Handelaar Isaac Massa, politicus/intellectueel/verzamelaar Nicolaas Witsen en tsaar Peter de Grote zijn onderwerp van een cursus over de origine van de Nederlands-Russische betrekkingen. 300 jaar relaties tussen Nederland en Rusland in 2013 gevierd.

1. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Introductie 1
I. 300 jaar betrekkingen?
Republiek – Rusland

Grootmacht Macht in opkomst

Klein territorium Groeiend gebied

Zeevarend Ingesloten

Republiek Autocratie

Modern Onderontwikkeld

Protestant; (Katho.) Orthodox

2. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Introductie 2
II. Aanknopen van betrekkingen in de 17e eeuw
Bijeenkomst I:
a. ontwikkeling van de 'moeder-negotie' sinds de 15e eeuw
b. rond 1600 zoektocht route naar Azie om 'de Noord'
c. Moskovie ('Rusland') als handelspartner; Isaac Massa e.a.
d. veranderende situatie in de Oostzee vereist diplomatie

3. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Introductie 3
II. Intensivering en verandering van betrekkingen in de 17e
eeuw
Bijeenkomst II:
a. diverse reizende ambassades in de 17e eeuw
b. eind 17e eeuw permanente vertegenwoordiging
c. rol van handelaren, Nicolaas Witsen e.a.
d. wederzijdse beeldvorming

4. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
De Republiek en Moskovie in Europa rond 1600

5. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Introductie 4
Bijeenkomst III: Een tsaar en timmerman
a. een Grote Russische Ambassade?
b. wat deed de Russische tsaar hier?
c. wie ontmoette hij hier?
d. welke resultaten had zijn bezoek?
Bijeenkomst IV:
bezoek aan de Hermitage

6. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
De 'moeder-negotie': handel op de Oostzee
1. belang volgens de 'Deductie' van Johan De Witt
2. de Sont; tolheffing; concurrentie met de Hanze, Danswijck
3. spelers: Denemarken; Polen-Litouwen; Zweden; Moskovie
4. discussie over relatie Antwerpen-Amsterdam
5. producten
De alternatieve weg naar 'Indie': rondom de 'Noord'
a. vanaf 1565 Hollanders; handelshuizen, Archangelsk
b. waarom rondom de 'Noord'?

7. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Danswijck – Danzig – Gdansk

8. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Moskovie rond 1600: Tijd der Troebelen
Ivan IV 'de Verschrikkelijke'; Rusland uitgeput (Lijflandse oorlog en
de binnenlandse terreur); kwestie van opvolging....
Fjodor zwakzinnig; Dimitri en Maria Nagaj; Boris Godoenov;
misoogsten; verschillende opstanden; Valse Dimitri en de Polen
Tsaar Sjoejski; steun van de Zweden; oorlog tussen Moskovie en
Zweden; eerste Nederlandse beschrijving door Johan Danckaert
(1615);

9. Filmpje Rusland in de Tijd der Troebelen

10. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Isaac Massa (1586-1643)

11. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Russische delegaties in Den Haag 1613 en 1615
a. Wat willen de beide partijen?
Republiek wil handel – Moskou wil steun in oorlogvoering
b. resultaten 1613:
Michael als 'keizer' erkend; Republiek wil bemiddelen
Republiek krijgt geen toezegging handelsvoorwaarden
Resultaten 1615:
Nihil; wel besluit de Republiek Massa in te schakelen
c. bijzonderheden
Russische delegatie 1613 na terugkeer gestraft

12. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Republiek bemiddelt tussen Moskovie en Zweden (1615-1616)
gezantschap Reinoud van Brederode c.s.;
Motieven: Staten-Generaal; persoonlijk belang; instructie;
omstandigheden; verslag van Goeteeris ; voortgang
onderhandelingen; rol van Britse ambassadeur; verschillen in
onderhandelingscultuur; uitkomst; beoordeling van de Nederlandse
delegatie;
Waar was Isaac Massa? Massa's beoordeling van de Nederlandse
Delegatie.

13. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw

14. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
1. Burgh/Van Veltdriel (1630-1631) en 2. Burgh jr. 1647-48
ad 1. Andere omstandigheden – nieuwe pogingen
a. Handel stagneert door Dertigjarige Oorlog (1618-1648)
'Archangelsk i.p.v. Danzig als centrum moeder-negotie?'
Wensen: monopolie; permanent gezantschap; tolheffing
b. Rusland in oorlog met Polen
Wensen: wapens, militaire bijstand en lening
Resultaat: minimaal, maar tsaar reageert positief op voorstel
permanente vertegenwoordiging
ad 2. Schriftelijke beantwoording door Russen van '54 punten';
Missie volledig mislukt?

15. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Wederzijdse beeldvorming
A. Russen over buitenlanders Hollanders
a. 'gevaarlijk' (kennis) a. informeel
b. afwijkende levenswijze b. krenterig
c. concurrenten c. extreem direct
d. katholiek d. gereformeerd
Hoe hiermee om te gaan?
apart houden; volledig integreren; 24/7 controleren; bespioneren
B. Nederlanders over Russen
a.citaten Struys; Coyet; Van Witsen

16. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Nicolaas Witsen (1641-1717)
Afkomst; carriere; passie voor kennis/wetenschap; enz.
Witsen is lid van de delegatie (1664-65) o.l.v. Jacob Boreel
Instructie:
a. erkenning van de Staten-Generaal
b. een Gereformeerde Kerk in Moskou
c. Orthodox personeel voor Hollanders
d. recht om ook buiten de Buitenlanderswijk te wonen
e. rivaliteit Hollanders en Engelsen
Resultaat: erkenning van de Staten-Generaal

17. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Nicolaas Witsen (1641-1717)

18. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Tartarije – Siberie

19. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Filmpje over Peter de Grote

20. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Nicolaas Witsen en Rusland
Publicaties:
Moscovische Reyse 1664-1665
Noord en Oost-Tartarye (1692)
(Scheepsbouw en Bestier 1671)
Verzameling:
Siberische objecten/oudheden; mogelijk deels naar Peter;
Witsen inspireerde Peter tot archeologie
Witsen had in 1694 een oorlogsschip voor Peter in Archangelsk
laten afleveren. Via hem kreeg Peter tijdens zijn verblijf in 1697
contact met vele Nederlandse specialisten.

21. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
1613-1645 Michail Romanov tot tsaar gekozen
1617 Vrede van Stolbovo met Zweden
1618 Bestand met Polen
1645-1676 Tsaar Aleksej Michailovitsj
1652-1666 Patriarch Nikon en het Schisma
1655-1667 Oorlog met Polen: Oekraine
1667-1671 Opstand van boerenleider Stenka Razin
1676-1682 Tsaar Fjodor II Aleksejevitsj

22. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
1682-1689-1725 Tsaar Peter 'de Grote'
1697-1698 Peter op reis door Europa
1700-1721 Grote Noordse Oorlog
1703 St. Petersburg gesticht
1709 Slag bij Poltava (Zweden verslagen)
1717 Peters tweede reis in Europa
1725 Peter overlijdt: Catharina I tsarina

23. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Grote Russische Ambassade 1697-1698
Doel: 1. allianties (tegen Turkije/Zwarte Zee)
2. modernisering Rusland
3. persoonlijke drijfveren Peter
Samenstelling: leiding, rol van verschillende personen, 250
man/vrouw, jeugdvrienden uit het 'allerdronkenst concilie', artiesten,
dwergen enz.
Wie bestuurt Rusland tijdens Peters afwezigheid?
Concilie van drie regenten; werkelijke macht bij Fjodor
Romodanovski

24. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw

25. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Peter de Grote in Holland (17 augustus 1697- 7 januari 1698)
Waarom? a. reputatie van de Republiek
b. Hollanders in de Nemetskaja Sloboda
c. Peters passie voor schepen; Witsen
d. Archangelsk

26. Filmpje Discovery Peter the Great

27. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Peter in Zaandam – ofwel Saardam (18 augustus- 26 augustus?
1697)
Waarom? Eerste industriële regio; scheepsbouw
De rol van Gerrit Kist; Tsaar Peter-huisje;
kleding; gereedschap; onder 'gewone mensen'
Waarom al zo snel weg uit Zaandam?
(Peter diverse malen terug geweest)

28. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw

29. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Peter de Grote in Amsterdam (drie maanden)
a. rol van Nicolaas Witsen
b. bestuur van de VOC
c. Oostenburg, geheel nieuw schip
d. het leven op de werf
e. de avonden – jenever en wodka
f. diploma van Gerrit Pool
Staatszaken: correspondentie met Rusland

30. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw

31. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Ontmoetingen:
a. Nicolaas Witsen;
b. Gilles Schey en Cornelis Cruys (Spiegelgevecht 1 sept 1697)
Voronezj (scheepsbouw); Azov; Vrede met de Turken; één
dag later in oorlog met Zweden (Noordse Oorlog); 1703 de
plek voor een nieuwe stad aan de Neva; begraven in de
Oude Kerk te Amsterdam (1727)
c. 1 september ontmoeting Peter met Willem III; einde van de
9-jarige oorlog met Lodewijk XIV; Vrede van Rijswijck
d. Frederick Ruysch; anatomie in de Waag; preparaties
e. Albert Seba: apotheker; collectie (Kunstkamera)
f. Nicolaas Bidloo: militair ziekenhuis in Moskou; lijfarts
g. Boerhave in Leiden

32. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw

33. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Resultaat Peters bezoek:
a. geen allianties
b. veel nieuwe kennis, contacten,
c. Peters ontevredenheid: te weinig theorie scheepsbouw
d. Rusland wordt serieus genomen als Europese staat
(1725: Rusland heeft voorgoed toegang tot de Oostzee)
e. Peter stort reeks hervormingen uit over Moskovie/Rusland
f. nieuwe vesting en hoofdstad: St-Petersburg
g. Rusland heeft vloot
h. Rusland heeft permanente contacten met westen
(permanente ambassade van de Republiek in 1676)
i. kwam in 1717 nog een keer

34. Filmpje Peter 'Land of the Tsars'

35. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Europa na de Grote Noordse oorlog (1700-1721)

36. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw
Conclusies:
a. belang van de moeder-negotie
b. rol van handelaren als Isaac Massa
c. reizende delegaties gedurende een eeuw; 'wisselbad'
d. verschillende belangen tussen Holland en Moskovie
e. culturele verschillen
f. Republiek in 17e eeuw een grootmacht; Rusland onbekend
g. Archangelsk en het gebrek aan een 'warme haven'
h. rond 1700 is Moskovie grootmacht; Holland doet stapje terug
i. reusachtige persoonlijkheid van Peter de Grote

37. Russen en Nederlanders in de 17e eeuw