1. Klimatske promjene
u Bosni i Hercegovini
-uticaji, ranjivost i mogućnosti
adaptacije-

2. A1B scenario SINTEX-G MODEL
promjene temperatura i količine padavina na godišnjem nivou
period 2001-2030. u odnosu na 1961-1990.
2

3. 3

4. A1B 2071-2100.
4

5. A2 scenario 2071-2100.
5

6. Komparativni prikaz promjena temperature dva klimatska modela
A1B 2001- A1B 2071- A2 2071- S
2030 2100 2100
SINTEX-5 DJF 0.6 – 0.9 1.8 – 2.4 2.4 – 3.6
MAM 0.8 – 0.9 2.4 – 2.6 3.4 – 3.8
JJA 1.1 – 1.4 3.4 – 3.6 4.6 – >4.8
SON 0.5 – 0.9 2.0 – 2.4 2.8 – 3.2
GODINA 0.8 – 1.0 2.4 – 2.8 3.4 – 3.8
ECHAM5 A1B 2001- A1B 2071- A2 2071-
2030 2100 2100
DJF 0.2 – 0.5 3 – 3.8 3.2 – 4
MAM < 0.2 2.2 – 2.6 2.6 – 3.2
JJA 0.5 – 0.8 4 – 4.2 4.4 – 4.8
SON 0.9 – 1.1 3.4 – 3.8 3.8 – 4.2
GODINA 0.4 – 0.6 3.2 – 3.6 3.6 – 4.0
6

7. Komparativni prikaz promjena padavina dva klimatska modela
A1B A1B 2071- A2 2071-
2001-2030 2100 2100
SINTEX-5 DJF -15 – -5 -50 – -10 -5 – 30
MAM -10 – 5 -15 – 0 -30 – 0
JJA -5 – 15 -30 – 0 -50 – 0
SON -10 – 20 -50 – -15 -30 – 0
GODINA -20 – 10 -30 – -10 -15 – 0
ECHAM5 A1B A1B 2071- A2 2071-
2001-2030 2100 2100
DJF 0 – 10 -15 – 5 -30 – 15
MAM 0 – 15 -5 – 15 -10 – 10
JJA -10 – 10 -50 – -20 -50 – -20
SON -10 – 5 -30 – -5 -20 – 0
GODINA -5 – 10 -15 – -5 -20 – -5
7

8. Razlike srednjih godišnjih temperatura vazduha i padavina
1981-2010. u odnosu na 1961-1990.
8

9. Percentili padavini za 2010. i 2011.
9

10. Percentili padavini za 2010. i 2011
10

11. Zaključak
• Na osnovu analiza i klimatskih modela promjene klime u BiH očekuju se po
modelu A1B (‘’srednji scenario’’);
• Prisutan trend povećanja temperatura na čitavom području BiH;
• Količine padavina karakteriše regionalna promjena ali i drugačiji način izlučivanja
što uslovljava značajne promjene pluviometrijskog režima;
• Međutim, povećan je intenzitet i frekvencije ekstremnih događaja od kojih
izdvajamo suše i poplave (2010. i 2011);
• Ovo upućuje da pojedine godine mogu imati i klimat koji se mijenja pa scenariju
A2 (‘’visoki scenario’’?
• Prethodne analize upućuju na neophodnost većeg korišćenja klimatskih
istraživanja i klimatskih modela kod izrade strateških dokumenata ali i konrektne
realizacije istih
• Neophodna izrada Strategije adaptacije na klimatske promjene.
11

12. Klimatske promjene u Evropi prema IPCC (AR4)
• Povećan pritisak na vodne resurse, posebno u južnoj Evropi;
• Povećan rizik od klimatskih ekstrema, a naročito olujnih nepogoda,
poplava, erozije, klizišta, gubitka močvarnog tla, zatim suša i degradacije
zemljišta (naročito u Južnoj Evropi);
• Pad kvaliteta zemljišta;
• Promjene u eko-sistemima praćene gubitkom odreĎenih staništa i
potencijalnim gubitkom vrsta;
• Povećana produktivnost sjevernih komercijalnih šuma i smanjena
produktivnost šuma u Južnoj Evropi;
• Povećana opasnost od šumskih požara, posebno u oblastima Južne
Evrope i Mediterana;
• Pozitivni efekti na poljoprivredu u Sjevernoj Evropi, ali uglavnom negativni
efekti u Južnoj Evropi. U nekim dijelovima Južne Evrope, poljoprivreda
može i posredno biti ugrožena klimatskim promenama usljed povećanog
pritiska na vode;
• Pomjeranje agroklimatskih zona prema sjeveru i većoj nadmorskoj visini..
12

