1. БГД-ИЙН ОУЦ СУРГУУЛЬ
Гү йцэтгэсэн 7-1 ангийн сурагч Д.Ундрал
Шалгасан багш ..................../Чулуунбаатар/.
2013 он

2. Эртний Ром
Балканы хойгийн баруун тал дахь Газрын дундад тэнгис рүү түрэн орсон
том хойгийг Апенны хойг гэдэг. Апенны хойг тэгш тал, үржил шим бүхий
хөндийнүүдтэй. Эртний Грекчүүд энэ нутгийг “Тугалын бэлчээрийн орон” гэж
нэрлэж байснаас хожим “ Итали” хэмээх нэр үүсжээ. Хойгийн салшгүй хэсэг нь
сицили арал юм.
МЭӨ I мянганы үед Этруск, Италик, Латин Сабин зэрэг аймгууд уг хойгт
оршин сууж байжээ .
Эдгээр аймгууд нь МЭӨ VII зууны үед Альпийн нурууны цаанаас нүүдэллэн
ирсэн латин хэлтэй хүмүүс байв. Эдгээрээс хамгийн хүчирхэг нөлөө бүхий аймаг
нь Этруск байлаа. МЭӨ VII зууны үед Этруск нь биеэ даасан 12 хот улсуудаас
бүрдэж байжээ. Рим гэдэг нэр (латинаар Ром ) нь Этрускээс үүсэлтэй. Ромын
хаад нь эхлээд сабин аймгаас, дараа нь латинаас, түүний дараа нь сабинаас
гарсан хүмүүс байжээ. Ромчуудын өөрсдийнх нь үзэж байгаагаар анхны хаан нь
МЭӨ 753 оны 4 дүгээр сарын 21-нд хотоо байгуулсан “Ромул”-ийг гэж тооцдог.
Ромийн түүхчдийн үзэж байгаагаар МЭӨ 509 онд иргэдийн
оролцоотойгоор сонгож байгуулдаг засаглалын шинэ хэлбэр бий болжээ. Үүнийг
“Res publica” буюу “нийтийн ажил хэрэг” гэж нэрлэдэг байв. Энэ нь яваандаа
“республика” буюу “Бүгд найрамдах засаглал” гэдэг үг болжээ. Ромчууд нэг хаан
дангаараа удирдах нь зохисгүй гэж үзээд цэрэг арми болон улсыг удирдах эрх
мэдэл бүхий хоѐр “консул”-ыг сонгодог болов. Тэд энэ үүргээ жилийн
хугацаатайгаар хэрэгжүүлэх бөгөөд шийдвэр болгоноо , зөвшилцөн
шийдвэрлэдэг байжээ.

3. Консулын үйл ажиллагаанд туслах чиг үүрэг бүхий сенатууд мөн онцгой
эрх мэдэлтэй байв. Сенат нь өнөөгийн парламент шиг улс орны аливаа
асуудлуудыг шүүн хэлэлцдэг байлаа. Ромын Бүгд найрамдах улсын ерөнхий
шүүгчийг Преторы гэх бөгөөд тэд консулын дараахь эрх мэдлийг эзэлж байв.
Ромын нийгмийн давхраа
Ромын хүн амыг хаант засаглалын үед үндсэн хоѐр хэсэг болгон хувааж
байсан бол Бүгд найрамдах засаглалын үед Патриц , плебей, цэргийнхэн гэсэн
гурван хэсэгт хуваажээ.
Патриц-өөрийн гэсэн газар эзэмшилтэй чинээлэг баян хүмүүс. Тэд дээд
чинээлэг баян угсааны хүмүүс байх бөгөөд улс орны томоохон эрх эрх мэдлийг
мэддэг байв.
Плебей- Ромын нийгмийн томоохон бүлэг хүмүүс байв. Тэд өөрийн гэх
ямар ч өмч байхгүй хөдөлмөрлөх үүрэг бүхий энгийн ард түмэн байлаа. МЭӨ 287
онд тэд улс төрийн зарим энх мэдэлтэй болжээ.
Цэргийнхэн-цэрэг армид алба хаасан цэргийн дарга офицерууд байв.
Тэд 100- аас багагүй хэмжээний гектар газрыг эзэмших бөгөөд Патрицуудаас
ялгаатай нь тэд худалдаа хийх эрхтэй байжээ.
БНУ-ын бүх насанд хүрсэн оршин суугчид сонгуульд оролцох эрхтэй байв.
Харин эмэгтэйчүүд болон боолуудад энэ эрх хамааралгүй байв.
Эртний Ромын төрт улс нь боолын нийгмийн байгуулалттай байсан тул
эрх зүйн харилцаа нь боол эзэмшигчдын ашиг сонирхолыг илэрхийлсэн, тэгш
бус, хязгаарлагдмал харилцаа байжээ. Боолыг эд юмстай адилтгаж, үхэр
лууснаас түүний гол ялгаа нь ярих чадвар юм гэж үзээд “Ярьдаг багаж” хэмээн
нэрлэжээ. Боол эзэмшигчийн эрх мэдэл юугаар ч хязгаарлагдаж байгаагүй
бөгөөд эзэн нь боолыг худалдах, шийтгэх эрхтэй байв.
1. Дайнаас олзлогсодыг боол болгож байв.
2. Боол эхээс төрсөн хүүхдийг боол гэж үздэг. Харин эцэг нь боол, эх нь
эрх чөлөөтэй гэж үзэж байсан.
3. Үгүйрэн хоосорсон тариачид худалдахаас гадна харь иргэдийг боол
болгон худалдах явдал нэлээд байжээ.

