμεση πρόσπτωση της ηλιακής ακτινοβολίας στους
χώρους. Συνεπώς, κατά την επιλογή του κατάλληλου σκιάστρου θα πρέπει να
λαμβάνεται υπόψη τόσο η θερμική, όσο και η οπτική του απόδοση όλο το χρόνο.
Μόνιμα εξωτερικά σκίαστρα.
Αποτελεσματικός σχεδιασμός τους γίνεται με τα ηλιακά διαγράμματα.
Για τη σκίαση νοτίων ανοιγμάτων, συστήνονται οριζόντιοι πρόβολοι, οι οποίοι, πάνω
από ένα νότια προσανατολισμένο παράθυρο επιτρέπει στο χειμερινό ήλιο, που
βρίσκεται χαμηλά στον ορίζοντα να περάσει στο εσωτερικό του κτιρίου, ενώ το καλοκαίρι
τον εμποδίζει. Το μέγεθος του προβόλου αυτού εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος
του τόπου στον οποίο βρίσκεται το κτίριο.
Στο παράδειγμα του σχ. 141 οι αναλογίες πού δίνονται έχουν μελετηθεί για την Αθήνα.
Οι πρόβολοι που εκτείνονται δεξιά και αριστερά των ανοιγμάτων είναι πιο αποτε-
λεσματικοί από προβόλους που καλύπτουν μόνο το πλάτος του παραθύρου (Σχ. 142)
Π. ΚΑΟΥΡΗ 114

7. Σχ. 141 Σχ. 142
Για τη σκίαση ανατολικών και δυτικών ανοιγμάτων, τα οριζόντια σκιάστρα δεν μπορούν
να ανακόψουν τις ηλιακές ακτίνες που έρχονται χαμηλά από την κατεύθυνση της
ανατολής ή της δύσης κατά τη διάρκεια το καλοκαιριού. Για το λόγο αυτό, στα ανατολικά
και δυτικά ανοίγματα προτιμώνται τα μόνιμα κατακόρυφα σκίαστρα. Βέβαια, η ύπαρξη
εντελώς αδιαφανούς κατακόρυφου στοιχείου σε παράθυρο, ακυρώνει τη λειτουργία του
σαν πηγή φυσικού φωτισμού.
Κινητά εξωτερικά και εσωτερικά σκίαστρα.
Εξωτερικά κινητά σκίαστρα μπορεί να είναι παντζούρια, περσίδες, τέντες, ρολά, κ.ά.
Είναι καλύτερο να χρησιμοποιούνται τα εξωτερικά σκίαστρα, καθώς πιο αποτελεσματικά
εμποδίζουν την ηλιακή ακτινοβολία πριν περάσει το περίβλημα του κτιρίου.
Η επιλογή τους γίνεται με τεχνικά (π.χ. αδυναμία εφαρμογής, αισθητική της πρόσοψης)
και οικονομικά κριτήρια (π.χ. υπερβολικό κόστος τοποθέτησης ). Στα εσωτερικά
σκίαστρα, εκτός από τα παραπάνω συγκαταλέγονται και οι κουρτίνες.
Μπορεί να γίνει συνδυασμός εξωτερικής σταθερής σκίασης με εσωτερική (π.χ.
Πρόβολος στο παράθυρο και κουρτίνα).
Επί πλέον, υπάρχουν σκίαστρα, συνήθως περσίδες, εσωτερικά του συστήματος του
παραθύρου, ενδιάμεσα από διπλούς υαλοπίνακες.
Κατά την επιλογή του σκιάστρου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα οπτικά χαρακτη-
ριστικά τους, δηλ. τι ποσό της ηλιακής ακτινοβολίας ανακλούν, τι απορροφούν και τι
αφήνουν να περάσει, καθώς και η συμβολή τους στα θέματα του φυσικού φωτισμού,
θέας και αερισμού.
Π. ΚΑΟΥΡΗ 115

8. Π. ΚΑΟΥΡΗ 116
Ένας οικονομικός συνδυασμός σκιάστρων σε συνήθη κτίρια είναι σταθερά δομικά
στοιχεία (οριζόντια ή κατακόρυφα, ανάλογα με τον προσανατολισμό) και εσωτερικά
βενετικά στόρια, τα οποία επί πλέον, μπορούν να συνεισφέρουν και στη βελτίωση των
συνθηκών φυσικού φωτισμού (περιορίζοντας τη θάμβωση που προκαλείται από τα
παράθυρα, μέσω της εκτροπής των ηλιακών ακτίνων προς την οροφή).
Μια άλλη τεχνική, η οποία είναι ιδανική για μεσογειακά κλίματα είναι η χρήση των
παραδοσιακών παντζουριών με κινητά τμήματα και περιστρεφόμενες περσίδες, που
εξασφαλίζουν ελεγχόμενη είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας (ηλιοπροστασία, ρύθμιση
φυσικού φωτισμού) και δυνατότητα αερισμού, αλλά και νυχτερινή θερμική προστασία για
το χειμώνα.
2. Ειδικοί υαλοπίνακες
’Αλλος τρόπος ηλιοπροστασίας των ανοιγμάτων είναι η χρήση ειδικών υαλοπινάκων
(τζαμιών). Υπάρχουν διάφορα είδη τέτοιων υαλοπινάκων: έγχρωμοι, απορροφητικοί,
ανακλαστικοί, ημιδιαφανείς, επιλεκτικοί, ηλεκτροχρωμικοί κ.ά. με μεγάλη ποικιλία
θερμικών και οπτικών ιδιοτήτων, κατάλληλοι για εφαρμογή σε κτίρια διαφόρων τύπων
-Ανακλαστικοί υαλοπίνακες : Ανακλούν
σημαντικό μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας.
Συνιστώνται για τη μείωση των ηλιακών
κερδών, αλλά μπορεί να προκαλέσουν
θάμβωση στον περιβάλλοντα χώρο και στα
γύρω κτίρια.
-Έγχρωμοι υαλοπίνακες : Με τη βοήθεια
χημικής επεξεργασίας παρουσιάζουν
χαμηλή θερμοπερατότητα, αλλά και
μειωμένη φωτοδιαπερατότητα.
-Απορροφητικοί υαλοπίνακες :
Απορροφούν σημαντικό μέρος της ηλιακής
ακτινοβολίας (περιορίζουν τη θερμοπε-
ρατότητα χωρίς να μειώνουν σημαντικά τη
φωτοδιαπερατότητα). Έχουν το πλεονέ-
κτημα, σε σχέση με τους ανακλαστικούς,
ότι δεν δημιουργούν θάμβωση στον
περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου.
-Επιλεκτικοί υαλοπίνακες χαμηλού
συντελεστή εκπομπής (Low-e) :
Εμποδίζουν μεγάλο μέρος της θερμικής
ακτινοβολίας είτε να εισέρχεται προς το
κτίριο, είτε να εκπέμπεται προς το
εξωτερικό περιβάλλον. (ανάλογα με τον
Σχ. 143. Σχηματική παράσταση του τρόπου
ανάκλασης, απορρόφησης και διάχυσης της ηλιακής
ακτινοβολίας σε απλούς και διπλούς υαλοπίνακες και
διάφανο υλικό.
(τρόπο με τον οποίο τοποθετούνται).
-Θερμομονωτικοί υαλοπίνακες : Εκτός από τους συνήθεις διπλούς (ή τριπλούς)
υαλοπίνακες, αυξημένη θερμομονωτική ικανότητα έχουν υαλοπίνακες που στο διάκενό
τους περιέχουν άλλο αέριο (π.χ. αργό) αντί για αέρα. Συνιστώνται σε κτίρια με μεγάλα
ανοίγματα, όπου απαιτείται υψηλή θερμομόνωση του κελύφους.