13. • Ključni sektori za oblast Adaptacije u SNC BiH prema
UNFCCC
- Poljoprivreda
- Vodni resursi
- Ljudsko zdravlje
- Šumarstvo
- Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi
- Energetika (hidro-energija)
- Turizam
13

14. Poljoprivreda
• - Uticaji:
• Prema Scenariju A1B (2001-2030) predviĎa produženje vegetacionog
perioda (dani sa temperaturom većom od 15°C) u nizijskim dijelovima sa
32 na 75 dana, kao i produženje perioda sa temperaturom iznad 20°C sa
38 na 69 dana;
• Produženje bezmraznog perioda;
• Smanjenje padavina u vegetacionom periodu, povećanje temperature i
promjene pluviometrijskog režima uslovljavaju mnogo češću pojavu suše;
• Više temperature i smanjena vlažnost zemljišta zbog smanjenja količina
padavina bitno će uticati na biološke, hemijske i fizičke karakteristike
zemljišta.
• Pomjeranje agroklimatskih zona prema većoj nadmorskoj visini;
14

15. Poljoprivreda
• Mjere adaptacije:
• razvoj i unaprjeĎenje sistema navodnjavanja ‘’kap po kap’’
• promjenu izbora sorti i hibrida;
• razvoj višefunkcionalne poljoprivrede (polj. kulture i sirovine za biodizel);
• promjene u načinu obrade zemljišta (sprječavanje erozije, gajenje
specijalnih usjeva tzv. ‘’zelenog Ďubriva’’;
• Selekcija i stvaranje sorti otpornih na sušu;
• korištenje manjih rezervoara vode za nakupljanje kišnica sa krovova
stambenih i pomoćnih objekata;
• unaprjeĎenje proizvodnje u zaštićenom prostoru (plastenici i staklenici);
• unaprjeĎenje sistema protivgradne zaštite;
• isušivanje vlažnih i posebno teških zemljišta (utiče na kalendar sjetve);
• Agroklimatska rejonizacija prema klimatskim scenarijima;
• razvoj agrometeorloškog monitoringa i sistema ranog upozoravanja;
• povećanje društvene svijesti o efektima klimatskih promjena na
poljoprivredu i edukacija farmera;
• malčovanje (nastiranje) zemljišta;
• plansko Ďubrenje i ishrana biljaka;
15

16. Vodni resursi
• Uticaji:
• Smanjenje padavinu tokom proljeća i ljeta;
• Regionalno smanjenje padavina na godišnjem nivou;
• Češća pojava poplava i suša;
• Povećanje temperature i smanjenje evapotranspiracije;
• Očekivano smanjenje proticaja prema klimatskim modelima;
• Češća pojava poplava;
• Češća pojava suša;
16

17. Vodni resursi
• Mjere adaptacije;
• Izvrsiti detaljnu ocjenu ranjivosti vodnih resursa na klimatske promjene;
• Izraditi karte ugrozenosti i karte rizika od poplava u GIS tehnici;
• regulacija riječnih korita;
• izgradnja više funkcionalnih akumulacija (primjer jezero Drenova);
• razvoj meteorološkog monitoringa i rane prognoze dotoka velikih voda;
• unaprijediti sistem hidroloških osmatranja i mjerenja;
• unaprijediti sisteme za odvodnjavanje i navodnjavanje;
• unaprijediti sistem odbrana od poplava;
• uključiti problem uticaja klimatskih promjena u sektorsku strategiju i Akcioni
plan.
• Izraditi sektorski plan adaptacije;
• unaprijediti istraživanja u oblasti modeliranja hidroloških procesa;
• intenzivirati multidisciplinarna istraživanja uticaja klimatskih promjena na
vodne resurse;
• jačanje kapaciteta nadležnih institucija, lokalnih zajednica i javne svijesti o
uticaju klimatskih promjena na vodne resurse i mogućnostima adaptacije;
17

