SlideShare a Scribd company logo
1 of 19
Download to read offline
gnvgvbe
nwiPuv` VvKzi
(1812 Ñ 1878)
cÖ t Avh©Ðc~e© fvi‡Z ag©xq I mvgvwRK Ae¯’vb Kxiƒc wQj?
D t Avh©Ðc~e© fvi‡Z cÖvPxb Kvj †_‡KB GK DbœZ mf¨Zv M‡o D‡VwQj|
†mB mf¨Zv wmÜzmf¨Zv bv‡g cwiwPZ| ZLbKvi †jv‡Kiv cÖK…wZ c~Rvix wQ‡jb|
ZLb ¯^vfvweK wbq‡g b¨vqЉbwZKZv I mv‡g¨i wfwˇZ †h ag© M‡o I‡V, †mB
ag©B wQj Avw` ÔmbvZb ag©Õ| †mB a‡g© †Kv‡bv eY©‡f` wQj bv, Rb¥MZ Kvi‡Y
†KD DuPz, †KD bxPz wQ‡jb bv| †mB hy‡M A‡bK Ávbx¸Yx †jv‡Ki Rb¥ n‡qwQj|
Zuv‡`i Ôey×Õ ejv nZ| ZuvivB mgv‡R kvwš—Ðk„•Ljv eRvq ivLv I gvbweK
DbœwZK‡í ag©xq wbqgKvbyb wbw`©ó Ki‡Zb|
cÖ t fvi‡Z Avh©ÐcÖ‡e‡ki ci ag©xq I mvgvwRK Ae¯’v‡bi Kx Kx cwieZ©b
msMwVZ nq?
D t Avh©iv fvi‡Z G‡m g~jwbevmx fviZxq‡`i mf¨Zv‡K aŸsm K‡i †`q|
Zv‡`i m¤úwË `Lj K‡i †bq| b¨vqЈbwZKZv I mv‡g¨i wfwˇZ M‡o IVv
mbvZb ag©‡K ZQbQ K‡i eªvþY¨a‡g©i m~ÎcvZ K‡i| IB mgq eªvþY¨a‡g©i
ag©MÖš’ †e` iPbv Kiv nq| GBRb¨ IB ag©‡K ˆew`Kag©I e‡j| †mB a‡g©
D”PÐbxP µgvbymv‡i eY©wefvM K‡i mgv‡R PZze©‡Y©i m„wó Kiv nq| eY©¸wj nj
h_vµ‡g eªvþY, ¶wÎq, ˆek¨ I k~`ª| k~~`ª‡`i g‡a¨ Avevi eû RvZcv‡Zi m„wó
Kiv nq| A‡bK‡K Avevi A¯ú„k¨I Kiv nq| mKj eY© I Rv‡Zi g‡a¨
Kg©wefvM K‡i wewfbœ AwaKvi wbw`©ó K‡i †`Iqv nq| k~`ª I A¯ú„k¨‡`i
m¤úwË, wk¶v I Ab¨vb¨ mg¯— AwaKvi †_‡K ewÂZ Kiv nq| d‡j Zuviv
AgvbweKZvi wkKvi n‡q gby‡l¨Zi Rxebhvcb Ki‡Z eva¨ nb|
cÖ t †MŠZg ey‡×i R‡b¥i ci fvi‡Zi ag©xq I mvgvwRK Ae¯’vi Kx Kx
cwieZ©b nq?
D t †MŠZg ey‡×i ag©gZ Ô†eŠ×a¤§Õ cÖPvwiZ n‡j IB a‡g©i b¨vqЈbwZKZv,
mvg¨ÐˆgÎx I ¯^vaxbZvi D`viZv †`‡L AwaKvsk fviZevmx gy» nb| fvi‡Zi
wewfbœ ivResk †eŠ×a‡g© `xw¶Z n‡j AwaKvsk fviZevmx †eŠ×a‡g©i Avkªq
MÖnY K‡ib| me©‡kªô fviZmgªvU A‡kvK †eŠ×ag© MÖnY K‡i IB ag© cÖPv‡i
g‡bvwb‡ek K‡ib| d‡j eªvþY‡`i GK‡PwUqv ¶gZv I AwaKvi †fv‡Mi mgvwß
N‡U Ges †`‡k Avevi b¨vqЈbwZKZv I mvgvwRK mvg¨ wd‡i Av‡m|
cÖ t †eŠ×a‡g©i cZ‡bi KviY Kx?
D t mgªvU A‡kv‡Ki eskai e„n`ª_‡K nZ¨v K‡i eªvþY †mbvbvqK cyl¨wgÎ
gM‡ai wmsnvmb `Lj Ki‡j eûw`b gv_vbZ K‡i _vKv eªvþY¨ag© Avevi
gv_vPvov w`‡q I‡V| cyl¨wgÎ ivR¨jv‡fi ci †eŠ×a‡g©i wei“‡× cÖPÊ Ges
DrKU wbh©vZ‡bi Awfhvb Pvjvq| †`‡k †eŠ×ag© cvj‡bi Dci wb‡lavÁv Rvwi
Kiv nq| G Rb¨ †m mg¯— †eŠ×wf¶z‡`i nZ¨v Kivi Av‡`k †`q Ges cÖwZwU
†eŠ×mbœ¨vmxi gv_vi wewbg‡q GK‡kv ¯^Y©gy`ªv cyi¯‹vi †NvlYv K‡i| d‡j eû
†eŠ×wf¶z gviv c‡ob Ges evwKiv †bcvj, fyUvb Ges `yM©g cvnvwo GjvKvq
cvwj‡q hvb| Gfv‡eB †eŠ×a‡g©i cZb nq|
cÖ t †eŠ×a‡g©i cZ‡bi ci fvi‡Zi Ae¯’v Kxiƒc nq?
D t cyl¨wg‡Îi ivR¨jv‡fi ci eªvþY¨ag© AviI K‡Vvi Ae¯’vb wb‡q cybivq
wd‡i Av‡m| IB mgq cyl¨wg‡Îi Av‡`‡k mygwZ fvM©e KZ…©K bZzb K‡i
eªvþY¨a‡g©i msweavb KzL¨vZ ÔgbymswnZvÕ ev Ôgby¯§„wZÕ †jLv nq| PZze©Y© I
RvZcvZ cÖ_v AviI K‡Vvi Ae¯’v‡b wd‡i Av‡m| cybivq gywó‡gq eªvþ‡Yiv
mevi Dc‡i †_‡K mg¯— AwaKvi †fvM Ki‡Z _v‡K Ges mgv‡Ri AwaKvsk
†jvK k~~`ª Ges A¯ú„k¨ n‡q AwaKvinxb Ae¯’vq `ywe©mn Rxebhvcb Ki‡Z
_v‡Kb|
cÖ t e½‡`‡k cÖ_g KLb eªvþY¨a‡g©i we¯—vi N‡U?
D t fviZe‡l©i me©Î †eŠ×a‡g©i cZb NU‡jI GKgvÎ e¨wZµg wQj
e½‡`k| cvjivRv‡`i Avgj ch©š— †mLv‡b †eŠ×a‡g©i cÖfve AUzU wQj| †Kbbv
cvjivRviv wb‡RivB wQ‡jb †eŠ×ag©vej¤¦x| cvjivRv‡`i hy‡× nvwi‡q
Kb©vU‡Ki eªvþY †mbivRv weRq †mb e½‡`k `Lj Ki‡j †mLv‡bI eªvþY¨a‡g©i
we¯—vi ïi“ nq| wLª÷xq cÂg kZvãx‡Z eªvþY¨a‡g©i c„ô‡cvlK ¸ßeskxq
mgªvU‡`i mnvqZvq evsjvq me©cÖ_g eªvþY‡`i cybe©vmb †`Iqv nq| Avh©ve‡Z©i
eªvþY‡`i e½‡`‡k G‡b f‚wg w`‡q, e„wË w`‡q emv‡bv nZ, hv‡Z Zviv cvÊewR©Z
e½‡`‡k ˆew`K I †cŠivwYK eªvþY¨ag© cÖwZwôZ Ki‡Z cv‡i| ax‡i ax‡i Zv‡`i
†m cÖ‡Póv mdjZv jvf K‡i| ivRv weRq †m‡bi Avg‡j mgMÖ e½`‡k eªvþY¨ag©
cÖwZwôZ n‡q hvq|
cÖ t †Kvb a‡g©i bvg eZ©gv‡b wn›`yag© e‡j cwiwPZ?
D t eªvþY¨ag© ev ˆew`Kag©B eZ©gv‡b wn›`yag© e‡j cwiwPZ| ˆew`Ka‡g©i
†Kv‡bv ag©MÖ‡š’B Aek¨ Ôwn›`yÕ k‡ãi D‡j-L †bB, Zey ˆew`Ka‡g©i mg¯— †jv‡Kiv
eZ©gv‡b wb‡R‡`i wn›`y e‡j cwiPq †`q|
cÖ t Ôwn›`yÕ k‡ãi A_© Kx, KvivB ev GB bvgKiY K‡i?
D t Ôwn›`yÕ kãwU G‡m‡Q cviwm wnb ev nxb (wbK…ó) kã †_‡K| kãwUi A_©
nxb A_©vr bxP, civwRZ, `vm BZ¨vw`| we‡`kx MÖxK I gymjgvb kvm‡KivB
fviZe‡l©i †jvK‡`i wn›`y bv‡g AwfwnZ K‡i| fviZxq kvmK‡`i civwRZ K‡i
hLb G‡`k `Lj K‡i, ZLb Zviv G‡`kxq‡`i civwRZ ev nxb A‡_© wn›`y
bvgKiY K‡i| †mB A‡_© mKj fviZxqivB wn›`y Ges fviZe‡l©i bvgI
wn›`y¯’vb nq|
cÖ t ˆew`Ka‡g©i †jv‡Kiv wb‡R‡`i eZ©gv‡b wn›`y e‡j cwiPq †`q Zvi
KviY Kx?
D t ˆew`Ka‡g©i †jv‡Kiv we‡`kx‡`i Øviv wn›`y bv‡g AwfwnZ n‡jI
we‡`kvMZ Avh©Ðeªvþ‡Yiv wb‡R‡`i‡K cÖ_‡g wn›`y ej‡Z ivwR wQj bv| G‡`kxq
ˆew`Kag©x †jvK‡`i wn›`y e‡j †g‡b wb‡q wb‡R‡`i‡K Zviv Avh©ÐeªvþY e‡j
cwiPq w`Z| GgbwK mgªvU Ji½‡R‡ei cÖPwjZ wn›`y‡`i Rb¨ †`q wRwRqv
KiI Zviv w`Z bv| wKš‘ cieZ©xKv‡j Avh©Ðeªvþ‡Yiv msL¨vjNy n‡q hvevi f‡q
Ab¨vb¨ wn›`y‡`i m‡½ ZvivI wb‡R‡`i‡K wn›`y e‡j cwiPq w`‡Z ïi“ K‡i|
cÖ t wn›`yiv wb‡R‡`i‡K mbvZb a‡g©i †jvK e‡j cwiPq †`q| wn›`yag©‡K wK
mbvZbag© ejv hyw³hy³?
D t bv, wn›`yag©‡K mbvZbag© ejv hyw³hy³ bq, †Kbbv mbvZba‡g©i
g~jbxwZ mvg¨, b¨vqЈbwZKZv I åvZ…‡Z¡i Av`k© ˆew`K A_©vr wn›`yag© †_‡K
wemR©b †`Iqv n‡q‡Q|
cÖ t e½‡`‡ki bgtRvwZi ag©xq I mvgvwRK Ae¯’v m¤ú‡K© Kx Rvbv hvq?
D t e½‡`‡ki bgtRvwZi †jv‡Kiv †eŠ×ag©vej¤¦x wQ‡jb| Zuviv †kŠh©ex‡h©
AZ¨š— D”P¯’v‡b wQ‡jb| Zuviv ivRKv‡©h, †mbvevwnbx BZ¨vw`i exiZ¡c~Y© c‡`
AwawôZ wQ‡jb| †eŠ×ag©vej¤¦ex cvjivRviI bgtRvwZi †jvK wQ‡jb|
cÖ t bgtRvwZi AatcZb KLb ïi“ nq?
D t cvjivRv‡`i ivR¨Pz¨Z nIqv I KÆi eªvþY¨ev`x kvmK weRq †m‡bi
ivR‡Z¡B bgtRvwZi AatcZb ïi“ nq Ges ej-vj †m‡bi Avg‡j Zv P‚ovš— ch©vq
†cŠuQvq| †mbivRvivB ivóªxq kw³i e‡j hyM hyM a‡i M‡o IVv †eŠ×ag© I
ms¯‹„wZ‡K e½‡`k †_‡K AZ¨š— wbôyiZvi mv‡_ gy‡Q w`‡qwQj| ej-vj †mb
†NvlYv K‡iwQj evsjvi mg¯— †eŠ×iv nq eªvþY¨ag© MÖnY Ki‡e, bq‡Zv g„Zz¨‡KB
eiY Ki‡e| hviv †eŠ×ag© Z¨vM K‡i eªvþY¨a‡g©i Avkªq wb‡qwQj, Zviv k~`ªe‡Y©
VuvB †c‡qwQj| cieZ©xKv‡j Zviv ivReskx, gvwnl¨, †cŠÊª BZ¨vw` bv‡g wPwýZ
nq| wKš‘ bgtRvwZi †jv‡Kiv eªvþY¨ag© MÖnY Ki‡Z ivwR bv n‡q ivRkw³i
f‡q cvwj‡q b`xbvjv, Lvjwej, RjÐR½jc~Y© `yM©g A‡j Avkªq †bb| eZ©gvb
Kv‡ji h‡kvni, Lyjbv, ewikvj, dwi`cyi, XvKv, gqgbwmsn BZ¨vw` †Rjv IB
A‡ji Aš—f©y³| bZzb cybe©wmZ eªvþ‡Yiv Av‡MB Zuv‡`i ˆew`wKKiY Ki‡Z bv
