5.SINIF 2. ÜNİTE

1. 57
2. ÜNİTE
KUVVETİN BÜYÜKLÜĞÜNÜN ÖLÇÜLMESİ
A. KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
1. Kuvvet Nedir?
2. Kuvvet Nasıl Ölçülür?
B. SÜRTÜNME KUVVETİ
1. Hangi Yüzeyde Kolay Hareket Eder?
2. Hava ve Su Ortamında Sürtünme

2. 58
Anahtar Kavramlar
Kuvvet Kuvvet çeşitleri
Dinamometre Newton
Bu bölümü tamamladığınızda;
● Dinamometreyi tanıyacak,
● Kuvvetin büyüklüğünün dinamometre ile nasıl ölçüldüğünü keşfedecek,
● Kuvvetin biriminin Newton (Nevton) ile ifade edildiğini öğreneceksiniz.
Sizce bu masanın üzerindeki okul araç gereçlerini hareket ettirmek için uygulamamız gere-
ken kuvvetin büyüklüğünü ölçebilir miyiz?
BÖLÜM A
KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ

3. 59
Cisimlerin yerini, şeklini değiştirmek istediğinizde onlara
kuvvet uygularsınız. Yandaki fotoğrafta olduğu gibi kuvvet
uyguladığınız bazı cisimlerin şeklinin değiştiğini günlük yaşa-
mınızdan biliyorsunuz. Şimdi aşağıdaki etkinliği yaparak kuv-
vetin cisimler üzerindeki bu etkisini inceleyiniz.
1. Kuvvet Nedir?
Kullanılacak Malzemeler
Sünger, paket lastiği, kalınlıkları aynı bakır ve nikel-krom tel, farklı kalınlıklarda ka-
lemler (veya silindir şeklinde cisimler), A4 kâğıdı
Etkinlik Basamakları
● Süngerin üzerine elinizle hafifçe bastırınız. Sünge-
ri avucunuzun içine alıp iyice sıkıp bırakınız. Her iki du-
rumdaki gözlemlerinizi defterinize not ediniz.
● Kalınlıkları aynı bakır ve nikel-krom telleri farklı
kalınlıkta kalemlere sararak yay şekline getiriniz.
● Kalınlıkları aynı bakır ve nikel-krom telleri iki ucun-
dan tutup çekiniz. Gözlemlerinizi defterinize yazınız.
● Paket lastiğini iki ucundan tutup çekiniz. Sonra
yavaşça bırakınız. Aynı işlemi paket lastiğini biraz daha
fazla uzatacak şekilde tekrarlayınız. Gözlemlerinizi def-
terinize not ediniz.
● Yaylarınızı birer ucundan eşit şiddette çeki-
niz. Yayların çektiğiniz ucunu yavaşça bırakınız.
Gözlemlerinizi defterinize not ediniz.
● Yaylarınıza uyguladığınız kuvveti artırarak yaptığı-
nız işlemi tekrarlayınız.
Şekli Nasıl Değişir?

4. 60
Üzerine kuvvet uygu-
landığında şekil değişti-
ren, kuvvetin etkisi orta-
dan kalktığında eski
hâline dönebilen madde-
lere esnek madde adı
verilir. Sünger, lastik gibi
maddeler esnektir. Bu maddelerden yapılan cisimler de esneklik özelliğine sahiptir. Siz de
yaptığınız etkinlikte süngerin ve paket lastiğinin esneklik özelliği bulunduğunu gözlemlemiş
olmalısınız. Etkinliğinizde A4 kâğıdını buruşturup bıraktığınızda veya yırttığınızda eski hâline
dönmediğini gözlemlediniz mi? Kâğıt, oyun hamuru gibi maddelerin esneklik özelliği yoktur.
Etkinliğinizde kullandığınız aynı kalınlıktaki
bakır ve nikel-krom tellere uygulayacağınız kuv-
vet ise bu tellerde paket lastiğinde olduğu gibi
gözlemleyebileceğiniz bir uzama oluşturmaz.
Ama aynı telleri yay hâline getirip kuvvet uygula-
dığınızda boyları değişir.
Bu özelliklerinden dolayı sarmal yaylardan
günlük yaşamınızda kullandığınız pek çok araçta
yararlanılır.
Önceki yıllarda kuvveti itme ve çekme olarak tanımlamıştınız.
Hatırlayalım
● A4 kâğıdını elinizde buruşturup sıkınız. Daha sonra kâğıdı sıranızın üzerine bırakınız.
Gözlemlerinizi defterinize not ediniz.
Sorular
● Kuvvet uyguladığınız hangi cisimler kuvvet uygulamayı bıraktıktan sonra eski hâline
döndü?
● Farklı maddelerden yapılmış tellerle hazırladığınız yaylara eşit şiddette kuvvet
uyguladığınızda neler gözlemlediniz?
● Yaylara uyguladığınız kuvvetin şiddeti değiştiğinde neler gözlemlediniz?