9. 3. Βλάστηση
Ιδιαίτερα αποτελεσματική μέθοδος ηλιοπροστασίας του κτιρίου και των ανοιγμάτων του
είναι και η χρήση βλάστησης είτε με κατάλληλα φυτεμένα φυλλοβόλα ή αειθαλή δέντρα,
είτε με άλλα φυτά σε κατάλληλες θέσεις (σχ. 144).
Τα φυλλοβόλα δέντρα έχουν το πλεονέκτημα ότι παρέχουν σταδιακή ηλιοπροστασία
από την άνοιξη ως και το φθινόπωρο, ενώ το χειμώνα αφήνουν τις ωφέλιμες ηλιακές
ακτίνες να εισχωρούν στο κτίριο και έτσι, αποτελούν ιδανική λύση για νότιο
προσανατολισμό. (σχ.145)
Ιδιαίτερα ωφέλιμη είναι η σκίαση που παρέχουν τα δέντρα (είτε αειθαλή είτε φυλλοβόλα)
σε ανοίγματα με ανατολικό ή/και δυτικό προσανατολισμό.
Σχ. 144
Σχ. 145
Εκτός, όμως, από τη σκίαση του κτιρίου, η βλάστηση έχει την ιδιότητα να παρέχει
δροσισμό από την εξάτμιση μέσω των φυλλωμάτων και συχνά, να εμποδίζει ή να
κατευθύνει τους ανέμους προς ή από το κτίριο κατά το δοκούν, συντελώντας έτσι στο
φυσικό δροσισμό ή τη θερμική προστασία του.
Τέλος, η βλάστηση συντελεί στη δημιουργία ευνοϊκού μικροκλίματος με αποτέλεσμα να
περιορίζεται η θερμική επιβάρυνση του κτιρίου κατά τις θερμές περιόδους, αλλά και να
δημιουργείται ευχάριστη ατμόσφαιρα για την παραμονή των ενοίκων εκτός του κτιρίου
για μεγάλες περιόδους του χρόνου
ΗΛΙΑΣΜΟΣ – ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΗΛΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Η ηλιακή ακτινοβολία, περνάει μέσα από τα ανοίγματα (παράθυρα) στους εσωτερικούς
χώρους του κτιρίου και τους θερμαίνει. Σημαντική συνεισφορά στην εξοικονόμηση
ενέργειας για τη θέρμανση ενός κτιρίου αποτελεί η αξιοποίηση της ενέργειας πού
προέρχεται από τον ηλιασμό.
Οι προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας είναι:
Π. ΚΑΟΥΡΗ 117

10. Π. ΚΑΟΥΡΗ 118
• Να υπάρχουν επαρκούς επιφάνειας ανοίγματα (παράθυρα), που να «βλέπουν» απ’
ευθείας τον ήλιο για αρκετές ώρες την ημέρα το χειμώνα. Για το λόγο αυτό συνιστάται ο
νότιος προσανατολισμός, ο οποίος είναι ο μόνος που «βλέπει» αρκετές ώρες τον ήλιο το
χειμώνα.
• Να είναι το κτίριο καλά θερμομονωμένο, ώστε να μη «χάνεται» θερμότητα από τις
εξωτερικές του επιφάνειες (τοίχους, παράθυρα, χαραμάδες, οροφές, δάπεδα).
• Να υπάρχουν εσωτερικά στο κτίριο υλικά με μεγάλη θερμοχωρητικότητα, ώστε να
«αποθηκεύεται» μέρος της θερμότητας από την ηλιακή ενέργεια και έτσι να έχουμε
χώρους αρκετά (όχι υπερβολικά) θερμούς όλες τις ώρες του εικοσιτετραώρου κατά τις
οποίες χρησιμοποιούνται. Τα υλικά αυτά πρέπει να είναι μεγάλης μάζας (όπως
κεραμικές πλάκες στο δάπεδο, μπετόν, συμπαγή τούβλα ή πέτρα εσωτερικά στους
τοίχους) ώστε να έχουν την απαιτούμενη θερμοχωρητικότητα.
• Να είναι το κτίριο σωστά διαρρυθμισμένο, ώστε οι χώροι που απαιτούν περισσότερη
θέρμανση να δέχονται την περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία.
Απαιτείται σωστός προσανατολισμός των ανοιγμάτων.
- Νότια ανοίγματα δέχονται την περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία το χειμώνα και, με το
κατάλληλο οριζόντιο σκίαστρο, ελάχιστη το καλοκαίρι.
- Ανοίγματα στο βορρά βοηθούν στην καλύτερη ποιότητα φωτισμού στο χώρο γιατί
δέχονται μόνο διάχυτο και όχι άμεσο φως, συνιστώνται για το καλοκαίρι, αλλά πρέπει να
είναι περιορισμένης επιφάνειας γιατί παρουσιάζουν μεγάλες απώλειες και ελάχιστα
κέρδη το χειμώνα.
- Ανατολικά και δυτικά ανοίγματα έχουν τη χειρότερη συμπεριφορά όλο το χρόνο, γι΄
αυτό συνιστώνται μόνο όπου είναι απαραίτητα για λόγους φωτισμού ή θέας. Ιδιαίτερα τα
δυτικά ανοίγματα είναι πολύ δυσμενή το καλοκαίρι, καθώς δέχονται άμεσα ήλιο μετά το
μεσημέρι.
Ονομάζουμε παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης τα δομικά στοιχεία του κτιρίου,
που, αξιοποιώντας τους νόμους μεταφοράς θερμότητας συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια,
την αποθηκεύουν υπό μορφή θερμότητας και τη διανέμουν στο χώρο. Η συλλογή της
ηλιακής ενέργειας κυρίως βασίζεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και ειδικότερα, στην
είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας μέσω του γυαλιού ή άλλου διαφανούς υλικού και τον
εγκλωβισμό της προκύπτουσας θερμότητας στο εσωτερικό του χώρου που καλύπτεται
από το γυαλί. Τα ηλιακά συστήματα διακρίνονται σε συστήματα άμεσου και έμμεσου
κέρδους.
1. Παθητικά ηλιακά συστήματα άμεσου κέρδους
Ως σύστημα άμεσου κέρδους ορίζεται το σύστημα το οποίο αξιοποιεί την ηλιακή
ενέργεια, η οποία συλλέγεται από ανοίγματα κατάλληλου προσανατολισμού για
θέρμανση των χώρων.
Αποτελείται από:
- Τα ανοίγματα, κατάλληλα τοποθετημένα και διαστασιολογημένα,
- Την απαιτούμενη θερμική μάζα (χρήση υλικών υψηλής θερμοχωρητικότητας)
- Την κατάλληλη θερμική προστασία (μόνωση του περιβλήματος, διπλοί υαλοπίνακες,
νυκτερινή μόνωση), αλλά και την απαιτούμενη ηλιοπροστασία κατά τους θερινούς
μήνες.
Η λειτουργία του συστήματος βασίζεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου: Η ηλιακή
ενέργεια συλλέγεται από τους υαλοπίνακες, τους οποίους και διαπερνά κατά το
μεγαλύτερο μέρος της, μέρος αυτής αποδίδεται σε μορφή θερμότητας άμεσα στον αέρα
του χώρου, ενώ μέρος αποθηκεύεται στη μάζα του κτιρίου (τοίχοι, δάπεδα, οροφές, όταν
αυτά έχουν επαρκή θερμοχωρητικότητα) και αποδίδεται στο χώρο με χρονική υστέρηση.
Προϋποθέσεις σωστής εφαρμογής:

11. - Συνιστάται νυκτερινή προστασία των ανοιγμάτων, για τον περιορισμό των θερμικών
απωλειών τη νύχτα με κινητά θερμομονωτικά παντζούρια, ρολά ή κουρτίνες.
-Απαιτείται ηλιοπροστασία για αποφυγή της θερινής υπερθέρμανσης, η οποία πρέπει
εξασφαλίζεται από τη σκίαση των ανοιγμάτων.
2. Παθητικά ηλιακά συστήματα εμμέσου κέρδους.
Συστήματα έμμεσου κέρδους είναι τα παθητικά ηλιακά συστήματα που συλλέγουν την
ηλιακή ενέργεια και την αποδίδουν με έμμεσο τρόπο στους εσωτερικούς χώρους του
κτιρίου, μέσω είτε δομικών στοιχείων είτε ανοιγμάτων διαφόρων ειδών (θυρίδων,
αγωγών, κ.ά.). Συνήθως προσαρτώνται σε νότιες όψεις κτιρίων (συνιστάται μέχρι 30ο
απόκλιση από το Νότο).
Τα συστήματα έμμεσου κέρδους διακρίνονται εν γένει στις εξής κατηγορίες:
• Ηλιακοί τοίχοι
• Ηλιακοί χώροι - θερμοκήπια
• Ηλιακά αίθρια
• Συστήματα απομονωμένου κέρδους (εκτός του κτιριακού περιβλήματος)
2.1. ΗΛΙΑΚΟΙ ΤΟΙΧΟΙ
2.1α. Τοίχοι θερμικής αποθήκευσης
Οι τοίχοι θερμικής αποθήκευσης αποτελούνται από τοίχο κατασκευασμένο από υλικά
υψηλής θερμοχωρητικότητας όπως σκυρόδεμα, πέτρα, συμπαγή τούβλα, ή δοχεία που
περιέχουν νερό.
Η εξωτερική τους επιφάνεια είναι σκούρου χρώματος για αύξηση της απορρόφησης της
ηλιακής ακτινοβολίας.
Η απορροφώμενη ακτινοβολία μεταδίδεται με αγωγή, ακτινοβολία και συναγωγή
(μεταφορά μέσω του αέρα) στον εσωτερικό χώρο.
Οι τοίχοι θερμικής αποθήκευσης μπορεί να είναι:
- Απλοί τοίχοι μάζας (μη θερμοσιφωνικής ροής, χωρίς θυρίδες) είτε συμπαγούς
κατασκευής, είτε αποτελούμενοι από δοχεία νερού. (σχ. 146)
Σχ. 146 Σχ. 147. Ηλιοπροστασία τοίχων μάζας το καλοκαίρι.
Π. ΚΑΟΥΡΗ 119

12. σχ. 146
- Τοίχοι μάζας θερμοσιφωνικής ροής (Trombe - Michel) (σχ. 147, 148)
ΣΧ. 147. Λειτουργία τοίχου Trompe το χειμώνα- ημέρα. Σχ. 148
Οι θυρίδες του τοίχου βρίσκονται στο άνω και κάτω τμήμα του και κατά τη διάρκεια της
ημέρας το χειμώνα παραμένουν ανοικτές. Έτσι, μέρος της θερμικής ενέργειας που
συσσωρεύεται στο διάκενο (μεταξύ τοίχου και υαλοστασίου) μεταφέρεται με φυσική
κυκλοφορία του αέρα από τις θυρίδες στο επάνω μέρος του τοίχου στον εσωτερικό
χώρο. Αντίστοιχα, ο ψυχρός αέρας του χώρου μεταφέρεται μέσω των θυρίδων στο κάτω
μέρος του τοίχου στο διάκενο, όπου και θερμαίνεται και ανέρχεται, δημιουργώντας
συνεχή ροή θερμότητας προς το χώρο. Κατά τη διάρκεια της νύκτας και τις νεφοσκεπείς
ημέρες οι θυρίδες στο επάνω μέρος του τοίχου μπορούν να παραμένουν κλειστές, ώστε
να εμποδίζεται η αντίστροφη κίνηση του θερμού αέρα από το χώρο προς την εξωτερική
ψυχρή επιφάνεια του υαλοπίνακα.
Για όλους τους τοίχους θερμικής αποθήκευσης απαιτείται ηλιοπροστασία της
συλλεκτικής επιφάνειας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού με κινητά εξωτερικά
πετάσματα. Παράλληλα, συνιστάται κατά τη διάρκεια της νύχτας να ανοίγουν τμήματα
Π. ΚΑΟΥΡΗ 120

13. του υαλοστασίου, ώστε ο αέρας που βρίσκεται στο διάκενο, να κατευθύνεται προς το
εξωτερικό περιβάλλον, παρασύροντας και τον αέρα του εσωτερικού χώρου
2.2. ΗΛΙΑΚΟΙ ΧΩΡΟΙ (Θερμοκήπια)
Είναι κλειστοί χώροι, με μεγάλο ποσοστό γυάλινης επιφάνειας, οι οποίοι
προσαρτώνται ή ενσωματώνεται σε τμήμα του κτιριακού κελύφους.
Για την αποτελεσματική του λειτουργία τους απαιτούνται:
• νότιος προσανατολισμός ( ± 30ο
N)
• θυρίδες ή και άλλα ανοίγματα (παράθυρα ή πόρτες) προς το εσωτερικό του κτιρίου
• σύστημα σκιασμού και αερισμού
Σχ. 149. Σχηματική παράσταση λειτουργίας του θερμοκηπίου.
Για τη μείωση των θερμικών απωλειών κατά τη χειμερινή περίοδο, συνιστάται η
νυχτερινή προστασία του υαλοστασίου με θερμομονωτικά εσωτερικά πετάσματα, εκτός
αν το τμήμα του κτιριακού κελύφους, με το οποίο ο ηλιακός χώρος βρίσκεται σε επαφή,
είναι θερμομονωμένο
Ειδικότερα, σε περιοχές όπου παρατηρούνται πολύ χαμηλές θερμοκρασίες κατά τη
διάρκεια της χειμερινής περιόδου, συνιστάται η εφαρμογή διπλών υαλοπινάκων στον
ηλιακό χώρο.
Για την αποφυγή υπερθέρμανσης κατά τη θερινή περίοδο απαιτείται σκιασμός της
γυάλινης επιφάνειας του θερμοκηπίου, με εξωτερικά - κατά προτίμηση - κινητά
σκίαστρα, με σταθερά στέγαστρα, ή με φυλλοβόλο βλάστηση.
Στην Ελλάδα, από μετρήσεις και προσομοιώσεις που έγιναν σε κατοικίες που
εφαρμόζουν θερμοκήπια προκύπτει ότι αυτά συνεισφέρουν σε εξοικονόμηση ενέργειας
για θέρμανση της τάξης του 13 με 30%.
2.3. ΗΛΙΑΚΟ ΑΙΘΡΙΟ
Ο αιθριακός χώρος ενός κτιρίου ο οποίος επικαλύπτεται με υαλοστάσια αποτελεί ένα
άλλο σύστημα έμμεσου ηλιακού κέρδους, το ηλιακό αίθριο. (σ. 150)
Η ηλιακή ενέργεια συλλέγεται από το γυάλινο στοιχείο της οροφής, συσσωρεύεται στον
εσωτερικό χώρο του αιθρίου και μέρος της μεταφέρεται στους περιβάλλοντες εσωτερικούς
χώρους του κτιρίου ή των κτιρίων μέσω των ανοιγμάτων τους, ενώ μέρος αποθηκεύεται στα
δομικά στοιχεία.
Κατά τη θερινή περίοδο όμως, για την αποφυγή υπερθέρμανσης, απαιτείται αερισμός του
αιθρίου μέσω ανοιγμάτων στη γυάλινη οροφή καθώς και πλήρης σκιασμός της.
Π. ΚΑΟΥΡΗ 121

14. Σχ. 150
Το αίθριο χρησιμεύει και για το
φυσικό φωτισμό των χώρων,
άρα συμβάλλει και με άλλο
τρόπο στην εξοικονόμηση
ενέργειας.
Η κάλυψη υπάρχοντος αιθρίου,
είναι μία λύση πού μπορεί να
εφαρμοστεί σε υφιστάμενο
κτίριο, υπό προϋποθέσεις και
μετά από κατάλληλη μελέτη
2.4. ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΠΟΜΟΝΩΜΕΝΟΥ ΚΕΡ∆ΟΥΣ:
Συνίσταται στην αποθήκευση υλικού μεγάλης θερμοχωρητικότητας (νερό , λιθοπλήρωση) ,
εκτός του κτιριακού περιβλήματος.
Με χρήση συστημάτων αγωγών και εκμετάλλευση της φυσικής ροής του αέρα από τα
ψυχρότερα στα θερμότερα σημεία, επιτυγχάνεται η μεταφορά της ενέργειας που έχει
αποθηκευτεί στο υλικό, στο εσωτερικό της κατοικίας (σχ. 151)
Σχ. 151
ΦΥΣΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ- ∆ΡΟΣΙΣΜΟΣ
Με το φυσικό δροσισμό, εκτός της εξοικονομούμενης ενέργειας, βελτιώνονται σημαντικά
οι συνθήκες άνεσης μέσα στους χώρους, ακόμα και σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες.
Από μετρήσεις σε βιοκλιματικά δροσιζόμενες κατοικίες στην Ελλάδα προκύπτει ότι η
θερμοκρασία μέσα στα κτίρια είναι σημαντικά χαμηλότερη από την εξωτερική
θερμοκρασία (ως και 10 °C ), ενώ παράλληλα παρατηρούνται συνθήκες άνεσης σε πολύ
υψηλότερες θερμοκρασίες (ως και 31,5 °C ), καθώς λόγω των δροσερών δομικών
στοιχείων και των ρευμάτων αέρα μέσα στους χώρους η παραμονή των ενοίκων γίνεται
ευχάριστη.
Συνοποτικά αναφέρονται οι βασικές τεχνικές φυσικού αερισμού - δροσισμού:
1. ∆ΙΑΜΠΕΡΗΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ (ημερήσιος η νυχτερινός) – σχ. 152
∆ιαμπερής αερισμός επιτυγχάνεται με κατάλληλο σχεδιασμό των ανοιγμάτων στο
κέλυφος και στις εσωτερικές τοιχοποιίες. Θυρίδες στο άνω και κάτω τμήμα των
Π. ΚΑΟΥΡΗ 122

15. διαχωριστικών εσωτερικών τοίχων επιτρέπουν την κίνηση του αέρα στους εσωτερικούς
χώρους και την απομάκρυνση της συσσωρευμένης θερμικής ενέργειας.
Ο νυχτερινός διαμπερής αερισμός είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός κατά τη
διάρκεια της θερινής περιόδου, ιδιαίτερα τις θερμές ημέρες, κατά τις οποίες ο
ημερήσιος αερισμός δεν είναι δυνατός.
Η θέση του κτιρίου σε σχέση με τον πολεοδομικό ιστό, και εν γένει εξωτερικά εμπόδια
διευκολύνουν ή ενισχύουν την είσοδο του αέρα μέσα στο κτίριο. Πλευρικοί τοίχοι
προσαρτημένοι στα ανοίγματα (ανεμοπτερύγια) μπορούν να εκτρέψουν τον άνεμο
εσωτερικά στο κτίριο, ενισχύοντας έτσι τη δυνατότητα φυσικού αερισμού.
Σχ. 152 Σχ. 153
2. ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ (φαινόμενο φυσικού ελκυσμού)- καμινάδα η
πύργος αερισμού – σχ. 153
Η καμινάδα αερισμού λειτουργεί αξιοποιώντας το φαινόμενο του φυσικού ελκυσμού,
καθώς ο θερμός αέρας κινείται προς τα επάνω και έτσι δημιουργείται ρεύμα στο
εσωτερικό των χώρων, μεταφέροντας τη θερμότητα εκτός του κτιρίου. Η λειτουργία της
καμινάδας αερισμού γίνεται σε συνδυασμό με κατάλληλα ανοίγματα του κτιρίου. Όταν
δεν υπάρχει έντονο ρεύμα αέρα γύρω από το κτίριο, το σύστημα μπορεί να λειτουργεί με
ανεμιστήρα (υβριδικός αερισμός), ο οποίος ενσωματώνεται στο υψηλότερο τμήμα της
καμινάδας, εξασφαλίζοντας συνεχή εναλλαγή του εσωτερικού αέρα
3. ΗΛΙΑΚΗ ΚΑΜΙΝΑ∆Α (σχ. 154)
Πρόκειται για κατασκευή καμινάδας, η οποία φέρει στη
νότια η νοτιοδυτική επιφάνειά της ( ± 30 ο
Ν)
υαλοπίνακα αντί τοιχοποιίας (εν γένει έναν μικρό
ηλιακό τοίχο) και περσίδες στο άνω τμήμα αυτής της
πλευράς.
Η λειτουργία της συμβάλλει στον αερισμό και στην
απομάκρυνση της υγρασίας από τους εσωτερικούς
χώρους, καθώς μέσω της υψηλής θερμοκρασίας του
αέρα που προκύπτει μέσα στην καμινάδα, ενισχύεται
σημαντικά το φαινόμενο του φυσικού ελκυσμού και
συνεπώς της ανανέωσης του αέρα μέσα στους
χώρους. Καθώς επιτυγχάνει διαρκή ανανέωση του
εσωτερικού αέρα, η ηλιακή καμινάδα συνιστάται σε
περιοχές με υψηλή σχετική υγρασία κατά τη θερινή
περίοδο.
Σχ. 154
Π. ΚΑΟΥΡΗ 123