18. Hidroenergija
• Uticaji:
• Klimatske promjene usloviće povećanu evapotranspiraciju i izraženije
ekstremne minimume u režimu vodotoka.
• sve učestalije padavine izrazito velikog intenziteta izazivati će naglo
oticanje, često u obliku poplava.
• za režim oticanja rijeka značajan je uticaj sniježnih padavina, pa je u tom
smislu značajan i predviĎeni porast temperatura tokom zimske sezone
DJF (decembar-januar-februar).
• iz svega navedenog, može se zaključiti da prezentirani rezultati različitih
scenarija vode ka još izraženijoj godišnjoj neravnomjernosti oticanja voda
u BiH.
• s jedne strane, generalno će se smanjiti raspoloživost vodnih resursa u
vegetacionoj sezoni, kad su potrebe za vodom najveće, a s druge strane,
rizik od poplava bit će sve izraženiji.
18

19. Hidroenergija
• Prema podacima iz SPP FBiH i onim dobijenim od Elektroprivrede BiH i
Elektroprivrede HZHB, planirana je izgradnja oko 2.300 MW
termoenergetskih postrojenja na ugalj, te vjetroelektrana ukupne snage
460 MW, velikih hidroelektrana 254 MW i MHE 37 MW.
• Paralelno s tim, predviĎa se izlazak iz pogona nekih termoenergetskih
blokova.
• Neki kapaciteti povećavaju efikasnost i/ili kapacitet prilikom revitalizacija.
• Tako je npr. predviĎeno povećanje kapaciteta HE Rama sa 160 na 180
MW uz istu akumulaciju.
• Prema Strategiji razvoja energetike RS-a iz 2012., planirana je izgradnja
novih kapaciteta ukupne snage 920 MW i očekivane proizvodnje od 4.550
GWh/a.
• Pored toga, planira se izgradnja MHE ukupne snage oko 160 MW i
očekivane proizvodnje od oko 500 GWh/a.
19

20. Ljudsko zdravlje
• Uticaji:
• Uticaj toplijih zima na epidemije i pandemija;
• Preliminarni podaci ukazuju na porast broja toplotnih udara i smrtnih
slucajeva u periodima sa ekstremno visokim dnevnim temperaturama;
• Povećana smrtnost od kardiovaskularnih, malignih i respiratornih bolesti u
vrijeme ekstremnih vremenskih stanja;
• Mogućnost širenja egzotičnih transmisivnih bolesti iz tropskih krajeva
(‘’čikungunja’’ koja prenosi azijski tigrasti komarac (Aedes albopictus);
• Bolesti koje se vezuju za klimatske promjene;
• Lyme borelliosis
• Enchephalitis uzrokovan ujedom krpelja
20

21. Tigrasti komarac (Aedes albopictus)
21

22. Ljudsko zdravlje
• Mjere:
• izvršiti detaljnu ocjenu ranjivosti zdravstvenog sektora od klimatskih
promjena;
• unaprijediti istraživanje uticaja i veza klimatskih promjena sa ljudskim
zdravljem;
• istraživanje i utvrĎivanje kritičnih temperatura na ljudsko zdravlje;
• uključivanje klimatskih promjena u sektorske strategije zdravstva;
• Uspostavljanje monitoringa vektora, transmisivnih i infektivnih bolesti;
• Jačanje kapaciteta Instituta za zastitu zdravlja;
• Jačanje stručnih i istraživačkih kapaciteta;
• Jačanje kapaciteta nadležnih institucija i programe kontrole;
22

23. Šumarstvo
• Uticaji:
• Pomjeranje granice pojedinih tipova šuma u horizontalnom i vertikalnom
smjeru;
• Pomicanje i promjene u staništima pojedinačnih rodova flore i faune;
• Povećanje učestalosti i obima šumskih požara;
• Povećanje stepena rizika za rijetke, reliktne i ugrožene šumske zajednice;
• Promjene u kvalitativnom i kvantitativnom sastavu biocenoza;
• Povećana gradacija potkornjaka i gubara (NAO indeks);
• Postoji mogućnost da klimatske promjene u dugoročnom periodu (scenario
A2) dovedu do transformisanja cjelokupnog šumskog ekosistema,
pomjerajući raspored i sastav šuma;
•
23