†c‡i PÊvj Mvwj w`‡q A¯ú„k¨ K‡i †i‡LwQj| ivRv ej-vj †mb Zv‡`i PÊvj
bvgKiY cvKvcvwK K‡i wPi¯’vqx fv‡e A¯ú„k¨ K‡i ivLvi e‡›`ve¯— K‡i|
cÖ t PÊvj bvgKi‡Yi ci bgtRvwZi Kx `yie¯’v nq?
D t PÊvj bvgKi‡Yi d‡j bgtRvwZi †jv‡Kiv me RvwZi †jv‡Ki Kv‡Q
A¯ú„k¨ I N„wYZ n‡q c‡ob| Zuviv wk¶v I ag©xq AwaKvimn mg¯— gvbweK
AwaKvi †_‡K ewÂZ n‡q ag©nxb n‡q c‡ob| eûw`b ch©š— ag©xq AvPvi cvjb bv
Kivi d‡j Zuviv †eŠ×ag©‡K fy‡j hvb Ges ax‡i ax‡i wb‡R‡`i wn›`y fve‡Z ïi“
K‡ib| cieZ©xKv‡j eªvþY‡`i cÖ‡ivPbvq Av‡¯— Av‡¯— K‡qK cyi“l c‡i Zuviv
wn›`y‡`i AbymiY K‡i c~Rvcve©Y, kªv×wµqv BZ¨vw` ˆew`K wµqvq Ask wb‡Z
ïi“ Ki‡jI Zuv‡`i wbR¯^ AvPvi Abyôvb¸wj wKQy wKQy †_‡KB wM‡qwQj| GB
Rb¨ Ab¨vb¨ wn›`ym¤cÖ`v‡qi m‡½ Zuv‡`i A‡bK AvPvi Abyôv‡b Awgj †`Lv
hvq|
cÖ t Ebwesk kZvãxi cÖvi‡¤¢ e½‡`‡ki MÖvg¨ Rxe‡b ag©xq Ges mvgvwRK
Z_v A_©‡bwZK Ae¯’v Kxiƒc wQj?
D t Ebwesk kZvãxi cÖ_g w`‡K ˆew`Kag© Abymvix wbæe‡Y©i, we‡kl K‡i
bgtRvwZi †jvK‡`i Ae¯’v AZ¨š— †kvPbxq wQj| †MvôxMZ RbmsL¨vi wbwi‡L
ZuvivB me©vwaK msL¨vq wQ‡jb| D”PeY©xq‡`i Øviv wewfbœfv‡e †kvwlZ n‡q Zviv
gvbyl n‡qI gby‡l¨Zi fv‡e Rxebhvcb KiwQ‡jb| wk¶vi AwaKvi bv _vKvq
Zuviv Awk¶vi AÜKv‡i Wz‡e wQ‡jb| e¨emvevwYR¨ I m¤úwËi ¯^íZvi Kvi‡Y
Zuv‡`i A_©‰bwZK Ae¯’v LyeB Lvivc wQj| bvbv Kzms¯‹v‡i Av”Qbœ †_‡K
wPwKrmvi Afv‡e Zuv‡`i Rxeb `ywe©mn n‡q D‡VwQj| ag©xq AwaKvi †_‡K ewÂZ
n‡q Zuviv mgv‡R gh©v`vnxb n‡q cwZZ †kªwY wnmv‡e emevm KiwQ‡jb| G Qvov
wbæe‡Y©i Ab¨vb¨ gvby‡liv, †hgbÑ †Zwj, gvwj, Kvgvi, Kzgvi, †R‡j, Kvcvwj
BZ¨vw` m¤úª`v‡qi gvbyl‡`i A_©‰bwZK Ae¯’v I mvgvwRK gh©v`vI we‡kl fv‡jv
wQj bv| Z`ycwi cÖRv‡`i Dci Rwg`vi‡`i AZ¨vPvi wQj AZ¨š— wbg©g|
cÖ t cwZZ Kv‡`i ejv nq?
D t †eŠ×a‡g©i cZ‡bi ci eªvþY¨a‡g©i (wn›`ya‡g©i) DÌv‡bi d‡j mgv‡R
eY©‡f` I ¯ú„k¨ÐA¯ú„k¨ †f`v‡f‡`i K‡VviZv AZ¨š— e„w× Kiv nq| Zv‡Z huviv
wQ‡jb cÖej cÖZvckvjx †eŠ×a‡g©i aviK evnK Z_v ivR¶gZvi AwaKvix, huviv
eªvþY¨ag© †g‡b wb‡Z A¯^xKvi K‡ib, Zuv‡`i ag©xq AwaKvi †K‡o wb‡q ag©nxb
Kiv nq| GB ag©nxb gvbyl‡`i cwZZ e‡j|
cÖ t nwiPuv` VvKzi †Kv_vq K‡e Rb¥MÖnY K‡ib?
D t c~e©e‡½i dwi`cyi †Rjvi †MvcvjMÄ gnKzgvi mdjvWvOv MÖv‡g 1812
wLª÷v‡ãi 11 B gvP© eyaevi (evsjv 1218) gnvgvbe nwiPuv` VvKzi bgtRvwZi
N‡i GK K…lK cwiev‡i Rb¥MÖnY K‡ib|
cÖ t †mB mgq bgtRvwZi †jvK‡`i Kx ejv nZ?
D t †mB mgq bgtRvwZi †jvK‡`i PÊvj ejv nZ| wn›`y‡`i Kv‡Q Zuviv
A¯ú„k¨ wQ‡jb|
cÖ t Kviv Zuv‡`i PÊvj AvL¨v w`‡qwQj?
D t eªvþY cy‡ivwnZ I kvmKeM© D‡Ïk¨g~~jKfv‡e lohš¿ K‡i GB RvwZi
†jvK‡`i PÊvj AvL¨v w`‡q A¯ú„k¨ K‡i iv‡L| cÖK…Zc‡¶ eªvþY¨a‡g©i PÊvj
RvwZi m‡½ bgtRvwZi †Kv‡bv m¤úK© †bB|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii wcZvgvZvi bvgKx?
D t nwiPuv` VvKz‡ii wcZvi bvg h‡kvgš— VvKzi I gvZvi bvg Abœc~Y©v|
cÖ t Zuvi evj¨Kv‡ji bvg Kx wQj?
D t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨Kv‡ji bvg wQj nwi`vm| wKš‘ nwiPuv` wb‡R KviI
`vmZ¡ ¯^xKvi Ki‡Z ivwR wQ‡jb bv, ZvB Ônwi`vmÕ-Gi cwie‡Z© wb‡R‡K
ÔnwiPuv`Õ bv‡g cwiPq w`‡Z cQ›` Ki‡Zb|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii Rxeb‡K †K›`ª K‡i †h MÖš’ †jLv nq Zvi bvg Kx?
D t kªxkªxnwijxjvg„Z|
cÖ t IB MÖš’ †K wj‡LwQ‡jb?
D t IB MÖš’ wj‡LwQ‡jbÑ ÔZviKP›`ª miKvi|Õ
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i bvgKiY †K K‡iwQ‡jb?
D t VvKz‡ii RxebxMÖ‡š’i cÖ_‡g bvg wQj ÔkªxnwiPwiÎ myavÕ|
Ôkªxkªxnwijxjvg„ZÕ GB bvgKiYwU K‡iwQ‡jb kwkf‚lY VvKzi|
cÖ t Kwe ZviKP›`ª miKvi Kvi Aby‡iv‡a nwiPuv` VvKz‡ii RxebxMÖš’ wjL‡Z
m¤§Z n‡qwQ‡jb?
D t `ki_ I g„Zz¨Ä‡qi Aby‡iv‡a m¤§Z n‡qwQ‡jb|
cÖ t ZviKP›`ª miKv‡ii †jLv cÖ_g cvÊywjwc †`‡L nwiPuv` VvKzi Kx
K‡iwQ‡jb Ges †Kb K‡iwQ‡jb?
D t cÖ_‡g GB cvÊywjwc †`‡L VvKzi µz× nb Ges cvÊywjwc Quy‡o †d‡j †`b|
g~j KviY tÑ 1) ˆew`KZvcyó GB †jLv VvKzi MÖnY Ki‡Z Pvbwb|
2) RxweZKv‡j †Kv‡bv e¨w³i RxebxMÖš’ †jLv DwPZ bq| D³
KviY¸wji Rb¨ VvKzi cvÊywjwc Quy‡o †d‡jwQ‡jb|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii RxeÏkvq wK MÖš’wU Qvcv n‡qwQj?
D t bv, nwiPuv` VvKz‡ii g„Zz¨i c‡i ¸i“Puv` VvKz‡ii RxeÏkvq MÖš’wU Qvcv
n‡qwQj|
cÖ t ZviKP›`ª miKvi cÖYxZ kªxkªxnwijxjvg„‡Zi g~j cvÊywjwc wK Qvcv‡bv
m¤¢e n‡qwQj? †Kb Qvcv‡bv m¤¢e nqwb?
D t g~j cvÊywjwc Qvcv‡bv m¤¢e nqwb| KviY, ZrKvjxb ew¼gP›`ª
P‡Ævcva¨v‡qi fvlvmßmZx mwgwZ QvocÎ †`qwb| G QvovI cÖKvkKiv
AwaKvskB wQj Z_vKw_Z D”Pe‡Y©i gvbyl| wKš‘ Ôkªxkªxnwijxjvg„ZÕ MÖš’ wQj
D”Pe‡Y©i gvbyl‡`i AZ¨vPviÐwbcxo‡bi BwZnvm, wbæe‡Y©i gvbyl‡`i msMÖvg I
AwaKv‡ii msMÖvgx `wjj| †mB Rb¨ GB MÖš’wU Qvcv‡bv m¤¢e nqwb|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’ ZviKP›`ª miKvi iwPZ g~j cvÊywjwci m¤ú~Y©
Ask wK Avgiv cvB?
D t bv| Kwe iwPZ cvÊywjwci m¤ú~Y© Ask cvIqv hvq bv| wKQz †e`Ðwe‡ivax
K_v †jLv wQj, Zv eR©b I wKQz Ask ms‡hvRb K‡i cÖKvk Kiv nq|
cÖ t wKQz Ask eR©b I wKQz Ask ms‡hvRb Kivi KvR †K K‡iwQ‡jb?
D t GB KvR K‡iwQ‡jb kªxnwiei miKvi|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU cÖKv‡ki Rb¨ †K A_© w`‡q mvnvh¨ K‡iwQ‡jb?
D t A_© w`‡q mvnvh¨ K‡iwQ‡jb kªx‡Mvcvj nvIjv`vi| wZwb †Mvcvj mvay
bv‡g cwiwPZ wQ‡jb|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU Qvcv‡bv nq Kvi wb‡`©‡k I Kvi †cÖiYvq?
D t GB MÖš’wU Qvcv‡bvi wb‡`©k †`b ¸i“Puv` VvKzi Ges Qvcv‡bvi Aby‡cÖiYv
†c‡qwQ‡jb cyÎ kwkf‚l‡Yi KvQ †_‡K|
cÖ t MÖš’wUi cÖ_g cÖKvkK †K wQ‡jb?
D t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i cÖ_g cÖKvkK wQ‡jb kªxnwiei miKvi|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i g~j¨ cÖ_g cÖKvkKv‡j KZ wQj?
D t `yB UvKv|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU cÖ_g †Kvb QvcvLvbv †_‡K cÖKvwkZ nq?
D t KjKvZvi wQ`vg gyw` †j‡bi Ôkv¯¿ÐcÖPvi †cÖmÕ †_‡K cÖKvwkZ nq|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’ cÖKvkKv‡j c„ôvmsL¨v KZ wQj?
D t cÖKvkKv‡j c„ôvmsL¨v wQj 249|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU cÖ_g KZ mv‡j cÖKvwkZ nq?
D t cÖ_g cÖKvwkZ nq 1916 Lªxóv‡ã|
cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’ Qvc‡Z ivwR bv n‡j Kx Kx c`‡¶c MÖnY Kiv
n‡qwQj?
D t MÖš’wU †_‡K cÖ_g Ae¯’vq †e`we‡ivax wKQz K_v‡K ev` w`‡Z n‡qwQj
Ges wKQz ms‡hvRbI Ki‡Z n‡qwQj| Kzwo UvKv Nyl w`‡q MÖš’wU Qvcv‡Z
n‡qwQj| (ZrKvjxb Kzwo UvKv eZ©gvb evRvi g~‡j¨ cÖvq `k nvRvi UvKvi
mgvb)|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“‡liv ˆgw_wj eªvþY wQ‡jb e‡j A‡b‡K D‡j-L
K‡ibÑ G K_vi mZ¨Zv Av‡Q wK?
D t bv, G K_vi wKQzgvÎ mZ¨Zv †bB| A‡b‡K nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l
ivg`vm‡K ˆgw_wj eªvþY e‡j D‡j-L K‡ib, Avevi †KD †KD Zuv‡K eªþPvix
e‡jI †j‡Lb| wZwb bvwK kw³ mvaKI wQ‡jb| wKš‘ G K_vi †Kv‡bv cÖgvY
cvIqv hvq bv|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l ivg`vm ˆgw_wj eªvþY †_‡K Kx K‡i
bgtRvwZi †jvK n‡jb, G cÖm‡½ cÖPwjZ MíwU Kx?
D t ivg`vm bgtRvwZi †jvK‡`i m‡½ †gjv‡gkv Ki‡Zb Zvi Rb¨ bvwK
eªvþ‡Yiv Zuv‡K mgvRPz¨Z Z_v RvwZPz¨Z K‡i| d‡j Zuvi cyÎ P›`ª‡gvn‡bi Rb¨
†Kv‡bv eªvþY cvÎx bv †c‡q Zv‡K bgtRvwZi †g‡qi mv‡_ we‡q †`b| Gi d‡jB
bvwK Zuviv bgtRvwZi Aš—f©y³ n‡q hvb|
cÖ t wn›`yag© Abymv‡i †Kv‡bv eªvþY cvÎ Ab¨ †Kv‡bv wbæe‡Y©i †g‡q‡K we‡q
Ki‡j wK Zvi RvwZPz¨Z nevi weavb Av‡Q?
D t bv, wn›`y kv¯¿vbymv‡i eªvþY †h †Kv‡bv e‡Y©i †g‡q we‡q Ki‡Z cv‡i,
Zv‡Z Zvi wKsev fwel¨r eskai‡`i RvwZPy¨Z nIqvi †Kv‡bv KviY †bB|
cÖ t cÖPwjZ GB MíwU cÖ_g †Kv_vq cvIqv hvq?
D t nwiPuv` VvKz‡ii RxebPwiZ welqK Òkªxkªxnwijxjvg„ZÓ MÖ‡š’i cieZ©x
ms¯‹iY¸wj‡Z ivg`vm ˆgw_wj eªvþY wQ‡jb e‡j MíwU †jLv n‡q‡Q|
cÖ t MíwU †h mZ¨ bq Kx K‡i Zv †evSv hvq?
D t ZviKP›`ª miKvi iwPZ IB MÖ‡š’i Avw` ms¯‹i‡Y †Kv_vI G K_v †jLv
wQj bv †h, ivg`vm ˆgw_wj eªvþY wQ‡jb| hw` G K_v mwZ¨ nZ Zvn‡j nwiPuv`
VvKz‡ii GKvš— mvwbœ‡a¨ Avmv Kwe ZviKP›`ª miKvi Zv wbðqB D‡j-L Ki‡Zb|
kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’ ÒgnvcÖfyi c~e©cyi“lM‡Yi weeiYÓ-G ivg`vm‡K †Kv_vI
wgw_jvi eªvþY wKsev Zuvi cy‡Îi bgtk~‡`ªi †g‡qi m‡½ we‡q †`Iqvi NUbvi
†Kv‡bv D‡j-LB †bB| hv Av‡Q Zv njÑ
Òbvg wQj ivg`vm ivp‡`‡k wQj evm
Zx_©hvÎv Kwi eûw`b|
¯¿x cyi“l `yBR‡b ‡k‡l hvb e„›`ve‡b
K…ò‡cÖ‡g n‡q D`vmxb Ó
Zuviv wewfbœ Zx_©‡¶Î Ny‡i †k‡l K…òf³‡`i m‡½ j²xcvkv MÖv‡g emevm
Ki‡Z ïi“ K‡ib| Zuv‡`i cyÎ P›`ª‡gvnb, Zuvi cyÎ ïK‡`e, Zuvi cyÎ Kvwj`vm
BZ¨vw`Ñ Gfv‡eB cwiPq w`‡q‡Qb| Zuv‡`i eªvþYZ¡ wb‡q ev bgtRvwZi †Kv‡bv
†g‡qi m‡½ we‡q nevi K_vI ZviKP›`ª miKvi †j‡Lbwb| G K_v mwZ¨ n‡j
wbðqB wZwb Zv D‡j-L Ki‡Zb|
cÖ t Zvn‡j G MíwU cieZ©x ms¯‹i‡Y Kxfv‡e IB MÖ‡š’i Aš—©fy³ n‡qwQj?
D t Kxfv‡e Kvi Øviv Aš—f©y³ n‡qwQj Zv mwVKfv‡e Rvbv hvq bv| Z‡e
Abygvb Kiv hvq †h, †K ev Kviv nxb¤§b¨Zv‡ev‡a nwiPuv` VvKzi Ges Zuvi
eskai‡`i wn›`ya‡g©i D”Pe‡Y© A_©vr Rv‡Z DVvevi Rb¨ GB lohš¿ K‡i‡Qb!
kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i cieZ©x ms¯‹iY¸wj‡Z c~e©cyi“lM‡Yi weei‡Y cÖw¶ß
K‡i †mB MíwU cqvi Q‡›` †jLvI n‡q‡Q!
cÖ t GLbI wK IB MíwU kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i g‡a¨ Av‡Q?
D t bv, eZ©gv‡b IB cÖw¶ß AskwU Avi †bB| G e¨vcv‡i we`» gZzqv‡`i
KvQ †_‡K weiƒc mgv‡jvPbv nIqvq evsjv‡`‡ki IovKvw›` †_‡K cÖKvwkZ
cieZ©x ms¯‹iY¸wj‡Z Avevi Zv eR©bI Kiv n‡q‡Q| ZeyI MÖ‡š’i cÖvi‡¤¢ VvKzi
eskZvwjKvq eÜbxi g‡a¨ ivg`vm‡K ˆgw_wj eªvþY Ges P›`ª‡gvn‡bi ¯¿xi
bv‡gi cv‡k eÜbxi g‡a¨ Ôbgtk~‡`ªi Kb¨vÕ e‡j †jLv Ae¨vnZ i‡q‡Q|
cÖ t gZzqv f³MY IB †jLv †`‡L wK weåvš— n‡”Qb bv?
D t Aek¨B gZzqv f³MY IB †jLv †`‡L weåvš— n‡”Qb| ïay ZvB bq,
A‡bK gZzqvf³ †jLK GLbI ivg`vm‡K ˆgw_wj eªvþY e‡j Zuv‡`i †jLwb
Pvwj‡q hv‡”Qb! AmZ¨‡K mZ¨ K‡i Zzj‡Z Zuv‡`i Kx gwiqv cÖ‡Póv!
cÖ t GB AmZ¨ †jLv wK eÜ nIqv DwPZ bq?
D t Aek¨B GB AmZ¨ †jLv Awej‡¤^ eÜ K‡i mZ¨ D˜NvUb nIqv
`iKvi| mvgvb¨ wZb-mv‡o wZbkÕ eQ‡ii Av‡Mi NUbv‡KB weK…Z K‡i hw`
Gfv‡e cwi‡ekb Kiv nq Zvn‡j Abygvb Kiv hvq eªvþY¨ev`x †jL‡Kiv
bgtRvwZi cÖvPxb BwZnvm‡K KZLvwb weK…Z K‡i †i‡L‡Q!
cÖ t Zvn‡j Avmj mZ¨ Kx n‡Z cv‡i?
D t Avmj mZ¨ GUv nIqvB ¯^vfvweK †h, ivg`vm ivp‡`‡k (eZ©gvb ûMwj,
ea©gvb, exif~g I nvIov †Rjv) evm Ki‡Zb| wZwb cÖ_‡g kw³mvaK wQ‡jb
e‡jI kªxkªxnwijxjvg„‡Z †`Lv hvq bv, Zuv‡K K…òg‡š¿ `xw¶Z ˆeòe e‡jB eY©bv
Kiv n‡q‡Q| bvbv Zx_©¯’vb Ny‡i Ae‡k‡l wZwb h‡kvi †Rjvi j²xcvkv MÖv‡g
G‡m emevm ïi“ K‡ib| wbðqB †mLv‡b Zuvi wecyj msL¨vq ¯^RvZxq‡`i A_©vr
bgtRvwZi †jvK‡`i evm wQj e‡jB †mLv‡b emevm Ki‡Z gbw¯’i K‡i
_vK‡eb| A_©vr ivg`vm cÖK…Zc‡¶B bgtRvwZi †jvK wQ‡jb|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l‡`i c`we Kx wQj?
D t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l‡`i c`we wQj wek¦vm|
cÖ t Kx K‡i Zuviv VvKzi Dcvwa (c`we) †c‡jb?
D t h‡kvgš— VvKz‡iiv K‡qK cyi“l a‡i wbZ¨ mvay‡mev, VvKzivwj wµqv,
ˆeòea‡g©i AvPviÐAvPiY cvjb Ki‡Zb| GB Kvi‡YB Guiv ˆeivMx ev VvKzi
Dcvwa †c‡q hvb| GgbwK wbwaiv‡gi cyÎ †jvPbivg A‡kl ¸‡Yi Rb¨ VvKzi
†gvPvB bv‡g L¨vZ n‡q c‡ob| Gici †_‡K h‡kvgš— Ges Zuvi cy·`i VvKzi
bv‡gB mK‡j wPb‡Zb| A_©vr Kvh©vewj I AvPviÐAvPi‡Yi Rb¨ VvKzi Dcvwa
jvf I c‡i GB DcvwaB c`we wnmv‡e M„nxZ n‡Z jvMj| Aek¨ A‡b‡K h‡kvgš—
VvKzi‡K h‡kvgš— ˆeivMx bv‡gI wPb‡Zb|
cÖ t wKš‘ VvKzieskRvZ cÖg_iÄb VvKzi (wc.Avi. VvKzi) †Zv Ab¨ K_v
wj‡L‡Qb| wZwb wj‡L‡Qb, Ò.... e½‡`‡k eªvþY‡K VvKzi ejv nBqv _v‡K| eªvþY
ivg`vm wgkª‡KI Zvnvi AbyPi I wkl¨MY VvKzi ewj‡Zb| †mB nB‡Z GB
es‡ki Dcvwa ÒVvKziÕÕ ewjqv cÖPwjZ nBqv Avwm‡Z‡Q Ges eskaiMY m‡MŠi‡e
VvKzi AvL¨v enb Kwiqv Pwjqv‡Q|ÕÕ
D t G m¤ú‡K© cÖK…Z Z_¨ Av‡MB ejv n‡q‡Q|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡iiv Kq fvB, Zuv‡`i bvg Kx Kx?
D t nwiPuv` VvKz‡iiv wQ‡jb cuvP fvB| Zuv‡`i bvg wQjÑ 1) K…ò`vm, 2)
nwiPuv`, 3) ˆeòe`vm, 4) †MŠix`vm Ges 5) ¯^iƒc`vm| (nwiPuv` VvKzi wQ‡jb
h‡kvg‡š—i wØZxq mš—vb|)
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨bvg Kx wQj?
D t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨bvg wQj Ônwi`vmÕ|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨m½x‡`i bvg Kx Kx?
D t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨m½x‡`i bvg njÑ 1) eªR 2) bvUz I 3) wek¦bv_|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii ¯¿xi bvg Kx?
D t nwiPuv` VvKz‡ii ¯¿xi bvg wQj kvwš—evjv, hv‡K Avgiv kvwš—gvZv bv‡g
Rvwb|
cÖ t kvwš—evjvi wcZvi bvg Kx? Zuvi wcÎvjq †Kv_vq wQj?
D t kvwš—evjvi wcZvi bvg wQj Ô†jvPb cÖvgvwYKÕ| wcÎvjq wQj dwi`cyi
†Rjvi (eZ©gvb evsjv‡`‡k) ÔwRKvevwoÕ MÖv‡g|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii mgmvgwqK `yÕRb Rwg`v‡ii bvg Kx Kx?