5. 61
2. Kuvvet Nasıl Ölçülür?
Yayların kullanıldığı araçlardan biri de
dinamometredir. Dinamometre kuvvetin
büyüklüğünü ölçmek için kullanılan bir araç-
tır. Bu araç iç içe geçmiş iki silindir, bu silin-
dirlerin içerisindeki yay ve kancadan oluşur.
Dinamometrenin kancasına kuvvet uygulan-
dığında içerisindeki yay uzar ve kendisine
bağlı olan göstergenin hareket etmesini sağ-
lar. Böylelikle uygulanan kuvvetin büyüklüğü
ölçülmüş olur.
Aşağıdaki şekillerde farklı kuvvetler uygulanan dinamometrelerle ölçülen değerler gösteril-
miştir.
Dinamometrenin üzerindeki “N” harfi
ölçtüğümüz kuvvetin büyüklüğünü ifade
eder. Kuvvet birimi Newton’dur ve “N”
sembolü ile gösterilir.
1 2 3
Newton biriminin kullanımına Uluslar Arası Birim-
ler ve Ölçüler Konferansı tarafından bilim insanı Isaac
Newton’un (Ayzek Nevton) adını yaşatmak için karar ve-
rildiğini biliyor musunuz?
Bunları Biliyor musunuz?

6. 62
Kullanılacak Malzemeler
Farklı büyüklüklerde kancalı kütleler, dinamometre
Etkinlik Basamakları
● Kancalı kütleyi masanın üzerine fotoğraftaki gibi yerleştirerek dinamometreyi kan-
caya takınız.
● Dinamometreyi çekerek (kuvvet uygulayarak) kancalı kütleyi masanın üzerinde
hareket ettiriniz. Bir arkadaşınız dinamometrenin göstergesindeki değeri okuyarak def-
terinize not etsin.
● Dinamometreye bağlı kütle miktarını artırarak aynı işlemleri tekrarlayınız.
Sorular
● Farklı kütlelere kuvvet uygula-
dığınızda dinamometrede okuduğunuz
değer değişti mi? Sizce bunun nedeni
nedir?
● Daha büyük kuvvetleri ölçmek için
sizce dinamometrenin hangi özellikleri-
nin değişmesi gerekir?
Şimdi aşağıdaki etkinliği yaparak dinamometre ile kuvvetin nasıl ölçüldüğünü keşfediniz.
Analog dinamometre Dijital dinamometre
Dinamometreyi Kullanalım
Dinamometrenin nerelerde ve hangi amaçlarla kullanıldığını araştırınız. Araştırma
so­­­nuçlarınızı bir rapor hâlinde sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
Araştıralım - Sunalım
Laboratuvarda kullandığınız dinamometrelerin dışında çok farklı şekil ve özellikte dinamo-
metreler üretilmektedir.

7. 63
Siz de kendi dinamometrenizi yapmak ister misiniz?
Aşağıdaki “Proje Hazırlayalım” çalışmasını yaparak kendi dinamometrenizi hazırlayabilir-
siniz.
Proje Hazırlayalım
1 2 3
4 5 6
Konu
Dinamometre
Kullanılacak Malzemeler
Pipet, pipetin içerisine girebilecek çapta plastik boru, 3 adet ataş, 1 adet kalın paket
lastiği, çivi, pense, 10 adet özdeş madenî para, streç film, cetvel
Proje Basamakları
● Ataşların birini 1 numaralı fotoğrafta olduğu gibi açınız. Uçlarını birleştirerek 2
numaralı fotoğraftaki hâle getiriniz.
● Kalın paket lastiğini oluşturduğunuz bu kancaya 3 numaralı fotoğraftaki gibi takınız.
● Paket lastiğini taktığınız kancayı plastik borunun içine geçirerek ucunu pense yar-
dımıyla sıkıştırınız (Fotoğraf 4).
● Plastik boruyu lastiğin ucu halka şeklinde dışarıda
kalacak şekilde pipetin içine sokunuz.
● İkinci ataşı 5 numaralı fotoğrafta olduğu gibi açınız.
● S şekline getirdiğiniz ataşı pipetin ucundaki lastik
halkaya da pipete takınız (Fotoğraf 6, Fotoğraf 7).
● Plastik borunun pipetten uzun olan kısmını pipetin
dışında 2-3 cm kalacak şekilde kesiniz.
● Üçüncü ataşı da S şekline getirip bu uca takınız.
● Dinamometreniz artık ölçeklendirmeye hazır. Üçüncü ataşı taktığınız uç aşağıda
olacak şekilde dinamometrenizi düşey doğrultuda tutunuz.
7

8. 64
● Plastik borunun pipetten çıkış noktasını işaretleyiniz.
● Bir arkadaşınız streç filme sarılı 5 adet özdeş madenî parayı dinamometrenin alt
ucuna assın. Pipet’in içindeki plastik boru hareketsiz kaldığı anda plastik borunun pipet-
ten çıkış noktasını işaretleyeniz.
● Plastik boru üzerinde işaretlediğimiz iki nokta arasını cetvel yardımıyla 5 eşit böl-
meye ayırınız.
● Bölmelerden her biri 1 birimdir. Biriminize bir isim veriniz (Örneğin adınızın baş
harfi biriminiz olabilir.).
● Dinamometrenizin ucuna kalemliğinizi veya başka bir cismi asarak uyguladığı kuvveti
ölçünüz.
Bu projeyi farklı malzemeler kullanarak da yapabilirsiniz. Hazırlayabileceğiniz fark-
lı dinamometre modellerini okulunuzda sergileyebilirsiniz.
Cisimlere sadece biz kuvvet uygulamayız. Doğada farklı kuv-
vetlerin de olduğunu biliyor musunuz?
Örneğin mıknatıs demir, nikel gibi maddelerden yapılmış
cisimlere çekme kuvveti uygular. Bu kuvvet manyetik kuvvet
olarak adlandırılır.
Doğada bulunan bütün cisimler birbirine çekme kuvveti
uygular. Yerkürenin cisimlere uyguladığı çekme kuvveti ise yer
çekimi kuvveti olarak adlandırılır.
Bunları Biliyor musunuz?
Bilim Tarihi
Isaac Newton (1642 - 1727)
İngiliz fizikçi, matematikçi astronom ve mucittir. En büyük ma-
tematikçi ve bilim insanlarından biri olduğu düşünülen Newton
çekingenliği yüzünden her biri bilim tarihinde devrim yaratan bu-
luşlarının çoğunu uzun yıllar sonra yayımlamıştır. 1671 yılında ilk
aynalı teleskobu yapan Newton’un mekanik alanında yaptığı çalış-
malar fiziğin temellerini oluşturmuştur.
web.clas.ufl.edu.
(Kısaltılarak düzenlenmiştir.)

9. 65
NELER ÖĞRENDİK?
A. Aşağıdaki soruları defterinize cevaplayınız.
1. Kuvvet nedir? Tanımlayınız. Kuvvetin cisimlere etkilerini örnekler vererek açıklayınz.
2. Dinamometre ne için kullanılır? Yapısı nasıldır?
3. Kuvvetin büyüklüğü hangi birimle ifade edilir?
B. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerleri, verilen sözcükleri kullanarak uygun
şekilde tamamlayınız.
(dinamometre, mıknatıs, yer çekimi, rüzgâr, Newton, itme, çekme)
Her
zaman
Bazen
Hiçbir
zaman
Dinamometre ile nasıl ölçüm yapıldığını biliyorum.
Kuvvetin Newton birimi ile ifade edildiğini biliyorum.
ölçülür.
olabilir.
örnektir.
olabilir.
örnektir.
olabilir. birimibirimidir.
Aşağıdaki tablo kendinizi değerlendirmeniz için düzenlenmiştir. Tabloyu inceleyiniz. “Her
zaman”, “Bazen”, “Hiçbir zaman” seçeneklerinden kendiniz için uygun olanı işaretleyiniz. “Ba-
zen” ve “Hiçbir zaman” seçeneklerini işaretlediğiniz durumlarda, ilgili konuları tekrar etmeniz
gerektiğini sakın unutmayınız.
KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM
Kuvvet

10. 66
Anahtar Kavramlar
Sürtünme Sürtünme kuvveti
Bu bölümü tamamladığınızda;
● Sürtünme kuvvetini keşfedecek,
● Birbiri ile temas hâlindeki katı maddelere etki eden sürtünme kuvveti ile ilgili etkinlik-
ler yapacak ve bu kuvvetin değerini ölçecek,
● Hava ve suyun da cisimlere sürtünme kuvveti uyguladığını öğreneceksiniz.
BÖLÜM B
SÜRTÜNME KUVVETİ
Sizce cisimlerin hareketini engelleyen etki ya da etkiler var mıdır?

11. 67
Kullanılacak Malzemeler
4 tane kitap, eğik düzlem levhası, bilye, cetvel, A4 kâğıdı boyutlarında mukavva, A4
kâğıdı boyutlarında cam levha, A4 kâğıdı boyutlarında kalın tüylü kumaş, cetvel
Etkinlik Basamakları
● Yandaki fotoğrafta yer alan düzeneği
hazırlayınız.
● Bilyeyi eğik düzlemin üst ucundan ser-
best bırakınız. Bilyenin cam levha üzerinde
ne kadar hareket ettiğini gözlemleyiniz.
● Bilyenin durduğu noktayı belirleyiniz.
1. Hangi Yüzeyde Kolay Hareket Eder?
Kışlık ayakkabılarınızla yazlık ayakkabılarınızın tabanlarının farklı olduğu dikkatinizi çekmiş
miydi? Peki sizce bunun nedeni ne olabilir?
Karlı ve buzlu havalarda araçların kaymasını önlemek
için tekerleklere zincir takılır veya kar lastikleri kullanılır.
Zincir ve kar lastikleri sürtünmeyi artırdığı için araçla-
rın kaymasını önler. Kışlık ayakkabılarınızın tabanı da
benzer şekilde sürtünmeyi artıracak şekilde yapılır. Peki
sürtünme nedir?
Birbiri ile temas hâlinde olan yüzeyler arasında
harekete engel olacak yönde ortaya çıkan kuvvete
sürtünme kuvveti adı verilir. Sürtünme kuvveti cismin
hareketini zorlaştıran veya engelleyen bir kuvvet olup
cismin hareketine zıt yöndedir.
Şimdi aşağıdaki etkinliği yaparak sürtünme kuvveti-
nin çeşitli ortamlardaki etkisini gözlemleyiniz.
Hangi Yüzeyde Daha Çok Yol Alır?