4. 4. Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг боол болгодог байв.
Боолоос чөлөөлөх үндэслэл
1. Боол эзэмшигч өөрийнхөө хүсэл зоригийн дагуу боолоо чөлөөлөх.
2. Боол эзэндээ мөнгө төлж боолоос чөлөөлөгдөх боломжтой байв.

5. Апеннины хойгийн дунд хэсэгт Тибр мөрний зүүн эрэгт МЭӨ VIII зууны үед
Ром хот байгуулагджээ. Ромын анхны хаан Ромулын талаар нэгэн домог байдаг.
Бүгдээрээ домгийг сонирхъѐ.
Ромулын домог
Эрт цагт алс хол газар хайр дурлал, гоо сайхны бурхан Венус амьдардаг
байжээ. Тэр Инис гэдэг хүүтэй байжээ. Ээж нь хүүгээгээрээ маш их бахархдаг
ажээ. Хүү нь Трой хотоо дайснуудаас зоригтой хамгаалж байв. Гэвч Трой
эзлэгдэх үед тэрээр зугтав. Их ус мөрөн, газар нутгийг туулсны эцэст
Италийн Латиум гэдэг сайхан газар иржээ. Тэнд тэрээр хааны охинтой гэрлэж
өөрийнхөө хаант улсыг байгуулжээ.
Олон жил өнгөрч хаант улсын өмнө хүнд бэрх цаг үе тулгарчээ. Тэр үед
Инисийн удмын хаан нь Нумитор байв. Охин Рея нь Ромул, Рем нэртэй хоѐр хүү
төрүүлээд байлйй. Тэднийи аав марс нь дайны хүчирхэг бурхан байжээ. Нумитор
нь их сайхан амьдран суух байсан боловч түүний хорон санаатай дүү Амулис
хаан ширээг авах зорилгоор Нумиторыг улсаасаа хөөжээ. Амулис хоѐр ихэр хүүг
Тибер хэмээх гол руу хаях тушаалыг цэрэгтээ өгчээ. Гэвчт хүүхдүүд живэлгүй,
голын урсгалаар хөвж явсаар эрэг дээр хаягджээ. Нэгэи гичий чоно тэдний
уйлахыг нь сонсож өөр дээрээ авч бэлтрэгнүүдтэйгээ хамт байлган тэжээх
болжээ. Дараа нь тэднийг нэг хоньчин олж гэртээ авчран өөрийн хүүхдүүд шигээ
өсгөжээ.
Хүүхдүүд хүчтэй зоригтой болон өсч Нумитор хаан өвөөтэйгөө хамт
хорон санаат дүүгээс нь хаан ширээг эргүүлэн авчээ.
Ромул дараа нь өөрийнхөө хотыг Тибер голын хажууд 7 уул сүндэрлэн
харагдах хөндийиг сонгон барьж эхэлжээ.