24. Šumarstvo
• Mjere:
• Izvršiti detaljnu analizu uticaja klimatskih promjena na šumske ekosisteme;
• Izvršiti detaljno kartiranje šumske vegetacije u GIS tehnici;
• Razviti metode i modele promjene u strukturi šumskih ekosistema na
osnovu klimatskih modela;
• Unaprijediti istraživanje i monitoring;
• Unaprijediti zaštitu šuma od štetočina i šumskih bolesti;
• Uključiti problem klimatskih promjena u strategije šumarstva i akcione
planove;
• • Povećanje površine zaštićenih šumskih područja (koji su sada 1-2%) i
postavljanje stalnih uzorkovanja parcela u njima za praćenje klimatskih
promena.
• Intenzivirati pošumljavanje sa adekvatnim izborom vrsta;
• Jačati kapaciteta nadležnih institucija, lokalnih zajednica i javnosti;
24

25. Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi
• Uticaji:
• Promjene režima temperature i padavin
• Indikovane promjene u morfologiji i fiziologiji vrsta;
• Gubitok postojećih i pojava novih staništa;
• Promjene u broju idistribuciji vrsta;
• Promjene granice areala;
• Promjene u funkcionisanja ekosistema;
• Fragmentacija staništa;
25

26. Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi
• Mjere:
• povećati broj zaštićenih područja i poboljšati upravljanje tim područjima
novim adaptivnim metodama upravljanja;
• očuvanje migratornih koridora za vrste koje mogu opstati prom,jenom
područja i obima pojavljivanja;
• PrilagoĎavanje prostornih planova i planova upravljanja zaštićenim
područjima;
• Planiranje i predviĎanje promjena granica zaštićenih područja;
• PrilagoĎavanje programa zaštite na nivou vrsta;
• Razvijanje infrastrukture za naučnu evaluaciju stanja, prognozu i praćenje
promjena u kopnenim ekosistemima i biološkoj raznovrsnosti
26

27. Biodiverzitet i osjetljivi ekosistemi
• Mjere:
• Uključiti problem klimatskih promjena u sadržaj sektorske strategije;
• Realizacija studija procjena rizika sa gledišta biološke raznovrsnosti,
naročito za osjetljive oblasti;
• Razvoj naučnih instrumenata za ocjenjivanje efekata klimatskih promjena
na lokalne populacije riba i divljih životinja i stanjišta;
• Neophodno je iizvršiti kartiranje rasprostranjenosti i utvrĎivanje areala u
BiH za ciljne indikatorske grupe flore i faune;
• Neophodno je procijeniti migraciju invazivnih vrsta flore i faune;
• Uspostaviti banku sjemena radi očuvanja genetičkog fonda endemičnih i
rizičnih vrsta flore i faune u kojoj će se čuvati sakupljeni sjemenski
materijal biljaka, te prikupljati uzorke životinjskih vrsta;
27

28. Turizam
• Uticaji:
• Povećanje temperature tokom zime uslovljava rjeĎe pojave snijega i kraće
zadržavanje snježnog pokrivača što direktno utiče na planinski i ski-
turizam;
• Promenljivi i nestabilni vremenski uslovi otežaće funkcionisanje i planiranje
u turizmu;
• Prirodne vremenske katastrofe mogu naškoditi turističkoj infrastrukturi,
prirodnom i kulturnom naslijeĎu i lokalnim zajednicama;
• Klimatske promene mogu uticati na nivo komfora turista, kao i na broj
aktivnosti;
• Klimatske promene mogu uticati na prirodna staništa i biodiverzitet, koji su
glavna atrakcija ekoturista i ljubitelja prirode;
• Promena u količini padavina i hidrološki ciklus mogu uticati na dostupnost
izvora slatke vode na destinaciji, što je osnovna potreba turista;
28

29. Turizam
• Mjere:
• uključivanje klimatskih promjena u strategije razvoja turizma;
• detaljnije istraživanje o mogućim uticajima klimatskih
promjena na pojedine vidove turizma;
• promovisanja vidova turizma koji su pod manjim uticajem
klimatskih promjena (banjski, kongresni, kulturni, vjerski..);
• promovisanje održivog turizma i održivog korišćenja energije
(stimulisanje izgradnje solarnih panela-naročito na području
Hercegovine);
29

30. Bitni preduslovi adaptacije na klimatske promjene:
• funkcionalno prilagođavanje (poljoprivreda,
šumarstvo, vodoprivreda, biodiverzitet i osjetljivi
ekosistemi, energetika, turizam...)
• energetska efikasnost (oblast gradnje, upotreba
odgovarajućih materijala, saobraćajna infrastruktura,
korištenje saobraćajnih sredstava, kultura življenja...)
• zakonodavni okvir i praksa planiranja prostora.
30