12. 68
Kullanılacak Malzemeler
Dinamometre, kancalı tahta takoz, 30 cm x 50 cm boyutlarında mukavva, bir avuç
kadar kum, metal tepsi, 1/2 çay bardağı kadar sıvı yağ, pamuk
Etkinlik Basamakları
● Masanın üzerine yerleştirdiğiniz 30 cm x 50 cm boyutlarındaki mukavvanın üzerine
kancalı tahta takozu yerleştirip dinamometreyi kancaya takınız.
● Defterinize aşağıdaki gibi bir tablo çiziniz.
● Dinamometrenin ucuna fotoğraftaki gibi kuvvet uygulayarak tahta takozu hareket
ettirmeye çalışınız.
● Tahta takoz hareket ettiği anda dinamo-
metrenin gösterdiği değeri okuyup defterinize
not ediniz.
● Bir avuç kadar kumu mukavvanın üzerine
serpiniz. Tahta takozu kumlu zemin üzerinde
hareket ettirirek ölçüm işlemini tekrarlayınız.
● Metal tepsinin yüzeyini pamuk yardımıyla
yağlayınız. Tahta takozu yağlı zemin üzerinde
hareket ettirerek ölçüm işlemini tekrarlayınız.
Birbiri ile temas eden yüzeylerin özellikleri sürtünme kuvvetini etkiler. Etkinliğinizde eğik
düzlemi ve bilyeyi değiştirmeden bilyenin masa üzerinde hareket ettiği yüzeyi değiştirdiğinizde
bilyenin en çok cam yüzeyde, en az ise kalın tüylü kumaş üzerinde ilerlediğini gözlemlemiş
olmalısınız. Bunun nedeni cam yüzey üzerinde bilyeye etki eden sürtünme kuvvetinin diğer
yüzeylere göre az olmasıdır. Kalın tüylü kumaş üzerindeki bilyeye etki eden sürtünme kuvveti
ise en büyüktür.
Şimdi aşağıdaki etkinliği yaparak farklı yüzeylerdeki sürtünme kuvvetinin büyüklüğünü
ölçünüz.
Bu nokta ile eğik düzlemin alt ucu arasındaki mesafeyi cetvelle ölçüp defterinize not ediniz.
● Aynı işlemleri cam levhanın yerine mukavva ve kalın tüylü kumaşı koyarak tekrarlayınız.
Sorular
● Bilyenin hangi yüzeyde aldığı yol daha fazladır? Bunun nedenini nasıl açıklarsınız?
● Bilyenin daha fazla yol alması için ne önerirsiniz?
● Bilyenin daha az yol alması için ne önerirsiniz?
Hangi Kuvvet Daha Büyük?
Takozun hareket ettirildiği zemin Dinamometrenin gösterdiği değer (N)

13. 69
Soru
● Tahta takozu hangi yüzey üzerinde hareket ettirdiğinizde dinamometrede ölçtüğünüz
değer en büyüktür? Bu sonucu nasıl yorumlarsınız.
“Hangi Yüzeyde Daha Çok Yol Alır?” etkinliğinde bilyenin cam yüzeyde en fazla, kalın tüylü
kumaş üzerinde en az yolu aldığını gözlemlemiştiniz. Pürüzlü yüzeylerin kaygan yüzeylere
göre daha fazla sürtünme kuvveti uyguladığını biliyorsunuz. Bu nedenle “Hangi Kuvvet Daha
Büyük?” etkinliğinde de yağlı yüzeyde ölçtüğünüz kuvvetin diğer yüzeylere göre daha küçük
olduğu, en büyük değerin ise kumlu yüzeyde ölçüldüğü sonucuna ulaşmış olmalısınız.
Sürtünmenin istenmediği durumlarda sürtünmeyi azaltacak önlemler alınır. Örneğin birbirine
değen metal yüzeylerde sürtünmeden kaynaklanan aşınmalar istenmeyen bir durumdur. Bunu
azaltmak için kapı menteşeleri, motor parçaları yağlanarak sürtünme en aza indirilmeye çalışılır.
Sürtünme her zaman için istenmeyen bir durum değildir. Bazı durumlarda sürtünmenin ol­­­
ması gerekir. Örneğin, sürtünmenin olmadığı bir yüzeyde yazı yazamazsınız veya yazdıklarını-
zı silemezsiniz. Eşyalarınızın konuldukları yerde kalmaları da sürtünme sayesinde gerçekleşir.
Kapı kilidi Otomobil motoru