6. Ромын амьдрал
Ромчууд бусад улс орнуудыг эзлэн түрэмгийлэх болсноор Ром хот их баян
чинээлэг хот болжээ. Гэвч энэ нь баян болон ядуу хүмүүсийн хоорондох ялгааг
улам гүнзгий болгожээ. Хотын сая шахам хүн амын бараг ихэнх нь нурах шахам
байшинтай байлаа.

7. Оршил
Газар дундын тэнгисийн дэргэд мєхсєн соѐл иргэншил нь Эртний Ром
байсан бєгєєд уг соѐл иргэншил нь Италийн хойг дээр МЭЄ ойролцоогоор 9-р
зуунд vндэс суурь нь тавигдсан юм. 12-р зуунд Ромын соѐл иргэншил олигархи
/цєєнхийн эзэрхэл/ ардчилалын хослол дээр vндэслэн эзэн хаант засгаас бvгд
найрамдах болон єєрчлєгдсєн байна. Удалгvй Ромын эзэнт гvрэн Баруун
Европыг захирч, Газар дундын тэнгисийн эргэн тойрон дахь бvх л газрыг булаан
эзэлсэн.
Гэвч Ромын эзэнт гvрэн эцсийн эцэст мєхєж эхэлсэн. МЭ- ний 5-р зуунд эзэнт
гvрний баруун хагас буюу єєрєєр хэлбэл Хиспаниа, Гаул, Итали зэрэг газар
нутгууд бие даасан вант улсууд болсон байна.
Эртний Ром нь дэлхийн баруун хэсэгт хууль, дайн, урлаг, уран зохиол,
техник, хэлээрээ маш их хєгжсєн байна. Ромын тvvх одоог болтол дэлхийн
хєгжилд чухал нєлєє vзvvлсээр байна.
Эртний ромын талаар дараах агуулгыг даалгавартаа тусгаж бичлээ.
Эртний Ромын оршин тогтнож байсан цаг хугацаа, газар зүйн байршил
Оюуны амьдралын хүрээнд гарсан өөрчлөлт
Нийгэм-улс төрийн харилцаан дахь ардчиллын үүсэл
Эдийн засгийн салбарт гарсан өөрчлөлт хөгжил
Колоничлох үйл явц өргөжин эзэнт гүрэн байгуулагдсан нь:

8. Дүгнэлт
Ромын хаант засаг дэлхийн баруун хэсгийг захирч байсан хvчирхэг гvрэн байсныг
бид мэднэ. 500 жил Ромын Бvгд найрамдах улс амжилтаар дvvрэн байсан бєгєєд Помпей,
Маркус Брюутасын эсрэг иргэний дайн, Гаиус Мариус болон Сулла нарын хоорондох
зєрчилдєєнєєс болж Ромын Бvгд найрамдах улсын хvч чадал нь суларч эхэлсэн байна.
Ромын тєр хаант засаг болон єєрчлєгдєж эхэлэхээс ємнє Ромын булаан эзлэлт
олон жилийн ємнє эхэлсэн бєгєєд эзэн хааны ємнєх vеийн 106 онд булаан эзлэгдсэн
Тражаны хаант засгийн дор Ромын хаант засаг улам хvчирхэг болсон байна.
Нутаг дэвсгэрийн энэ булаан эзлэлт нь ойролцоогоор 5 900 000 километер
квадрат / 2,300,000 дєрвєлжин митр/ газар нутгийг Ромын хаант засаг удирддаг
байжээ.
Ромын соѐл иргэншлийн соѐл урлаг, хууль, технологи, хэл, шашин, тєр засаг,
цэрэг, уран барилга зэрэг нь одоог хvртэл дэлхийн соѐлд нєлєєлсєєр байна. Баруун
Ромын хаант засгийн сvvлчийн эзэн хаан Ромюулус Аугустусын эрх мэдэл, байр суурийг
нь булаах vеийг эзэн хааны ємнєх vеийн 476 оны 9 сарын 4 гэж тэмдэглэсэн байна. Зvvн
Ромын хаант засгийг Баязентины хаант засаг байсан гэдгээр єнєєдєр бид мэднэ.
Хожим 1453 онд Оттоманы хаант засгийн vед мєхєх хvртлээ Ромын хууль ѐс болон
соѐлын уламжлалыг хамгаалсаар ирсэн байна.