D t nwiPuv` VvKz‡ii mgmvgwqK `yÕRb Rwg`vi n‡jbÑ 1) m~h©gwY
gRyg`vi Ges 2) cve©ZxPiY gRyg`vi|
cÖ t nwiPuv` VvKzi †Kb mdjvWvOvi evwo Z¨vM Ki‡jb?
D t Rwg`vi m~h©gwY gRyg`vi wg_¨v gvgjvq wWwµ Rvwi K‡i VvKzi‡`i evwo
wb‡Ri bv‡g wb‡q wb‡qwQ‡jb| GB NUbvi ci nwiPuv` VvKzi mdjvWvOvi evwo
Z¨vM K‡ib|
cÖ t nwiPuv` VvKzi mdjvWvOv Z¨vM K‡i †Kv_vq wM‡qwQ‡jb?
D t nwiPuv` VvKzi mdjvWvOv Z¨vM K‡i dwi`cyi †RjviB ivgw`qvq †mb
evwo‡Z Avkªq wb‡qwQ‡jb|
cÖ t c‡i nwiPuv` VvKzi ivgw`qv †Q‡o †Kv_vq wQ‡jb?
D t c‡i nwiPuv` VvKzi ivgw`qv †Q‡o cvk¦©eZ©x MÖvg IovKvw›`‡Z kªxfRivg
†PŠayixi evwo‡Z Avkªq wb‡qwQ‡jb|
cÖ t IovKvw›`i cvk¦©eZ©x cuvPwU MÖv‡gi bvg Kx Kx?
D t IovKvw›`av‡gi cvk¦©eZ©x cuvPwU MÖvg njÑ 1) N„ZKvw›`, 2) gvQKvw›`,
3) ivgw`qv, 4) mdjvWvOv Ges 5) Av‡ovKvw›`| D³ MÖvg¸wj‡ZI nwiPuv`
VvKzi I gZzqva‡g©i cÖvej¨ j¶Yxq|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii we`¨vwk¶v m¤¦‡Ü Kx Rvbv hvq?
D t nwiPuv` VvKzi cÖ_vMZ we`¨vwk¶vi †Kv‡bv my‡hvM cvbwb| ZLbKvi w`‡b
PÊvj bgtRvwZ A¯ú„k¨ e‡j we`¨vwk¶vi †Kv‡bv AwaKvi wQj bv| ZvB wZwb
†jLvcov wkL‡Z cv‡ibwb| myZivs cuyw_MZ we`¨vI Zuvi wQj bv|
cÖ t Zuvi eyw×gËv Kxiƒc cwiPq cvIqv hvq?
D t †jLvcov bv Rvb‡jI wZwb wQ‡jb cÖLi eyw×gËv AZ¨š— †gavm¤úbœ
Ávbxe¨w³| †Q‡j‡ejv‡ZB Zuvi eyw×gËvi cwiPq eÜz‡`i Kv‡Q cÖKU n‡q I‡V|
eÜz Ges mv_xiv mK‡j ZvB Zuv‡K wN‡i _vK‡Zb| mK‡ji me mgm¨vi gyw³`vZv
wQ‡jb wZwb| cÖ_vMZ wk¶vq wkw¶Z bv n‡qI cÖLi eyw×gËvi †Rv‡i weÁvb I
hyw³wbf©i †eŠw×K`k©b Dcjwä K‡iwQ‡jb wZwb| Kg©Rxe‡b Zuvi GB Ávb I
eyw×gËvi gva¨‡g wcwQ‡q ivLv Rb‡Mvôx A_©vr cwZZ gvbyl‡`i gyw³`~Z wnmv‡e
wZwb Avwef©~Z n‡qwQ‡jb|
cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii mgq MÖv‡gi wPwKrmv e¨e¯’v Kxiƒc wQj?
D t ZLbKvi w`‡b GLbKvi g‡Zv wPwKrmv e¨e¯’vi we‡kl †Kv‡bv my‡hvM
wQj bv, GZ DbœwZI wQj bv| MÖvgv‡ji Ae¯’v wQj LyeB Ki“Y| MÖvgv‡j
†Kv‡bv Wv³viB wQj bv, we‡kl K‡i cwZZ Rb‡Mvôx Aay¨wlZ MÖvg¸wj‡Z|
ISv‡`i SuvodzuK, KePÐZvweR aviY Avi Ck¦‡ii Dci wbf©iB wQj Zv‡`i
GKgvÎ wPwKrmv|
cÖ t nwiPuv` VvKzi MÖvg¨ gvbyl‡`i wPwKrmvi e¨vcv‡i †Kvb f‚wgKv cvjb
K‡ib?
D t nwiPuv` VvKzi wbR¯^ eyw×gËvi e‡j MÖvg¨ gvbyl‡`i cÖvK…wZK wPwKrmvi
wPwKrm‡Ki f‚wgKv MÖnY K‡ib|
cÖ t wZwb Kx ai‡bi wPwKrmv Ki‡Zb?
D t †ivMgyw³i Rb¨ wZwb †h †iv‡Mi hv‡Z e„„w× nq ZvB Lvevi civgk©
w`‡Zb| R¦i n‡j cvš—vfv‡Z †ZuZzj †Mvjv w`‡Zb; †e`bv, ARxY©, ewg wKsev
Ag-wc‡Ë wcZ‡ji _vjvq †ZuZzj †Mvjv †L‡Z ej‡Zb, ¸wUKv‡iv‡M Mv‡q †Mvei
Ges †Mvg~Î, g~ÎK…”Q‡Z AwaK Rj ev Wv‡ei Rj wKsev mieZ cvb, Avgvk‡q
cvb I Zzjmx wkKo †meb, wbtmš—v‡bi mš—vbcÖvw߇Z gvwmK PjvKvjxb fv`v‡ji
AuvwU †meb, Pg©‡iv‡M njy`ÐwbgcvZv evUv, Giƒc wewfbœ e‡bŠlwai e¨env‡ii
wb`vb w`‡Zb|
cÖ t GB wPwKrmvi djvdj Kxiƒc wQj?
D t GB wPwKrmvq AwaKvsk †ivMB wbivgq nZ|
cÖ t Gi d‡j MÖvg¨ gvbyl‡`i g‡b Kxiƒc cÖwZwµqv nq?
D t Gi d‡j MÖvg¨ gvbyl‡`i Kv‡Q wZwb ÎvYKZ©vi Avm‡b cÖwZwôZ n‡q
hvb| ZLbKvi ˆew`K a‡g© cÖfvevwb¦Z MÖvgv‡ji gvby‡li Kv‡Q wZwb Ck¦‡ii
AeZvi iƒ‡c cwiMwYZ nb|
cÖ t wPwKrm‡Ki f‚wgKv Qvov Avi †Kvb †Kvb mvgvwRK Kv‡R wZwb RwoZ
nb?
D t g~jZ wcwQ‡q cov mgv‡Ri gvby‡li Rb¨ wZwb mKj iKg mvgvwRK
Kv‡R AMÖYx f‚wgKv MÖnY K‡ib| K…lK‡`i cÖwZ bxjKi mv‡ne‡`i AZ¨vPv‡ii
cÖwZev‡` K…lK‡`i wb‡q wZwb †MvcvjMÄ gnKzgvi †Rvbvmyi bxjKzwV Awfhv‡bi
†bZ…Z¡ †`b| IB Awfhv‡b †mLvbKvi bxjKzwV aŸsm K‡i b„ksm AZ¨vPvix
bxjKi mv‡ne‡K cywo‡q gviv nq|
cÖ t msmvi cÖwZcvj‡bi Rb¨ wZwb Kx Kx KvR K‡iwQ‡jb?
D t msmvi cÖwZcvj‡bi Rb¨ wZwb wewfbœ mg‡q wewfbœ Kv‡R wb‡qvwRZ nb|
GK mgq wZwb †Z‡ji e¨emv K‡ib| wewfbœ gyw``ªe¨ wb‡q GK mg‡q MÖv‡g MÖv‡g
†dwi K‡iI †ewo‡‡Qb| e¨emve„wËi cÖmvi I weÁvb m¤§Z c×wZ‡Z Abvev`x
Rwg Pvl K‡i Pv‡li DbœwZ NUvb| GB mg¯— KvR K‡i wZwb mKj wcwQ‡q cov
gvbyl‡`i‡K msmvi cÖwZcvjb I Rxe‡b DbœwZ Kivi mwVK w`kv †`Lvb|
cÖ t Amv‡g¨i ag© wn›`ya‡g©i wei“‡× wZwb wK jovB K‡iwQ‡jb?
D t nu¨v, AjxK Kíbv I wg_¨v †f`v‡f` m„wóKvix wn›`ya‡g©i wei“‡×B wQj
Zuvi cÖavb jovB| hyw³ev`‡K cÖwZôv Ki‡Z ag© I ag©MÖ‡š’i wei“‡× jovB|
†e`, cyivY, gbymswnZvi ¯^v_©v‡b¦lx AvBb‡K Quy‡o †d‡j w`‡q wZwb ej‡jb,
ÒKzKz‡ii Dw”Qó cÖmv` †c‡jI †L‡Z ivwR AvwQ, Z_vwc †e`wewa †kŠPvPvi
gvb‡Z ivwR bB|ÕÕ
cÖ t Ae‡k‡‡l wZwb †h bZzb a‡g©i cÖeZ©b K‡ib Zvi bvg wK?
D t Ae‡k‡l wZwb †h bZzb a‡g©i cÖeZ©b K‡ib Zvi bvg gZzqvag©|
cÖ t ÔgZzqvÕ bvgwU wK nwiPuv` VvKzi Aby‡gv`b K‡‡iwQ‡jb?
D t n¨uv, nwiPuv` VvKzi wb‡RB e‡j‡QbÑ Òwfbœ m¤cÖ`vq †gviv gZzqv
AvL¨vb|Ó
cÖ t ÔgZzqvÕ k‡ãi DrcwË †Kv_v †_‡K?
D t e¨vKiYMZ w`K †_‡K ÔgZzqvÕ GKwU Zw×Zvš— kã| g~j ÔgZÕ k‡ãi
m‡½ ÔDqvÕ cÖZ¨q †hv‡M MwVZ| A_©vr gZ + Dqv = gZzqv| Avi GB ÔgZyqvÕ
k‡ãi Awfkª“wZ‡Z cvIqv hvq gÕ†Zv| A_©vr gZzqv > gDZv > gÕ†Zv| GwU
e½vjx Dcfvlv, g~jZ K_¨ fvlv|
Z‡e Ab¨ g‡Z gv‡Zvqviv †_‡K †h gZzqv kãwU G‡m‡Q †mUv MÖnY‡hvM¨
bq| ÔgZÕ †_‡KB gv‡Zvqviv kãwU G‡m‡Q| gZ enb K‡i †h Zv‡K ejv nq
gZevjv ev gv‡Zvqvjv| A_©vr †h ev whwb nwiPuv` VvKzi‡i gZ MÖnY K‡i‡Qb
wZwbB g‡Zvqvjv| Avi GB g‡Zvqvjv †_‡KB G‡m‡Q gv‡Zvqviv|
e¨vKiYMZ w`K t gZ >gZevjv >g‡Zvqvjv Gi A_© m¤úªK‡l© gv‡Zvqviv|
cÖ t gZyqv k‡ãi A_© Kx?
D t gZ+Dqv = gZzqv, g~jZ gb+Z+Dqv)=gZzqv| ÔgZÕ k‡ãi A_©
AwfgZ| Dqv cÖZ¨q hy³ n‡q A_© `uvovq gZ m¤¦Üxq| A_©vr kªxkªxVvKz‡ii gZ
m¤¦Üxq|
†h ev whwb nwiPuv` VvKz‡ii ÔgZÕІK †g‡b †mB Av`k© enb K‡i P‡jb ev
†g‡b P‡jb wZwbB n‡jb ÔgZyqvÕ|
cÖ t gZzqvag© cÖeZ©‡bi Avmj D‡Ïk¨ Kx wQj?
D t gZzqvag© cÖwZôvi Avmj D‡Ïk¨ nj Kzms¯‹viv”Qbœ wk¶vnxb ag©nxb
cwZZ bgtRvwZmn Ab¨vb¨ AatcvwZZ RvwZ‡`i‡K GKwU a‡g©i e܇b Ave×
Kiv, Mvn©¯’ Rxe‡bi c~Y© kvwš—jv‡fi Dcvq wba©viY Kiv Ges mvgvwRK Amv‡g¨i
we‡jvc mvab K‡i wek¦Ð†mŠåvZ…Z¡‡eva cÖwZôv Kiv|
cÖ t gZzqva‡g©i cÖavb wb‡`©wkKv¸wj Kx Kx?
D t gZzqva‡g©i cÖavb wb‡`©wkKv¸wj n‡”QÑ 1) m`v mZ¨ K_v ejv, 2)
ci¯¿x‡K gvZ…Ávb Kiv, 3) wcZvgvZv‡K fw³ Kiv, 4) RMr‡K †cÖg`vb Kiv, 5)
cweÎ PwiÎ e¨w³i cÖwZ RvwZ‡f` bv Kiv, 6) KviI ag©wb›`v bv Kiv, 7) evn¨
A½ mvaymvR Z¨vM Kiv, 8) kªxnwigw›`i cÖwZôv Kiv, 9) lo wicyi wbKU †_‡K
mveavb _vKv, 10) nv‡Z Kvg gy‡L bvg Kiv, 11) ˆ`wbK cÖv_©bv Kiv I 12)
Ck¦‡i AvZ¥`vb Kiv|
cÖ t kªxnwigw›`i cÖwZôv Kiv A‡_© wK hyw³wenxb fw³ev‡`i K_v ejv nqwb?
D t bv, GLv‡b hyw³wenxb †Kv‡bv fw³ev‡`i K_v ejv nqwb| nwi ej‡Z
ˆew`Ka‡g©i ˆeKz‡Éi nwi‡K †evSv‡bv nqwb| gZzqv`k©‡b nwi ej‡Z mewKQz
niY K‡ib whwb| mewKQz ej‡Z †`‡ni RoZv I nƒ`‡qi gvwjb¨ A_©vr wnsmv I
N„Yvi gvbwmKZv, cikªxKvZiZv, bxPZv, BZ¨vw` hvi gva¨‡g `~ixf‚Z nq|
b¨vcivqYZv, mshg I wbôv, Pwi‡Îi mg¯— †`vl¸wj‡K `~ixf‚Z Ki‡Z cv‡i| GB
wZbwU ¸‡Yi mw¤§wjZ kw³‡KB nwi ejv n‡q‡Q|
cÖ t ˆ`wbK cÖv_©bv Ki‡Z ejvI wK †mB fw³ev‡`i K_v bq?
D t ˆ`wbK cÖv_©bv A‡_© wn›`y‡`i g‡Zv †Kv‡bv †`e‡`exi Kv‡Q AvZ¥wb‡e`b,
c~Rv ev †Kv‡bv wKQz Kvgbvi cÖv_©bv bq, AZz¨bœZ RxebPP©vq hv‡Z me©v½ my›`i
gbyl¨‡Z¡i weKvk N‡U, Zvi wbiš—i Abykxjb Kiv‡KB cÖv_©bv ejv n‡q‡Q|
cÖ t Ck¦‡i AvZ¥`vb ej‡ZB ev Kx †evSv‡bv n‡q‡Q?
D t gZzqva‡g© Ck¦‡ii msÁvB Avjv`v| Ò†h hv‡i D×vi K‡i †m Zvi
Ck¦i|ÕÕ D×vi A_©vr cwZZ Ae¯’v †_‡K DbœZZi Rxe‡b DËiY NUv‡bv| Avi
†mB Ck¦‡ii Av`k©, cvjb KivB AvZ¥`vb| GLv‡b kªxkªxnwiPuv` VvKziB
D×viKZ©v, Zuvi Av`k© AbymiY KivB Zuv‡K AvZ¥`vb|
cÖ t gZzqvag© wK wn›`ya‡g©i †Kv‡bv kvLvag©?
D t bv, gZzqvag© m¤ú~Y© Avjv`v GKwU ag©| GwU wn›`ya‡g©i †Kv‡bv kvLvag©
bq, Zvi m‡½ Gi †Kv‡bv m¤úK©I †bB| wn›`yag© †e`‡K gvb¨ K‡i ZvB
ˆew`Kag©, wKš‘ gZzqvag© †e` gv‡b bv, ZvB A‰ew`K ag©| gZzqva‡g© †Kv‡bv
†`e‡`exi ¯’vb †bB ev Zv‡`i c~Rv KiviI †Kv‡bv wewa †bB|
cÖ t wKš‘ A‡bK gZzqvag©x †jv‡Ki evwo‡Z wewfbœ †`e‡`exi c~Rvi cÖPjb
†`Lv hvq| nwiPuv` VvKz‡ii cÖwZK…wZi cv‡k bvbv †`e‡`exi cÖwZK…wZiI
Avivabv Ki‡Z †`Lv hvq, GUv wK wVK?
D t bv, GUv †Kv‡bvg‡ZB wVK bq| gZzqva‡g© †`e‡`exi c~Rv m¤ú~Y©
wbwl×| wKš‘ mvaviY gZzqviv AÁZvekZ Gme K‡i _v‡Kb| wKQz wKQz gZzqvag©
welqK eBÐcy¯—‡K weåvwš—g~jK †jLvq mvaviY gvby‡li g‡a¨ †`e‡`exi c~Rv
Kivi åvš— Af¨vm `~i nevi cwie‡Z© AviI †ewk K‡i cÖPwjZ nevi cÖeYZv j¶
Kiv hv‡”Q|
cÖ t nwiPuv` VvKzi‡K AwaKvsk †jvKB Ck¦‡ii AeZvi e‡jb| GUv ejv wK
mgxPxb?
D t bv, †gv‡UB mgxPxb bq| wn›`yag© Qvov c„w_exi Ab¨ †Kv‡bv a‡g©
ÔAeZviÕ †bB| AeZvi GKwU eªvþY Fwl‡`i KvíwbK PvZzh©c~Y© Dcvwa|
gZzqvag© hLb wn›`yag© †_‡K ¯^Zš¿ GKwU ag©, ZLb AeZvi ejviI †Kv‡bv KviY
†bB| nwiPuv` VvKzi GKRb i³gvs‡m Mov gnvgvbe, gZzqva‡g©i cÖwZôvZv|
†eŠ×a‡g©i cÖwZôvZv †MŠZg eyׇKI wn›`yiv AeZvi e‡j| wKš‘ Zuvi AbyMvgx
†eŠ×iv e‡jb bv|
cÖ t gZzqva‡g©i cÖavb ˆewkó¨¸wj Kx Kx?
D t gZzqva‡g©i cÖavb ˆewkó¨¸wj nj mZ¨Ð†cÖgÐcweÎZv,
mvg¨ÐˆgÎxÐåvZ…Z¡, mK‡ji cÖwZ fv‡jvevmv, KvD‡K †Qv‡Uv ev bxP bv fvev,
mK‡ji Rb¨ mgvb ¯^vaxbZv, mgvb AwaKvi, KvíwbK †Kv‡bv Ck¦‡ii mÜvb bv
K‡i gvby‡li Z_v Rxe‡mevi g‡a¨B Ck¦i`k©‡bi fvebv BZ¨vw`|
cÖ t gZzqvag© wK Ab¨ †Kv‡bv ag©‡K AbymiY K‡i?
D t gZzqvag© A‡bKUvB fvi‡Zi cÖvPxb mbvZbag© I †eŠ×ag©‡K AbymiY
K‡i| Z‡e Zvi †_‡KI G‡K AviI mnR mij M„nag©x, hyw³ev`x I weÁvbm¤§Z
Kiv n‡q‡Q|
cÖ t gZzqva‡g©i wK Ab¨ †Kv‡bv bvgI ejv hvq?
D t G Rb¨ gZzqvag©‡K Ôm~² mbvZbag©Õ wKsev †eŠ×a‡g©i be ms¯‹iYI
ejv hvq|
cÖ t gZzqvag©‡K m~² mbvZbag© ejvi KviY Kx?
D t cÖvPxb mbvZba‡g©i m‡½ gZzqva‡g©i eûjvs‡kB wgj Av‡Q| mvg¨ I
b¨vqЈbwZKZvi wfwˇZ M‡o IVv Avw` mbvZba‡g© †Kv‡bv eY©‡f` wQj bv,
Rb¥MZ Kvi‡Y †KD DuPz, †KD bxPz wQ‡jb bv| mgv‡R mKj wel‡qB mK‡ji wQj
mgvbvwaKvi| gZzqvag©I GB mKj‡K wfwË K‡i cÖewZ©Z n‡q‡Q| GBRb¨ GB
ag©‡K Ôm~² mbvZb ag©Õ bv‡g AwfwnZ Kiv nq| GB bvgwU mwVKfv‡eB
gZzqva‡g©i m‡½ cÖ‡hvR¨|
cÖ t ˆew`K ev wn›`yag©‡K wK mbvZbag© ejv hvq?
D t ˆew`K ev wn›`yag©‡K KLbB mbvZbag© ejv hvq bv| wn›`yiv †Rvi K‡i
wb‡R‡`i ag©‡K mbvZbag© wnmv‡e Rvwni Ki‡jI Zv cÖK…Z mbvZbag© bq|
KviY, ˆew`Ka‡g©i g~jbxwZ‡ZB i‡q‡Q DuPzbxPz, eY©cÖ_v I RvZcv‡Zi we‡f‡`i
exR| GKK_vq ˆew`Kag© nj Amv‡g¨i ag©| cÖvPxb mbvZba‡g© Amv‡g¨i
†Kv‡bv ¯’vb wQj bv| G QvovI wewfbœ mg‡q ˆew`Ka‡g©i GZ cwieZ©b, cwiea©b
Ges ci¯úi we‡ivax gZev‡` wnwRwewR Kiv n‡q‡Q †h, Zvi mbvZbZ¡ Avi
wKQyB Aewkó †bB| cÖvPxb cÖvK…Z mbvZba‡g©i m¤ú~Y© wecixZ n‡”Q GB
ˆew`Kag©|
cÖ t gZzqvag© †h †eŠ×a‡g©i GK be ms¯‹iY G K_vi cÖgvY Kx?
D t gZzqvag© †h †eŠ×a‡g©i GK be ms¯‹iY, G K_vi mg_©b Avgiv
kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’B cvB, †hLv‡b Kwe ZviKP›`ª miKvi e‡j‡QbÑ Òeyׇ`e
Kvgbv Zvnv cwic~Y© Rb¨| h‡kvgš— M„‡n nwi ˆnj AeZxY© Ó
cÖ t gZzqvag© Kxfv‡e Rbmvavi‡Yi g‡a¨ cÖPvi jvf K‡i?
D t nwiPuv` VvKz‡ii cÖPvwiZ gZzqva‡g©i gnvb Av`‡k© DØy× n‡q †Zwj,
gvwj, Kcvwj, Kvq¯’, ˆe`¨, wLªóvb, gymjgvb BZ¨vw` RvwZa‡g©i †jv‡Kiv
gZzqvag© MÖnY Ki‡Z ïi“ K‡ib|
cÖ t ag© cÖPv‡ii m‡½ m‡½ nwiPuv` VvKzi Avi Kx Dc‡`k w`‡Zb?
D t ag© cÖPv‡ii m‡½ m‡½ GB RvwZi DbœwZK‡í Ges wb‡R‡`i cÖvPxb
HwZn¨‡K wd‡i cvIqvi Rb¨ †h mK‡ji g‡a¨ wk¶vcÖmv‡ii cÖ‡qvRb GB
Dc‡`kB wZwb w`‡Zb|
cÖ t wk¶v`v‡bi Rb¨ wZwb Kx K‡iwQ‡jb?
D t wk¶v`v‡bi Rb¨ wZwb Zuvi ¯^íKvjxb RxeÏkvq ZLbKvi cwi‡ek
cwiw¯’wZi g‡a¨ we‡kl wKQz K‡i †h‡Z cv‡ibwb| wKš‘ mKj‡K †hgb Dc‡`k
w`‡q †M‡Qb, †Zgwb wZwb Zuvi GB Ac~Y© KvR c~Y© Kivi Rb¨ cyÎ ¸i“Puv`
VvKzi‡K wb‡`©k w`‡q hvb|
cÖ t A‡b‡K e‡jb, nwiPuv` VvKzi ˆeòe ag©‡K ms¯‹vi K‡i gZzqvag©
K‡i‡Qb| G K_vi mZ¨Zv Kx?
D t G K_vi †Kv‡bv mZ¨Zv †bB| ˆeò‡eiv Av‡M †hLv‡b wQj AvRI
†mLv‡bB Av‡Q| nwiPuv` VvKzi ˆeòe‡`i †Nvi we‡ivax wQ‡jb| ˆeòeag© wn›`y
Z_v eªvþY¨a‡g©i Aš—M©Z GKwU kvLv gvÎ| nwiPuv` VvKzi Rvb‡Zb eªvþY¨a‡g©i
†Kv‡bv wKQy‡KB ms¯‹vi Kiv m¤¢e bq| †Kbbv ¯^v_©v‡š^lx eªvþY¨ag©xiv †Kv‡bv
Kv‡jB Zv‡`i a‡g©i ms¯‹vi †g‡b †b‡e bv| ZvB wZwb ag©nxb‡`i Rb¨ GK bZzb
ag©cÖeZ©b K‡i‡Qb| ˆeòe‡`i KUv¶ K‡iI wZwb e‡j‡QbÑ Òcv‡ci †emvwZ
me †Svjvi wfZi| †Svjv †d‡j †Lvjv n‡q bvg Ki mvi Ó Aevi Ò†Kv_vq
eªvþY †`L †Kv_vq ˆeòe| ¯^v_©e‡k A_©‡jvfx hZ fÊ me Zš¿-gš¿ †fK †Svjv
me auvauvevRx| cweÎ ü`q †i‡L nI Kv‡Ri KvRx Ó
cÖ t gZzqvag© m¤ú‡K© Kwe ZviKP›`ª miKvi Kx e‡j‡Qb?
D t Kwe ZviKP›`ª miKvi e‡j‡QbÑ Ògvjv †Ucv †duvUv KvUv Rj †djv
bvB| nv‡Z Kvg gy‡L bvg, gb †Lvjv PvB mnR M„n¯’ ag© me© ag© mvi| M„nx‡K
wgjv‡e gyw³ kªxnwi Avgvi Ó
cÖ t gZzqvag© I wn›`ya‡g©i g‡a¨ cÖavb cÖavb cv_©K¨¸wj Kx Kx?
D t gZzqvag© GKwU ¯^Zš¿ A‰ew`K ag©| wn›`yag© Z_v ˆew`Ka‡g©i m‡½ Gi
AvKvk cvZvj ZdvZ, AíK_vq G¸wj e¨vL¨v Kiv LyeB gykwKj| ch©vqµ‡g
†gvUvgywU ejv n‡”Q|
1) gZzqvag© †h wn›`yag© †_‡K Avjv`v, Zvi cÖ_g Ges cÖavb cÖgvYB njÑ
