1. Lêi më ®Çu
Nh m ä i qu è c gia tr ª n thÕ gi í i, BHXH Vi Ö t Nam trong nh ÷ ng
n ¨ m qua ® î c xem l µ m é t trong nh ÷ ng ch Ý nh s ¸ ch r t l í n c ñ a Nh µ
n í c, lu « n ® î c s ù quan t © m v µ ch Ø ®¹ o k Þ p th ê i c ñ a §¶ ng v µ Nh µ
n í c; ® iÒu n µ y c ã th Ó dÔ d µ ng l ý gi ¶ i b ë i BHXH kh « ng ch Ø li ª n
quan ® Õn h µ ng tri Ö u lao ®é ng m µ c ß n b ë i n ã c ã ý ngh Ü a r t l í n
®è i v í i c ¶ nh ÷ ng ng ê i ph ô thu é c v µ o c ¸ c ®è i t î ng tr ª n. BHXH
ch ¼ ng nh ÷ ng c ã ý ngh Ü a vÒ m Æ t kinh tÕ - x · h é i m µ c ß n c ã ý
ngh Ü a nh © n ®¹ o s © u s ¾ c, ch Ý nh s ¸ ch n µ y th Ó hi Ö n tr × nh ®é
v ¨ n minh, tiÒm l ù c kinh tÕ v µ kh ¶ n ¨ ng t æ ch ø c qu ¶ n l ý c ñ a Nh µ n í c.
Khi ® t n í c chuy Ó n t õ nÒn kinh tÕ kÕ ho ¹ ch ho ¸ t Ë p trung sang
nÒn kinh tÕ h µ ng ho ¸ nhiÒu th µ nh ph Ç n v Ë n ®é ng theo c ¬ chÕ th Þ
tr ê ng c ã s ù qu ¶ n l ý c ñ a Nh µ n í c theo ®Þ nh h í ng XHCN th × vi Ö c
bao c p to µ n b é cho ho ¹ t ®é ng BHXH t á ra kh « ng c ß n ph ï h î p v í i
t × nh h × nh m í i. §Ó t õ ng b í c ®æ i m í i c « ng t ¸ c t æ ch ø c qu ¶ n l ý
BHXH, ch Ý nh ph ñ ®· ra Ngh Þ ®Þ nh 12/CP ng µ y 26/01/1995 vÒ
vi Ö c ban h µ nh ® iÒu l Ö BHXH v µ Ngh Þ ®Þ nh 19/CP ng µ y
16/02/1995 vÒ vi Ö c th µ nh l Ë p BHXH Vi Ö t Nam v µ c ¸ c quyÕt
®Þ nh kh ¸ c k Ì m theo vÒ vi Ö c ban h µ nh quy chÕ t æ ch ø c v µ ho ¹ t
®é ng c ñ a BHXH Vi Ö t Nam. V í i m ô c ®Ý ch th è ng nh t vi Ö c qu ¶ n
l ý v µ th ù c hi Ö n c ¸ c chÕ ®é BHXH nh » m ®¶ m b ¶ o t è t h ¬ n l î i Ý ch
c ñ a ng ê i lao ®é ng th × BHXH Vi Ö t Nam ®· ® î c th µ nh l Ë p tr ª n c ¬
s ë th è ng nh t c ¸ c t æ ch ø c BHXH ë trung ¬ ng v µ ®Þ a ph ¬ ng
thu é c h Ö th è ng B é Lao ®é ng - TB&XH v µ T æ ng Li ª n ® o µ n lao
®é ng Vi Ö t Nam nh » m gi ó p Th ñ t í ng ch Ý nh ph ñ ch Ø ®¹ o c « ng t ¸ c
qu ¶ n l ý qu ü BHXH v µ th ù c hi Ö n chÕ ®é ch Ý nh s ¸ ch BHXH theo
ph ¸ p lu Ë t hi Ö n h µ nh. V µ ®Ó gi ¶ i quyÕt t è t v n ® Ò tr ª n ®¶ m b ¶ o
ngu å n qu ü chi tr ¶ c ¸ c chÕ ®é BHXH cho c ¸ c ®è i t î ng ® î c h ë ng tr î
c p BHXH th × vi Ö c n © ng cao hi Ö u qu ¶ thu qu ü ®å ng th ê i duy tr ×
v µ ph ¸ t tri Ó n ngu å n qu ü l µ ®ß i h á i b ø c b ¸ ch khiÕn em ® i ® Õn l ù a
ch ä n nghi ª n c ø u ® Ò t µ i: "Th ù c tr ¹ ng thu n é p qu ü BHXH v µ m é t s è
bi Ö n ph ¸ p nh »m n © ng cao hi Ö u qu ¶ thu n é p qu ü BHXH Vi Ö t Nam
hi Ö n nay"
Nh ÷ ng n é i dung ch Ý nh c ñ a ® Ò t µ i:
Lêi më ®Çu
PhÇn I. Kh ¸ i qu ¸ t chung vÒ BHXH v µ qu ü BHXH
PhÇn II. Th ù c tr ¹ ng c « ng t ¸ c thu n é p qu ü BHXH Vi Ö t Nam
trong th ê i gian qua.
PhÇn III. M é t s è bi Ö n ph ¸ p nh » m n © ng cao hi Ö u qu ¶ thu n é p
qu ü BHXH
1
2. Lêi kÕt
M Æc d ï em ®· r t c è g ¾n g n gh i ªn c øu nh n g d o tr× n h ®é v µ
kinh n gh i Öm c ßn nh iÒ u h ¹n chÕ n ªn kh «ng tr¸ n h kh ái nh ÷ng th iÕ u
s ã t. V × v Ë y e m r t m ong nh Ën ® î c s ù g ãp ý , x © y d ùng c ñ a c ¸ c
th Ç y c « gi ¸o v µ c ¸ c b ¹n
Em x in ch ©n th µ n h c ¶m ¬ n . /.
Hµ Néi, ngµy 4 th¸ng 11 n¨m 2000
T¸ c gi¶
N«ng H÷u Tïng
2
3. pHÇN THø NHÊT
kh¸i qu¸t CHUNG VÒ BHXH Vµ QUü BHXH
I. TÝ nh tÊt yÕu kh¸ch quan h× nh thµnh vµ ph¸t triÓn BHXH
1. Sù tån t¹i kh¸ h quan cñ a BHXH
c
Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t t riÓn t r íc hÕt ph¶i ¨n, mÆc, ë
vµ ®i l¹i v.v... §Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ngêi ta
ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n
phÈm ®îc t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th× ®êi sèng con ngêi ngµy
cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n minh h¬n. Nh
vËy, viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t t riÓn cña
con ngêi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. Nhng
t rong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nµo con ngêi còng chØ gÆp thuËn
lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu kiÖn sinh sèng b×nh thêng.
Tr¸i l¹i, cã rÊt nhiÒu t r êng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu
nhiªn ph¸t sinh lµm cho ngêi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc
c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n, bÊt ngê bÞ èm ®au hay
bÞ tai n¹n t rong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶
n¨ng lao ®éng vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m v.v... Khi r¬i
vµo nh÷ng t r êng hîp nµy, c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt t rong cuéc sèng
kh«ng v× thÕmµ mÊt ®i, t r ¸i l¹i cã c¸i cßn t¨ng lªn, thËm chÝ cßn
xuÊt hiÖn thªm mét sè nhu cÇu míi nh: cÇn ®îc kh¸m chøa bÖnh vµ
®iÒu t r Þ èm ®au; tai n¹n th¬ng tË t nÆng cÇn ph¶i cã ngêi ch¨m
sãc nu«i dìng v.v... Bëi vËy, muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng,
con ngêi vµ x· héi loµi ngêi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra
nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau nh: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau t rong
néi bé c«ng ®ång; ®i vay, ®i xin hoÆc dùa vµo sù cøu t r î cña
Nhµ níc v.v... Râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã lµ hoµn toµn thô ®éng vµ
kh«ng ch¾c ch¾n.
Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t t r iÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng
t r ë nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt t r ¶ c«ng lao
®éng, nhng vÒ sau ®· ph¶i cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lµm
thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä t r ang t r ¶i nh÷ng nhu
cu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, t¹i n¹n, thai s¶n v.v...
Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c t r êng hîp t r ªn kh«ng x¶y ra vµ ngêi
chñ kh«ng ph¶i chi ra mét ®ång nµo. Nhng còng cã khi x¶y ra dån
dËp, buéc hä ph¶i bá ra mét lóc nhiÒu kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng
muèn. V× thÕ, m©u thuÉn chñ - thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu
t r anh buéc giíi chñ thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu t r anh nµy diÔnra
ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh
tÕ x· héi. Do vËy, Nhµ níc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ
3
4. m ©u th u Én . S ù c an th i Öp n µ y m é t m Æ t lµm t¨ n g ® î c vai trß c ñ a
N h µ n í c , m Æ t kh ¸c b u éc c ¶ gi í i ch ñ v µ gi í i th î p h ¶i ®ã n g g ãp m é t
kh o ¶n tiÒ n nh t ®Þn h h µng th ¸ n g ® î c tÝ n h to ¸ n ch Æ t ch Ï d ùa
trª n c ¬ s ë x ¸ c s u t rñ i ro x ¶ y ra ®è i v í i n gê i lµm th u ª . S è tiÒ n
®ãn g g ãp c ñ a c ¶ ch ñ v µ th î h ×nh th µ n h m é t qu ü tiÒ n tÖ tË p
tru n g trª n p h ¹m vi qu èc gia. Q u ü n µ y c ßn ® î c b æ s u ng tõ n g ©n
s ¸ch N h µ n í c kh i c Çn th iÕ t nh »m ®¶m b ¶o ®ê i s èng ch o n gê i lao
®én g kh i g Æp p h ¶i n h ÷ng b iÕ n c è b t lî i. C h Ýnh nh ê nh ÷ng m èi
qu an h Ö rµ n g b u éc ®ã m µ rñ i ro , b t lî i c ñ a n gê i lao ®én g ® î c
d µn tr¶ i , cu éc s èn g c ñ a n gê i lao ®é n g v µ gia ®×n h h ä n g µ y
c µn g ® î c ®¶m b ¶o æn ®Þ n h . G i íi ch ñ c òn g th y m ×nh c ã lî i v µ ®-
î c b ¶o v Ö , s ¶n xu t kinh d o anh d iÔ n ra b ×nh th ê n g, tr¸ n h ® î c
nh ÷n g x ¸o tré n kh «n g c Çn th iÕ t. V × v Ë y, n gu ån q u ü tiÒ n tÖ tË p
tru n g ® î c th iÕ t lË p n g µ y c µn g lí n v µ nh anh ch ãng. K h ¶ n ¨ng gi ¶ i
qu yÕ tc ¸ c p h ¸ t s inh lí n c ñ a q u ü n g µ y c µn g ®¶m b ¶o .
T o µn b é nh ÷n g h o ¹ t ®én g v í i nh ÷ng m èi qu an h Ö rµ n g b u éc
ch Æ t ch Ï trª n ® î c thÕ gi í i q u an n i Öm lµ BH XH ®è i v í i n gê i lao
®én g. N h v Ë y BH XH ra ®ê i v µ p h ¸ t tri Ó n lµ m é t t t yÕ u kh ¸ch
qu an v µ n g µ y c µn g p h ¸ t tri Ó n c ïn g v í i s ù p h ¸ t tri Ó n c ñ a m çi qu èc
gia, m äi th µ n h vi ª n tro n g x · h éi ®Ò u th y c Çn th iÕ t th am gia
BH XH , n ã trë th µ n h q u yÒ n lî i v µ nh u c Çu c ñ a n gê i lao ®é n g v µ
® î c th õ a nh Ën lµ n hu c Çu t t yÕ u kh ¸ch qu an .
2. Qu¸ tr × nh ph¸ t triÓn cÒa BHXH
2.1. S¬ lîc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch
vÒ BHXH trªn thÕ giíi
BHXH ®· c ã t õ l © u v µ th ù c s ù tr ë th µ nh ho ¹ t ®é ng mang
t Ý nh x · h é i t õ ®Ç u thÕ k û 19. B é lu Ë t ®Ç u ti ª n vÒ chÕ ®é b ¶ o
hi Ó m ® î c h × nh th µ nh ë Anh v µ o n ¨ m 1819 v í i t ª n g ä i "Lu Ë t nh µ
m ¸ y" v µ t Ë p trung v µ o b ¶ o hi Ó m cho ng ê i lao ®é ng l µ m vi Ö c
trong c ¸ c x ë ng th î . V µ o n ¨ m 1883, lu Ë t b ¶ o hi Ó m è m ® au h × nh
th µ nh ë §ø c. C ò ng t ¹ i §ø c, m é t s è c ¸ c lu Ë t kh ¸ c ® î c h × nh th µ nh,
sau ®ã ch ¼ ng h ¹ n lu Ë t tai n ¹ n lao ®é ng h × nh th µ nh n ¨ m 1884;
lu Ë t b ¶ o hi Ó m ng ê i gi µ v µ t µ n t Ë t do lao ®é ng h × nh th µ nh n ¨ m
1889. § Õn nay BHXH ® î c th ù c hi Ö n tr ª n r t nhiÒu n í c v µ tr ë
th µ nh m é t b é ph Ë n quan tr ä ng trong ho ¹ t ®é ng c ñ a Li ª n h î p
qu è c. M é t t æ ch ø c qu è c tÕ l í n nh t thÕ gi í i hi Ö n nay. Trong tuy ª n
ng « n c ñ a Li ª n h î p qu è c th « ng qua ng µ y 10 th ¸ ng 12 n ¨ m 1948 c ã
ghi: "T t c ¶ m ä i ng ê i, v í i t c ¸ ch l µ th µ nh vi ª n c ñ a x · h é i, c ã quyÒn
h ë ng BHXH. QuyÒn ®ã ®Æ t c ¬ s ë tr ª n s ù tho ¶ m · n c ¸ c quyÒn vÒ
kinh tÕ, x · h é i v µ v ¨ n ho ¸ c Ç n cho nh © n c ¸ ch v µ s ù t ù do ph ¸ t
tri Ó n con ng ê i".. §Ó th Ó chÕ ho ¸ tinh th Ç n ®ã , t æ ch ø c lao
®é ng qu è c tÕ ILO (m é t t æ ch ø c c ¬ c u trong li ª n h î p qu è c) ®· ®a
4
5. ra C «ng í c 1 02 q u y ®Þ nh vÒ ti ª u ch u Èn tè i th i Ó u c ñ a BH XH v µ
nh ÷n g kh u yÕ n n gh Þ c ¸c n í c th µ n h vi ª n vÒ vi Ö c th ù c h i Ön c ¸c ti ª u
ch u Èn n µ y.
2.2. Kh¸i qu¸t vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch
BHXH ë ViÖt Nam
Nh ë ph Ç n tr ª n, BHXH ph ¸ t tri Ó n g ¾ n liÒn v í i s ù ph ¸ t tri Ó n
c ñ a nÒn kinh tÕ h µ ng ho ¸ , ë Vi Ö t Nam trong g Ç n m é t thÕ k û cai
tr Þ , b ä n th ù c d © n Ph ¸ p h Ç u nh kh « ng ® Ò ra ® î c nh ÷ ng g × ®Ó
b ¶ o v Ö c ¸ c quyÒn c ¬ b ¶ n c ñ a con ng ê i. Kh « ng th ù c hi Ö n ® î c chÕ
®é ch Ý nh s ¸ ch vÒ BHXH ®è i v í i ng ê i lao ®é ng Vi Ö t Nam. Ngay
sau c ¸ ch m ¹ ng th ¸ ng 8 th µ nh c « ng tr ª n c ¬ s ë HiÕn ph ¸ p n ¨ m 1946
c ñ a n í c Vi Ö t Nam d © n ch ñ c é ng ho µ , Ch Ý nh ph ñ ®· ban h µ nh m é t
lo ¹ t c ¸ c s ¾ c l Ö nh quy ®Þ nh vÒ c ¸ c chÕ ®é tr î c p è m ® au, tai
n ¹ n, h u tr Ý cho c « ng nh © n vi ª n ch ø c Nh µ n í c (c ã S ¾ c l Ö nh 29/SL
ng µ y 12/3/1947; S ¾ c l Ö nh 76/SL ng µ y 20/5/1950 v µ S ¾ c l Ö nh
77/SL ng µ y 22/5/1950). C ¬ s ë ph ¸ p l ý tiÕp theo c ñ a BHXH ® î c
th Ó hi Ö n trong HiÕn ph ¸ p n ¨ m 1959. HiÕn ph ¸ p n ¨ m 1959 c ñ a n í c ta
®· th õ a nh Ë n c « ng nh © n vi ª n ch ø c c ã quyÒn ® î c tr î c p BHXH.
QuyÒn n µ y ® î c c ô th Ó ho ¸ trong § iÒu l Ö t ¹ m th ê i vÒ BHXH ®è i v í i
c « ng nh © n vi ª n ch ø c Nh µ n í c, ban h µ nh k Ì m theo Ngh Þ ®Þ nh 218/
CP ng µ y 27/12/1961 v µ § iÒu l Ö ®· i ng é qu © n nh © n ban h µ nh k Ì m
theo Ngh Þ ®Þ nh 161/CP ng µ y 30/10/1964 c ñ a Ch Ý nh ph ñ . Su è t
trong nh ÷ ng n ¨ m th ¸ ng kh ¸ ng chiÕn ch è ng x © m l î c, ch Ý nh s ¸ ch
BHXH n í c ta ®· g ã p ph Ç n æ n ®Þ nh vÒ m Æ t thu nh Ë p, æ n ®Þ nh
cu é c s è ng cho c « ng nh © n vi ª n ch ø c, qu © n nh © n v µ gia ®× nh h ä ,
g ã p ph Ç n r t l í n trong vi Ö c ®é ng vi ª n s ø c ng ê i s ø c c ñ a cho
th ¾ ng l î i c ñ a cu é c kh ¸ ng chiÕn ch è ng x © m l î c th è ng nh t ® t n í c.