14. 70
Sürtünme kuvveti sadece birbiri ile
temas eden katı yüzeyler arasında oluş-
maz. Bir cisim hava veya su ortamında
hareket ederken de cisme sürtünme kuv-
veti etki eder.
Fotoğraftaki gibi bir paraşütçünün yere
yavaşça inmesini sağlayan, havanın uygu-
ladığı sürtünme kuvvetidir. Bu kuvvet hava
direnci olarak tanımlanır. Hava ortamında
hareket eden cisimler, karşılaşacakları bu
kuvvete göre tasarlanır.
Hava ve kara taşıtları tasarlanırken
ulaşmaları istenen hız, kullanım amaçları
gibi özelliklerin hava direncinden nasıl etki-
leneceği dikkate alınır. Yukarıdaki fotoğ-
rafların her ikisinde de uçak modelleri yer
almaktadır. Bu uçakların kullanım amaç-
ları, ulaşmaları istenen hız değerleri birbi-
rinden farklıdır. Bu nedenle tasarımları da
farklıdır.
Yarış otomobilleri yüksek hızlara ulaş-
ması istenen araçlardır. Bu nedenle hava
direncinden en az etkilenecek şekilde tasar-
lanırlar.
Aşağıda, fotoğrafta yer alan yelken balı-
ğı saatte 106 km’lik bir hıza ulaşabilmekte-
dir. Deniz atı ise ancak saatte 16 km’lik bir
hıza ulaşabilir. Bunun nedeni vücut yapıla-
rındaki farklılık olabilir mi?
2. Hava ve Su Ortamında Sürtünme

15. 71
Su, içerisinde hareket eden varlıklara sürtün-
me kuvveti uygular. Su direnci olarak tanım-
lanan bu kuvvet, hareket eden varlığın şekline
göre değişir. Deniz taşıtları tasarlanırken bu
direnç kuvveti dikkate alınır. Örneğin, yüksek
hızlara ulaşması istenen sürat tekneleri su
direncini azaltacak şekilde tasarlanır.
Birçok kişinin ressam olarak tanıdığı Leonardo da Vinci’nin
(Leonardo da Vinçi) pek çok alanda çalışmaları olan bir bilim
insanı olduğunu biliyor musunuz?
Aşağıda da Vinci’nin tasarladığı bazı hava taşıtlarına ait
çizimler yer almaktadır.
Leonardo da Vinci
(1452 - 1519)
Kaynakça: Leonardo’nun Makineleri adlı kitaptan özetlenerek düzenlenmiştir.
Bunları Biliyor musunuz?
Bilim Yaşam ve Teknoloji
Teknolojinin doğayı taklit etmesi biyomimetik bi-
liminin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bilim
dalının otomotiv endüstrisi alanındaki çalışmaların-
dan birisi de hava sürtünmesini en aza indiren oto-
mobil tasarımıdır.
Bu çalışmalar sırasında kutu balığının vücut şekli
bilgisayar programları ile çizilmiş ve özel canlandır-
ma programları ile hareket hâlindeki balığın üzerin-
de havanın nasıl yer değiştirdiği incelenmiştir.
Uzun çalışmalar sonucunda hava direncini bu-
gün kullanılan otomobillere göre 1/3’üne düşüren
yandaki model tasarlanmıştır.
Kaynakça: Biomimicry adlı kaynaktan
özetlenerek düzenlenmiştir.