Ò†e`wewa bvwn gv‡b gZzqviMY|Ó †e`B nj wn›`y‡`i Avmj ag©MÖš’,
me©Rbgvb¨| wn›`y‡`i g‡Z †e` Aåvš—, †e` m¤ú‡K© †Kv‡bv cÖkœ Kiv Pj‡e bv|
GRb¨B wn›`ya‡g©i Avmj bvg ˆew`K ag©| Zv n‡j huviv †e`‡K gv‡bb bv, Zuviv
Kx K‡i wn›`y n‡eb? GUv wbZvš—B Ag~jK|
2) wn›`y Z_v eªvþY¨ `k©‡b GKwU gZev` n‡”Q AvZ¥vi gyw³ jv‡fi Rb¨
ˆew`K hÁ I ag©xq Abyôvb h_vh_iƒ‡c m¤úbœ Kiv Ges eªvþY‡K Dc‡XŠKb
BZ¨vw` `vb Kiv| hvMhÁ gv‡bB ewj`vb cÖ_v A_©vr RxenZ¨v| RxenZ¨v K‡i
Ges eªvþY‡K `vb Ki‡jB ag©jvf Z_v gyw³jvf nq| G K_v VvKzi nwiPuv`
gv‡bb bv|
3) eªvþY¨ `k©‡b Avi GKwU gZev` n‡”QÑ PZze©Y© e¨e¯’v| GwU nj eªvþY,
¶wÎq, ˆek¨ Ges k~`ª GB PviwU e‡Y©i mgvR e¨e¯’v| GB mgvR e¨e¯’v †e‡`
Av‡Q| †e` †h‡nZz Aåvš— Ges †e‡`i KZ…©Z¡ †h‡nZz cÖkœvZxZ, †mB †nZz GB
mgvR e¨e¯’vwUI Aek¨ cvjbxq Ges cÖkœvZxZ| GB mgvR e¨e¯’vq mvg¨ _vK‡e
bv| m‡e©v‡”P _vK‡e eªvþY| eªvþ‡Yi bx‡P ¶wÎq, wKš‘ Zviv Aek¨B _vK‡e
ˆe‡k¨i Dc‡i| ˆek¨ ¶w·qi bx‡P, wKš‘ k~‡`ªi Dc‡i| Avi k~`ªiv _vK‡e
mK‡ji bx‡P|
4) GB mgvR e¨e¯’vq cÖ‡Z¨KwU e‡Y©i †ckvI wbw`©ó K‡i †`Iqv n‡q‡Q|
eªvþ‡Yi †ckv n‡”Q wk¶vjvf Kiv I wk¶v`vb Kiv Ges ag©xq Abyôvb D`&hvcb
Kiv| ¶wÎq‡`i †ckv hy×, ˆe‡k¨i †ckv e¨emvevwYR¨ Ges k~‡`ªi †ckv Ab¨
wZb e‡Y©i †mev Kiv| GB †ckvq †Kv‡bv cwieZ©b Kiv Pj‡e bv| cyi“lvbyµ‡g
GUv Pj‡ZB _vK‡e| G Qvov wk¶vi AwaKvi †_‡K mg¯— bvix mgvR I k~`ª‡`i
ewÂZ Kiv n‡q‡Q| wKš‘ gZzqva‡g© bvix-cyi“l mK‡jiB mgvb AwaKvi ¯^xK…Z|
5) ˆew`Kag© hyw³-weÁvb ewnf©~Z AjxK Kíbvi Dci cÖwZwôZ| eY©wfwËK
mgvR e¨e¯’vi GB a‡g© mevi Dc‡i eªvþY i‡q‡Q e‡jB Gi GK bvg eªvþY¨ag©|
GB ag©g‡Z eªþvi gv_v †_‡K eªvþY, evû †_‡K ¶wÎq, Di“ †_‡K ˆek¨ Ges cv
†_‡K k~‡`ªi m„wó n‡q‡Q| †e`, eªþY, cyivY, MxZv, fvMeZ, ivgvqY, gnvfviZ
mKj kv¯¿MÖ‡š’ eY©ev‡`i K_v Av‡Q| g~‡j PvieY©xq n‡jI e‡Y©i g‡a¨I Avevi
nvRvi nvRvi RvwZ‡Z (cÖvq Qq nvRvi) wef³| GK RvwZi Ab¨ RvwZi m‡½
weevnvw` ev †Kv‡bv mvgvwRK wµqvKg© P‡j bv| GK RvwZ Ab¨ RvwZi Avnvi
K‡i bv| mewKQy‡Z we‡f`| wbæe‡Y©i wn›`y hZB PwiÎevb, Ava¨vwZ¥K ¸Ym¤úbœ
†nvb bv †Kb, wZwb †Kv‡bv eªvþ‡Yi mgK¶ n‡Z cv‡ib bv| ag©xq Kv‡Ri
AwaKvix GKgvÎ eªvþYB| GgbwK wbæe‡Y©i †jvK‡`i †e` cv‡Vi AwaKvi
†bB| †e` gvb‡Z n‡e A_P cov hv‡e bvÑ K_vUv ci¯úi we‡ivax| eªvþ‡Yiv
†e‡`i ePb e‡j hv e‡j †`‡e ZvB gvb‡Z n‡e! mZ¨ wg_¨v Rvbvi AwaKvi KviI
†bB! Avevi G Rb¨ e¨e¯’vI K‡i‡Q PgrKviÑ †jLvcov wk‡L hw` †e` c‡o
†d‡j †KD, ZvB †jLvcov †kLvB gvbv!
6) ˆew`Ka‡g© bvix bi‡Ki Øvi! ag©K‡g© Zvi †Kv‡bv ¯’vb †bB| k~‡`ªi gZB
bvix‡KI †e`cvV I kªeY Kivi AwaKvi †`Iqv nqwb| gZzqva‡g© GB AgvbweK
ixwZ‡K ¯’vb †`Iqv nqwb| nwiPuv` VvKzi e‡j‡QbÑ Ò†f`v‡f` Ávb bvB bvix
wK cyi“l|Ó Ab¨Î e‡j‡QbÑ ÒKwi‡e Mvn©¯’¨ ag© j‡q wbR bvix|Ó
7) G Qvov wn›`ya‡g© Av‡Q A¯ú„k¨Zv| wbæe‡Y©i A‡bK m¤cÖ`vq Ges
Avw`evmx †kªwYi gvbyl D”PeY© wn›`yi Kv‡Q A¯ú„k¨| G‡`i Quy‡jI bvwK cvc nq|
wn›`ya‡g©i weavb`vZv gby k~`ª I A¯ú„k¨‡`i m¤^‡Ü e‡j‡QbÑ Ò†e`cvV kªeY
Ki‡j k~‡`ªi Kv‡b MwjZ †jvnv, mxmv ev jv¶v w`‡q eÜ Ki‡e; D”PviY Ki‡j
wRf †K‡U †dj‡e; hw` gyL¯’ n‡q hvq Zvi †`n †K‡U wØLwÊZ Ki‡e|Ó ÒeªvþY
Rb¥vevi m‡½ m‡½ †`eZv‡`iI c~R¨ nq| me©cÖKvi cvcx n‡jI eªvþY‡K KLbI
ea Ki‡e bv|Ó (civki mswnZv) wn›`ykv‡¯¿i me©Î eªvþ‡Yi ¸YMvb| ÔwbK…ó
eªvþY ¸Yx k~‡`ªi †P‡q †kªô|Õ gZzqva‡g© RvwZ‡f` cÖ_v †bB| gZzqvi P‡¶ mevB
mgvb| R‡b¥i Øviv gvbyl N„Y¨ ev c~R¨ nq bv, nq K‡g©i Øviv| eªvþY e‡j †Kv‡bv
we‡kl AwaKvify³ gvbyl gZzqva‡g© †bB| gZzqva‡g© cig cyi“lv_© †cÖg| †cÖ‡gi
ØvivB †cÖggq‡K cvIqv hvq|
8) wn›`ya‡g©i †jvK Ab¨ ag© MÖnY Ki‡Z cv‡i; wKš‘ Ab¨ a‡g©i †jvK
wn›`yag© MÖnY Ki‡Z cv‡ib bv| GUv wn›`ya‡g©i weavb| GB weavb gZzqviv gv‡bb
bv| Ab¨ a‡g©i †jvK gZzqv n‡Z cv‡ib nwiPuv` VvKz‡ii Øv`k AvÁv cvjb K‡i,
nwibvg Avkªq K‡i|
G Qvov AviI eû cv_©K¨ i‡q‡Q hv mvaviY gZzqviv cvjb K‡ib bv ev
mwVKfv‡e Rv‡bbI bv| gZzqv‡`i ˆew`K eªvþY w`‡q ag©Kvh© wb®úbœ KiviI
†Kv‡bv cÖ‡qvRb †bB| nwiPuv`cyÎ ¸i“Puv` VvKzi e‡j‡Qb, †e`wewa, †kŠPv‡kŠP,
Zš¿gš¿, ïfvïfÑ G me wKQy‡Z Zuvi wek¦vm †bB| wZwb gZzqv‡`i G me eR©b
Ki‡Z wb‡`©k w`‡q‡Qb| hvMhÁ, mbœ¨vm ev evbcÖ‡¯’i †Kv‡bv cÖ‡qvRb †bB|
eªvþY ¸i“i Kv‡Q `x¶v †bIqv ev Zx_©åg‡YiI `iKvi †bB| N‡i †_‡KB wbôvi
m‡½ Mvn©¯’¨ ag© cvj‡bi wb‡`©k w`‡q‡Qb wZwb|
cÖ t wKQy wKQy gZzqv †MuvmvB Ôgnwl©Õ ÔAvb›`Õ Ô†Mv¯^vgxÕ ÔgnvivRÕ BZ¨vw`
eªvþY¨ag©x Dcvwa MÖnY K‡i wb‡R wb‡RB ¸i“ †m‡R `x¶v w`‡”Qb| Gme wK
gZzqvag© Aby‡gv`b K‡i?
D t bv, G¸wj gZzqva‡g© m¤ú~Y©fv‡e wbwl×| huviv Gme K‡i †eovb Zuviv
nwiиi“Puv‡`i ag©Ð`k©b A_©vr gZzqvag©‡K bv ey‡S ˆew`Ka‡g©i AbymiY K‡i
Gme K‡i _v‡Kb| Zuv‡`i DwPZ gZzqva‡g©i `k©b‡K mwVK Dcjwä K‡i
Awej‡¤¦ Gme cwiZ¨vM Kiv|
cÖ t A‡b‡K gZzqvg‡Z wµqvKg© Kivi eBI wj‡L‡Qb| ¸i“c~Rv, AÄwj,
ˆb‡e`¨ BZ¨vw`i Rb¨ ms¯‹…‡Z gš¿ wj‡L‡Qb| Gme wK wVK?
D t bv, Gme KLbB wVK bq| Gme m¤ú~Y© ˆew`K wµqvK‡g©iB Abyiƒc|
gZzqva‡g© †hgb ¸i“ev‡`i †Kv‡bv ¯’vb †bB, †Zgwb ms¯‹„Z g‡š¿iI †Kv‡bv gv‡b
†bB| G mg¯— K‡i gZzqvag©Uv‡K Zuviv bZzb K‡i eªvþY¨ag©x K‡i Zz‡j‡Qb|
ïaygvÎ ˆcZvavix eªvþY eR©bB n‡q‡Q Zv‡Z| ˆew`K ms¯‹viÑ nwiPuv` VvKzi
hvi †Nvi we‡ivax wQ‡jb, Zv †_‡K †ewi‡q G‡m m¤ú~Y© gZzqvag©g‡Z wµqv Zvi
Øviv n‡”Q bv|
cÖ t gZzqvag© cÖeZ©b wK GKUv ag©wec-e bq?
D t Aek¨B| eªvþY¨ev`x fviZe‡l© gZzqvag© cÖeZ©bÑ †e`, eªvþY, hvMhÁ
we‡ivax G GK ag©v‡›`vjb ev ag©wec-e Qvov Avi wKQyB bq| RvZcvZ, ag©eY©,
m¤cÖ`vq BZ¨vw` we‡f`cš’x‡`i wei“‡× nwiPuv` VvKzi KZ©„K G GK hy× †NvlYv|
gZzqviv cÖ‡Z¨KB †mB hy‡× GKÐGKRb ˆmwbK, †h hy‡× bvix I cyi“‡liv mgvb
gh©v`vq cÖwZwôZ|
cÖ t ÔgZzqvag©Õ-Gi wbkv‡bi iO Kx?
D t wbkv‡bi iO n‡jvÑ w·KvY jvj e‡Y©i cZvKvi wZbw`‡K mv`v
cÖvš—‡iLv|
cÖ t gZzqv wbkvb Kx‡mi cÖZxK?
D t jvj A_©vr wec-e ev AMÖMwZ Ges mv`v A_©vr kvwš—i cÖZxK| g~jZ kvwš—i
Rb¨ wec-e|
cÖ t gZzqv‡`i GB wec-e Kx‡mi Rb¨?
D t mgv‡Ri A¯ú„k¨Zv, Amvg¨Zv, Kzms¯‹vi, AgvbweKZv I gvbexq
†f`v‡f` `~i K‡i mvg¨ cÖwZôvi Rb¨ wec-e|
cÖ t gZyqv‡`i e¨enƒZ wZbwU ev`¨h‡š¿i bvg Kx Kx?
D t RqW¼v ev W¼v, Kuvmi I wkOv|
cÖ t gZzqv‡`i nv‡Zi wbkvb, RqW¼v, Kuvwm I wkOvi aŸwb Kx‡mi cÖZxK
enb K‡i?
D t wec-e Ges hy×R‡qi cÖZxK nj gZzqvi nv‡Zi wbkvbÑ hv Avm‡j
weRqcZvKvI e‡U| †mB hy×R‡qi †NvlYv Z_v Db¥v`bv‡K AviI gvby‡li Kv‡Q
†cŠu‡Q w`‡q DØy× Ki‡Z aŸwbZ nq RqW¼v, Kuvmi I wkOvi aŸwb|