T õ n ¨ m 1986, Vi Ö t Nam tiÕn h µ nh c ¶ i c ¸ ch kinh tÕ v µ chuy Ó n
®æ i nÒn kinh tÕ t õ c ¬ chÕ kÕ ho ¹ ch ho ¸ t Ë p trung sang c ¬ chÕ th Þ
tr ê ng. S ù thay ®æ i vÒ c ¬ chÕ kinh tÕ ®ß i h á i c ã nh ÷ ng thay ®æ i
t ¬ ng ø ng vÒ ch Ý nh s ¸ ch x · h é i n ã i chung v µ ch Ý nh s ¸ ch BHXH n ã i
ri ª ng. HiÕn ph ¸ p n ¨ m 1992 ®· n ª u r â : "Nh µ n í c th ù c hi Ö n chÕ ®é
BHXH ®è i v í i c « ng ch ø c Nh µ n í c v µ ng ê i l µ m c « ng ¨ n l ¬ ng, khuyÕn
kh Ý ch ph ¸ t tri Ó n c ¸ c h × nh th ø c BHXH kh ¸ c ®è i v í i ng ê i lao
®é ng". Trong v ¨ n ki Ö n §¹ i h é i VII c ñ a §¶ ng c é ng s ¶ n Vi Ö t Nam
c ò ng ®· ch Ø r â , c Ç n ®æ i m í i ch Ý nh s ¸ ch BHXH theo h í ng m ä i ng ê i
lao ®é ng v µ c ¸ c ®¬ n v Þ kinh tÕ thu é c c ¸ c th µ nh ph Ç n kinh tÕ ® Òu
c ã ngh Ü a v ô ®ã ng g ã p BHXH, th è ng nh t t ¸ ch qu ü BHXH ra kh á i
ng © n s ¸ ch. TiÕp ® Õn V ¨ n ki Ö n §¹ i h é i §¶ ng l Ç n th ø VIII c ò ng ®·
n ª u l ª n "M ë r é ng chÕ ®é BHXH ®è i v í i ng ê i lao ®é ng thu é c c ¸ c
th µ nh ph Ç n kinh tÕ". Nh v Ë y, c ¸ c v ¨ n b ¶ n tr ª n c ñ a §¶ ng v µ Nh µ
n í c l µ nh ÷ ng c ¬ s ë ph ¸ p l ý quan tr ä ng cho vi Ö c ®æ i m í i ch Ý nh
s ¸ ch BHXH n í c ta theo c ¬ chÕ th Þ tr ê ng. Ngay sau khi B é lu Ë t
lao ®é ng c ã hi Ö u l ù c t õ ng µ y 1/1/1995, Ch Ý nh ph ñ ®· ban h µ nh
Ngh Þ ®Þ nh 12/CP ng µ y 26/1/1995 vÒ § iÒu l Ö BHXH ®è i v í i ng ê i
lao ®é ng trong c ¸ c th µ nh ph Ç n kinh tÕ. N é i dung c ñ a b ¶ n ® iÒu l Ö
5
6. n µ y g ãp p h Çn th ù c h i Ön m ôc ti ª u c ñ a §¶n g v µ N h µ n í c ®Ò ra,
g ãp p h Çn th ù c h i Ön c «n g b »ng v µ s ù tiÕ n b é x · h é i, g ãp p h Çn lµm
lµ n h m ¹nh h o ¸ th Þ tr ê n g lao ®én g v µ ®å n g th ê i ®¸ p ø n g ® î c s ù
m ong m ái c ñ a ®« n g ®¶o n gê i lao ®én g tro n g c ¸ c th µ n h p h Çn kinh
tÕ c ñ a c ¶ n í c .
II. Nh÷ng néi dung chÒ yÕu cÒa BHXH
1. Kh¸i niÖm BHXH
B ¶ o hi Ó m x · h é i l µ m é t trong nh ÷ ng ch Ý nh s ¸ ch x · h é i quan
tr ä ng c ñ a §¶ ng v µ Nh µ n í c. Ch Ý nh s ¸ ch BHXH ®· ® î c th Ó chÕ ho ¸
v µ th ù c hi Ö n theo Lu Ë t. BHXH l µ s ù chia s Î r ñ i ro v µ c ¸ c ngu å n
qu ü nh » m b ¶ o v Ö ng ê i lao ®é ng khi h ä kh « ng c ß n kh ¶ n ¨ ng l µ m
vi Ö c.
"B ¶ o hi Ó m x · h é i l µ s ù b ¶ o ®¶ m thay thÕ ho Æ c b ï ®¾ p m é t
ph Ç n thu nh Ë p cho ng ê i lao ®é ng khi h ä b Þ m t ho Æ c gi ¶ m kho ¶ n
thu nh Ë p t õ nghÒ nghi Ö p do b Þ m t ho Æ c gi ¶ m kh ¶ n ¨ ng lao ®é ng
ho Æ c m t vi Ö c l µ m do nh ÷ ng r ñ i ro x · h é i th « ng qua vi Ö c h × nh
th µ nh, s ö d ô ng m é t qu ü t µ i ch Ý nh do s ù ®ã ng g ã p c ñ a c ¸ c b ª n
tham gia BHXH, nh » m g ã p ph Ç n ®¶ m b ¶ o an to µ n ®ê i s è ng c ñ a
ng ê i lao ®é ng v µ gia ®× nh h ä , ®å ng th ê i g ã p ph Ç n b ¶ o ®¶ m an
to µ n x · h é i". Ch Ý nh v × v Ë y, ®è i t î ng c ñ a BHXH ch Ý nh l µ thu
nh Ë p c ñ a ng ê i lao ®é ng b Þ biÕn ®é ng gi ¶ m ho Æ c m t ® i do b Þ
gi ¶ m ho Æ c m t kh ¶ n ¨ ng lao ®é ng, m t vi Ö c l µ m c ñ a nh ÷ ng ng ê i
lao ®é ng tham gia BHXH.
§å i t î ng tham gia BHXH l µ ng ê i lao ®é ng v µ ng ê i s ö d ô ng
lao ®é ng. Tuy v Ë y, tu ú theo s ù ph ¸ t tri Ó n kinh tÕ – x · h é i cu ¶ m ç i
n í c m µ ®è i t î ng n µ y c ã th Ó l µ t t c ¶ ho Æ c m é t b é ph Ë n nh ÷ ng
ng ê i lao ®é ng n µ o ®ã .
D í i gi ¸ c ®é ph ¸ p l ý , BHXH l µ m é t lo ¹ i chÕ ®é ph ¸ p ®Þ nh b ¶ o
v Ö ng ê i lao ®é ng, s ö d ô ng ngu å n tiÒn ®ã ng g ã p c ñ a ng ê i lao
®é ng, ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng v µ s ù t µ i tr î , b ¶ o h é c ñ a Nh µ n í c,
nh » m tr î c p v Ë t ch t cho ng ê i ® î c b ¶ o hi Ó m v µ gia ®× nh trong
tr ê ng h î p b Þ gi ¶ m ho Æ c m t thu nh Ë p b × nh th ê ng do è m ® au, tai
n ¹ n lao ®é ng, b Ö nh nghÒ nghi Ö p, thai s ¶ n, th t nghi Ö p, hÕt tu æ i
lao ®é ng theo quy ®Þ nh c ñ a ph ¸ p lu Ë t, ho Æ c chÕt.
Qu ü b ¶ o hi Ó m x · h é i d µ nh chi tr ¶ c ¸ c chÕ ®é tr î c p v µ qu ¶ n
l ý ph Ý ® î c h × nh th µ nh t õ ®ã ng g ã p c ñ a ng ê i lao ®é ng, ch ñ s ö
d ô ng lao ®é ng v µ ngu å n h ç tr î c ñ a Nh µ n í c.
Qu ü BHXH ® î c Nh µ n í c b ¶ o h é ®Ó t å n t ¹ i v µ ph ¸ t tri Ó n. M ô c
®Ý ch ch Ý nh c ñ a c ¸ c chÕ ®é BHXH l µ tr î c p v Ë t ch t cho ng ê i
b ¶ o hi Ó m khi g Æ p r ñ i ro ®· ® î c quy ®Þ nh trong lu Ë t.
6
7. 2. Nh÷ng nguyªn t¾c cÒa BHXH
2.1. BHXH lµ sù b¶o ®¶m vÒ mÆt x· héi ®Ó n gê i lao
®én g c ã th Ó d u y tr× v µ æ n ®Þ nh cu éc s èng kh i b Þ m t s øc lao
®én g t¹m th ê i ( èm ® au , th ai s ¶n , tai n ¹n lao ®é n g v.v... ).
§© y lµ n gu yªn t¾ c ®¶m b ¶o ý n gh Üa v µ tÝ n h ch t c ñ a b ¶o
h i Óm . N ã v õ a m ang gi ¸ trÞ v Ë t ch t, v õ a m ang tÝ n h x · h é i. § i Óm
n µ y ® î c th Ó h i Ön tr í c hÕ t lµ s ù b ¶o ®¶m b »ng v Ë t ch t (q u a c ¸c
chÕ ®é BH XH ). M øc b ¶o ®¶m vÒ v Ë t ch t c òn g lµ yÕ u tè q u an
trä n g ¶n h h ë n g tí i yÕ u tè th am gia v µ o BH XH v µ v × v Ë y ¶ nh h -
ën g ®Õ n s ù p h ¸ t tri Ó n c ñ a s ù n gh i Öp n µ y. VÒ m Æ t x · h é i, th e o
n gu yªn t¾ c n µ y, BH XH l y s è ®« n g b ï s è Ý t, l y qu ·ng ®ê i lao
®én g th ù c tÕ c ã th u nh Ëp lµ c ¬ s è ®Ó b ¶o ®¶m ch o q u ·ng ®ê i
kh «n g th am gia v µ o lao ®é n g (m t s øc lao ®é n g h ay c ao tu æ i).
2.2. BHXH võa mang tÝnh b¾t buéc, võa mang tÝnh tù nguyÖn
T Ý nh b ¾ t bu é c th Ó hi Ö n ë ngh Ü a v ô tham gia t è i thi Ó u
(th ê i gian m ø c ®ã ng b ¶ o hi Ó m v.v...). Nh v Ë y, Nh µ n í c ®ã ng vai
tr ß t æ ch ø c, ®Þ nh h í ng ®Ó ng ê i lao ®é ng v µ ng ê i s ö d ô ng lao
®é ng hi Ó u ® î c ngh Ü a v ô v µ tr ¸ ch nhi Ö m h î p l ý tham gia v µ o c ¸ c
quan h Ö vÒ BHXH. § iÒu n µ y ® î c th Ó chÕ ho ¸ trong B é lu Ë t Lao
®é ng v µ c ¸ c v ¨ n b ¶ n ph ¸ p quy kh ¸ c vÒ BHXH. T Ý nh t ù nguy Ö n c ã
ý ngh Ü a khuyÕn kh Ý ch m ø c tham gia, c ¸ c lo ¹ I h × nh v µ chÕ ®é b ¶ o
hi Ó m, m µ ng ê i lao ®é ng c ã th Ó tham gia tr ª n c ¬ s ë s ù ph ¸ t
tri Ó n c ñ a h Ö th è ng BHXH c ñ a m é t s è n í c trong t õ ng giai ® o ¹ n
nh t ®Þ nh. Nguy ª n t ¾ c n µ y cho ph–p BHXH c ã ® iÒu ki Ö n ®Ó ph ¸ t
tri Ó n v µ m ë r é ng h ¬ n.
2.3. X¸c ®Þnh ®óng ®¾n møc tèi thiÓu cña c¸c chÕ ®é
BHXH
V n ® Ò n µ y c ã quan h Ö tr ù c tiÕp ® Õn c ¸ c kh Ý a c ¹ nh c ã li ª n
quan ® Õn vi Ö c thiÕt kÕ c ¸ c ch Ý nh s ¸ ch v µ n é i dung c ô th Ó c ñ a
t õ ng chÕ ®é BHXH. M ø c t è i thi Ó u c ñ a c ¸ c chÕ ®é BHXH l µ m ø c
®ã ng ®Þ nh k ú (h µ ng th ¸ ng), m ø c th ê i gian t è i thi Ó u ®Ó tham
gia v µ ® î c h ë ng c ¸ c chÕ ®é BHXH c ô th Ó . C ¸ c m ø c t è i thi Ó u n µ y,
khi thiÕt kÕ th ê ng d ù a v µ o tiÒn l ¬ ng t è i thi Ó u, tiÒn l ¬ ng b × nh
qu © n, qu ¶ ng ®ê i lao ®é ng v.v... M Æ t kh ¸ c, m ø c t è i thi Ó u c ß n
ph ¶ i t Ý nh ® Õn gi ¸ tr Þ c ñ a c ¸ c chÕ ®é BHXH m µ ng ê i tham gia ® î c
h ë ng. Nguy ª n t ¾ c n µ y li ª n quan tr ø c tiÕp ® Õn vi Ö c t ¹ o ngu å n,
x © y d ù ng qu ü BHXH, v µ khuyÕn kh Ý ch ng ê i lao ®é ng v µ c ¸ c t Ç ng
l í p x · h é i tham gia.
2.4. BHXH ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vµ liªn tôc c¶ vÒ
møc tham gia vµ thêi gian thøc hiÖn, ®¶m b¶o quyÒn lîi cña
ngêi lao ®éng
Nguy ª n t ¾ c n µ y ®¶ m b ¶ o s ù th Ý ch h î p c ñ a BHXH trong c ¬
chÕ th Þ tr ê ng, trong ®ã s ù di chuy Ó n v µ biÕn ®é ng lao ®é ng c ã
7
8. th Ó x ¶ y ra, th Ëm trÝ m ang tÝ n h th ên g xu yªn . S ù th ay ®æ i n ¬ I
lµm vi Ö c v µ th ay ®æ i h îp ®ån g lao ®é n g c ¶ v Ó n é i d ung ®è i,
t¸ c v.v… t¹ o ra n h ÷ng giai ®o ¹n c ã th Ó v Ö th ê i gian v µ kh «ng
gian c ñ a qu ¸ tr× n h lµm vi Ö c . § iÒ u n µ y c ã th Ó x ¶ y ra tro n g c ¶
c ¸ c qu an h Ö vÒ BH XH . Vi Ö c ®¶m b ¶o ch o n gê i th am gia BH XH c ã
th Ó d u y tr× qu an h Ö m é t c ¸ ch li ª n tô c th e o th ê i gian c ã th am gia
v µ th è n g n h t vÒ c ¸ c chÕ ®é s Ï t¹ o ra s ù lin h h o ¹ t c Çn th iÕ t v µ
th u Ën ti ª n ch o n gê i lao ®én g th am gia v µ o c ¸ c qu an h Ö BH XH tè t
h ¬n , ®Ç y ®ñ v µ tÝ c h c ù c h ¬n . D o v Ë y, m øc th am gia v µ th ê i
gian th ù c tÕ th am gia lµ c ¨n c ø ch ñ yÕ u nh t ®Î d u y tr× qu an h Ö
BH XH ®è i v í i n gê i lao ®é n g.
2.5. C«ng b»ng trong BHXH
§© y l µ nguy ª n t ¾ c r t quan tr ä ng songc ò ng r t ph ø c t ¹ p
trong ch Ý nh s ¸ ch BHXH. Quan h Ö BHXH ® î c th ù c hi ª n trong m é t
th ê i gian d µ i, c ¶ trong v µ ngo µ i qu ¸ tr × nh lao ®é ng. Trong qu ¸
tr × nh ®ã c ã th Ó c ã s ù thay ®æ i diÔn ra. M ø c v µ th ê i gian tham
gia c ñ a t õ ng ng ê i v µ m ø c h ë ng l ¬ ng c ñ a h ä c ò ng c ã th Ó kh « ng
gi è ng nhau. Vi Ö c theo r â i v µ ghi nh Ë n c ¸ c v n ® Ò n µ y kh « ng ®¬ n
gi ¶ n nh t l µ trong ® iÒu ki Ö n m é t h Ö th è ng BHXH ® ang c ß n c ã
nh ÷ ng kh ¸ c bi Ö t vÒ ®è i t î ng th µ nh ph Ç n v µ khu v ù c tham gia ë n -
í c ta hi Ö n nay. Do v Ë y ®¶ m b ¶ o c « ng b » ng trong BHXH l µ r t
c Ç n thiÕt nh ng r t kh ã ®¶ m b ¶ o t Ý nh tuy Ö t ®è i .
S ù c « ng b » ng, tr í c hÕt l µ ph ¶ i ®Æ t trong trong quan h Ö
gi ÷ a ®ã ng g ã p v µ ® î c h ë ng. § iÒu n µ y ® î c th Ó hi ª n trong n é i
dung v µ ® iÒu ki ª n tham gia trong t õ ng chÕ ®é vÒ BHXH. X–t tr ª n
g ã c ®é kh ¸ c, c « ng b » ng c ß n ®Æ t trongc ¸ c quan h Ö x · h é i gi ÷ a
nh ÷ ng ng ê i tham gia BHXH trong t õ ng khu v ù c hay gi ÷ a c ¸ c v ï ng,
®Þ a b µ n, ng µ nh nghÒ kh ¸ c nhau v.v… d ù a tr ª n nguy ª n t ¾ c t Ý nh
x · h é i c ñ a b ¶ o hi Ó m.
Tr ª n ®© y l µ nh ÷ ng nguy ª n t ¾ c ph ¶ i t Ý nh ® Õn khi thiÕt kÕv µ
th ù c hi Ö n c ¸ c quan h Ö v µ c ¸ c chÕ ®é vÒ BHXH.
3. B¶n chÊt cÒa BHXH
B ¶ n ch t c ñ a BHXH ® î c th Ó hi Ö n ë nh ÷ ng n é i dung ch ñ yÕu
sau ®© y:
- BHXH l µ nhu c Ç u kh ¸ ch quan, ® a d ¹ ng v µ ph ø c t ¹ p c ñ a x ·
h é i, nh t l µ trong x · h é i m µ s ¶ n xu t h µ ng ho ¸ ho ¹ t ®é ng theo c ¬
chÕ th Þ tr ê ng, m è i quan h Ö thu ª m í n lao ®é ng ph ¸ t tri Ó n ® Õn
m é t m ø c ®é n µ o ®ã . Kinh tÕ c µ ng ph ¸ t tri Ó n th × BHXH c µ ng ® a
d ¹ ng v µ ho µ n thi Ö n. V × thÕ c ã th Ó n ã i kinh tÕ l µ nÒn t ¶ ng c ñ a
BHXH hay BHXH kh « ng v î t qu ¸ tr ¹ ng th ¸ i kinh tÕ c ñ a m ç i n í c.
- M è i quan h Ö gi ÷ a c ¸ c b ª n trong BHXH ph ¸ t sinh tr ª n c ¬ s ë
quan h Ö lao ®é ng v µ diÔn ra gi ÷ a 3 b ª n: B ª n tham gia BHXH, b ª n
BHXH v µ b ª n ® î c BHXH. B ª n tham gia BHXH c ã th Ó ch Ø l µ ng ê i
lao ®é ng ho Æ c c ¶ ng ê i lao ®é ng v µ ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng. B ª n
BHXH (B ª n nh Ë n nhi Ö m v ô BHXH) th « ng th ê ng l µ c ¬ quan chuy ª n
8
9. t r ¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o t r î. Bªn ®îc BHXH lµ ngêi lao
®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn
thiÕt.
- Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt
viÖc lµm t rong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn t r ¸i víi
ý muèn chñ quan cña con ngêi nh: èm ®au, tai n¹n lao ®éng,
bÖnh nghÒ nghiÖp... HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng t r êng hîp x¶y
ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh: Tuæi giµ, thai s¶n v.v.... §ång
thêi nh÷ng biÕncè ®ã cã thÓ diÔnra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao
®éng.
- PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi
gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ
mét nguån quü tiÒn tÖ tËp t rung ®îc tån tÝch l¹i. Nguån quü
nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®îc
sù hç t r î tõ phÝa Nhµ níc.
- Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt
yÕu cña ngêi lao ®éng t rong t r êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu
nhËp, mÊt viÖc lµm. Môc tiªu nµy ®· ®îc tæ chøc lao ®éng quèc
tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh sau:
+ §Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó
®¶m b¶o nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕucña hä.
+ Ch¨m sãc søc kho¶n vµ chèng bÖnh tË t.
+ X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n c
vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ngêi giµ, ngêi tµn tË t vµ t r Î em.
Víi nh÷ng môc tiªu t r ªn, BHXH ®· t r ë thµnh mét t rong nh÷ng
quyÒn con ngêi vµ ®îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc thõa nhËn vµ
ghi vµo Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn ngµy 10/12/1948 r»ng: "TÊt c¶
mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng b¶o
hiÓm x· héi, quyÒn ®ã ®îc ®Æt c¬ së t r ªn sù tho¶ m·n c¸c quyÒn
vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ sù tù do
ph¸t t riÓn con ngêi".
ë níc ta, BHXH lµ mét bé phËn quan t r äng t rong chÝnh s¸ch
b¶o ®¶m x· héi. Ngoµi BHXH, chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi cßn cã
cøu t r î x· héi vµ u ®·i x· héi.
Cøu t r î x· héi lµ sù gióp ®ì cña Nhµ níc vµ x· héi vÒ thu
nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c ®èi víi mäi thµnh viªn t rong
x·héi, t rong nhng t r êng hîp bÞ bÊt h¹nh, rñi ro, nghÌo ®ãi,
kh«ng®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù lo cuéc sèng tèi thiÓu cña b¶n th©nvµ
gia ®×nh. Sù gióp ®ì nµy dîc thÓ hiÖn b»ng c¸c nguån quü dù
phßng cña Nhµ níc, b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt ®Ýng gãp cña c¸c
tæ chøc x· héi vµ nh÷ng ngêi h¶o t©m.
¦u ®·i x· héi lµ sù ®·i ngé ®Æc biÖt vÒ c¶ vËt chÊt vµ tinh
thÇn cña Nhµ níc, cña x· héi nh»m ®Òn ®¸p c«ng lao ®èi víi
nh÷ng ngêi hay mét bé phËn x· héi cã nhiÒu cèng hiÕn cho x· héi.
Ch¼ng h¹n nh÷ng ngêi cã c«ng víi níc, liÖ t sü vµ th©n nh©n liÖ t
sü, th¬ng binh,bÖnh binh v.v... ®Òu lµ nh÷ng ®èi t îng ®îc hëng
9
10. s ù ®· i n g é c ñ a N h µ n í c , c ñ a x · h é i, u ®· i x · h éi tu y Ö t nh i ªn kh «ng
p h ¶i lµ s ù b è th Ý , b an ¬ n , m µ n ã lµ m é t ch Ýnh s ¸ch x · h é i c ã m ôc
ti ª u ch Ýnh trÞ - kinh tÕ - x · h é i, g ãp p h Çn c ñn g c è th Ó chÕ ch Ýnh
trÞ c ñ a N h µ n í c tr í c m ¾ t v µ l© u d µi, ®¶m b ¶o s ù c «n g b »ng x ·
h éi.
M Æc d ï c ã n h iÒ u ® i Óm kh ¸c nh au vÒ ®è i t î n g v µ p h ¹m vi,
s ong BH XH , c øu trî x · h é i v µ u ®· i x · h éi ®Ò u lµ nh ÷ng ch Ýnh s ¸ch
x · h éi kh «n g th Ó th iÕ u ® î c tro n g m é t q u èc gia. N h ÷ng ch Ýnh s ¸ch
n µ y lu « n b æ s ung ch o nh au , h ç trî nh au v µ t t c ¶ ®Ò g ãp p h Çn
®¶m b ¶o an to µ n x · h éi.
4. Chøc n®ng cÒa BHXH
BHXH c ã nh ÷ ng ch ø c n ¨ ng ch ñ yÕu sau ®© y:
- Thay thÕ ho Æ c b ï ®¾ p m é t ph Ç n thu nh Ë p cho ng ê i lao
®é ng tham gia b ¶ o hi Ó m khi h ä b Þ gi ¶ m ho Æ c m t thu nh Ë p do m t
kh ¶ n ¨ ng lao ®é ng ho Æ c m t vi Ö c l µ m. S ù b ¶ o ®¶ m thay thÕ
ho Æ c b ï ®¾ p n µ y ch ¾ c ch ¾ n s Ï x ¶ y ra v × suy cho c ï ng, m t kh ¶
n ¨ ng lao ®é ng s Ï ® Õn v í i t t c ¶ m ä i ng ê i lao ®é ng khi hÕt tu æ i
lao ®é ng theo c ¸ c ® iÒu ki Ö n quy ®Þ nh c ñ a BHXH. C ß n m t vi Ö c
l µ m v µ m t kh ¶ n ¨ ng lao ®é ng c ò ng s Ï ® î c h ë ng tr î c p BHXH v í i
m ø c h ë ng ph ô thu é c v µ o c ¸ c ® iÒu ki Ö n c Ç n thiÕt, th ê i ® i Ó m v µ
th ê i h ¹ n ® î c h ë ng ph ¶ i ®ó ng quy ®Þ nh. §© y l µ ch ø c n ¨ ng c ¬ b ¶ n
nh t c ñ a BHXH, n ã quyÕt ®Þ nh nhi Ö m v ô , t Ý nh ch t v µ c ¶ c ¬ chÕ
t æ ch ø c ho ¹ t ®é ng c ñ a BHXH.
- TiÕn h µ nh ph © n ph è i v µ ph © n ph è i l ¹ i thu nh Ë p gi ÷ a nh ÷ ng
ng ê i tham gia BHXH. Tham gia BHXH kh « ng ch Ø c ã ng ê i lao ®é ng
m µ c ¶ nh ÷ ng ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng. C ¸ c b ª n tham gia ® Òu ph ¶ i
®ã ng g ã p v µ o qu ü BHXH. Qu ü n µ y d ï ng ®Ó tr î c p cho m é t s è ng -
ê i lao ®é ng tham gia khi h ä b Þ gi ¶ m ho Æ c m t thu nh Ë p. S è l î ng
nh ÷ ng ng ê i n µ y th ê ng chiÕm t û tr ä ng nh á trong t æ ng s è nh ÷ ng
ng ê i tham gia ®ã ng g ã p. Nh v Ë y, theo quy lu Ë t s è ®« ng b ï s è
Ý t, BHXH th ù c hi Ö n ph © n ph è i l ¹ i thu nh Ë p theo c ¶ chiÒu d ä c v µ
chiÒu ngang. Ph © n ph è i l ¹ i gi ÷ a nh ÷ ng ng ê i lao ®é ng c ã thu nh Ë p
cao v µ th p, gi ÷ a nh ÷ ng ng ê i kho Î m ¹ nh ® ang l µ m vi Ö c v í i nh ÷ ng
ng ê i è m yÕu ph ¶ i ngh Ø vi Ö c v.v... Th ù c hi Ö n ch ø c n ¨ ng n µ y c ã
ngh Ü a l µ BHXH g ã p ph Ç n th ù c hi Ö n c « ng b » ng x · h é i.
- G ã p ph Ç n k Ý ch th Ý ch ng ê i lao ®é ng h ¨ ng h ¸ i lao ®é ng s ¶ n
xu t n © ng cao n ¨ ng su t lao ®é ng c ¸ nh © n v µ n ¨ ng su t lao ®é ng
x · h é i. Khi kho Î m ¹ nh tham gia lao ®é ng s ¶ n xu t, ng ê i lao ®é ng
® î c ch ñ s ö d ô ng lao ®é ng tr ¶ l ¬ ng ho Æ c tiÒn c « ng. Khi è m ® au,
thai s ¶ n, tai n ¹ n lao ®é ng, ho Æ c khi vÒ gi µ ®· c ã BHXH tr î c p
thay thÕ ngu å n thu nh Ë p b Þ m t. V × thÕ cu é c s è ng c ñ a h ä v µ gia
®× nh h ä lu « n ® î c ®¶ m b ¶ o æ n ®Þ nh v µ c ã ch ç d ù a. Do ®ã , ng ê i
lao ®é ng lu « n y ª n t © m, g ¾ n b ã t Ë n t × nh v í i c « ng vi Ö c, v í i n ¬ i
l µ m vi Ö c. T õ ®ã , h ä r t t Ý ch c ù c lao ®é ng s ¶ n xu t, n © ng cao
n ¨ ng su t lao ®é ng v µ hi Ö u qu ¶ kinh tÕ. Ch ø c n ¨ ng n µ y bi Ó u hi Ö n
10
11. nh m é t ®ß n b È y kinh tÕ k Ých th Ý ch n gê i lao ®é n g n ©ng c ao n ¨ng
s u tlao ®é n g c ¸ nh ©n v µ k– o th e o lµ n ¨ng s u t lao ®én g x · h éi.
- G ¾n b ã lî i Ý ch gi ÷ a n gê i lao ®é n g v í i n gê i s ö d ông lao
®én g, gi ÷ a n gê i lao ®én g v í i x · h éi. T ro n g th ù c tÕ lao ®é n g s ¶n
xu t, n gê i lao ®én g v µ n gê i s ö d ông lao ®é n g v è n c ã nh ÷ng m ©u
th u Én n é i t¹ i, kh ¸ch q u an vÒ tiÒ n l ¬ n g, tiÒ n c «n g, th ê i gian lao
®én g v.v... Th «ng qu a BH XH , nh ÷ng m ©u th u Én ®ã s Ï ® î c ® iÒ u
h o µ v µ gi ¶ i qu yÕ t. §Æ c b i Ö t, c ¶ h ai gi í i n µ y ®Ò u th y nh ê c ã
BH XH m µ m ×nh c ã lî i v µ ® î c b ¶o v Ö . T õ ®ã lµm ch o h ä h i Óu nh au
h ¬n v µ g ¾n b ã lî i Ý ch ® î c v í i nh au . §è i v í i N h µ n í c v µ x · h é i, ch i
ch o BH XH lµ c ¸ ch th ø c p h ¶i ch i Ý t nh t v µ c ã h i Öu q u ¶ nh t nh n g
v É n gi ¶ i q u yÕ t ® î c kh ã kh ¨n vÒ ®ê i s èng ch o n gê i lao ®én g v µ
gia ®× n h h ä , g ãp p h Çn lµm ch o s ¶n xu t æn ®Þ nh , kinh tÕ , ch Ýnh
trÞ v µ x · h éi ® î c p h ¸ t tri Ó n v µ an to µ n h ¬n .
5. T Ý nh chÊt cÒa BHXH
BHXH g ¾ n liÒn v í i ®ê i s è ng c ñ a ng ê i lao ®é ng, v × v Ë y n ã
c ã m é t s è t Ý nh ch t c ¬ b ¶ n sau:
- T Ý nh t t yÕu kh ¸ ch quan trong ®ê i s è ng x · h é i
Nh ë ph Ç n tr ª n ®· tr × nh b µ y, trong qu ¸ tr × nh lao ®é ng s ¶ n
xu t ng ê i lao ®é ng c ã th Ó g Æ p nhiÒu biÕn c è , r ñ i ro khi ®ã ng ê i
s ö d ô ng lao ®é ng c ò ng r ¬ i v µ o t × nh c ¶ nh kh ã kh ¨ n kh « ng c ¶ m nh :
s ¶ n xu t kinh doanh b Þ gi ¸ n ® o ¹ n, v n ® Ò tuy Ó n d ô ng lao ®é ng
v µ h î p ®å ng lao ®é ng lu « n ph ¶ i ® î c ®Æ t ra ®Ó thay thÕ v.v...
S ¶ n xu t c µ ng ph ¸ t tri Ó n, nh ÷ ng r ñ i ro ®è i v í i ng ê i lao ®é ng v µ
nh ÷ ng kh ã kh ¨ n ®è i v í i ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng c µ ng nhiÒu v µ tr ë
n ª n ph ø c t ¹ p, d É n ® Õn m è i quan h Ö ch ñ - th î ng µ y c µ ng c ¨ ng
th ¼ ng. §Ó gi ¶ i quyÕt v n ® Ò n µ y, Nh µ n í c ph ¶ i ®ø ng ra can
thi Ö p th « ng qua BHXH. V µ nh v Ë y, BHXH ra ®ê i ho µ n to µ n mang
t Ý nh kh ¸ ch quan trong ®ê i s è ng kinh tÕ x · h é i c ñ a m ç i n í c.
- BHXH c ã t Ý nh ng É u nhi ª n, ph ¸ t sinh kh « ng ®å ng ® Òu theo
th ê i gian v µ kh « ng gian. T Ý nh ch t n µ y th Ó hi Ö n r t r â ë nh ÷ ng
n é i dung c ¬ b ¶ n c ñ a BHXH. T õ th ê i ® i Ó m h × nh th µ nh v µ tri Ó n
khai, ® Õn m ø c ®ã ng g ã p c ñ a c ¸ c b ª n tham gia ®Ó h × nh th µ nh qu ü
BHXH. T õ nh ÷ ng r ñ i ro ph ¸ t sinh ng É u nhi ª n theo th ê i gian v µ
kh « ng gian ® Õn m ø c tr î c p BHXH theo t õ ng chÕ ®é cho ng ê i lao
®é ng v.v...
- BHXH v õ a c ã t Ý nh kinh tÕ, v õ a c ã t Ý nh x · h é i, ®å ng th ê i
c ß n c ã t Ý nh d Þ ch v ô .
T Ý nh kinh tÕ th Ó hi Ö n r â nh t l µ ë ch ç , qu ü BHXH mu è n ® î c
h × nh th µ nh, b ¶ o to µ n v µ t ¨ ng tr ë ng ph ¶ i c ã s ù ®ã ng g ã p c ñ a c ¸ c
b ª n tham gia v µ ph ¶ i ® î c qu ¶ n l ý ch Æ t ch Ï , s ö d ô ng ®ó ng m ô c
®Ý ch. M ø c ®ã ng g ã p c ñ a c ¸ c b ª n ph ¶ i ® î c t Ý nh to ¸ n r t c ô th Ó
d ù a tr ª n x ¸ c su t ph ¸ t sinh thi Ö t h ¹ i cu ¶ t Ë p h î p ng ê i lao ®é ng
tham gia BHXH. Qu ü BHXH ch ñ yÕu d ï ng ®Ó tr î c p cho ng ê i lao
®é ng theo c ¸ c ® iÒu ki Ö n c ñ a BHXH. Th ù c ch t, ph Ç n ®ã ng g ã p
c ñ a m ç i ng ê i lao ®é ng l µ kh « ng ®¸ ng k Ó , nh ng quyÒn l î i nh Ë n ®-
11
12. î c lµ r t lí n kh i g Æp rñ i ro . §è i v í i n gê i s ö d ông lao ®é n g vi Ö c
th am gia ®ãn g g ãp v µ o q u ü BH XH lµ ®Ó b ¶o h i Óm ch o n gê i lao
®én g m µ m ×nh s ö d ông. X– t d í i g ã c ®é kinh tÕ , h ä c òn g c ã lî i v ×
kh «n g p h ¶i b á ra m é t kh o ¶n tiÒ n lí n ®Ó tran g th ¶ i ch o nh ÷ng n g -
ê i lao ®én g b Þ m t h o Æc gi ¶m kh ¶ n ¨n g lao ®é n g. V í i N h µ n í c
BH XH g ãp p h Çm lµm gi ¶m g ¸nh n Æng ch o n g ©n s ¸ch ®å n g th êi qu ü
BHXH c ßn lµ ngu ån ®Çu t ®¸ng k Ó cho nÒ n kinh t qu èc d ©n.