16. 72
NELER ÖĞRENDİK?
A. Aşağıdaki soruları defterinize cevaplayınız.
1. Sürtünme kuvvetinin günlük yaşamdaki etkilerini örnekler vererek kısaca açıklayınız.
2. Hava ve su direncinden yararlanılarak yapılan araçlara örnekler veriniz.
B. Aşağıdaki ifadelerin başında yer alan yay ayracın içine, doğru olduğunu düşündüğünüz
ifade için “D”, yanlış olduğunu düşündüğünüz ifade için “Y” harfini yazınız. Yanlış olduğuna
karar verdiğiniz ifadenin doğrusunu defterinize yazınız.
(...) 1. Kışlık ayakkabılarınızın altının daha fazla girinti çıkıntılı olmasının nedeni sürtün-
meyi azaltmaktır.
(...) 2. Sürtünme, birbirine temas eden yüzeylerde harekete zıt yönde oluşur.
(...) 3. Cisimler cam yüzeylerde, tahta yüzeye göre daha kolay hareket eder.
(...) 4. Sürtünmenin olumsuz etkisini azaltmak için bisikletinizin zincirini yağlamanız gere-
kir.
(...) 5. Uçakların kısa pistlerde daha çabuk durabilmesi için arkalarında paraşüt açılması
hava direncini azaltır.
(...) 6. Hızlı hareket etmesi istenen deniz taşıtları hava direncini artıracak şekilde tasar-
lanır.
(...) 7. Yazı yazabilmeniz, sürtünmenin günlük yaşamdaki olumlu etkilerine örnektir.
(...) 8. Yere doğru düşen bir cisme hareketi ile aynı yönde hava direnci etki eder.
Her
zaman
Bazen
Hiçbir
zaman
Sürtünme kuvvetini tanımlayabilirim.
Sürtünme kuvveti ile ilgili etkinlikler yapıp bu kuv-
vetin büyüklüğünü ölçebilirim.
Hava ve suyun da cisimlere sürtünme kuvveti uygu-
ladığını biliyorum.
Aşağıdaki tablo kendinizi değerlendirmeniz için düzenlenmiştir. Tabloyu inceleyiniz. “Her
zaman”, “Bazen”, “Hiçbir zaman” seçeneklerinden kendiniz için uygun olanı işaretleyiniz. “Ba-
zen” ve “Hiçbir zaman” seçeneklerini işaretlediğiniz durumlarda, ilgili konuları tekrar etmeniz
gerektiğini sakın unutmayınız.
KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM

17. 73
A. Aşağıda birbiri ile bağlantılı doğru (D) veya yanlış (Y) bilgiler tanılayıcı dallanmış ağaç
tekniğinde bir çalışma olarak düzenlenmiştir. Her bir doğru veya yanlış karar bir sonraki mad-
deyi etkileyecektir. Buna göre ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek kaç
numaralı çıkışa ulaşabilirsiniz?
B. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri verilen sözcük veya sözcük gruplarından uygun olan-
ları kullanarak tamamlayınız.
1. Kuvvet cisimlerde .................. değişikliği meydana getirebilir.
2. Kuvveti ölçmek için kullanılan araç, yayların .................. özelliğinden
yararlanılarak yapılmıştır.
3. Mıknatıs cisimlere .................. kuvvet uygular.
4. Yüzeyle cisim arasında hareketin zıt yönünde oluşan kuvvet, ..................
kuvveti olarak adlandırılır.
5. Hava ve su da cisimlere .................. kuvveti uygular.
direnç esneklik
sürtünme
şekil
yer çekimi
manyetik
1
Y
2
D
Y
3
4
D
Y
5
6
D
Y
7
8
Kuvvet uygula-
nan cisimlerin bu-
lundukları konum
değişebilir.
Sürtünme, ha­re­­­
kete engel olmaz.
Su cisimlere di­
renç kuvveti uygu-
lamaz.
Sürtünme uygu­­
lanan kuvve­­­tin zıt
yönünde oluşur.
Hava cisimlere
direnç kuvveti uy-
gulamaz.
Kuvvet dinamomet-
re adı verilen araçla
ölçülür.
Yaylar esnek cisim-
lerdir.
D
D
D
Y
Y
Y
D
1
2
3
4
5
6
7
2. ÜNİTE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

18. 74
1. I. Şekil değişikliği
II. Konum değişikliği
III. Kütle değişikliği
Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerin-
den değildir?
A. Yalnız II B. Yalnız III C. I ve II D. II ve III
2. Aşağıdaki araçlardan hangisi kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılır?
A. Terazi B. Baskül
C. Dinamometre D. Metre
3. Kuvvetin büyüklüğü aşağıdaki birimlerden hangisi ile ifade edilir?
A. Metre B. Newton
C. Kilogram D. Gram
4. Aşağıda yer alan ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Esnek cisimler kuvvet etkisi kalkınca eski şekline dönebilir.
B. Dinamometreler yayların esneklik özelliğinden yararlanarak yapılmıştır.
C. Cisimlere ancak temas ederek kuvvet uygulanır.
D. Bütün cisimlere yer çekimi kuvveti etki eder.
5. I. Yay
II. Sünger
III. Kalem
IV. Kâğıt
Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangilerinin esneklik özelliği yoktur?
A. I ve II B. I ve III C. II ve III D. III ve IV
6. Sürtünme kuvveti ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Sadece katı cisimler arasında oluşur.
B. Metal parçaları sürtünmeyi azaltmak için yağlanır.
C. Hareketi zorlaştırır.
D. Hava ve su cisimlere sürtünme kuvveti uygular.
7. Aşağıdaki olaylardan hangisi sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerinden birisi
değildir?
A. Hareket eden cisimleri hızlandırır.
B. Yazı yazabilmenizi sağlar.
C. Eşyalar sürtünme sayesinde konuldukları yerde kalır.
D. Paraşüt sürtünme ile yavaş hareket eder.
C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.

19. 75
8. Oyuncak arabayı kum zeminde ve cam yüzeyde hareket ettiren bir gözlemci aşağı-
dakilerden hangisini gözlemlemek için bu etkinliği yapmıştır?
A. Cisimlerin hızlarını karşılaştırmak
B. Cisimlerin hareket sürelerini karşılaştırmak
C. Cisimlerin kütlelerini karşılaştırmak
D. Yüzeyin cisimlerin hareketine etkisini karşılaştırmak
9. Hareket yönü şekildeki gibi olan bir otomobile etki
eden sürtünme kuvvetinin yönü kaç numaralı okla gösteril-
miştir?
A. 1 B. 2
C. 3 D. 4
10. I. Buzlu yüzeylerde sürtünme azdır.
II. Yere düşen cisimlere yukarı yönlü hava direnci etki eder.
III. Su içerisinde yatay doğrultuda hareket eden balığa aşağı yönlü su direnci etki eder.
Yukarıdaki ifadelerden kaç tanesi doğrudur?
A. 1 B. 2
C. 3 D. 4
11. Aşağıdakilerden hangisi bir kuvvet çeşidi değildir?
A. Manyetik kuvvet B. Yer çekimi
C. Sürtünme D. Elektrik
12. Yandaki resimde yer alan yarış otomobilinin bu şekilde
tasarlanmasının nedeni hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A. Dikkat çekici olması
B. Daha hızlı hareket edebilmesi
C. Daha az malzeme kullanılması
D. Aracı tek kişinin kullanması
13. I. Kum
II. Cam
III. Mermer
IV. Çakıl
Yukarıdaki yüzeylerin hangisi ya da hangilerinde oyuncak arabanızı daha kolay hare-
ket ettirirsiniz?
A. I ve II B. I ve IV
C. II ve III D. III ve IV
4
3
2 1

20. 76
DÜŞÜNELİM – EĞLENELİM
F S E K R O P L Y G U
E C S Ü R I Ö N Ş B İ
D İ N A M O M E T R E
O C E M Y R V W Ç Z K
A D K R T N İ T M E U
Y E Ü S B G F O N Ö V
A S U D İ R E N C İ V
Y A T V Ç S O H P Ğ E
U Ü T C P A Ö N K L T
S Ü R T Ü N M E Y S B
O P G K M Ç E K M E S
DİNAMOMETRE
NEWTON
KUVVET
SÜRTÜNME
SU DİRENCİ
ESNEK
YAY
İTME
ÇEKME
Aşağıda verilen kutu bulmacada saklı olan kavramları bulunuz.