16. 4. ΕΞΑΤΜΙΣΤΙΚΟΣ ∆ΡΟΣΙΣΜΟΣ
Σε περιοχές με σχετικά χαμηλή υγρασία, μπορεί να επιτευχθεί δροσισμός με την
εξάτμιση νερού.
Ο αέρας, διερχόμενος από κάποιο σώμα νερού και προκαλώντας την εξάτμισή του,
ψύχεται, ενώ εμπλουτίζεται με υδρατμούς.
Οι τεχνικές εξατμιστικού δροσισμού περιλαμβάνουν τη χρήση σωμάτων νερού (όπως
λίμνες ή σιντριβάνια – φωτ 98) σε εσωτερικές αυλές και αίθρια.και ο ψεκασμός των
δωμάτων μπαλκονιών, αυλών με νερό, πότισμα φυτών κ.λ.π..
1. ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
Όλες οι εξωτερικές επιφάνειες των κτιρίων ακτινοβολούν θερμότητα κατά τη διάρκεια της
νύχτας προς τον ουρανό (σχ. 155). Όσο πιο καθαρός είναι ο ουρανός (χωρίς σύννεφα)
και όσο χαμηλότερη είναι η υγρασία που περιέχει ο αέρας, τόσο μεγαλύτερο είναι το
ποσό ακτινοβολίας που εκπέμπεται.
Για να είναι αποτελεσματική η νυχτερινή ακτινοβολία θα πρέπει οι επιφάνειες που
ακτινοβολούν να έχουν «θέα» του ουρανού. Κατά συνέπεια, οι οροφές των κτιρίων
ακτινοβολούν το μεγαλύτερο ποσό θερμότητας.
Σαν τεχνικές δροσισμού με νυχτερινή ακτινοβολία αναφέρονται : 1) το σύστημα
δροσισμού οροφής με ακτινοβολητή και 2) οι λίμνες οροφής.
Φωτ. 98 Σχ. 155
2. ΨΥΞΗ ΜΕΣΩ Ε∆ΑΦΟΥΣ
Επιτυγχάνεται με
- Κατασκευή υπόσκαφων ή ημιυπόσκαφων κτιρίων
Η κατασκευή υπόσκαφων ή ημιυπόσκαφων κτιρίων, (σχ. 156) συνεισφέρει σημαντικά
στη μείωση του ψυκτικού φορτίου των κτιρίων. Κατά τους θερμούς μήνες, το έδαφος
βρίσκεται σε αρκετά χαμηλότερη θερμοκρασία από το εξωτερικό περιβάλλον και,
ερχόμενο σε επαφή με το κτιριακό κέλυφος, βοηθά στην απομάκρυνση της θερμότητας
από το κτίριο. Το χειμώνα, η επαφή του κτιρίου με το έδαφος μειώνει τις θερμικές
απώλειες προς το ψυχρό περιβάλλον.
Σε περιοχές με πολύ ψυχρούς χειμώνες συνιστάται η θερμομόνωση του κτιριακού
κελύφους, ώστε να μειώνονται οι θερμικές απώλειες προς το έδαφος, ενώ σε περιοχές
με θερμά καλοκαίρια, το κτίριο συνιστάται να παραμένει αμόνωτο ώστε να διευκο-
λύνεται η μετάδοση της θερμότητας με αγωγή προς το έδαφος. Στα σημεία κοντά στην
επιφάνεια του εδάφους, τα οποία βρίσκονται σε θερμοκρασία που πλησιάζει αυτή του
Π. ΚΑΟΥΡΗ 124

17. Π. ΚΑΟΥΡΗ 125
εξωτερικού αέρα, συνιστάται περιμετρική θερμομόνωση για παρεμπόδιση της
μετάδοσης της θερμότητας στο κτίριο
- Υπεδάφιο σύστημα αγωγών (σχ. 157)
Πρόκειται για σύστημα μεταλλικών αγωγών (ή PVC) που τοποθετούνται σε βάθος 1-3μ.
Χρησιοποιείται για την ψύξη των κτιρίων το καλοκαίρι, οπότε και αξιοποιεί το έδαφος ως
απαγωγέα της θερμότητας. Ο αέρας εισάγεται είτε από το εξωτερικό περιβάλλον είτε
από το εσωτερικό του κτιρίου, κυκλοφορεί στο δίκτυο αγωγών με τη βοήθεια φυσητήρων
και εισέρχεται στο κτίριο ψυχρότερος.
Παράλληλα, το σύστημα λειτουργεί και το χειμώνα, συμβάλλοντας στην προθέρμανση
του ψυχρού εξωτερικού αέρα, καθώς το έδαφος είναι το χειμώνα θερμότερο από τον
εξωτερικό αέρα.
Σχ. 156 Σχ. 157
3. ΥΒΡΙ∆ΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ
Ονομάζεται έτσι ο αερισμός – δροσισμός με τη χρήση ανεμιστήρων. Η χρήση
ανεμιστήρων, ιδιαίτερα ανεμιστήρων οροφής, ενισχύει το φαινόμενο του φυσικού
αερισμού, με ελάχιστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Επί πλέον, συνεισφέρει στην
επίτευξη θερμικής άνεσης σε θερμοκρασίες υψηλότερες από τις συνήθεις (περίπου 2-3
°C), καθώς με την κίνηση του αέρα που δημιουργείται μεταφέρεται θερμότητα από το
ανθρώπινο σώμα. Πρακτικά, η χρήση ανεμιστήρων οροφής μειώνει την αναγκαιότητα
χρήσης κλιματιστικών συστημάτων στα κτίρια για πολλές ώρες το χρόνο.
Από μελέτες σε κτίρια κατοικιών και σχολείων στην Ελλάδα προκύπτει ότι η χρήση
ανεμιστήρων οροφής σε κτίρια που εφαρμόζουν κατάλληλες τεχνικές φυσικού
δροσισμού (επαρκή σκίαση και νυχτερινό αερισμό) πρακτικά καταργεί την ανάγκη
εγκατάστασης κλιματιστικού συστήματος, καθώς συντελεί στη δημιουργία συνθηκών
θερμικής άνεσης σε σχετικά υψηλές μεν θερμοκρασίες, οι οποίες, όμως, στα φυσικά
δροσιζόμενα κτίρια είναι αρκετά χαμηλότερες από τις εξωτερικές.
Αντίστοιχα, σε κτίρια του τριτογενή τομέα (γραφεία κ.λ.π) η χρήση των ανεμιστήρων
οροφής μειώνει σημαντικά τις ώρες λειτουργίας του συστήματος κλιματισμού, αλλά και
αυξάνει την απόδοσή τους την ώρα λειτουργία τους, καθώς ανεβάζει σημαντικά τη
θερμοκρασία ρύθμισης του θερμοστάτη (π.χ. από τους 26 °C στους 29 °C ).
ΦΥΣΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ
Η αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού στοχεύει στην επίτευξη οπτικής άνεσης μέσα στα
κτίρια και στην εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας.

18. Ιδιαίτερη σημασία κατά το σχεδιασμό των συστημάτων φυσικού φωτισμού έχει η κατά το
δυνατόν μεγαλύτερη κάλυψη των απαιτήσεων σε φωτισμό από το φυσικό φως.
Θα πρέπει, μέσω των κατάλληλων συστημάτων και τεχνικών, να εξασφαλίζεται στους
εσωτερικούς λειτουργικούς χώρους επαρκής ποσότητα (στάθμη φωτισμού), αλλά και
ομαλή κατανομή, ώστε να αποφεύγονται έντονες διαφοροποιήσεις της στάθμης, οι
οποίες προκαλούν φαινόμενο «θάμβωσης». Τόσο η επάρκεια όσο και η κατανομή του
φωτισμού εξαρτώνται από τα γεωμετρικά στοιχεία του χώρου και των ανοιγμάτων, αλλά
και από τα φωτομετρικά χαρακτηριστικά των αδιαφανών επιφανειών (χρώμα/υφή) και
των υαλοπινάκων (φωτοδιαπερατότητα/ανακλαστικότητα).
Οι βασικότερες τεχνικές φυσικού φωτισμού είναι:
• Κατακόρυφα ανοίγματα (παράθυρα-φεγγίτες) κατάλληλων γεωμετρικών διαστάσεων
• Ανοίγματα οροφής
• Αίθρια
• Φωταγωγοί
• Ειδικοί Υαλοπίνακες
• Πρισματικά φωτοδιαπερατά υλικά
• ∆ιαφανή μονωτικά υλικά
• Ράφια φωτισμού-ανακλαστήρες, περσίδες
• Σκίαστρα
1. ΑΙΘΡΙΑ
Ανάλογα με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του αιθρίου και τα οπτικά χαρακτηριστικά
των επιφανειών του (ανακλαστικότητα των τοίχων και του δαπέδου, οπτικά
χαρακτηριστικά των υαλοπινάκων που βρίσκονται στους χώρους που περιβάλλουν το
αίθριο ή και στην οροφή), επηρεάζεται και η στάθμη φωτισμού των χώρων.
Για το λόγο αυτό, θα πρέπει κατά το σχεδιασμό των αιθρίων να συνυπολογίζονται οι
επιδράσεις των χαρακτηριστικών αυτών στην οπτική άνεση των εσωτερικών χώρων,
πάντα σε συνδυασμό με την επίδρασή τους στη συνολική ενεργειακή συμπεριφορά του
κτιρίου
2.ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΟΡΟΦΗΣ
Παρουσιάζουν ορισμένα πλεονεκτήματα σε σχέση με τα ανοίγματα στην τοιχοποιία:
• Παρέχουν μεγάλη ποσότητα διάχυτου φως από τον ουράνιο θόλο.
• Λόγω της θέσης τους, συντελούν στην ομοιόμορφη κατανομή του φυσικού φωτός
μέσα στους χώρους.
Έχουν το μειονέκτημα ότι δέχονται μεγαλύτερη ηλιακή πρόπτωση το καλοκαίρι από ότι
το χειμώνα. Συχνά συνιστώνται κατακόρυφα ή κεκλιμένα ανοίγματα στην οροφή, σε
συνδυασμό με διατάξεις σκιασμού (ανακλαστήρες, περσίδες, ή κινητά πετάσματα).
3. ∆ΙΑΦΑΝΗ ΜΟΝΩΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ (φωτ. 99)
Είναι φωτοδιαπερατά υλικά υψηλής
θερμομονωτικής ικανότητας, τα οποία
αντικαθιστούν τμήματα της εξωτερικής τοιχοποιίας.
Η διαφανής μόνωση εν γένει είναι διαχυτική και έχει
πολύ καλές οπτικές ιδιότητες, συνδυάζοντας
θερμομονωτικές ικανότητες μιας τοιχοποιίας (2-3
φορές υψηλότερη θερμομονωτική ικανότητα από
τους διπλούς υαλοπίνακες). Η διαφανής μόνωση
μπορεί να τοποθετηθεί σε τοίχους ή και οροφές.
Φωτ. 99 Πηγη www.tsb.wetterau.de
Π. ΚΑΟΥΡΗ 126

19. 4. ΦΩΤΑΓΩΓΟΙ (φωτ. 100, 101)
Εν γένει οι φωταγωγοί θα πρέπει
να έχουν επιφάνειες
ανακλαστικές.
Τα δε ανοίγματα που βλέπουν σε
αυτούς συνιστάται να έχουν στην
ποδιά τους ανακλαστήρα, ώστε
να διοχετεύεται το φως στους
εσωτερικούς χώρους.
Φωτ. 100, 101
ΠΗΓΗ: SolaLighting Limited
Sales & marketing UK & Eire for
Solatube® tubular skylights
5. ΠΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΦΩΤΟ∆ΙΑΠΕΡΑΤΑ ΥΛΙΚΑ (φωτ. 102)
Είναι στοιχεία που διαθλούν την προσπίπτουσα ακτινοβολία και μπορούν να
αποκλείσουν πλήρως την είσοδο ή να αλλάξουν την κατεύθυνση της εισερχόμενης
ακτινοβολίας. Εν γένει είναι ημιδιαφανή και άρα δεν συνιστώνται εκεί που είναι
επιθυμητή η θέα προς τα έξω.
Φωτ. 102
5. ΡΑΦΙΑ ΦΩΤΙΣΜΟΥ – ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΣΙ∆ΕΣ
Τα ράφια φωτισμού είναι επίπεδα ή καμπύλα σταθερά στοιχεία, με ανακλαστική
επιφάνεια, που στερεώνονται στα πλαίσια των ανοιγμάτων και κατευθύνουν την
προσπίπτουσα ακτινοβολία προς τις εσωτερικές επιφάνειες του κτιρίου. (Σχ. 158)
Εξασφαλίζουν ομοιόμορφη κατανομή του φωτισμού σε απομακρυσμένες από τα
παράθυρα ζώνες, μειώνοντας παράλληλα τη στάθμη φωτισμού στη ζώνη των
παραθύρων.
Π. ΚΑΟΥΡΗ 127