Õ
BH XH lµ b é p h Ën ch ñ yÕ u c ñ a h Ö th è n g b ¶o ®¶m x · h éi, v ×
v Ë y tÝ n h x · h éi c ñ a n ã th Ó h i Ön r t râ n– t. X– t vÒ l© u d µi, m äi
n gê i lao ®én g tro n g x · h é i ®Ò u c ã q u yÒ n th am gia BH XH . V µ n gî c
l¹ i , BH XH p h ¶i c ã tr¸ c h nh i Öm b ¶o h i Óm ch o m äi n gê i lao ®é n g v µ
gia ®× n h h ä , k Ó c ¶ kh i h ä c ßn ® an g tro n g ®é tu æ i lao ®é n g.
T Ýnh x · h éi c ñ a BH XH lu « n g ¾n ch Æ t v í i tÝ n h d Þch v ô c ñ a n ã.
Kh i nÒ n kinh tÕ - x · h é i n g µ y c µn g p h ¸ t tri Ó n th × tÝ n h d Þch v ô v µ
tÝ n h ch t x · h é i h o ¸ c ñ a BH XH c òn g n g µ y c µn g c ao .
6. Nh÷ ng quan ®iÓ m c¬ b¶n vÒ B HXH
K h i th ù c h i Ön BH XH , C ¸c n í c ®Ò u p h ¶i lù a ch än h ×nh th ø c ,
c ¬ chÕ v µ m øc ®é th o ¶ m ·n c ¸ c nh u c Çu BH XH p h ï h îp v í i t¹ p q u ¸n ,
kh ¶ n ¨n g tran g tr¶ i v µ ®× nh h í n g p h ¸ t tri Ó n kinh tÕ - x · h éi c ñ a
n í c m ×nh . §å n g th ê i, p h ¶i nh Ën th ø c th è n g nh t c ¸ c q u an ® i Óm vÒ
BH XH s au ®© y:
6.1. ChÝnh s¸ch BHXH lµ mét bé phËn cÊu thµnh vµ lµ bé
phÇn quan träng nhÊt trong chÝnh s¸ch BHXH
M ô c ®Ý ch ch ñ yÕu c ñ a ch Ý nh s ¸ ch n µ y nh » m ®¶ m b ¶ o ®ê i
s è ng cho ng ê i lao ®é ng v µ gia ®× nh h ä , khi ng ê i lao ®é ng b Þ
gi ¶ m ho Æ c m t thu nh Ë p do b Þ gi ¶ m ho Æ c m t kh ¶ n ¨ ng lao ®é ng,
m t vi Ö c l µ m . ë n í c ta, BHXH n » m trong h Ö th è ng c ¸ c ch Ý nh s ¸ ch
v µ x · h é i c ñ a §¶ ng v µ Nh µ n í c. Th ù c ch t, ®© y l µ m é t trong
nh ÷ ng lo ¹ i ch Ý nh s ¸ ch ®è i v í i ng ê i lao ®é ng nh » m ®¸ p ø ng m é t
trong nh ÷ ng quyÒn v µ nhu c Ç u hi Ó n nhi ª n c ñ a con ng ê i , nhu c Ç u
an to µ n vÒ vi Ö c l µ m,an to µ n lao ®é ng,an to µ n x · h é i v.v...
Ch Ý nh s ¸ ch BHXH c ß n th Ó hi Ö n tr × nh ®é v ¨ n minh, tiÒm l ù c v µ
s ø c m ¹ nh kinh tÕ, kh ¶ n ¨ ng t æ ch ø c v µ qu ¶ n l ý c ñ a m ç i qu è c gia.
Trong m é t ch õ ng m ù c nh t ®Þ nh,n ã c ß n th Ó hi Ö n t Ý nh u vi Ö t
c ñ a m é t chÕ ®é x · h é i. NÕu t æ ch ø c v µ th ù c hi Ö n t è t ch Ý nh s ¸ ch
BHXH s Ï l µ ®é ng l ù c to l í n ph ¸ t huy tiÒm n ¨ ng s ¸ ng t ¹ o c ñ a ng ê i
lao ®é ng trong qu ¸ tr × nh ph ¸ t tri Ó n kinh tÕ - x · h é i c ñ a ® t n í c.
6.2. Ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã nghÜa vô vµ tr¸ch
nhiÖm BHXH cho ngêi lao ®éng
Ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng th ù c ch t l µ c ¸ c t æ ch ø c, c ¸ c doanh
nghi Ö p v µ c ¸ c c ¸ nh © n c ã thu ª m í n lao ®é ng. H ä ph ¶ i c ã ngh Ü a
v ô ®ã ng g ã p v µ o qu ü BHXH v µ c ã tr ¸ ch nhi Ö m th ù c hi Ö n c ¸ c chÕ
®é BHXH ®è i v í i ng ê i lao ®é ng m µ m × nh s ö d ô ng theo ®ó ng lu Ë t
ph ¸ p quy ®Þ nh. Ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng mu è n æ n ®Þ nh s ¶ n xu t
12
13. kinh d o anh th × n go µi vi Ö c p h ¶i ch ¨m lo ®Çu t ®Ó c ã th iÕ t b Þ
h i Ön ®¹ i, c «n g n gh Ö ti ª n tiÕ n c ßn p h ¶i ch ¨m lo tay n ghÒ v µ ®ê i
s èn g ch o n gê i lao ®én g m µ m ×nh s ö d ông. K h i n gê i lao ®én g lµm
vi Ö c b ×nh th ên g th × p h ¶i tr¶ l ¬ n g th o ¶ ®¸ n g ch o h ä. Kh i h ä g Æp
rñ i ro , b Þ èm ® au , tai n ¹n lao ®é n g, b Önh n ghÒ n gh i Öp v.v...
tro n g ®ã c ã r t nh iÒ u tr ên g h îp g ¾n v í i qu ¸ tr× n h lao ®én g v í i
nh ÷n g ® iÒ u ki Ön lao ®é n g c ô th Ó c ñ a d o anh n gh i Öp th × p h ¶i c ã
tr¸ c h nh i Öm BH XH ch o h ä. C h Ø c ã nh v Ë y, n gê i lao ®é n g m íi y ª n
t©m , tÝ c h c ùc lao ®én g s ¶n xu t, p h ¸ t h u y s ¸ng kiÕ n c ¶ i tiÕ n k ü
th u Ë t g ãp p h Çn n ©n g c ao n ¨n g s u t lao ®é n g v µ t¨ n g h i Öu q u ¶
kinh tÕ ch o d o anh n gh i Öp .
6.3. Ngêi lao ®éng ®îc b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vµ
quyÒn lîi ®èi víi BHXH, kh«ng ph©n biÖt nam n÷, d©n téc,
t«n gi¸o, nghÒ nghiÖp v.v...
§ iÒu ®ã c ã ngh Ü a l µ m ä i ng ê i lao ®é ng trong x · h é i ® Òu ®-
î c h ë ng BHXH nh tuy ª n ng « n d © n quyÒn ®· n ª u, ®å ng th ê i b × nh
®¼ ng vÒ ngh Ü a v ô ®ã ng g ã p v µ quyÒn l î i tr î c p BHXH. Ng ê i lao
®é ng khi g Æ p r ñ i ro kh « ng mong mu è n v µ kh « ng ph ¶ i ho µ n to µ n
hay tr ù c tiÕp do l ç i c ñ a ng ê i kh ¸ c th × tr í c hÕt ®ã l µ r ñ i ro c ñ a
b ¶ n th © n. V × thÕ, mu è n ® î c BHXH t ø c l µ mu è n nhiÒu ng ê i kh ¸ c h ç
tr î cho m × nhl µ d µ n tr ¶ i r ñ i ro c ñ a m × nh cho nhiÒu ng ê i kh ¸ c th ×
t ù m × nh ph ¶ i g ¸ nh ch Þ u tr ù c tiÕp v µ tr í c hÕt. § iÒu ®ã c ã ngh Ü a
l µ ng ê i lao ®é ng ph ¶ i c ã tr ¸ ch nhi Ö m tham gia BHXH ®Ó t ù b ¶ o
hi Ó m cho m × nh.
Tuy nhi ª n, ngh Ü a v ô v µ quyÒn l î i c ñ a ng ê i lao ®é ng vÒ
BHXH c ß n tu ú thu é c v µ o ® iÒu ki Ö n kinh tÕ - x · h é i, v µ o c ¸ c m è i
quan h Ö kinh tÕ, ch Ý nh tr Þ , x · h é i æ n ®Þ nh th × ng ê i lao ®é ng
tham gia v µ ® î c h ë ng tr î c p BHXH ng µ y c µ ng ®« ng.
6.4. Møc trî cÊp BHXH phô thuéc vµo c¸c yÕu tè
- T × nh tr ¹ ng m t kh ¶ n ¨ ng lao ®é ng
- TiÒn l ¬ ng l ó c ® ang ® i l µ m
- Tu æ i th ä b × nh quan c ñ a ng ê i lao ®é ng
- § iÒu ki Ö n kinh tÕ - x · h é i c ñ a ® t n í c trong t õ ng th ê i k ú .
Tuy nhi ª n, vÒ nguy ª n t ¾ c tr î c p BHXH ph ¶ i th p h ¬ n l ó c
® ang ® i l µ m, nh ng th p h ¬ n c ò ng ph ¶ i ®¶ m b ¶ o m ø c s è ng t è i
thi Ó u.
Quan ® i Ó m n µ y v õ a ph ¶ i ph ¶ n ¸ nh t Ý nh c é ng ®å ng x · h é i,
v õ a ph ¶ n ¸ nh nguy ª n t ¾ c ph © n ph è i l ¹ i qu ü BHXH cho nh ÷ ng ng ê i
lao ®é ng tham gia BHXH. Tr î c p BHXH l µ lo ¹ i tr î c p thay thÕ
tiÒn l ¬ ng. M µ tiÒn l ¬ ng l µ kho ¶ n tiÒn m µ ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng
tr ¶ cho ng ê i lao ®é ng khi h ä th ù c hi Ö n ® î c nh ÷ ng c « ng vi Ö c
ho Æ c ®Þ nh m ø c c « ng vi Ö c n µ o ®ã . Ngh Ü a l µ , ch Ø ng ê i lao
13
14. ®én g c ã s øc kh o Î b ×nh th ên g, c ã vi Ö c lµm b ×nh th ê n g v µ th ù c
h i Ön ® î c n h t ®Þ n h m íi c ã tiÒ n l ¬ n g. K h i ®· b Þ èm ® au , tai n ¹n
h ay tu æ i gi µ kh «n g lµm vi Ö c ® î c m µ tr í c ®ã c ã th am gia BH XH
th × ch Ø c ã trî c p BH XH v µ trî c p ®ã kh «ng th Ó b »ng tiÒ n l ¬ n g
d o lao ®é n g tao ra ® î c . M øc trî c p b »ng h o Æc c ao h ¬n tiÒ n l -
¬ n g th × kh «n g m é t n gê i lao ®én g n µo p h ¶i c ã g ¾n g t×m kiÕ m
vi Ö c lµm v µ tÝ c h c ù c lµm vi Ö c ®Ó c ã l ¬ n g, m µ n gî c l¹ i s Ï lî i
d ông BH XH ®Ó ® î c nh Ën trî c p. H ¬n n ÷ a c ¸ch lË p q u ü BH XH
th e o p h¬ n g th ø c d µn tr¶ i rñ i ro c òn g kh «ng ch o p h– p tr¶ trî c p
BH XH b »n g ló c ® an g lµm vi Ö c . V µ nh v Ë y th × ch ¼ng kh ¸c g ×
n gê i lao ®én g b Þ rñ i ro v µ qu a rñ i ro c ñ a m ×nh d µn tr¶ i hÕ tch o
nh ÷n g n gê i kh ¸c.
N h v Ë y, m øc trî c p BH XH p h ¶i th p h ¬n m øc tiÒ n l ¬ n g ló c
® an g ® i lµm . T u y nh i ªn , d o m ôc ®Ý ch b ¶n ch t v µ p h¬ n g th ø c
BH XH th × m øc trî c p th p h ¬n c òn g kh «ng th Ó th p h ¬n m øc s èng
tè i th i Ó u .
6.5. Nhµ níc qu¶n lý thèng nhÊt chÝnh s¸ch BHXH, tæ
chøc bé m¸y thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH
B ë i v × , BHXH l µ m é t b é ph Ç n c u th µ nh c ¸ c ch Ý nh s ¸ ch x · h é i,
n ã v õ a l µ nh © n t è æ n ®Þ nh, v õ a l µ nh © n t è ®é ng l ù c ph ¸ t
tri Ó n kinh tÕ - x · h é i. Cho n ª n, vai tr ß c ñ a Nh µ n í c l µ r t quan
tr ä ng. Th ù c tÕ ®· ch Ø r â , nÕu kh « ng c ã s ù can thi Ö p c ñ a Nh µ n -
í c, nÕu kh « ng c ã s ù qu ¶ n l ý v Ü m « c ñ a Nh µ n í c th × m è i quan h Ö
gi ÷ a ng ê i lao ®é ng v µ ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng s Ï kh « ng ® î c duy
tr × bÒn v ÷ ng, m è i quan h Ö ba b ª n trong BHXH s Ï b Þ ph ¸ v ì .
H ¬ n n ÷ a, BHXH ® î c th ù c hi Ö n th « ng qua m é t quy tr × nh, t õ
vi Ö c ho ¹ ch ®Þ nh ch Ý nh s ¸ ch, ®¶ m b ¶ o v Ë t ch t ® Õn vi Ö c x–t tr î
c p v.v... V × v Ë y, Nh µ n í c qu ¶ n l ý to µ n b é quy tr × nh n µ y, hay c ã
nh ÷ ng gi í i h ¹ n vÒ m ø c ®é v µ ph ¹ m vi.
Tr í c hÕt, ph ¶ i kh ¶ ng ®Þ nh r » ng vi Ö c ho ¹ ch ®Þ nh ch Ý nh s ¸ ch
BHXH l µ kh © u ®Ç u ti ª n v µ quan tr ä ng nh t. S ù qu ¶ n l ý c ñ a Nh µ
n í c vÒ v n ® Ò n µ y th Ó hi Ö n ë vi Ö c x © y d ù ng c ¸ c d ù ¸ n lu Ë t, c ¸ c
v ¨ n b ¶ n ph ¸ p quy vÒ BHXH v µ ban h µ nh th ù c hi Ö n. Sau ®ã l µ híng
dÉn, kiÓm tra, thanh tra c¸c tæ chøc, c¸ nh©n thùc hiÖn chÝnh s ¸ ch.
§è i v í i vi Ö c ®¶ m b ¶ o v Ë t ch t cho BHXH th × vai tr ß c ñ a
Nh µ n í c ph ô thu é c v µ o ch Ý nh s ¸ ch BHXH do Nh µ n í c quy ®Þ nh. C ã
nh ÷ ng m « h × nh vÒ b ¶ o ®¶ m v Ë t ch t cho BHXH do ng © n s ¸ ch Nh µ
n í c cung c p th × vai tr ß qu ¶ n l ý Nh µ n í c l µ tr ù c tiÕp v µ to µ n
di Ö n, nÕu ngu å n ®¶ m b ¶ o tr î c p do ng ê i s ö d ô ng lao ®é ng, ng ê i
lao ®é ng v µ Nh µ n í c ®ã ng g ã p th × Nh µ n í c tham gia qu ¶ n l ý .
§Ó qu ¶ n l ý BHXH, Nh µ n í c s ö d ô ng c ¸ c c « ng c ô ch ñ yÕu nh
lu Ë t ph ¸ p v µ b é m ¸ y t æ ch ø c. Nh × n chung, h Ç u hÕt c ¸ c n í c tr ª n
thÕ gi í i, vi Ö c qu ¶ n l ý v Ü m « BHXH ® Òu ® î c Nh µ n í c giao cho B é
Lao ®é ng ho Æ c b é x · h é i tr ù c tiÕp ® iÒu h µ nh.
14
15. III. Quü BHXH
1. Kh¸ niÖ
i m
Sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t t riÓn quü BHXH phô thuéc vµo
t r ×nh ®é ph¸t t riÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng quèc gia vµo ®iÒu
kiÖn lÞch sö t rong thêi kú nhÊt ®Þnh cña ®Êt níc. Tr×nh ®é kinh
tÕ - x· héi cµng ph¸t t riÓn th× c¸c chÕ®é BHXH dîc ¸p dông cµng
më réng, nhu cÇu tho¶ m·n vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng cµng
®îc n©ng cao vµ khi kinh tÕ ph¸t t r iÓn,ngêi lao ®éng cã thu
nhËp cao, cµng cã ®iÒu kiÖn tham gia BHXH.
Quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ tËp t rung gi÷ vÞ t r Ý lµ kh©u
tµi chÝnh t rung gian t rong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nã ra
®êi tån t¹i vµ g¾n víi môc ®Ých b¶o ®¶m æn ®Þnh cuéc sèng
cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp rñi ro lµm gi¶m hoÆc
mÊt thu nhËp tõ lao ®éng, mµ kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh
kiÕmlêi. Nh vËy, Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp t rung
n»m ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ níc.
2. Nguån quü BHXH
Quü BHXH ®îc h×nh thµnh chñ yÕutõ c¸c nguån sau ®©y:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp.
- Ngêi lao ®éng ®ãng gãp
- Nhµ níc ®ãng gãp vµ hç t r î thªm.
- C¸c nguån kh¸c nh: c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc tõ thiÖn ñng
hé, l·i do ®Çu t phÇn quü nhµn rçi...
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t r ¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp
BHXH cho ngêi lao ®éng ®îc ph©n chia cho c¶ ngêi sö dông lao
®éng vµ ngêi lao ®éng t r ªn c¬ së quan hÖ lao ®éng. §iÒu nµy
kh«ng ph¶i lµ sù ph©n chia rñi ro, mµ lµ lîi Ých gi÷a hai bªn. VÒ
phÝa ngêi sö dông lao ®éng, sù ®ãng gãp mét phÇn BHXH cho
ngêi lao ®éng sÏ t r ¸nh ®îc thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra mét
kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng mµ
m×nh thuª m §ång thêi nã gãp phÇn gi¶m bít t×nh t r ¹ng t r anh
ín.
chÊp, kiÕn t¹o ®îc mèi quan hÖ tè t ®Ñp gi÷a chñ - thî. VÒ phÝa
ngêi lao ®éng, ®ãng gãp mét phÇn ®Ó BHXH cho m×nh võa biÓu
hiÖn sù tù g¸nh chÞu t r ùc tiÕp rñi ro cña chÝnh m×nh, võa cã ý
nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt chÏ.
Mèi quan hÖ chñ - thî t rong BHXH thùc chÊt lµ mèi quan hÖ
lîi Ých. V× thÕ, còng nh nhiÒu lÜnh vùc kh¸c t rong quan hÖ lao
®éng, BHXH kh«ng thÓ thiÕu ®îc sù tham gia ®ãng gãp cña Nhµ
níc. Tríc hÕt lµ c¸c luËt lÖ cña Nhµ níc vÒ BHXH lµ nh÷ng chuÈn
mùc ph¸p lý cho c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®Òu
ph¶i tu©n theo, nh÷ng t r anh chÊp chñ - thî t rong lÜnh vùc BHXH
cã c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó gi¶i quyÕt. Ngoµi ra, b»ng nhiÒu h×nh
thøc, biÖn ph¸p vµ møc ®é can thiÖp kh¸c nhau, Nhµ níc kh«ng
15
16. ch Ø th am gia ®ã n g g ãp v µ h ç trî th ªm ch o qu ü BH XH , m µ c ßn ch ë
th µ n h ch ç d ùa ®Ó ®¶m b ¶o ch o h o ¹ t ®én g BH XH ch ¾c ch ¾n v µ
æn ®Þn h .
P h Çn lí n c ¸ c n í c trª n thÕ gi í i, q u ü BH XH ®Ò u ® î c h ×nh th µ n h
tõ c ¸ c n gu ån trª n . Tu y nh i ªn , p h¬ n g th ø c ®ã n g g ãp v µ m øc ®ã n g
g ãp c ñ a c ¸ c b ªn th am gia BH XH c ã kh ¸c nh au .
VÒ p h¬ n g th ø c ®ã n g g ãp BH XH c ñ a n gê i lao ®é n g v µ n gê i
s ö d ông lao ®én g h i Ön v É n c ßn h ai q u an ® i Óm . Q u an ® i Óm th ø
nh t ch o r» n g , p h ¶i c ¨n c ø v µ o m øc l ¬ n g v µ qu ü l ¬ n g c ñ a c ¬
qu an , d o anh n gh i Öp . Q u an ® i Óm th ø h ai l¹ i n ªu lª n , p h ¶i c ¨n c ø
v µ o m øc th u n h Ëp c ¬ b ¶n c ñ a n gê i lao ®é n g ® î c c ©n ®è i ch ung
ch o to µ n b é nÒ n kinh tÕ q u èc d ©n ®Ó x ¸c ®Þn h m øc ®ãn g g ãp .
VÒ m øc ®ã n g g ãp BH XH , m é t s è n í c q u y ®Þ nh n gê i s ö d ông
lao ®é n g p h ¶i ch Þu to µ n b é ch i p h Ý ch o chÕ ®é tai n ¹n lao ®é n g,
C h Ýnh p h ñ tr¶ ch i p h Ý y tÕ v µ trî c p gia ®×n h , c ¸c chÕ ®é c ßn
l¹ i c ¶ n gê i lao ®én g v µ n gê i s ö d ông lao ®é n g c ïn g ®ã n g g ãp
m çi b ªn m é t p h Çn b »n g nh au . M é t s è n í c kh ¸c l¹ i qu y ®Þ nh , C h Ýnh
p h ñ b ï th iÕ u ch o qu ü BH XH h o Æc ch Þu to µ n b é ch i p h Ý q u ¶n lý
BH XH v.v...
Møc ®ãng gãp BHXH ë mét sè níc trªn thÕ giíi
Tû lÖ ®ãng gãp Tû lÖ ®ãng gãp
cÒa ngêi lao cÒa ngêi sö dông
Tªn níc ChÝ nh phÒ
®éng so víi tiÒn l- lao ®éng so víi
¬ng (%) quü l¬ng (%)
CHLB §ø c B ï thiÕu 14,8 ÷ 18,8 16,3 ÷ 22,6
CH Ph ¸ p B ï thiÕu 11,82 19,68
In ®« n ª xia B ï thiÕu 3,0 6,5
Philipin B ï thiÕu 2,85 ÷ 9,25 6,85 ÷ 8,05
Malaixia Chi to µ n b é chÕ ®é 9,5 12,75
è m ® au, thai s ¶ n
(Nguån: BHXH ë mét sè níc trªn thÕ giíi)
M ø c ®ã ng g ã p BHXH l µ yÕu t è quyÕt ®Þ nh s ù c © n ®è i thu
chi qu ü BHXH. V × v Ë y, qu ü n µ y ph ¶ i ® î c t Ý nh to ¸ n tr ª n c ¬ s ë
khoa h ä c. Trong th ù c tÕ, vi Ö c x ¸ c ®Þ nh m ø c ®ã ng g ã p BHXH l µ
m é t nghi Ö p v ô chuy ª n s © u c ñ a BHXH v µ ng ê i ta th ê ng s ö d ô ng
c ¸ c ph ¬ ng ph ¸ p to ¸ n h ä c kh ¸ c nhau ®Ó x ¸ c ®Þ nh. Khi x ¸ c ®Þ nh
m ø c ®ã ng g ã p BHXH, c ã th Ó c ã nh ÷ ng c ¨ n c ø t Ý nh to ¸ n kh ¸ c
nhau:
- D ù a v µ o tiÒn l ¬ ng v µ thang l ¬ ng ®Ó x ¸ c ®Þ nh m ø c tr î c p
BHXH, t õ ®ã c ã c ¬ s ë ®Ó x ¸ c ®Þ nh m ø c ®ã ng g ã p.
- Quy ®Þnh møc ®ãng gãp BHXH tríc råi tõ ®ã x¸c ®Þnh møc hëng.
- D ù a v µ o nhu c Ç u kh ¸ ch quan c ñ a ng ê i lao ®é ng ®Ó x ¸ c
®Þ nh m ø c h ë ng, r å i t õ m ø c h ë ng BHXH n µ y c ã th Ó x ¸ c ®Þ nh ® î c
m ø c ®ã ng g ã p.
16
17. M Æc d ï ch Ø th u Çn tu ý m am g tÝ n h k ü th u Ë t nhn g x ¸ c ®Þn h
m øc ®ãn g g ãp BH XH l¹ i kh ¸ p h øc t¹ p v × n ã li ª n qu an tí i c ¶ n g ê i
lao ®én g, n gê i s ö d ông lao ®é n g v µ N h µ n í c. Li ªn qu an ®Õ n kh ¶
n ¨n g c ©n ®è i th u n h Ëp c ñ a n gê i lao ®é n g v µ kiÒ u ki Ön p h ¸ t
tri Ó n kinh tÕ x · h é i c ñ a ® t n í c . Tu y nh i ªn , kh i x ¸c ®Þn h m øc
®ãn g g ãp BH XH v É n p h ¶i ®¶m b ¶o n gu yªn t¾ c : c ©n b »ng th u ch i,
l y s è ®« n g b ï s è Ý t v µ c ã d ù p h ßng. M ø c ®ã n g g ãp x ¸ c ®Þ nh
p h ¶i ® î c c ©n ®è i v í i m øc h ën g, v í i nh u c u BH XH v µ ® iÒ u ch Ønh
s ao ch o tè i u n h t.
M øc ®ã n g g ãp BH XH ® î c c u th µ n h tõ 3 b é p h Ën v µ ® î c x ¸c
®Þn h th e o c «n g th ø c :
P = f1 + f2 + f3
T ro n g ®ã : P - M øc ®ã n g g ãp BH XH
f1 - §ã n g g ãp th u Çn tu ý trî c p BH XH
f2 - §ã n g g ãp d ù p h ßng
f3- §ã n g g ãp qu ¶n lý
§ãn g g ãp th u Çn tu ý trî c p BH XH ch o c ¶ c ¸ c chÕ ®é n g ¾n h ¹n
v µ d µi h ¹n . §è i v í i c ¸ c chÕ ®é BH XH n g ¾n h ¹n vi Ö c ®ã n g v µ h ën g
BH XH x ¶ y ra tro n g th ê i gian n g ¾n (th ên g lµ 1 n ¨m ) nh: èm ® au ,
th ai s ¶n , tai n ¹n lao ®én g nh Ñ... V × v Ë y, s è ®ã n g g ãp BH XH
p h ¶i ®ñ ch o s è p h ¸ t s inh ch i tr¶ tro n g n ¨m . §è i v í i c ¸c chÕ ®é
BH XH d µi h ¹n n h: Hu trÝ m t n gê i nu «i d ì n g, tai n ¹n lao ®én g
h o Æc b Önh n ghÒ n gh i Öp n Æng v.v... q u ¸ tr× n h ®ãn g g ãp v µ q u ¸
tr× n h h ën g t ¬ n g ®è i ®é c lË p v í i nh au v µ d iÔ n ra tro n g kh o ¶ng
th ê i gian nh t ®Þn h . C ho n ªn , s ù c «n g b ¨ng gi ÷ a ®ãn g g ãp v µ h -
ën g BH XH p h ¶i ® î c d µn tr¶ i tro n g c ¶ th ê i k ú d µi. V × thÕ , n go µi
®ãn g g ãp th u Çn tu ý p h ¶i c ã ®ã n g g ãp d ù p h ßng ®Ó ®¶m b ¶o
qu ü BH XH c ã d ù tr÷ ®ñ lí n .
N h v Ë y, ®Ó x ¸ c ®Þ n h ® î c m øc ®ã n g g ãp v µ m øc h ë n g BH XH
p h ¶i d ùa v µ o n h iÒ u yÕ u tè v µ nh iÒ u th « n g tin kh ¸c nh au vÒ n gu ån
lao ®én g, c ¬ c u n gu ån lao ®én g th e o tu æ i, gi í i tÝ n h , n g µnh
n ghÒ v.v... n go µi ra c ßn p h ¶i x ¸c ®Þ nh v µ d ù b ¸o ® î c tu æ i th ä
b ×nh qu ©n c ñ a q u èc gia; x ¸ c s u t èm ® au , tai n ¹n , tö vo n g c ñ a
n gê i lao ®én g v.v...
3. M ôc ® Ý c h sö d ôn g q u ü B H X H
Q u ü BH XH ® î c s ö d ông ch ñ yÕ u ch o 2 m ôc ®Ý ch s au ®© y:
- C h i tr¶ v µ trî c p ch o c ¸ c chÕ ®é BH XH
- C h i p h Ý ch o s ù n gh i Öp qu ¶n lý BH XH .
3.1. C¸c chÕ ®é BHXH ®îc ¸p dông phæ biÕn trªn thÕ giíi
Theo khuyÕn ngh Þ c ñ a T æ ch ø c lao ®é ng qu è c tÕ (ILO) qu ü
BHXH ® î c s ö d ô ng ®Ó tr î c p cho c ¸ c ®è i t î ng tham gia BHXH
nh » m m ô c ®Ý ch æ n ®Þ nh cu é c s è ng cho b ¶ n th © n v µ gia ®× nh
h ä , khi ®è i t î ng tham gia b ¶ o hi Ó m g Æ p r ñ i ro. Th ù c ch t l µ tr î
c p cho 9 chÕ ®é m µ t æ ch ø c n µ y ®· n ª u l ª n trong C « ng í c 102
th ¸ ng 6 n ¨ m 1952 t ¹ i Gi ¬ nev ¬ :
17
18. 1. Ch¨m sãc y tÕ
2. Trî cÊp èm ®au
3. Trî cÊp thÊt nghiÖp
4. Trî cÊp tuæi giµ
5. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒnghiÖp
6. Trî cÊp gia ®×nh
7. Trî cÊp sinh ®Î
8. Trî cÊp khi tµn phÕ
9. Trî cÊp cho ngêi cßn sèng (t rî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng)
9 chÕ ®é t r ªn h×nh thµnh mét hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH.
Tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi mµ mçi níc tham gia c«ng íc
Gi¬nev¬ thùc hiÖn khuyÕnnghÞ ®ã ë møc ®é kh¸c nhau, nhng Ýt
nhÊt ph¶i thùc hiÖn ®îc 3 chÕ®é. Trong ®ã, Ýt nhÊt ph¶i cã mét
t rong 5 chÕ®é: (3); (4); (5); (8); (9). Mçi chÕ®é t rong hÖ thèng
t r ªn khi x©y dùng ®Òu dùa t r ªn nh÷ng c¬ së kinh tÕ x· - héi; tµi
chÝnh; thu nhËp; tiÒn l ¬ng v.v... §ång thêi, tuú tõng chÕ®é khi
x©y dùng cßn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè sinh häc; tuæi thä b×nh qu©n
cña quèc gia; nhu cÇu dinh dìng; x¸c xuÊt tö vong v.v...
HÖ thèng c¸c chÕ BHXHcã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕusau ®©y:
®é
+ C¸c chÕ®é ®îc x©y dùng theo luËt ph¸p mçi níc.
+ HÖ thèng c¸c chÕ®é mang tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro, chia sÎ tµi
chÝnh.
+ Mçi chÕ®ä ®îc chi t r ¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc ®ãng
gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH.
+ PhÇn lín c¸c chÕ®é lµ chi t r ¶ ®Þnh kú.
+ §ång tiÒn ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn chi t r ¶ vµ thanh
quyÕt to¸n.
+ Chi t r ¶ BHXH lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ®é BHXH.
+ Møc chi t r ¶ cßn phô thuéc vµo quü dù t r ÷. NÕuquü dù t r ÷
®îc ®Çu t cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ cao vµ æn ®Þnh.
Tuy nhiªn, c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH ph¶i
tÝnh ®Õn mét lo¹ t c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn toµn bé hÖ thèng c¸c
chÕ ®é còng nh tùng chÕ ®é BHXH cô thÓ. Ch¼ng h¹n, khi x¸c
®Þnh ®iÒu kiÖn t r î cÊp BHXH tuèi giµ ph¶i dõa vµo c¬ sí sinh häc
lµ tuæi ®êi vµ giíi tÝnh cña ngêi lao ®éng lµ chñ yÕu. Bëi v×
tuæi giµ ®Ó hëng t r î cÊp hu t r Ý cña mçi giíi, mçi vïng, mçi quèc
gia cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. Do ®ã, cã nh÷ng níc quy
®Þnh: Nam 60 tuæi vµ n÷ 55 tuæi sÏ ®îc nghØ hu. Nhng còng cã
nh÷ng níc quy ®Þnh: Nam 65 tuæi vµ n÷ 60 tuæi v.v... HoÆc khi
x¸c ®Þnh ®iÒu kiªn hëng t r î cÊp cho chÕ®é tai nan lao ®éng vµ
bÖnh nghÒ nghiÖp ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè nh: ®iÒu kiªn vµ m«i
t r ¬ng lao ®éng; b¶o hé lao ®éng v.v... C¸c yÕu tè nµy thêng cã
quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau Ýt nhiÒu ¶nh hëng tíi ®iÒu
kiÖn BHXH cña tõng chÕ ®é vµ toµn bé hÖ thèng c¸c chÕ ®é
BHXH.
Thêi gian hëng t r î cÊp vµ møc hëng t r î cÊp BHXH nãi chung
phô thuéc vµo tõng t r êng hîp cô thÓ vµ thêi gian ®ãng b¶o
hiÓm cña ngêi lao ®éng, t r ªn c¬ së t ¬ng øng gi÷a ®ãng vµ h-
18
19. ën g. §å n g th ê i m øc trî c p c ßn p h ô th u éc v µ o kh ¶ n ¨n g th an h
to ¸ n ch ung c ñ a tõ n g q u ü tµ i ch Ýnh BH XH ; m øc s èng ch u ng c ñ a c ¸ c
tÇ n g lí p d ©n c v µ n gê i lao ®é n g. N hn g vÒ n gu yªn t¾ c , m øc trî
c p n µ y kh «n g c ao h ¬n m øc tiÒ n l ¬ n g h o Æc m øc tiÒ n c «n g kh i n gê i
lao ®é n g ® an g lµm vi Ö c v µ n ã ch Ø b »ng m é t tû lÖ p h Çn tr¨m
nh t ®Þ n h s o v í i tiÒ n l ¬ n g h ay tiÒ n c «n g. ë c ¸ c n í c kinh tÕ p h ¸ t
tri Ó n d o m øc l ¬ n g c ao , n ªn tû lÖ n µ y th ê n g th p v µ n gî c l¹ i ë
nh ÷n g n í c ® an h p h ¸ t tri Ó n d o m øc tiÒ n l ¬ n g c ßn th p n ªn p h ¶i ¸p
d ông m é t tû lÖ kh ¸ c ao . V Ý d ô: ë P h ¸p , m øc trî c p h u trÝ ch Ø
b »n g 5 0% c ñ a m øc l ¬ n g b ×nh qu ©n 1 0 n ¨m c ao nh t (v í i ® iÒ u ki Ön
®ãn g BH XH ®ñ 37,5 n ¨m ). èm ® au ® î c trî c p b »ng 5 0% tiÒ n l -
¬ n g, th ê i gian n gh Ø èm ® î c h ën g trî c p kh «ng qu ¸ 1 2 th ¸ n g. S inh
co n ® î c h ë n g trî c p b »ng 90% tiÒ n l ¬ n g tro n g v ß n g 1 6 tu Ç n
v.v... C ßn ë P h ilip in , m øc trî c p h u trÝ tõ 42% ®Õ n 1 02% tu ú
th u éc v µ o n h ãm l ¬ n g kh ¸c nh au . èm ® au ® î c h ën g 65% , s inh co n
® î c n gh Ø 45 n g µ y v µ ® î c h ë n g b »ng 1 00% tiÒ n l ¬ n g v.v...
T u y v Ë y, vi Ö c c ¸c n í c q u i ®Þ nh trî c p BH XH b »ng tû lÖ
p h Çn tr¨m tiÒ n l ¬ n g s o v í i tiÒ n l ¬ n g h ay tiÒ n c «n g th ê n g d Én ®Õ n
b éi ch i q u ü BH XH . V × v Ë y, m é t s è n í c ®· p h ¶i t×m c ¸ ch kh ¾c p h ôc
nh: tr¶ n gay m é t lÇ n kh i n gh Ø h u (N h Ë t b ¶n m é t lÇ n kh i n gh Ø h u
lµ 1 5 tri Ö u y ª n ; Ê §é , M alaix ia, In ®«n ªxia tr¶ m é t lÇ n b »ng
n
tæ n g s è tiÒ n m µ ch ñ v µ th î ®· ®ãn g g ãp c én g v í i l· i ) h o Æc s u è t
®ê i ®ã n g th e o tû lÖ p h Çn tr¨m c ñ a m é t m øc th u nh Ëp q u y ® inh
v µ h ën g c òn g th e o tû lÖ p h Çn tr¨m c ñ a m øc qu y ®Þ n h .
N go µi vi Ö c ch i tr¶ trî c p th e o c ¸ c chÕ ®é BH XH , q u ü BH XH
c ßn ® î c s ö d ông ch o ch i p h Ý q u ¶n lý nh: tiÒ n l ¬ n g ch i tr¶ ch o
n g òn g n gê i lµm vi Ö c tro n g h Ö th è n g BH XH ; kh u h ao tµ i s ¶n c è
®Þn h , v ¨ n p h ßng p h Èm v µ m é t s è kh o ¶n ch i kh ¸c v.v... P h Çn qu ü
nh µn rç i p h ¶i ® î c ®e m ®Çu t s inh lê i. M ôc ®Ý ch ®¸ u t q u ü BH XH
lµ n h »m b ¶o to µ n v µ t¨ n g tr ë n g n gu ån q u ü.
Q óa tr× n h ®Çu t q u ü BH XH p h ¶i ®¶m b ¶o n gu yªn t¾ c : an
to µ n , c ã lî i n h u Ën , c ã kh ¶ n ¨n g th an h to ¸ n v µ ®¶m b ¶o lî i Ý ch
kinh tÕ - x · h éi.
3.2. C¸c chÕ ®é BHXH ®ang ®îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam
hiÖn nay
Theo ® iÒu 2 c ñ a § iÒu l Ö BHXH Vi Ö t Nam, BHXH n í c ta hi Ö n
nay bao g å m 5 chÕ ®é :
1. ChÕ ®é tr î c p è m ® au
2. ChÕ ®é tr î c p thai s ¶ n
3. ChÕ ®é tr î c p tai n ¹ n lao ®é ng v µ b Ö nh nghÒ nghi Ö p
4. ChÕ ®é h u trÝ
5. ChÕ ®é t ö tu t
So v í i tr í c ®© y, chÕ ®é tr î c p m t s ø c lao ®é ng b Þ lo ¹ i b á .
N é i dung c ñ a 5 chÕ ®ä n ª u tr ª n ® î c quy ®Þ nh th è ng nh t trong
ch ¬ ng II c ñ a § iÒu l Ö . M ç i chÕ ®é BHXH khi x © y d ù ng ® Òu c ¨ n c ø
v µ o m é t lo ¹ t nh ÷ ng c ¬ s ë nh : sinh h ä c; kinh tÕ - x · h é i; ® iÒu ki Ö n
v µ m « i tr ê ng lao ®é ng v.v...
4. C¬ chÕ qu¶n l ý quü BHXH
19
20. 4.1. Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n trong tæ chøc vµ qu¶n lý quü
BHXH
§Ó th ùc hiÖn tè t m ôc ®Ých c ña qu ü BHXH, trong qu ¸ tr×nh qu ¶n lý
®iÒ u h µnh ho ¹t ®éng qu ü BHXH c Çn qu ¸n tri Ö t nh ÷ng nguyªn t¾c c ¬ b ¶n
sau ®©y:
- T µi ch Ýnh BHXH lµ m ét qu ü tån t¹i vµ ho ¹t ®éng ®éc lËp , c ¬ chÕ
thu, chi c ña qu ü ph ¶i lu «n b ¶o ®¶m c ©n ®èi, ph ¶i b ¶o to µn vµ ph ¸t tri Ón
qu ü ®Ó b ¶o ®¶m quyÒ n lî i cho ngêi th am gia BHXH. V× thÕ ,tæ ch øc qu ¶n
lý ®iÒ u h µnh qu ü BHXH ph ¶i ®îc tæ ch øc ®éc lËp th èng nh ttrong ph ¹m
vi c ¶ níc trªn c ¬ s ë ph ¸p lu Ë t c ña Nh µ níc ®· ban h µnh vµ ch Þu s ù kiÓm
tra, gi¸m s ¸t, qu ¶n lý c ña Nh µ níc vÒ ch ph µnh ph ¸p lu Ë t BHXH ®èi víi c ¸c
b ªn th am gia BHXH. T æ ch øc BHXH ViÖ t Nam c ã ho ¹t ®éng ®éc lËp th ×
m íi c ã ®iÒ u kiÖn theo d âi, kiÓm tra, gi¸m s ¸t c «ng viÖc thu, chi c ña qu ü,
t¨ng cêng c «ng t¸c qu ¶n lý qu ü vµ m íi c ã ®iÒ u kiÖn ®Ó qu ¶n lý , s ö d ông
vèn nh µn rçi trong c ¬ chÕ th Þ tr êng c ã lîi nh t, kh «ng ng õng tinh gi¶m biªn
chÕ g än nh Ñ, gi¶m chi ph Ý qu ¶n lý h µnh ch Ýnh, nghiÖp vô ho ¹t ®éng
BHXH. §Ó b ¶o vÖ quyÒ n lîi cho ngêi lao ®éng, Nh µ níc c Çn ph ¶i lu Ë t
ph ¸p ho ¸ viÖc ®Çu t vèn nh µn rçi c ña qu ü BHXH, t¹o ®iÒ u kiÖn tù ch ñ vµ
tù ch Þu tr¸ch nhiÖm c ña tæ ch øc BHXH vÒ kÕ tqu ¶ ®Çu t b ¶o to µn vµ
ph ¸t tri Ón vèn nh µn rçi c ña qu ü BHXH, ph ï h îp víi c ¬ chÕ th Þ tr êng.
ViÖc qu ¶n lý ®iÒ u h µnh t¨ng tr ëng qu ü ph ¶i ®¶m b ¶o nguyªn t¾c
b ¶o to µn ®îc vèn, kh «ng lµm vèn b Þ tæn th t, c ßn ph ¶i lµm cho vèn sinh
lîi. ViÖc ®Çu t vèn nh µn rçi c ña qu ü BHXH ph ¶i ®¶m b ¶o c ¸c yªu c Çu
sau:
+ B ¶o ®¶m ch ¾c ch ¾n, an to µn tu yÖ t ®èi, c ã kh ¶ n ¨ng th anh kho ¶n
cao.
+ Ph ¶i c ã l·i.
+ Ph ¶i ®¸p øng nhu c Çu th anh to ¸n th êng xuyªn viÖc chi tr¶ c ¸c chÕ
®é BHXH ph ¸t sinh.
V× thÕ ,c ¸c h ×nh th øc ®Çu t ph ¶i linh ho ¹t, ®a d ¹ng nhng ph ¶i ch Æt
ch Ï theo nh ÷ng nguyªn t¾c vµ yªu c Çu n ªu trªn. Th ùc hiÖn tè t viÖc ®Çu
t vèn nh µn rçi , qu ü BHXH kh «ng ch Ø c ã t¸c d ông b ¶o to µn vµ ph ¸t tri Ón
vèn m µ c ßn b ¶o ®¶m quyÒ n lîi cho ngêi lao ®éng trªn th ùc t . T æ ch øc
Õ
qu ¶n lý qu ü ®Çu t t¨ng tr ëng vèn nh µn rçi c ña qu ü BHXH ph ¶i tu ©n theo
nguyªn t¾c h ¹ch to µn kinh doanh.
- Ph ¶i b ¶o ®¶m quyÒ n lîi c ña ngêi lao ®éng t¬ng øng víi ngh Üa vô
®ãng g ãp c ña h ä. T rong nÒ n kinh t th Þ tr êng, ngêi lao ®éng thu éc m äi
Õ
th µnh ph Çn kinh t ®Ò u b ×nh ®¼ng hëng chÕ ®é BHXH. S ong ngêi lao
Õ
®éng m u èn ®îc hëng quyÒ n lîi vÒ BHXH th × h ä ph ¶i c ã ngh Üa vô ®ãng
g ãp BHXH theo c ¸c ph¬ng th øc th Ých h îp (b ¾t bu éc hay tù nguyÖn, Ýt
chÕ ®é hay nhiÒ u chÕ ®é BHXH...) th êng xuyªn ®Ò u ®Æn trong nh ÷ng
th ¸ng, n ¨m c ßn tu æi lao ®éng. Q uyÒ n lîi ®îc hëng ph ¶i ph ï h îp víi m øc
®ãng g ãp vµ th êi gian ®ãng g ãp BHXH c ña tõng ngêi lao ®éng theo quy
®Þnh c ña ph ¸p lu Ë t. V× thÕ , ®Ó t¹o ngu ån tµi ch Ýnh æn ®Þnh cho qu ü
BHXH, ngo µi s ù ®ãng g ãp c ña ngêi lao ®éng, ngêi s ö d ông lao ®éng Nh µ
níc c òng ph ¶i ®ãng g ãp vµo qu ü BHXH. T rong tr êng h îp Nh µ níc th ay ®æi
ch Ýnh s ¸ch kinh t - x · h éi lµm m tc ©n ®èi qu ü, ho Æc do c ¸c rñi ro b tkh ¶
Õ
kh ¸ng, Nh µ níc ph ¶i c ã tr¸ch nhiÖm trî gióp qu ü BHXH ®Ó ®¶m b ¶o chi tr¶
20
21. c ã c ¸c ®èi tîng hëng chÕ ®é BHXH. S è tiÒ n ®ãng g ãp ph ¶o ®îc tÝnh trªn
c ¬ s ë s è tiÒ n l¬ng ho Æc thu nh Ëp vµ ®îc h ¹ch to ¸n vµo gi¸ th µnh s ¶n
ph Èm . D o vËy, nh ÷ng ®¬n vÞ s ö d ông lao ®éng trèn tr¸nh ngh Üa vô
®ãng g ãp BHXH, ph ¶i x ö lý th Ët nghiªm tóc. V× h ä trèn tr¸nh ngh Üa vô
®ãng BHXH kh «ng nh ÷ng x ©m ph ¹m ®Õ n quyÒ n lîi BHXH c ña ngêi lao
®éng, m µ c ßn g ©y ra b t b ×nh ®¼ng víi c ¸c ®¬n vÞ s ö d ông lao ®éng
th ùc hiÖn nghiªm tóc ®ãng BHXH.
Th ùc hiÖn nguyªn t¾c n µy s Ï xo ¸ b á ®îc bao c p trong chÕ ®é BHXH,
t¹o ra s ù b ×nh ®¼ng gi÷a ngêi lao ®éng trong c ¸c th µnh ph Çn kinh t , Õ
t¹o ra kh ¶ n ¨ng c ©n ®èi thu, chi qu ü BHXH, xo ¸ b á ®îc s ù th iÕ u tr¸ch
nhiÖm c ña c ¸c doanh nghiÖp n ©ng l¬ng b õa b ·i cho ngêi lao ®éng tr íc khi
vÒ hu ®Ó ®îc hëng trî c p hu trÝ cao h ¬n.
- Ho ¹t ®éng BHXH kh «ng m ang tÝnh ch t kinh doanh m µ m ang tÝnh
ch tc ña qu ü t¬ng h ç b ¶o hiÓm . M ôc ®Ých ho ¹t ®éng c ña qu ü BHXH tr íc
hÕ tnh »m b ¶o vÖ quyÒ n lîi cho ngêi lao ®éng khi g Æp rñi ro BHXH, sau
n ÷a b ¶o ®¶m an to µn cho x · h éi vµ nÒ n kinh t . Ho ¹t ®éng BHXH ch ñ yÕ u
Õ
d ùa trªn nguyªn t¾c Òl y s è ®«ng b ï s è Ýt” m ang tÝnh ch tc éng ®ång,
tÝnh ch tx · h éi gi÷a nh ÷ng ngêi lao ®éng, trõ chÕ ®é b ¶o hiÓm hu trÝ
vµ tö tu t lµ d ùa ch ñ yÕ u trªn nguyªn t¾c ho µn tr¶ trùc tiÕ p. C ¸c kho ¶n
®ãng g ãp vµo qu ü BHXH ph ô thu éc vµo m øc ®é s ö d ông chi tr¶ c ña c ¸c
chÕ ®é BHXH, nÕ u qu ü kh «ng ®ñ b ï ®¾p th × ph ¶i n ©ng m øc ®ãng g ãp
ho Æc h ¹ th p m øc chi trî c p BHXH ®Ó b ¶o ®¶m qu ü lu «n lu «n c ©n ®èi
gi÷a thu vµ chi. Nguyªn t¾c c ¬ b ¶n qu ¶n lý qu ü BHXH lµ ph ¶i c ©n ®èi
thu víi chi, ch Ýnh v× vËy ®ßi h ái c ¬ quan qu ¶n lý qu ü BHXH ph ¶i tæ ch øc
c «ng t¸c kÕ to ¸n, kiÓm tra s ö d ông m ét c ¸ch ch Æt ch Ï, ®óng ph ¸p lu Ë t, s ö
d ông tiÒ n nh µn rçi ®Çu t sinh lîi c ã hiÖu qu ¶, qu ü ®îc b ¶o to µn vµ ph ¸t
tri Ón ®Ó c ã ®iÒ u kiÖn b ¶o ®¶m quyÒ nlîi cho ngêi lao ®éng hoÆc gi¶m ®îc
s ù tµi trî cña Nh µ níc.
- ViÖc ®æi m íi, ho µn th iÖn c ¬ chÕ t¹o vµ s ö d ông qu ü BHXH ph ¶i trªn
c ¬ s ë th ùc tr¹ng ph ¸t tri Ón kinh t - x · h éi vµ c ¬ chÕ qu ¶n lý kinh t - x · h éi
Õ Õ
c ña ® t níc. Ph ¶i tiÕ n h µnh ®ång b é víi viÖc ®æi m íi, ho µn th iÖn c ¸ch
ch Ýnh s ¸ch, c ¬ chÕ qu ¶n lý kinh t - x · h éi c ã li ªn quan nh ch Ýnh s ¸ch lao
Õ
®éng vµ viÖc lµm , ch Ýnh s ¸ch thu nh Ëp, tiÒ n l¬ng, tiÒ n c «ng, ch ¨m s ãc y
t , kÕ ho ¹ch ho ¸ gia ®×nh vµ c ¸c ch Ýnh s ¸ch kinh t - x · h éi kh ¸c. B ëi v×,
Õ Õ
ch Ýnh s ¸ch c ¬ chÕ qu ¶n lý kinh t - x · h éi c ña ® t níc, n ã ph ¶i ph ï h îp víi
Õ
®iÒ u kiÖn vµ tr×nh ®é ph ¸t tri Ón kinh t - x · h éi c ña ® t níc, ph ï h îp víi
Õ
m øc ®é ph ¸t tri Ón c ña tõng lo ¹i lao ®éng (Ý t hay nhiÒ u chÕ ®é BHXH).
§Æc biÖt lao ®éng trong lÜnh vùc n «ng nghiÖp, ti Óu th ñ c «ng nghiÖp,
lao ®éng tù do, c ã nh vËy BHXH m íi tån t¹i vµ ph ¸t tri Ón v÷ng ch ¾c, ph ï
h îp víi s ù ph ¸t tri Ón c ña c ¸c th µnh ph Çn kinh t c ña ® t níc. M Æt kh ¸c,
Õ
Nh µ níc ch Ø b ¶o trî qu ü BHXH khi Nh µ níc c ã nh ÷ng th ay ®æi c ¸c ch Ýnh
s ¸ch kinh t x · h éi lµm m tc ©n ®èi thu, chi qu ü BHXH ho Æc do c ¸c rñi ro
Õ
b tkh ¶ kh ¸ng lµm m tc ©n ®èi thu, chi qu ü BHXH.
T rªn ®©y lµ m ét s è nguyªn t¾c c ¬ b ¶n c Çn ph ¶i qu ¸n tri Ö t trong
tæ ch øc vµ qu ¶n lý qu ü BHXH lµm c ¬ s ë cho viÖc c ¶i tiÕ n, ho µn th iÖn c ¸c
chÕ ®é, ch Ýnh s ¸ch BHXH ë níc ta trong th êi gian tíi.
4.2. C¬ chÕ qu¶n lý quü BHXH ë níc ta
4.2.1. Giai ®o¹n tríc 1995
Quü BHXH ho¹t ®éng díi sù qu¶n lý cña Bé Lao ®éng - Th¬ng binh &
X· héi vµ Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam, ®©y chÝnh lµ 2 c¬ quan
21
22. trùc tiÕ p qu ¶n lý BHXH. C ¬ chÕ qu ¶n lý qu ü BHXH do 2 ng µnh ®¶m nhiÖm
®îc th èng nh ttheo ng µnh d äc tõ T rung ¬ng ®Õ n®i¹ ph¬ng theo 3 c p:
C pTrung ¬ng : B é Lao ®éng - Th¬ng binh & X · h éi; T æng Liªn ®o µn
Lao ®éng ViÖt N am .
C p tØnh : S ë Lao ®éng - Th¬ng binh & X · h éi; Liªn hiÖp C «ng ®o µn
tØnh, th µnh ph è.
C p huyÖn : Ph ßng Lao ®éng - Th¬ng binh & X · h éi; C ¸c C «ng ®o µn
c ¬ s ë.
C ¬ quan th ø hai c ïng ph èi h îp qu ¶n lý qu ü BHXH lµ c ¬ quan T µi
ch Ýnh c ¸c c p. C ¬ quan n µy c ã vai trß r t quan träng trong ho ¹t ®éng
c ña qu ü BHXH. V× c ¬ quan T µi ch Ýnh c ã nhiÖm vô cung c p ®Çy ®ñ vµ
k Þp th êi ngu ån kinh ph Ý ®Ó 2 ngµnh lµ B é Lao ®éng th ¬ng binh vµ x · h éi
vµ T æng Liªn ®o µn Lao ®éng ViÖ t N am ph ©n ph èi chi tr¶ cho c ¸c ®èi t-
îng ®îc hëng. C ¬ quan T µi ch Ýnh c òng ®îc chia ra lµm 3 c p t¬ng øng lµ:
C pT rung ¬ng : B é T µi ch Ýnh
C pT Ønh : S ë T µi ch Ýnh
C pHuyÖn : Ph ßng T µi ch Ýnh
Ngo µi 2 ng µnh c ã li ªn quan ch Ýnh ®Õ n ho ¹t ®éng c ña qu ü BHXH
ch óng ta c ßn th y vai trß r t quan träng c ña c ¸c c p ch Ýnh quyÒ n ®Þa
ph¬ng. §ã lµ UBND tØnh, huyÖn vµ x ·. Ngµnh Lao ®éng - Th¬ng binh & X ·
h éi vµ C «ng ®o µn ViÖ t N am m u èn qu ¶n lý tè t c ¸c ®èi tîng ®îc hëng
BHXH th × ph ¶i th «ng qua UBND ë tõng ®Þa ph¬ng.
T tc ¶ c ¸c c ¬ quan n ªu trªn ®Ò u c ã vai trß nh t®Þnh trong c «ng t¸c
qu ¶n lý qu ü BHXH. C ¸c c ¬ quan n µy c ïng ph èi h îp ho ¹t ®éng víi nhau nh »m
th ùc hiÖn m ôc ti ªu chung lµ qu ¶n lý qu ü BHXH c ã hiÖu qu ¶ nh t®em l¹i lîi
Ých cho ngêi lao ®éng.
S¬ ®å cÊp ph¸t kinh phÝ
`
B é L § TBXH v µ T æ ng B é T µ i ch Ý nh
(3) L § L § VN (2) (1)
(3)
(1)
S ë L(1)
§ TBXH v µ S ë (1) i ch Ý nh
Tµ
Liªn hiÖp c«ng ®oµn (3)
t Ø nh (1)
(1)
Ph ß ng L § TBXH v µ 1. C p ph ¸ t kinh ph Ý
Ph ß ng T µ i ch Ý nh
C « ng ® o µ n c ¬ s ë 2. Th è ng nh t d ù to ¸ n
3. D ù to ¸ n
§è i t î ng
22
23. 4.2.2. Giai ®o¹n tõ 1995 - ®Õn nay
§Ó tri Ó n kh ai th ù c h i Ön chÕ ®é , ch Ýnh s ¸ch BH XH tro n g th ê i
k ú ®æ i m íi, n g µ y 1 6/2 /1 995 C h Ýnh p h ñ ®· b an h µnh N gh Þ ®Þn h
s è 1 9/C P vÒ vi Ö c th µ n h lË p tæ ch øc BH XH Vi Ö t N am trª n c ¬ s ë
th è n g nh t v µ tæ ch øc BH XH ë T ru ng ¬ n g v µ ®Þ a p h¬ n g th u é c
h Ö th è n g L ao ®é n g - T h¬ n g b inh & X · h é i v µ T æng Li ªn ® o µn L ao
®én g Vi Ö t N am q u ¶n lý , ®Ó gi óp T h ñ t í n g C h Ýnh p h ñ ch Ø ®¹o ,
qu ¶n lý qu ü BH XH v µ th ù c h i Ön c ¸ c ch Ýnh s ¸ch , chÕ ®é BH XH th e o
p h ¸p lu Ë t c ñ a N h µ n í c . V µ b ¾ t ®Çu tõ 1 / 0/ 995 , h Ö th è n g tæ
1 1
ch øc b é m ¸y c ñ a BH XH Vi Ö t N am tõ T ru n g ¬ n g ®Õ n ®Þ a p h¬ n g
®· ch Ýnh th ø c ® i v µ o h o ¹ t ®én g.
BH XH Vi Ö t N am ®Æ t d í i s ù ch Ø ®¹ o trù c tiÕ p c ñ a Th ñ t í n g
C h Ýnh p h ñ , ch Þu s ù qu ¶n lý N h µ n í c c ñ a B é L ao ®é n g - Th¬ n g
b inh & X · h éi , c ¸c c ¬ qu an N h µ n í c vÒ lÜ n h v ù c c ã li ª n qu an v µ
s ù gi ¸m s ¸ t c ñ a T æ ch øc C «ng ®o µn .
H Ö th è n g BH XH Vi Ö t N am h i Ön n ay g åm :
- H éi ®ån g qu ¶n lý BH XH Vi Ö t N am , lµ c ¬ qu an q u ¶n lý c ao
nh t c ñ a BH XH Vi Ö t N am . H é i ®å n g q u ¶n lý BH XH Vi Ö t N am th ù c
h i Ön m é t s è nh i Öm v ô ch ñ yÕ u s au : C h Ø ®¹ o v µ gi ¸m s ¸ t, ki Óm tra
vi Ö c th u , ch i, q u ¶n lý q u ü BH XH ; qu yÕ t ®Þn h c ¸ c b i Ön p h ¸p ®Ó
b ¶o tå n gi ¸ trÞ v µ t¨ n g tr ën g qu ü BH XH ; th Èm tra qu yÕ t to ¸ n v µ
th « n g q u a d ù to ¸ n h µn g n ¨m ; kiÕ n n gh Þ v í i C h Ýnh p h ñ v µ c ¸ c c ¬
qu an qu ¶n lý N h µ n í c c ã li ª n q u an b æ s u ng s ö a ®æ i c ¸ c ch Ýnh
s ¸ch , chÕ ®é BH XH ; gi ¶ i qu yÕ t c ¸ c kh iÕ u n ¹ i c ñ a n gê i th am gia
BH XH ; ®Ò xu t vi Ö c b æ nh i Öm , m iÔ n nh i Öm T æng G i ¸m ®è c , c ¸ c
P h ã T æn g G i ¸m ®è c BH XH Vi Ö t N am . C ¸c th µ n h vi ªn H éi ®ån g
qu ¶n lý lµ ®¹ i d i Ön c ã th Èm q u yÒ n c ñ a B é B é L ao ®é n g - Th ¬ n g
b inh & X · h éi, B é T µi ch Ýnh , v µ T æn g Li ªn ®o µn L ao ®én g Vi Ö t
N am , U û vi ª n H éi ®å n g qu ¶n lý lµ T æn g G i ¸m ®è c BH XH Vi Ö t
N am . C ¸c th µ n h vi ª n n µ y d o T h ñ t í n g C h Ýnh p h ñ b æ nh i Öm v µ m iÔ n
nh i Öm th e o ®Ò n gh Þ c ñ a B é T rën g, T rën g b an T æ ch øc - C ¸n b é
C h Ýnh p h ñ.
- BH XH Vi Ö t N am , lµ c ¬ q u an ® iÒ u h µnh trù c tiÕ p c ao nh t
c ñ a h Ö th è n g BH XH Vi Ö t N am , d o T æn g gi ¸m ®è c trù c tiÕ p ® iÒ u
h µnh v µ c ¸ c P h ã T æn g G i ¸m ®è c gi óp vi Ö c .
- C ¬ chÕ q u ¶n lý q u ü BH XH Vi Ö t N am ® î c tæ ch øc th µ n h h Ö
th è n g n g µnh d äc tõ tru n g ¬ n g ®Õ n ®Þ a p h¬ n g th e o 3 c p:
+ ë T ru n g ¬ n g lµ c ¬ q u an BH XH Vi Ö t N am
+ ë c ¸ c tØ n h , th µ n h p h è trù c th u éc T ru n g ¬ n g lµ c ¸ c BH XH
tØ n h , th µ n h p h è trù c th u éc T ru n g ¬ n g (g äi t¾ t lµ BHXH tØ n h ).
+ ë c ¸ c qu Ën , h u yÖn , th Þ x · , th µ n h p h è th u éc tØ n h lµ c ¸ c
BH XH qu Ën , h u yÖn , th Þ x · , th µ n h p h è th u éc tØ n h (g ä i t¾ t lµ
BH XH h u yÖn ).
23
24. T u y n h i ªn , ®Ó BH XH Vi Ö t N am h o ¹ t ®é n g c ã h i Öu q u ¶ th ×
n g µnh BH XH c ßn p h ¶i kÕ t h îp v í i B é T µ i ch Ýnh , C h Ýnh qu yÒ n, UBND
c ¸c c p vµ m ¹ng líi c ¸c ban chi tr¶ BHXH ë c ¸c ®Þa p h¬ n g.
S¬ ®å hÖ thèng tæ chøc bé m¸y cña BHXH ViÖt Nam
(Xem ph ô l ô c)
Qu ü BHXH Vi Ö t Nam ® î c h × nh th µ nh t õ c ¸ c ngu å n sau:
- Ngu å n s ö d ô ng lao ®é ng ®ã ng b » ng 15% t æ ng qu ü l ¬ ng
c ñ a nh ÷ ng ng ê i tham gia BHXH trong ®¬ n v Þ .
- Ngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng hµng th¸ng cña m×nh.
- Ng © n s ¸ ch Nh µ n í c ®ã ng v µ h ç tr î th ª m ®Ó b ¶ o ®¶ m th ù c
hi Ö n c ¸ c chÕ ®é BHXH ®è i v í i ng ê i lao ®é ng.
- C ¸ c ngu å n thu kh ¸ c.
Qu ü BHXH ® î c qu ¶ n l ý th è ng nh t theo chÕ ®é t µ i ch Ý nh c ñ a
Nh µ n í c, h ¹ ch to ¸ n ®é c l Ë p v í i Ng © n s ¸ ch Nh µ n í c v µ ® î c Nh µ n í c
b ¶ o h é qu ü BHXH ® î c s ö d ô ng ®Ó chi cho 5 chÕ ®é m µ ® iÒu l Ö
BHXH ®· qui ®Þ nh. §å ng th ê i ® î c s ö d ô ng ®Ó chi ph Ý cho s ù
nghi Ö p qu ¶ n l ý BHXH ë c ¸ c c p, c ¸ c ng µ nh. Ph Ç n nh µ n r ç i ® î c
ph–p ®Ç u t ®Ó b ¶ o t å n gi ¸ tr Þ v µ t ¨ ng tr ë ng qu Ü theo qui ®Þ nh
c ñ a Ch Ý nh ph ñ .
24
25. PhÇn thø hai
Thùc tr ¹ ng t × nh h × nh thu nép BHXH ë ViÖt
Nam trong thêi gian qua
I. giai ®o ¹ n tr íc 1/10/1995
1.T × nh h × nh thu nép vµ qu¶n l ý quü BHXH do Liªn
®oµn Lao ®éng ViÖt Nam qu¶n lý
T ro n g s u è t g Çn 34 n ¨m qu ¶n lý BH XH , Li ªn ®o µn L ao ®é n g
Vi Ö t N am th u kh «n g ®ñ b ï ch i, N h µ n í c th ê n g xu yªn p h ¶i h é trî
v µ ®© y ch Ýnh lµ g ¸nh n Æn g ch o N g ©n s ¸ch N h µ n í c tro n g m é t
th ê i gian d µi. §Æ c ® i Óm n æi b Ë t c ñ a h o ¹ t ®é n g BH XH tro n g giai
®o ¹n n µ y lµ tæ n g th u BH XH ®¹ t ® î c r t th p. N h ÷ng n ¨m tr í c
1 987 tû lÖ ®ãn g BH XH lµ 4,7% qu ü l ¬ n g, tro n g ®ã tû lÖ trÝ c h
n ép ch i tr¶ l ¬ n g h u ch Ø lµ 1 % , ch Ýnh v × v Ë y tû trä n g N g ©n s ¸ch
N h µ n í c h ç trî ch o chÕ ®é n µ y lµ r t lí n . T ro n g th ê i k ú n µ y, p h Çn
th u d ïng ®Ó ch i tr¶ ch o l ¬ n g h u lu « n th p h ¬n p h Çn ch i tr¶ c ¸ c
chÕ ®é BH XH tø c th ê i ( èm ® au , th ai s ¶n ...). S au n µ y vi Ö c n ©n g
tû lÖ n ép BH XH lª n 1 5% tæ n g qu ü l ¬ n g th × p h Çn d µnh ch o ch i
tr¶ l ¬ n g h u c òn g ®· t¨ n g lª n . T u y v Ë y, d o s è n gê i ® î c h ë n g l ¬ n g
hu t¨ n g nh anh , c én g th ªm v µ o ®ã lµ kh ã kh ¨n c ñ a nÒ n kinh tÓ
tro n g nh ÷n g n ¨m b ao c p, t× n h tr¹ n g th iÕ u vi Ö c lµm d iÔ nra ë nh iÒ u
n ¬ i n ªn kÕ t q u ¶ th u n ép BH XH ®¹ t ® î c th p, N g ©n s ¸ch N h µ n í c
p h ¶i h ç trî ë m øc c ao , ®Æ c b i Ö t lµ tõ n ¨m 1 990 v í i vi Ö c th ù c
h i ªn N gh Þ ®Þn h s è 1 76/C P v µ 1 1 / P vÒ gi ¶m b i ªn chÕ .
C
§Ó p h ©n tÝ c h c ô th Ó h ¬n t× n h h ×nh th ù c tÕ c «n g t¸ c th u v µ
qu ¶n lý qu ü BH XH tro n g s u è t th ê i k ú tr í c n ¨m 1 995 kh i T æn g
C «ng ® o µn Vi Ö t N am q u ¶n lý ch ia th µ n h 3 giai ® o ¹n s au :
- G iai ®o ¹n tõ 1 962 ®Õ n 1 963.
- G iai ®o an tõ 1 964 ®Õ n 1 986.
- G iai ®o an tõ 1 987 ®Õ n th ¸ n g 9 n ¨m 1 995.
1.1. Giai ®o¹n 1962 - 1963
Ng µ y 27/12/1961 Ch Ý nh ph ñ ban h µ nh Ngh Þ ®Þ nh s è 218/CP
quyÕt ®Þ nh giao cho T æ ng C « ng ® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam (sau
n µ y l µ T æ ng Li ª n ® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam) qu ¶ n l ý c ¸ c chÕ ®é
thu chi BHXH; theo ®ã quy ®Þ nh m ø c thu BHXH l µ 4,7% t æ ng qu ü
l ¬ ng c ¸ n b é c « ng nh © n vi ª n ch ø c l µ m vi Ö c trong khu v ù c Nh µ n í c,
ri ª ng ®è i v í i c « ng nh © n vi ª n ch ø c v µ qu © n nh © n ph ô c v ô trong
l ù c l î ng v ò trang th × kh « ng thu BHXH nh ng v É n thu é c di ª n h ë ng
25
26. c ¸ c chÕ ®é , ch Ýnh s ¸ch BH XH v × b é p h Ën n µ y ® î c N g ©n s ¸ch N h µ
n í c ®µ i th ä h o µn to µ n . N gu ån th u n µ y d ïng ®Ó ch i tr¶ trî c p ch o
6 chÕ ®é BH XH : èm ® au , th ai s ¶n , tai n ¹n lao ®é n g v µ b Önh n ghÒ
n gh i Öp , h u trÝ , tö tu t, m ts øc lao ®é n g, kh o ¶n th iÕ u h ô t s Ï ® î c
N g ©n s ¸ch N h µ n í c b ï th iÕ u.
