2. Աղթամարը Վան և Բիթլիս քաղաքների միջև գտնվող Վանա լճի ամենամեծ կղզին է: Գտնվում է Գևաշ գավառի սահմաններից ներս գտնվող Աղթամար կղզու վրա: Կղզին, որի մակերեսը 0,7 կմ2 է, ունի 3 կմ ափ: Ծովի մակերեսից 1912 մետր բարձրության վրա գտնվող կղզու արևմտյան հատվածներում 8 մետր բարձրության հասնող ուղղաբերձ ժայռեր կան:
3. Աղթամար անվանման ծագման շուրջ կան բազմաթիվ տարբերակներ: Այդ տարբերակներից մեկի համաձայն` ժամանակին այս կղզու վրա ապրող գլխավոր քահանան շատ գեղեցիկ աղջիկ ուներ` Թամար անունով, որի գեղեցկության մասին լեգենդներ էին հյուսվել: Կղզու շրջակայքում գնտվող գյուղերի հովիվը, որը մահմեդական էր, սիրահարվում է այս երիտասարդ աղջկան: Երիտասարդը Թամարի հետ հանդիպելու համար ամեն գիշեր դեպի կղզի էր լողում:
4. Իսկ Թամարը գիշերվա մթության մեջ իր տեղը հայտնի դարձնելու համար հովվին սպասում էր լապտերով: Սրա մասին տեղեկանալով` աղջկա հայրը փոթորկոտ մի գիշեր, լապտեր վերցնելով, կղզու ափ է իջնում և անընդհատ իր տեղը փոխելով` պատճառ է դառնում, որ երիտասարդը պարապ տեղը լողա և իր ուժը կորցնի: Լողալուց ուժասպառ երիտսարդ հովիվը լճում խեղդվում է և խեղդվելուց առաջ վերջին շնչով բացականչում է. «Ա~խ, Թամար»: Այս լսելով` աղջիկը անմիջապես նրա հետևից լիճն է նետվում և խեղդվում: Ենթադրվում է , որ «Ա~խ Թամար» անունը ժամանակի ընթացքում վերածվում է Աղթամարի և ձեռք բերում Աքդամար ձևը:
5. Կղզու հարավարևելյան մասում գտնվող Սուրբ Խաչ եկեղեցին կառուցել է քահանա Մանուելը 915-921 թթ. Վասպուրականի թագավոր Գագիկ Առաջինի պատվերով: Պատմաբան Անն Ռ. Ռեդգեյթը իր «Հայերը» գրքում գրում է, որ հայոց թագավոր Գագիկը այս եկեղեցու կառուցման համար շրջակայքի բոլոր երկրներից հրավիրել է արքունի ճարտարապետների և վարպետների: Եկեղեցին շատ առումներով ուշադրության արժանի կառույց է: Կառույցի համար օգտագործված անդեզիտ քարերը, ըստ եղանակների և օրվա ժամների, ստանում են դեղին, կարմիր կամ մոխրագույն գույներ: Խաչի ձևով կառուցված եկեղեցու մյուս առանձնահատկությունն է արտաքին պատի վրա պատկերված շատ հարուստ բնության և կենդանիների մոտիվներով Հին կտակարանից և Հնգամտայանից վերցրած տեսարաներ:
6. Եկեղեցու հյուսիսարևելյան մասում գտնվող մատուռը ավելացել է 1296-1336 թթ., արևմտյան մասում գտնվող ժամատունը` 1793 թ., հարավային մասում գտնվող զանգակատունը 18–րդ դարի վերջում: Իսկ հարավային մասում գտնվող մատուռի տարեթիվը անհայտ է: Սկզբնական շրջանում այն պալատի եկեղեցին էր, հետո վերածվեց վանքի եկեղեցու: Եկեղեցին, բացի իր ճարտարապետությունից, ուշադրություն է գրավում նաև արտաքին ճակատային մասերում գտնվող ֆիգուրներ ներկայացնող քարե արձաններով: Ըստ նախագծի` այն կենտրոնագմբեթ է և ունի չորստերևանի երեքնուկի ձև ունեցող խաչ:
8. Մեջտեղի հատվածը ծածկված է բարձր շրջանակաձև գմբեթով, որը դրսից բրգաձև է: Գմբեթի բարձր դիրքի շնորհիվ եկեղեցին թողնում է ուղղաձիգ տպավորություն: Եկեղեցի կարելի է մտնել արևմուտքից և հարավից: Հետագայում օդի խոնավության պատճառով եկեղեցու շուրջ ավելացրեցին կառույցներ: Եկեղեցին պատկերներով բավականին հարուստ է: Բացի այդ` Հին կտակարանից և Հնգամատյանից վերցրած տեսարաններ են պատկերված: Դրանցից հիմնականներն են Հովհան մարգարեն, Մարիամ Աստվածածինը` Հիսուսը կրծքին, Սրբ. Դավթի և Գողիաթի միջև կռիվը, Սամսոն Պաղեստինցու երկվությունը, երեք եբրայեցի երիտասարդները, առյուծի որջում Դանիելի տեսարանը:
9. Վանքի համալիրի պատմությունը մինչև IX դարը չի փոփոխվել: Հետագայում` 1462 թ., վերանորոգված եկեղեցին 1703 թ. տեղի ունեցած երկրաշարժից վնասվում է, որից հետո 1712-1720 թթ. կրկին վերանորոգվում: Եկեղեղին արևելքից արևմուտք ուղղությամբ ուղղանկյուն մի տարածք է գրավում: Մեջտեղում գտնվող կենտրոնական գմբեթը արևմտյան կողմում երկու անկախ ոտքերի և արևելյան կողմում աբսցիսյան պատի վրա հենված չորս կողմի վրա գտնվող կամարներով է տարածված: Արևելյան մասի աբսցիսը ունի հինգ անկյուն, որի երկու կողմերում գտնվում են խցեր: Արևմտյան և հյուսիսային ճակատների մուտքերի միջև կա նարնջաձև ձևավորում: Եկեղեցին ամբողջությամբ քարակերտ է: Իսկ արևմտյան մասում ավելացված ժամատունը բաղկացած է ինը բաժնից: Բաժինները ծածկված են հայելի ունեցող խաչաձև կամարներով: Արևմտյան ճակատի դրսի մուտքի վրա կառուցված է զանգակատուն:
10. Աղթամարի Սուրբ Խաչ հայկական եկեղեցին քանդվելու էր 1951 թվականին Անատոլիայում 3000 տարվա պատմություն ունեցող հայկական մշակույթի ամենաարժեքավոր խորհրդանիշներից մեկը եղող և պատմաբանների ուսումնասիրությունների թեմա դարձած Աղթամարի Սուրբ Խաչ հայկական եկեղեցին, որը համարվում է աշխարհի նշանավոր եկեղեցիներից և վանքերից մեկը, սկսել էր քանդվել 1951թ.` ժամանակի թուրքական կառավարության կողմից: Պատմբան Անն Ռ. Ռեդգեյթ իր «Հայերը» գրքում գրում է, որ հայոց թագավոր Գագիկը այս եկեղեցին կառուցել տալու համար բոլոր շրջակա երկրներից բերել է տվել պալատական ճարտարապետներ և վարպետներ:
11.
12. Աղթամարի եկեղեցին կարողացել է պահպանվել նաև որոշ չափով պատահականությունների շնորհիվ: Այն ենթարկվել է միտումնավոր և ոչ միտումնավոր շատ հարձակումների: Բնության ավերածություններին ավելացել է մարդկանց անխիղճ վերաբերմունքը: Աղթամարը քանդելուց պատահականորեն փրկածներից մեկն էլ եղել է ականավոր գրող Յաշար Քեմալը: 1951 թ., երբ նա թղթակցում էր «Ջումհուրիեթ» օրաթերթին, լուր է ստանում, որ ցանկանաում են Աղթամարի եկեղեցին քանդել: Վազում գնում է Վան: Նրա հետ է լինում նաև մի մայոր: Յաշար Քեմալը տեսնում է, որ իր ստացած տեղեկությունը ճիշտ է, մայորի հետ միասին անմիջապես միջամտում է և դադարեցնում փլուզումը: Այնուհետև համառորեն դիմում է իրավասուներին և Անկարային ու կանխում փլուզումը: Հազար տարվա վաղեմություն ունեցող և մեր օրերը հասած այս հուշարձանը կարծես թե կանգուն է մնացել նաև պատահականությունների շնորհիվ:
