1. Patriotyzm czy nacjonalizm?
Po co naród?
Kilka odpowiedzi współczesnych
pro-narodowych myślicieli.
dr Wojciech Wierzejski
11 stycznia 2014

3. Patriotyzm a nacjonalizm
1. Nacjonalizm to uczucie i instynkt,
patriotyzm to moralna relacja, świadomość
moralnych obowiązków względem
wspólnoty politycznej.
(Lord Acton, Nationality, Essays on Freedom and Power, 1972; XIX wiek).
2. Nacjonalizm to w pełni rozwinięta filozoficzna i
polityczna doktryna o narodzie, jako wspólnocie, w
ramach której jednostki mogą odnaleźć wolność i
samorealizację;
Patriotyzm to jedynie sentyment względem
swojego kraju
(Elie Kedourie, Nationalism, 1985).

4. Ad2) Zygmunt Balicki
Jeżeli patriotyzm jest uczuciem narodowym,
to nacjonalizm jest narodową myślą, która
bez podłoża uczuciowego ani powstad, ani
rozwinąd się nie może, stanowi jednak
zjawisko duchowe bardziej złożone,
przypuszcza istnienie (…) organizacji (…).
Patriotyzm obraca się jedynie w dziedzinie masowego, ale
rozproszonego odczuwania (…), oraz odruchowego lub
uczuciowego na nie reagowania, skoro jednak tylko
zjawia się w łonie narodu myśl przewodnia, dążąca
planowo do przeprowadzenia pewnych celów w
zakresie obrony, wzmocnienia i ekspansji narodu,
powstają już w jego łonie zaczątki nacjonalizmu.

5. 3. Nacjonalizm należy do dziedziny władzy; jego
zwolennicy dążą do zdobycia jak największej władzy
dla swego narodu, w którym w pełni „zanurzają” swoją
indywidualność; z natury jest agresywny.
Patriotyzm jest obronny; jest poświęceniem swego życia
na rzecz określonego miejsca i szczególnego sposobu
życia, bez dążenia do narzucania tego innym.
N. żywi nienawistne uczucia wobec „innych” i podejmuje
wrogie działania. N. umieszcza naród poza dobrem i
złem.
(George Orwell, „Notes on Nationalism”, Collected Essays, 1968).
Charles de Gaulle: Patriotyzm jest wtedy, gdy na
pierwszym miejscu jest miłość do własnego narodu;
nacjonalizm wtedy gdy na pierwszym miejscu jest
nienawiść do innych narodów niż własny.

6. 4. Nacjonalizm: skoncentrowany na „natio”, czyli etnicznokulturalnej wspólnocie;
patriotyzm dotyczy „patria”, ojczyzny. Oba na równi zakładają
miłość, tożsamość (identyfikację), szczególną troskę, różnią
się obiektem.
Wg J.M. Bocheńskiego:
Patriotyzm to cnota względem ojczyzny,
czyli kraju, narodu i państwa razem wziętych;
(w: Patriotyzm, s. 10)
Nacjonalizm to doktryna, która twierdzi,
że członkowie narodu winni dążyć do
urzeczywistnienia specyficznych zadań narodu,
tj. pielęgnować i rozwijać jego specyficzne wartości
(Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, s. 86).

7. Roman Dmowski
„Nie umiałbym powiedzieć, gdzie pierwej, we Francji, czy we
Włoszech, użyto wyrazu ”nacjonalizm” dla określenia
nowego ruchu narodowego.
Byłem zawsze zdania, że to termin nieszczęśliwy, osłabiający
wartość ruchu i myśli, którą ten ruch wyrażał. Wszelki
„izm” mieści w sobie pojęcie doktryny, kierunku myśli,
obok którego jest miejsce na inne, równorzędne z nim
kierunki.
Naród jest jedyną w świecie naszej cywilizacji postacią bytu
społecznego, obowiązki względem narodu są obowiązkami,
z którymi nikomu z jego członków nie wolno się
wyłamywać...
Wszelkie ,”izmy”, które tych obowiązków nie uznają, które
niszczą ich poczucie w duszach ludzkich, są nieprawowite”
(Kościół, Naród i Państwo).

8. Tadeusz Bielecki:
„(...) polski ruch narodowy nie używał w odróżnieniu od
podobnych ruchów na Zachodzie nazwy
„nacjonalizm". Dmowski nieraz nas poprawiał, kiedy idąc za modną w okresie naszej młodości terminologią
– nazywaliśmy się nacjonalistami„.
„Dmowski miał od razu świadomość tego, że tworzy się
«nowa szkoła» i że powstał odrębny, nowy kierunek
myśli politycznej, ale nazwy właściwej nie znajduje
łatwo. Najczęściej używa w „Myślach” terminu «idea
narodowa» lub «ruch narodowy», i ta nazwa potem się
ustala”.
(„Słowo wstępne” do siódmego wydania Myśli
nowoczesnego Polaka, Paryż 1952).

9. Perspektywa komunitariaoska
(Głęboko filozoficzne założenia dotyczące natury ludzkiej,
języka, wspólnotowych więzi i tożsamości.)
1. Wyróżniamy pewne niekontrowersyjne dobra (np.
tożsamośd osobowa, rozwój osobisty).
2. Istnienie pewnych wspólnot jest konieczne dla osiągnięcia
i zachowania tych dóbr.
3. Etniczno-kulturowe narody są tego typu wspólnotami.
Istnieją różne formy, poprzez które wyraża się
człowieczeostwo. Formy te są zdeterminowane przez
wspólnoty, do których należymy
(por. A. Margalit, The Moral Psychology of Nationalism, 1997).
4. W celu zachowania tożsamości tego typu wspólnot oraz
wzmocnienia tożsamości ich członków, należy uznad
koniecznośd politycznej ich formy – paostwa narodowego.

11. (1) Argument z samoistnej wartości
narodu.
Każdy naród jest dobrem, wartością i źródłem
wartości. Tylko w naturalnych formach tradycji
(kultury) pewne istotne wartości (i znaczenia) są
wytwarzane i przekazywane jako treści.
Członkowie narodu żywią charakterystyczne
kulturalne powinowactwo względem siebie.
Naród jest siecią moralnie powiązanych podmiotów
(„a network of morally connected agents”), czyli
wspólnotą moralną o silnych moralnych więzach i
zobowiązaniach.

12. (2) Argument z osobistego rozwoju.
Tylko w ramach narodu jednostki mogą uzyskać
dostęp do wartości i pojęć kluczowych dla
zrozumienia wspólnotowego, kulturalnego życia
oraz dla zrozumienia własnego życia.
(por. Charles Taylor,
Reconciling the Solitudes, 1993)
(por. Michael Seymour,
La nation en question, 1999
On Redefining the Nation, 2000).

13. (3) Argument z tożsamości.
Zasadniczą siłą determinującą naszą tożsamość jako
osób jest wychowanie, nie natura. Stajemy się
dojrzałymi osobami dzięki społecznym
urządzeniom i w kontekście społecznokulturalnym, w których wzrastamy. Prawdziwa
tożsamość osobowa zależy od uczestnictwa we
wspólnotowym życiu.
(por. Alasdair MacIntyre,
Is Patriotism a Virtue?, 1994).

14. (4) Argument z moralnego rozumienia.
Istnieją różne wartości. Uniwersalne: wolność,
sprawiedliwość.
(„thin”: „cienkie”, „rozrzedzone”, „wodniste”, „minimum”[j. Erbel,
tłumacz M. Walzera], albo: „wąsko ukonstytuowane” [A. Grobler,
tłumacz Sandela]).
Inne – moralne wartości są rozpoznawalne
jedynie w ramach określonych tradycji, wobec
których wyrażamy aprobatę
(„thick”, „gęste”, „mocne”, „silne”, „bogate”).
Naród oferuje naturalne ramy dla tradycji, a przez to
dla rozumienia moralności i porozumienia
moralnego. Jest zasadniczą przestrzenią nauki
moralności.

15. (5) Argument z różnorodności.
Każda narodowa kultura wnosi niepowtarzalne,
unikalne dobra do ogólnoludzkiego dziedzictwa
kulturalnego.
(por. I. Berlin, Vico and Herder, 1976).
Dla zachowania kulturalnej różnorodności świata
konieczne jest zachowanie i wzmacnianie
narodowych odrębności kulturalnych.
„Kultura ogólnoludzka jest do pomyślenia tylko jako
harmonia kultur narodowych, posiadających
pewne, nieliczne zresztą, cechy wspólne, a
uzupełniających się pod innymi względami”
(J. M. Bocheoski, Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie, s. 87)