T rª n c ¬ s ë N gh Þ ®Þ nh 21 8/C P , T æn g C «ng ®o µn L ao ®é n g
Vi Ö t N am ®· ra q u yÕ t®Þ nh s è 364/C P n g µ y 2 /4 /1 962 x © y d ùng
c ¸ c n gu yªn t¾ c q u ¶n lý p h ©n c p th u ch i c ¸ c chÕ ®é BH XH . T he o
qu yÕ t ®Þ n h th × vi Ö c q u ¶n lý q u ü BH XH ® î c th ù c h i Ön ë 3 c p
qu ¶n lý :
- T æn g C «ng ®o µn L ao ®é n g Vi Ö t N am lµ c p tæ n g d ù to ¸ n
th u v µ ch i BH XH .
- Li ªn h i Öp C «ng ®o µn tØ n h , th µ n h p h è trù c th u é c T ru n g -
¬ n g v µ m é t s è C «ng ®o µn n g µnh lµ b é p h Ën d ù to ¸ n c p 1 .
- C «ng ® o µn c ¬ s ë lµ ®¬ n v Þ d ù to ¸ n c p 2 .
C «ng t¸ c q u ¶n lý th u ch i ® î c q u y ®Þn h c ô th Ó ch o tõ n g c p
th e o n gu yªn t¾ c c p trª n d u yÖ t d ù to ¸ n qu ý v µ n ¨m ch o c p d í i.
Vi Ö c th u n ép BH XH tõ c ¸ c c p c «n g ®o µn c ¬ s ë lª n c ¸c ®¬n v Þ
d ù to ¸ n c p 1 ® î c tÝ n h th e o p h¬ n g th ø c ch ªnh lÖ c h gi ÷ a s è p h ¶i
th u n ép v í i s è t¹m ø n g ch i ch o c ¸ c chÕ ®é BH XH t¹ i c ¸ c ®¬ n v Þ d ù
to ¸ n c p 2 th e o q u y ®Þ nh . C ¬ chÕ h ¹ch to ¸ n trª n ®¸ p ø n g ® î c y ª u
c Çu q u ¶n lý kinh tÕ , p h ï h îp v í i t× n h h ×nh tæ ch øc b é m ¸y v µ
tr× n h ®é c ¸n b é ë c ¸ c th ê i ® i Óm n µ y v µ v × v Ë y c «n g t¸ c th u
BH XH ®· ®¹ t ® î c tû lÖ kh ¸ s o v í i kÕ h o ¹ch ®Ò ra, ta c ã th Ó th y
® iÒ u ®ã q u a b ¶n g 1 s au :
B ¶n g 1 : t × nh h × nh thu BHXH cÒa t¾ng liªn ®oµn lao ®éng viÖt
nam giai ®o ¹ n 1962 – 1963
KÕ h o ¹ch th u S è thu B ¶ o hi Ó m x · h é i Th ù c hi Ö n
N ¨m B ¶o h i Óm x · so kÕ ho ¹ ch
h éi (1000 ®ång)
T æ ng s è Th ù c thu NSNN hç (%)
(1000 ®ång) (Thu 4,7%) trî
(1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4): (2)
1962 19.975 13.055 13.055 - 65,36
1963 22.021 20.597 20.597 - 93,53
(Nguån: B¶o hiÓm x · héi ViÖt Nam)
Trong giai ® o ¹ n n µ y, Ng © n s ¸ ch Nh µ n í c kh « ng ph ¶ i h ç tr î
cho vi Ö c chi tr ¶ c ¸ c chÕ ®é BHXH. § iÒu n µ y l µ do vi Ö c th ù c hi ª n
26
27. BH XH ® an g ë tro n g giai ®o ¹n ®Çu , n ªn vi Ö c ch i tr¶ th p, ch ñ yÕ u
lµ ch i tr¶ ch o n h ÷ng chÕ ®é n g ¾n h ¹n . T û lÖ th u n ép BH XH ®¹ t
m øc 65 ,36% v µ 93,5 3% t ¬ n g ø n g v í i c ¸ c n ¨m 1 962 v µ 1 963
1.2. Giai ®o¹n 1964 - 1986
§Ó ph ï h î p v í i y ª u c Ç u qu ¶ n l ý m í i theo QuyÕt ®Þ nh s è 62/CP
ng µ y 10/4/1064 c ñ a H é i ®å ng Ch Ý nh ph ñ (nay l µ Th ñ t í ng
Ch Ý nh ph ñ ) giao b í t nhi Ö m v ô qu ¶ n l ý m é t ph Ç n c ñ a qu ü BHXH
cho B é N é i v ô (sau n µ y l µ Ng µ nh lao ®é ng - Th ¬ ng binh & X · h é i)
v í i s è thu 1% trong s è 4,7% qu ü l ¬ ng. Trong ®ã , T æ ng C « ng
® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam qu ¶ n l ý ba chÕ ®é BHXH ng ¾ n h ¹ n l µ :
chÕ ®é tr î c p è m ® au, chÕ ®é tr î c p thai s ¶ n, chÕ ®é tr î c p tai
n ¹ n lao ®é ng v µ b Ö nh nghÒ nghi Ö p. B é N é i v ô qu ¶ n l ý ba chÕ ®é
BHXH d µ i h ¹ n l µ : chÕ ®é h u tr Ý , chÕ ®é t ö tu t, chÕ ®é m t s ø c
lao ®é ng. Th ù c hi Ö n QuyÕt ®Þ nh n µ y, T æ ng C « ng ® o µ n Lao
®é ng Vi Ö t Nam ®· c ï ng B é N é i v ô ra Th « ng t s è 13-NV ng µ y
23/4/1964 h í ng d É n c « ng t ¸ c b µ n giao nhi Ö m v ô thu t õ qu ý III
n ¨ m 1964 cho B é N é i v ô . C ¸ c kho ¶ n thu BHXH trong qu ý I v µ qu ý II
n ¨ m 1964 thu é c ph Ç n qu ¶ n l ý c ñ a B é N é i v ô s Ï ® î c T æ ng C « ng
® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam b µ n giao ph Ç n ch ª nh l Ö ch c ß n l ¹ i sau
khi ®· tr õ ® i c ¸ c kho ¶ n tr î c p thu é c tr ¸ ch nhi Ö m thanh to ¸ n c ñ a
Bé Néi vô.
B ¶ ng 2: t × nh h × nh thu nép BHXH do t¾ng c«ng ®oµn lao ®éng ViÖt
Nam tõ n®m 1964 – 1986
KÕ h o ¹ch th u S è thu B ¶ o hi Ó m x · h é i Th ù c hi Ö n
N ¨m B ¶o h i Óm x · so kÕ ho ¹ ch
(1000 ®ång)
h éi (%)
T æ ng s è Th ù c thu NSNN hç
(1000 ®ång) (Thu 3,7%) trî
(1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4): (2)
27
28. 1964 20.806 19.915 19.915 - 95,72
1965 22.692 18.590 18.590 - 81,92
1966 26.000 21.149 21.149 - 81,34
1967 28.030 26.294 23.294 3.000 83,10
1968 29.721 27.364 21.364 6.000 71,88
1969 33.086 37.044 25.044 12.000 75,69
1970 34.151 49.310 29.310 20.000 85,82
1971 35.779 57.639 30.639 27.000 85,63
1972 34.398 48.659 31.159 17.500 90,58
1973 36.216 51.946 34.946 17.000 96,49
1974 43.290 54.180 39.180 15.000 90,51
1975 42.376 65.884 42.884 23.000 101,20
1976 53.650 69.199 47.199 22.000 87,98
1977 63.684 85.764 64.764 21.000 101,70
1978 73.402 59.019 73.019 22.000 99,48
1979 76.082 92.112 79.112 13.000 103,98
1980 79.160 96.547 81.547 15.000 103,02
1981 121.474 163.417 127.417 36.000 104,89
1982 239.499 240.878 219.878 21.000 91,81
1983 294.693 380.303 310.303 70.000 105,30
1984 410.261 497.857 445.857 52.000 108,68
1985 203.315 227.547 208.147 19.400 102,38
1986 812.900 1.050.842 940.842 110.000 115,74
(Nguån: B¶ o hiÓm x· héi ViÖ Nam)
t
Trong qu¸ t r ×nh bµn giao nhiÖm vô, Tæng C«ng ®oµn Lao
®éng ViÖt Nam ®· lµm tè t nhiÖm vô h¹ch to¸n chi tiÕt tõng
kho¶n thu - chi BHXH, t¸ch tõng phÇn thu 1% vµ 3,7% theo yªu
cÇu cña NghÞ ®Þnh 218/CP nªn viÖc bµn giao nh×n chung kh«ng
gÆp khã kh¨n. Trong n¨m 1964 Tæng C«ng ®oµn Lao ®éng ViÖt
Nam ®· bµn giao cho Bé Néi vô 1 t r iÖu ®ång, víi c«ng t¸c chi cho
ba chÕ®é tõ kho¶n thu 1% tæng quü l ¬ng c«ng nh©n viªn chøc
Nhµ níc. ViÖc thùc hiÖn c«ng t¸c thu cña Tæng C«ng ®oµn Lao
®éng ViÖt Nam ®· g¾n t r ¸ch nhiÖm chi cô thÓ cho c¸c c¬ së ®îc
sö dông quü BHXH ®Ó chi cho c«ng t¸c qu¶n lý. V× vËy, kÕt qu¶
thu 3,7% ®¹t kh¸ cao, n¨m thÊp nhÊt vÒ thu BHXH còng ®¹t 71,88%
(1968) kÕ ho¹ch ®Æt ra, n¨m cao nhÊt ®¹t 115,74% (1986) kÕ
ho¹ch, b×nh qu©n c¶ giai ®o¹n (1964 - 1986) ®¹t 94,12%kÕho¹ch
thu hµng n¨m.
28
29. Q u a b ¶n g 2 ta c ã th Ó th y, t× n h h ×nh th u n ép BH XH s o v í i kÕ
h o ¹ch ®Æ t ra ® î c th ù c h i Ön kh ¸ tè t, h Çu hÕ tc ¸ c n ¨m ®Ò u ®¹ t ®-
î c ë m øc trª n 90% , ®Æ c b i Ö t lµ nh ÷ng n ¨m cu è i th Ë p n i ªn 70 v µ
®Çu 80 c ã nh iÒ u n ¨m v î t n ¨m m øc ch Ø ti ª u ®Æ t ra (trª n 1 00% ).
Tu y c ã n h ÷ng n ¨m v î t m øc kÕ h o ¹ch nhn g c ã th Ó th y râ lµ vi Ö c
qu y ®Þ n h tû lÖ ®ãn g BH XH ch o c ¸ c chÕ ®é n g ¾n h ¹n ch a h îp lý
b ëi n h ÷ng n ¨m m µ v î t ch Ø ti ª u th u n ép BH XH c òn g ch Ýnh lµ nh ÷ng
n ¨m m µ N g ©n s ¸ch N h µ n í c p h ¶i h ç trî r t lí n . §¬ n c ö n ¨m 1 986 v î t
m øc kÕ h o ¹ch 1 5,74% (lµ n ¨m v î t m øc kÕ h o ¹ch c ao nh t) nhn g c òn g
ch Ýnh lµ n ¨m N g ©n s ¸ch N h µ n í c p h ¶i h ç trî tí i 1 1 0 tri Ö u ®å n g.
Th ùc tÕ n µ y ®· ®Æ t ra v n ®Ò p h ¶i th ay ®æ i tro n g tû lÖ ®ã n g
g ãp ®Ó gi ¶m n h Ñ g ¸nh n Æng ch o N g ©n s ¸ch N h µ n í c , ®å n g th ê i
c Çn c ã s ù tæ ch øc h îp lý h ¬n ®Ó n ©ng c ao h i Öu qu ¶ c «n g t¸ c
th u BH XH .
1.3. Giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn th¸ng 9/1995
Theo QuyÕt ®Þ nh s è 181/H § BT ng µ y 30/10/1986 c ñ a H é i
®å ng B é tr ë ng, m ø c ®ã ng g ã p v µ o qu ü BHXH n © ng t õ 3,7% l ª n
5% t æ ng qu ü l ¬ ng. M ô c ®Ý ch c ñ a vi Ö c t ¨ ng t û l Ö thu BHXH
nh » m gi ¶ m b í t ph Ç n tr î c p c ñ a Ng © n s ¸ ch Nh µ n í c cho T æ ng C « ng
® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam trong vi Ö c th ù c hi Ö n c ¸ c chÕ ®é BHXH
cho ng ê i lao ®é ng.
Ngo µ i ra, ®Ó n © ng cao tr ¸ ch nhi Ö m ®ã ng g ã p BHXH c ñ a c ¸ c
®¬ n v Þ tham gia BHXH, T æ ng Li ª n ® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam ®·
c ã c « ng v ¨ n ra ng µ y 26/4/1989 vÒ vi Ö c ph © n c p qu ¶ n l ý qu ü
BHXH. Tr ª n c ¬ s ë c « ng v ¨ n n µ y, T æ ng Li ª n ® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t
Nam ®· giao quyÒn ch ñ ®é ng cho c « ng ® o µ n c ¬ s ë trong vi Ö c
quyÕt ®Þ nh chi c ¸ c chÕ ®é BHXH. Th « ng qua ph © n c p qu ¶ n l ý t û
l Ö chi c ¸ c chÕ ®é BHXH n ª n ®· quy ®Þ nh c ô th Ó vi Ö c qu ¶ n l ý
qu ü BHXH, x © y d ù ng c ¸ c ®Þ nh m ø c tr Ý ch n é p kinh ph Ý BHXH l ª n
c « ng ® o µ n c p tr ª n. H ¬ n thÕ n ÷ a, ®Ó khuyÕn kh Ý ch c ¸ c c « ng
® o µ n c ¬ s ë trong vi Ö c th ù c hi Ö n thu n é p BHXH nhanh ch ã ng k Þ p
th ê i, T æ ng Li ª n ® o µ n Lao ®é ng Vi Ö t Nam ®· ® Ò ra chÕ ®é
tr Ý ch th ë ng 1% s è thu ® î c ®Ó l µ m qu ü khen th ë ng cho ®¬ n v Þ
c ¬ s ë ®· th ù c hi Ö n t è t c « ng t ¸ c thu n é p BHXH. T × nh h × nh thu
BHXH trong giai ® o ¹ n n µ y ® î c th Ó hi ª n qua b ¶ ng 3:
B ¶ ng 3: t × nh h × nh thu BHXH hµng n®m cÒa t¾ng Liªn ®oµn lao
®éng ViÖt Nam tõ n®m 1987 ®Õn th¸ n g 9/1995
29
30. KÕ h o ¹ch th u S è thu B ¶ o hi Ó m x · h é i Th ù c
N ¨m B ¶o h i Óm x · hi Ö n so
(1000 ®ång)
h éi kÕ ho ¹ ch
T æ ng s è Th ù c thu NSNN hç
(1000 ®ång) (Thu 5%) trî (%)
(1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4):(2)
1987 4.354.431 4.847.600 4.742.600 105.000 108,91
1988 22.476.380 16.572.170 16.427.170 100.000 73,08
1989 66.328.865 56.738.666 56.738.666 - 85,54
1990 68.328.865 58.638.660 58.638.660 - 85,82
1991 66.545.000 60.130.000 60.130.000 - 90,36
1992 21.011.9000 159.736.000 159.736.000 - 76,02
1993 212.073.000 201.395.000 196.019.000 5.376.000 92,43
1994 280.797.000 250.395.000 250.395.000 - 89,17
9-1995 180.007.000 152.530.000 152.530.000 - 84,74
(Nguån: B¶o hiÓm x · héi ViÖt Nam)
Q u a b ¶n g trª n ta th y, vi Ö c n ©n g m øc th u tõ 3,7% lª n 5%
tæ n g q u ü l ¬ n g tro n g giai ®o ¹n n µ y d o T æng Li ªn ® o µn L ao ®é n g
Vi Ö t N am qu ¶n lý ®· c ã nh ÷ng kÕ t q u ¶ b í c ®Çu . NÕ u nh tro n g giai
®o ¹n 1 964 - 1 986 N g ©n s ¸ch N h µ n í c th ên g xu yªn p h ¶i c p b ï v í i
s è tiÒ n kh «ng nh á th × ®Õ n giai ®o ¹n 1 987 - 1 995 s ù h ç trî c ñ a
N g ©n s ¸ch N h µ n í c ®· gi ¶m , m Æc d ï p h Çn tr¨ m h o µn th µ n h ch Ø
ti ª u th u n ép c ßn ë m øc kh i ªm tè n . T h ùc tÕ n µ y ch o th y, tro n g c ¸ c
giai ®o ¹n c «n g t¸ c kÕ h o ¹ch th u d ên g nh cha s ¸ t v í i th ù c tÕ (n ¨m c ã
tû lÖ th u c ao th × N g ©n s ¸ch N h µ n í c p h ¶i h ç trî nh iÒ u v µ n gî c
l¹ i ). C ô th Ó , n ¨m 1 987 th u BH XH ®¹ t 1 08,91 % kÕ h o ¹ch , N g ©n s ¸ch
N h µ n í c h ç trî 1 05 tri Ö u ®å n g tro n g kh i ®ã n ¨m 1 989 th u ®¹ t
85 ,5 4% kÕ h o ¹ch n hn g N g ©n s ¸ch N h µ n í c kh «ng p h ¶i h ç trî .
B ¶n g 4: t¾ng hîp t × nh h × nh thu BHXH do t¾ng liªn ®oµn lao
®éng viÖt nam qu¶n l ý tõ 1962 – 1995
N ¨m T h ùc th u T û l Ö thu so v í i chi C © n ®è i thu - chi
(1000 ®ång) (%) (1000 ®ång)
1962 13.055 87,62 -1.845
1965 18.590 97,36 -504
1970 29.310 58,51 -20.785
1975 42.884 68,06 -20.121
1980 81.847 84,28 -15.267
1985 208.147 115,08 27.283
1990 58.638.660 158,63 21.673.232
1991 60.130.000 68,67 -27.435.033
30