20. Π. ΚΑΟΥΡΗ 128
Για την αποτελεσματική λειτουργία τους απαιτείται υψηλή ανακλαστικότητα της οροφής
του χώρου. Η χρήση τους είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε εργασιακούς χώρους, όπου
απαιτείται ομοιόμορφη κατανομή του φωτισμού.
Οι ανακλαστικές περσίδες είναι κινητά ανακλαστικά στοιχεία, μικρού μεγέθους, (φωτ.
103) που τοποθετούνται στην εσωτερική ή την εξωτερική επιφάνεια του κουφώματος ή
και μεταξύ διπλών κουφωμάτων. Λειτουργούν όπως και τα ράφια φωτισμού,
εκτρέποντας της ηλιακές ακτίνες.
Σχ. 158 Φωτ. 103. ΠΗΓΗ: www.nulightsolutions.com
6. ΕΙ∆ΙΚΟΙ ΥΑΛΟΠΙΝΑΚΕΣ
Εκτός από τις κατηγορίες πού έχουν αναφερθεί στο κεφάλαιο της ηλιοπροστασίας,
υπάρχουν και οι παρακάτω κατηγορίες:
• Ηλεκτροχρωμικοί : Είναι υαλοπίνακες, των οποίων οι ιδιότητες (οπτικά χαρακτη-
ριστικά, διαπερατότητα) μεταβάλλονται με τη διοχέτευση ηλεκτρικού ρεύματος.
• Φωτοχρωμικοί : Είναι υαλοπίνακες των οποίων οι οπτικές ιδιότητες μεταβάλλονται
ανάλογα με το ποσό της προσπίπτουσας σε αυτούς ηλιακής ακτινοβολίας. Η φωτο-
διαπερατότητά τους μειώνεται με την αύξηση της έντασης της φωτεινής
ακτινοβολίας.
• Θερμοχρωμικοί : Είναι υαλοπίνακες των οποίων οι οπτικές ιδιότητες μεταβάλλονται
ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία. Με την αύξηση της θερμοκρασίας μετα-
βάλλονται από διαφανείς σε γαλακτόχρωμοι.
• Υαλοπίνακες υγρών κρυστάλλων : Με την εφαρμογή τάσης μετατρέπονται από
γαλακτόχρωμοι σε διαφανείς.
ΙΣΧΥΟΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ
ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
Παρατίθενται αποσπάσματα από τον ΓΕΝΙΚΟ ΟΙΚΟ∆ΟΜΙΚΟ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ (ΓΟΚ) πού
αναφέρονται στα βιοκλιματικά κτίρια και τα παθητικά συστήματα.
Αρθρο 2
Ορισμοί
44. α) Παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης ή δροσισμού είναι οι τεχνικές ή
οι κατασκευές που εμπεριέχονται στο σχεδιασμό των κτιρίων και προσαρμόζονται
κατάλληλα στο περίβλημά (κέλυφος) τους, με τρόπο ώστε να διευκολύνουν στην
καλύτερη εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση των κτιρίων, καθώς

21. Π. ΚΑΟΥΡΗ 129
και στην αξιοποίηση των δροσερών ανέμων για το φυσικό τους δροσισμό.
Οι βασικές κατηγορίες των συστημάτων αυτών είναι:
αα. Τα συστήματα άμεσου ηλιακού οφέλους, όπως τα νότια ανοίγματα.
ββ. Τα συστήματα έμμεσου ηλιακού οφέλους, όπως ο ηλιακός χώρος-θερμοκήπιο,
ο ηλιακός τοίχος, το θερμοσιφωνικό πέτασμα, το ηλιακό αίθριο.
γγ. Τα συστήματα δροσισμού, όπως ο ηλιακός αγωγός και τα σκίαστρα.
β) Ενεργητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης ή δροσισμού είναι όσα παθητικά
ηλιακά συστήματα χρησιμοποιούν μηχανικά μέσα για τη θέρμανση ή δροσισμό του
εσωτερικού χώρου των κτιρίων. Τέτοια συστήματα είναι ιδίως ο ηλιακός συλλέκτης
θερμού ύδατος, τα φωτοβολταϊκά στοιχεία και τα υβριδικά συστήματα.
45. Βιοκλιματικά κτίρια είναι τα κτίρια που σχεδιάζονται λαμβάνοντας υπόψη
την αξιοποίηση των θετικών παραμέτρων του κλίματος και χρησιμοποιούν συνδυασμό
παθητικών ή ενεργητικών ηλιακών συστημάτων ή άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας και προστασία του περιβάλλοντος.
Αρθρο 7
Συντελεστής ∆όμησης
………
Β. ∆εν προσμετρώνται:
………….
ιγ) Η επιφάνεια που καταλαμβάνεται για την προσθήκη εξωτερικής θερμομόνωσης
σε κτίριο που υφίσταται πριν από τις 4.7.1979 (ημερομηνία δημοσίευσης του
κανονισμού θερμομόνωσης ΦΕΚ 362 ∆) κτιρίου και κατασκευάζεται σύμφωνα με τους
κανονισμούς που εκδίδονται σε εφαρμογή του άρθρου 26.
ιδ) Η επιφάνεια που καταλαμβάνεται για την προσθήκη παθητικών ηλιακών
συστημάτων, της παραγράφου 6 του άρθρου 11 στις όψεις των κτιρίων που
υφίστανται κατά τη δημοσίευση του παρόντος.
Αρθρο 11
Λειτουργικά και διακοσμητικά στοιχεία στις όψεις των κτιρίων
6. Στις όψεις του κτιρίου επιτρέπονται αρχιτεκτονικές προεξοχές και
αρχιτεκτονικά στοιχεία μέγιστου πλάτους 0,40 μ. καθώς και σκίαστρα του ίδιου
πλάτους ελαφράς κατασκευής, σταθερά ή κινητά (οριζόντια, κατακόρυφα ή κεκλιμένα)
που έχουν προορισμό τη σκίαση κλειστών ή ανοικτών χώρων χωρίς να μειώνουν τον
απαιτούμενο φυσικό φωτισμό του χώρου, τα οποία κατασκευάζονται σύμφωνα με τους
κανονισμούς που εκδίδονται σε εφαρμογή του άρθρου 26. Πλάτος μεγαλύτερο από 0,40
μ. και έως το μέγιστο επιτρεπόμενο πλάτος εξώστη μπορεί να επιτραπεί μόνο
ύστερα από γνώμη της Ε.Π.Α.Ε.
Επίσης στις όψεις των υφιστάμενων μέχρι τη δημοσίευση του παρόντος κτιρίων
επιτρέπονται παθητικά ηλιακά συστήματα πάχους μέχρι 0,40 μ., όπως ηλιακοί
τοίχοι μη αεριζόμενοι (τοίχοι μάζας) ή αεριζόμενοι, τοίχοι νερού ή θερμοσιφωνικό
πέτασμα, που κατασκευάζονται σύμφωνα με τους κανονισμούς που εκδίδονται σε
εφαρμογή του άρθρου 26 και ύστερα από σύμφωνη γνώμη της Ε.Π.Α.Ε. Το προηγού-
μενο εδάφιο δεν έχει εφαρμογή σε κτίρια που έχουν χαρακτηριστεί ή χαρακτηρίζονται
ως διατηρητέα ή έργα τέχνης.
ΑΡΘΡΟ 9 (Τροποποίηση του άρθρου 11).
Παρ. 5 - Στα υφιστάμενα κτίρια, πλήν των διατηρητέων, επιτρέπεται στις όψεις
να τοποθετούντια παθητικά ηλιακά συστήματα πάχους μέχρι 0,40 μ. Η κατασκευή
γίνεται με έγκριση Ε.Π.Α.Ε. και σύμφωνα με το άρθρο 26.
ΑΡΘΡΟ 11 (Τροποποίηση του άρθρου 14)

22. Π. ΚΑΟΥΡΗ 130
Παρ.2- Επιτρέπονται, μέσα στις αποστάσεις ∆, όλες οι κατασκευές που
αναφέρονται στην παρ. 6 του άρθρου 11 (σκίαστρα, παθητικά ηλιακά συστήματα)
και όχι μόνο εξώστες, που επιτρέπονται σε τμήματα των όψεων του κτιρίου.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1. Η εφαρμογή συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας, σε υφιστάμενα κτίρια,
επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις από την ισχύουσα πολεοδομική νομοθεσία.
2. Παρόλα αυτά, η εφαρμογή αυτή απαιτεί προσεκτική μελέτη, και εμπειρία εφαρμογής,
ώστε τα αποτελέσματα να είναι τα αναμενόμενα (ο στόχος της εξοικονόμησης να
επιτευχθεί).
3. Ο κακός σχεδιασμός μπορεί να οδηγήσει σε άσκοπη σπατάλη.
4. Την απόφαση για εφαρμογή των συστημάτων αυτών επηρεάζουν οικονομικά
κριτήρια, δεδομένου ότι το κόστος εγκατάστασης τους συστημάτων μπορεί να είναι
σημαντικό, και πρέπει να προβλεφθεί το χρονικό διάστημα πού θα υπάρξει από-
σβεση αυτού του κόστους λόγω της εξοικονόμησης ενέργειας που θα επιτευχθεί.
5. Για την σωστή λειτουργία των συστημάτων απαιτείται η ενημέρωση και συνεργασία
των χρηστών του κτιρίου

23. Π. ΚΑΟΥΡΗ 131
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Σημειώσεις σεμιναρίου «Αποκατάσταση βλαβών κτιρίων από σεισμούς» -ΤΕΕ – Τμήμα
∆ωδεκανήσου.
2. Κ. ΣΠΥΡΑΚΟΣ, Ενίσχυση κατασκευών για σεισμικά φορτία, Έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα, 2004.
3. Γρ. ΦΟΥΝΤΑΣ, Επισκευές κτιρίων με βλάβες από σεισμό, Έκδοση FountasBooks, Αθήνα.
4. Θ.Π.ΤΑΣΙΟΣ, Κ.Α.ΣΥΡΜΑΚΕΖΗΣ, Μ.Π. ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, Συστάσεις για την επισκευή
σεισμοπλήκτων, Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα, 1978.
5. ΥΠΕΧΩ∆Ε – ΟΑΣΠ, Συστάσεις για προσεισμικές και μετασει-σμικές επεμβάσεις σε κτίρια.
6. Α. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Επισκευή στο Φ.Ο. από Οπλ. Σκυρόδεμα κτιρίου πού έπαθε ζημιές από
πυρκαγιά, ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Α, 1986, τομ. 6, τεύχ. 1.
7. Α. ΜΠΟΙΚΟΣ, Π. ΚΑΟΥΡΗ, ∆ιάλεξη στη σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π. με τίτλο «ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
ΚΤΙΡΙΩΝ», Αθήνα, 10/1981.
8. Μ. ΚΑΡΑΒΕΖΥΡΟΓΛΟΥ, Μέθοδοι και υλικά επεμβάσεων λόγω γήρανσης, σεισμού και
περιβαλλοντικών συνθηκών σε κατασκευές από τοιχοποιία και οπλ. Σκυρόδεμα, Σημειώσεις από
πρόγραμμα κατάρτισης μηχανικών, ΤΕΕ-ΤΚΜ- Θεσσαλονίκη, 1992.
9. ∆. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ, Η υγρασία στις κατασκευές, Σημειώσεις από πρόγραμμα κατάρτισης μηχανικών,
ΤΕΕ-ΤΚΜ- Θεσσαλονίκη, 1992.
10. Π. ΣΚΑΡΛΑΤΟΣ, ∆. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ, Υγρασία στα κτίρια, Ααρθρο στο περιοδικό «Κτίριο»- τ. 174,
Θεσσαλονίκη, 10/2005.
11. Α. ΖΑΝΝΟΣ, Σημειώσεις μαθημάτων οικοδομικής, Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π., Αθήνα, 1979.
12. Γ. ΚΑΛΥΒΑΣ, Παθολογία στοιχείων κελύφους, Αθήνα, ΤeKDOTIKH, 2004.
13. Ε. SHHILD, Ευπαθή σημεία, Εξωτερικοί τοίχοι και ανοίγματα, τόμος 2, Αθήναι, Εκδ. Μ. Γκιούρδας,
1982
14. Ε. SHHILD, Ευπαθή σημεία, Υπόγεια – αποστραγγίσεις, τόμος 3, Αθήναι, Εκδ. Μ. Γκιούρδας, 1982
15. Π. Χ. ΙΩΑΝΝΙ∆ΗΣ, Οι στέγες στην οικοδομή, Αθήνα, 1989.
16. ∆. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ, Φράγμα, υδρατμών – πότε χρειάζεται και πότε όχι, Άρθρο στο περιοδικό
«Κτίριο»- τ.3/2008, Θεσσαλονίκη, 4/2008.
17. Γ. ΚΑΛΥΒΑΣ, Μονωτικά & υγρομονωτικά υλικά και τοποθέτηση μονωτικών και υγρομονωτικών
υλικών, ΚΑΠΕ, Σημειώσεις σεμιναρίου κατάρτισης διπλ. Μηχανικών με θέμα «Επεμβάσεις σε
υφιστάμενα κτίρια με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1993
18. ∆ΙΚΤΥΑΚΟΣ ΤΟΠΟΣ (Site) του ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΚΑΠΕ):
www.cres.gr/ energy-saving/ktiria
19. Ε. ΓΕΩΡΓΙΑ∆ΟΥ, Ε. ΑΝ∆ΡΕΑ∆ΑΚΗ – ΧΡΟΝΑΚΗ, Ξ. ΖΗΣΗΣ, Α. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Βιοκλιματικός
σχεδιασμός και καθαρές τεχνολογίες δόμησης, Εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1996.
20. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – Το Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο για τα παθητικά ηλιακά συστήματα,
Επιμ. Ερ. ΤΣΙΓΚΑ, Εκδ. Μαλλιάρης παιδεία, Αθήνα, 1995.
21. EUROPEAN PASSIVE SOLAR DESIGN HANDBOOK, Preliminary Edition. 1988
22. ΓΕΝΙΚΟΣ ΟΙΚΟ∆ΟΜΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΓΟΚ-με τις τροποποιήσεις του Ν. 2831/2000).