More Related Content

What's hot

Pottery of Dharavi
Pottery of DharaviPottery of Dharavi
Pottery of DharaviMakCrazy
 
Casa Batlló
Casa BatllóCasa Batlló
Casa Batlló2015rfit
 
Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern
Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern
Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern YuktaYogeesh1
 
Cubism, modern architecture, bauhaus
Cubism, modern architecture, bauhausCubism, modern architecture, bauhaus
Cubism, modern architecture, bauhausLauren Adams
 
Gandhi bazaar Case study
Gandhi bazaar Case studyGandhi bazaar Case study
Gandhi bazaar Case studyAdiba Nisar
 
the Italian garden
the Italian gardenthe Italian garden
the Italian gardenSumit Ranjan
 
Italian renaissance garden
Italian renaissance gardenItalian renaissance garden
Italian renaissance gardenprahlad reddy
 
Kashmiri Paper Mache
Kashmiri Paper Mache Kashmiri Paper Mache
Kashmiri Paper Mache Arish Zehra
 
Virasat e-khaalsa museum
Virasat e-khaalsa museumVirasat e-khaalsa museum
Virasat e-khaalsa museummeenalgajbhiye
 
NATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptx
NATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptxNATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptx
NATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptxDarshiThakker1
 
Métodos de representación y análisis gráfico del espacio urbano
Métodos de representación y análisis gráfico del espacio urbanoMétodos de representación y análisis gráfico del espacio urbano
Métodos de representación y análisis gráfico del espacio urbanoFelipe Lazo
 
Urban structure, scale and grain, Joe Holyoak
Urban structure, scale and grain, Joe HolyoakUrban structure, scale and grain, Joe Holyoak
Urban structure, scale and grain, Joe HolyoakDesign South East
 
Thesis Report on Integrated Industrial Park
Thesis Report on Integrated Industrial ParkThesis Report on Integrated Industrial Park
Thesis Report on Integrated Industrial ParkSohailHussain48
 

What's hot (20)

Pottery of Dharavi
Pottery of DharaviPottery of Dharavi
Pottery of Dharavi
 
Bruselas
BruselasBruselas
Bruselas
 
Casa Batlló
Casa BatllóCasa Batlló
Casa Batlló
 
Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern
Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern
Kanpur cantonment - Defence Town - Settlement Pattern
 
Smart City Bhopal
Smart City BhopalSmart City Bhopal
Smart City Bhopal
 
Cubism, modern architecture, bauhaus
Cubism, modern architecture, bauhausCubism, modern architecture, bauhaus
Cubism, modern architecture, bauhaus
 
Port city innovations
Port city innovationsPort city innovations
Port city innovations
 
Gandhi bazaar Case study
Gandhi bazaar Case studyGandhi bazaar Case study
Gandhi bazaar Case study
 
Japanese gardens
Japanese gardensJapanese gardens
Japanese gardens
 
the Italian garden
the Italian gardenthe Italian garden
the Italian garden
 
Italian renaissance garden
Italian renaissance gardenItalian renaissance garden
Italian renaissance garden
 
CASE STUDY.pdf
CASE STUDY.pdfCASE STUDY.pdf
CASE STUDY.pdf
 
Kashmiri Paper Mache
Kashmiri Paper Mache Kashmiri Paper Mache
Kashmiri Paper Mache
 
Virasat e-khaalsa museum
Virasat e-khaalsa museumVirasat e-khaalsa museum
Virasat e-khaalsa museum
 
Le corbusier
Le corbusierLe corbusier
Le corbusier
 
NATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptx
NATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptxNATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptx
NATIONAL ASSEMBLY BUILDING(Jatiyo Sangsad Bhaban) DHAKA, BANGLADESH (1).pptx
 
Métodos de representación y análisis gráfico del espacio urbano
Métodos de representación y análisis gráfico del espacio urbanoMétodos de representación y análisis gráfico del espacio urbano
Métodos de representación y análisis gráfico del espacio urbano
 
Urban structure, scale and grain, Joe Holyoak
Urban structure, scale and grain, Joe HolyoakUrban structure, scale and grain, Joe Holyoak
Urban structure, scale and grain, Joe Holyoak
 
Thesis Report on Integrated Industrial Park
Thesis Report on Integrated Industrial ParkThesis Report on Integrated Industrial Park
Thesis Report on Integrated Industrial Park
 
Daniel Libeskind
Daniel LibeskindDaniel Libeskind
Daniel Libeskind
 

Viewers also liked

Viewers also liked (9)

기업은행 (024110) 알고리즘 기업분석 보고서
기업은행 (024110) 알고리즘 기업분석 보고서기업은행 (024110) 알고리즘 기업분석 보고서
기업은행 (024110) 알고리즘 기업분석 보고서
 
Ulrik De Bie - Newtec@ Virtual Wall
Ulrik De Bie - Newtec@ Virtual WallUlrik De Bie - Newtec@ Virtual Wall
Ulrik De Bie - Newtec@ Virtual Wall
 
Nativos digitales migrantes digitales
Nativos digitales migrantes digitalesNativos digitales migrantes digitales
Nativos digitales migrantes digitales
 
신세계 (004170) 알고리즘 기업분석 보고서
신세계 (004170) 알고리즘 기업분석 보고서신세계 (004170) 알고리즘 기업분석 보고서
신세계 (004170) 알고리즘 기업분석 보고서
 
Tocadísimos
TocadísimosTocadísimos
Tocadísimos
 
Bp treatment must be more aggressive
Bp treatment must be more aggressiveBp treatment must be more aggressive
Bp treatment must be more aggressive
 
agir yuk kullanimina uygun sivi kimyasal toplama damlama sizma tavasi imalati...
agir yuk kullanimina uygun sivi kimyasal toplama damlama sizma tavasi imalati...agir yuk kullanimina uygun sivi kimyasal toplama damlama sizma tavasi imalati...
agir yuk kullanimina uygun sivi kimyasal toplama damlama sizma tavasi imalati...
 
신화실업 (001770) 알고리즘 기업분석 보고서
신화실업 (001770) 알고리즘 기업분석 보고서신화실업 (001770) 알고리즘 기업분석 보고서
신화실업 (001770) 알고리즘 기업분석 보고서
 
Fumo Fino
Fumo FinoFumo Fino
Fumo Fino
 

Recently uploaded

Seth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñ
Seth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñSeth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñ
Seth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñcarrenoelio8
 
TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...
TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...
TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...Nguyen Thanh Tu Collection
 
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...Nguyen Thanh Tu Collection
 
French Revolution (फ्रेंच राज्यक्रांती)
French Revolution  (फ्रेंच राज्यक्रांती)French Revolution  (फ्रेंच राज्यक्रांती)
French Revolution (फ्रेंच राज्यक्रांती)Shankar Aware
 
TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...
TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...
TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...Nguyen Thanh Tu Collection
 

Recently uploaded (6)

Seth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñ
Seth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñSeth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñ
Seth-Godin-–-Tribus-PDFDrive-.pdf en espaoñ
 
TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...
TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...
TUYỂN TẬP 20 ĐỀ THI KHẢO SÁT HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2020 (CÓ Đ...
 
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
 
French Revolution (फ्रेंच राज्यक्रांती)
French Revolution  (फ्रेंच राज्यक्रांती)French Revolution  (फ्रेंच राज्यक्रांती)
French Revolution (फ्रेंच राज्यक्रांती)
 
LAR MARIA MÃE DE ÁFRICA .
LAR MARIA MÃE DE ÁFRICA                 .LAR MARIA MÃE DE ÁFRICA                 .
LAR MARIA MÃE DE ÁFRICA .
 
TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...
TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...
TUYỂN TẬP 25 ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI MÔN TIẾNG ANH LỚP 6 NĂM 2023 CÓ ĐÁP ÁN (SƯU...
 

Harichand thakur (1)

  • 1. gnvgvbe nwiPuv` VvKzi (1812 Ñ 1878) cÖ t Avh©Ðc~e© fvi‡Z ag©xq I mvgvwRK Ae¯’vb Kxiƒc wQj? D t Avh©Ðc~e© fvi‡Z cÖvPxb Kvj †_‡KB GK DbœZ mf¨Zv M‡o D‡VwQj| †mB mf¨Zv wmÜzmf¨Zv bv‡g cwiwPZ| ZLbKvi †jv‡Kiv cÖK…wZ c~Rvix wQ‡jb| ZLb ¯^vfvweK wbq‡g b¨vqЉbwZKZv I mv‡g¨i wfwˇZ †h ag© M‡o I‡V, †mB ag©B wQj Avw` ÔmbvZb ag©Õ| †mB a‡g© †Kv‡bv eY©‡f` wQj bv, Rb¥MZ Kvi‡Y †KD DuPz, †KD bxPz wQ‡jb bv| †mB hy‡M A‡bK Ávbx¸Yx †jv‡Ki Rb¥ n‡qwQj| Zuv‡`i Ôey×Õ ejv nZ| ZuvivB mgv‡R kvwš—Ðk„•Ljv eRvq ivLv I gvbweK DbœwZK‡í ag©xq wbqgKvbyb wbw`©ó Ki‡Zb| cÖ t fvi‡Z Avh©ÐcÖ‡e‡ki ci ag©xq I mvgvwRK Ae¯’v‡bi Kx Kx cwieZ©b msMwVZ nq? D t Avh©iv fvi‡Z G‡m g~jwbevmx fviZxq‡`i mf¨Zv‡K aŸsm K‡i †`q| Zv‡`i m¤úwË `Lj K‡i †bq| b¨vqЈbwZKZv I mv‡g¨i wfwˇZ M‡o IVv mbvZb ag©‡K ZQbQ K‡i eªvþY¨a‡g©i m~ÎcvZ K‡i| IB mgq eªvþY¨a‡g©i ag©MÖš’ †e` iPbv Kiv nq| GBRb¨ IB ag©‡K ˆew`Kag©I e‡j| †mB a‡g© D”PÐbxP µgvbymv‡i eY©wefvM K‡i mgv‡R PZze©‡Y©i m„wó Kiv nq| eY©¸wj nj h_vµ‡g eªvþY, ¶wÎq, ˆek¨ I k~`ª| k~~`ª‡`i g‡a¨ Avevi eû RvZcv‡Zi m„wó Kiv nq| A‡bK‡K Avevi A¯ú„k¨I Kiv nq| mKj eY© I Rv‡Zi g‡a¨ Kg©wefvM K‡i wewfbœ AwaKvi wbw`©ó K‡i †`Iqv nq| k~`ª I A¯ú„k¨‡`i m¤úwË, wk¶v I Ab¨vb¨ mg¯— AwaKvi †_‡K ewÂZ Kiv nq| d‡j Zuviv AgvbweKZvi wkKvi n‡q gby‡l¨Zi Rxebhvcb Ki‡Z eva¨ nb| cÖ t †MŠZg ey‡×i R‡b¥i ci fvi‡Zi ag©xq I mvgvwRK Ae¯’vi Kx Kx cwieZ©b nq? D t †MŠZg ey‡×i ag©gZ Ô†eŠ×a¤§Õ cÖPvwiZ n‡j IB a‡g©i b¨vqЈbwZKZv, mvg¨ÐˆgÎx I ¯^vaxbZvi D`viZv †`‡L AwaKvsk fviZevmx gy» nb| fvi‡Zi wewfbœ ivResk †eŠ×a‡g© `xw¶Z n‡j AwaKvsk fviZevmx †eŠ×a‡g©i Avkªq MÖnY K‡ib| me©‡kªô fviZmgªvU A‡kvK †eŠ×ag© MÖnY K‡i IB ag© cÖPv‡i g‡bvwb‡ek K‡ib| d‡j eªvþY‡`i GK‡PwUqv ¶gZv I AwaKvi †fv‡Mi mgvwß
  • 2. N‡U Ges †`‡k Avevi b¨vqЈbwZKZv I mvgvwRK mvg¨ wd‡i Av‡m| cÖ t †eŠ×a‡g©i cZ‡bi KviY Kx? D t mgªvU A‡kv‡Ki eskai e„n`ª_‡K nZ¨v K‡i eªvþY †mbvbvqK cyl¨wgÎ gM‡ai wmsnvmb `Lj Ki‡j eûw`b gv_vbZ K‡i _vKv eªvþY¨ag© Avevi gv_vPvov w`‡q I‡V| cyl¨wgÎ ivR¨jv‡fi ci †eŠ×a‡g©i wei“‡× cÖPÊ Ges DrKU wbh©vZ‡bi Awfhvb Pvjvq| †`‡k †eŠ×ag© cvj‡bi Dci wb‡lavÁv Rvwi Kiv nq| G Rb¨ †m mg¯— †eŠ×wf¶z‡`i nZ¨v Kivi Av‡`k †`q Ges cÖwZwU †eŠ×mbœ¨vmxi gv_vi wewbg‡q GK‡kv ¯^Y©gy`ªv cyi¯‹vi †NvlYv K‡i| d‡j eû †eŠ×wf¶z gviv c‡ob Ges evwKiv †bcvj, fyUvb Ges `yM©g cvnvwo GjvKvq cvwj‡q hvb| Gfv‡eB †eŠ×a‡g©i cZb nq| cÖ t †eŠ×a‡g©i cZ‡bi ci fvi‡Zi Ae¯’v Kxiƒc nq? D t cyl¨wg‡Îi ivR¨jv‡fi ci eªvþY¨ag© AviI K‡Vvi Ae¯’vb wb‡q cybivq wd‡i Av‡m| IB mgq cyl¨wg‡Îi Av‡`‡k mygwZ fvM©e KZ…©K bZzb K‡i eªvþY¨a‡g©i msweavb KzL¨vZ ÔgbymswnZvÕ ev Ôgby¯§„wZÕ †jLv nq| PZze©Y© I RvZcvZ cÖ_v AviI K‡Vvi Ae¯’v‡b wd‡i Av‡m| cybivq gywó‡gq eªvþ‡Yiv mevi Dc‡i †_‡K mg¯— AwaKvi †fvM Ki‡Z _v‡K Ges mgv‡Ri AwaKvsk †jvK k~~`ª Ges A¯ú„k¨ n‡q AwaKvinxb Ae¯’vq `ywe©mn Rxebhvcb Ki‡Z _v‡Kb| cÖ t e½‡`‡k cÖ_g KLb eªvþY¨a‡g©i we¯—vi N‡U? D t fviZe‡l©i me©Î †eŠ×a‡g©i cZb NU‡jI GKgvÎ e¨wZµg wQj e½‡`k| cvjivRv‡`i Avgj ch©š— †mLv‡b †eŠ×a‡g©i cÖfve AUzU wQj| †Kbbv cvjivRviv wb‡RivB wQ‡jb †eŠ×ag©vej¤¦x| cvjivRv‡`i hy‡× nvwi‡q Kb©vU‡Ki eªvþY †mbivRv weRq †mb e½‡`k `Lj Ki‡j †mLv‡bI eªvþY¨a‡g©i we¯—vi ïi“ nq| wLª÷xq cÂg kZvãx‡Z eªvþY¨a‡g©i c„ô‡cvlK ¸ßeskxq mgªvU‡`i mnvqZvq evsjvq me©cÖ_g eªvþY‡`i cybe©vmb †`Iqv nq| Avh©ve‡Z©i eªvþY‡`i e½‡`‡k G‡b f‚wg w`‡q, e„wË w`‡q emv‡bv nZ, hv‡Z Zviv cvÊewR©Z e½‡`‡k ˆew`K I †cŠivwYK eªvþY¨ag© cÖwZwôZ Ki‡Z cv‡i| ax‡i ax‡i Zv‡`i †m cÖ‡Póv mdjZv jvf K‡i| ivRv weRq †m‡bi Avg‡j mgMÖ e½`‡k eªvþY¨ag© cÖwZwôZ n‡q hvq| cÖ t †Kvb a‡g©i bvg eZ©gv‡b wn›`yag© e‡j cwiwPZ? D t eªvþY¨ag© ev ˆew`Kag©B eZ©gv‡b wn›`yag© e‡j cwiwPZ| ˆew`Ka‡g©i †Kv‡bv ag©MÖ‡š’B Aek¨ Ôwn›`yÕ k‡ãi D‡j-L †bB, Zey ˆew`Ka‡g©i mg¯— †jv‡Kiv
  • 3. eZ©gv‡b wb‡R‡`i wn›`y e‡j cwiPq †`q| cÖ t Ôwn›`yÕ k‡ãi A_© Kx, KvivB ev GB bvgKiY K‡i? D t Ôwn›`yÕ kãwU G‡m‡Q cviwm wnb ev nxb (wbK…ó) kã †_‡K| kãwUi A_© nxb A_©vr bxP, civwRZ, `vm BZ¨vw`| we‡`kx MÖxK I gymjgvb kvm‡KivB fviZe‡l©i †jvK‡`i wn›`y bv‡g AwfwnZ K‡i| fviZxq kvmK‡`i civwRZ K‡i hLb G‡`k `Lj K‡i, ZLb Zviv G‡`kxq‡`i civwRZ ev nxb A‡_© wn›`y bvgKiY K‡i| †mB A‡_© mKj fviZxqivB wn›`y Ges fviZe‡l©i bvgI wn›`y¯’vb nq| cÖ t ˆew`Ka‡g©i †jv‡Kiv wb‡R‡`i eZ©gv‡b wn›`y e‡j cwiPq †`q Zvi KviY Kx? D t ˆew`Ka‡g©i †jv‡Kiv we‡`kx‡`i Øviv wn›`y bv‡g AwfwnZ n‡jI we‡`kvMZ Avh©Ðeªvþ‡Yiv wb‡R‡`i‡K cÖ_‡g wn›`y ej‡Z ivwR wQj bv| G‡`kxq ˆew`Kag©x †jvK‡`i wn›`y e‡j †g‡b wb‡q wb‡R‡`i‡K Zviv Avh©ÐeªvþY e‡j cwiPq w`Z| GgbwK mgªvU Ji½‡R‡ei cÖPwjZ wn›`y‡`i Rb¨ †`q wRwRqv KiI Zviv w`Z bv| wKš‘ cieZ©xKv‡j Avh©Ðeªvþ‡Yiv msL¨vjNy n‡q hvevi f‡q Ab¨vb¨ wn›`y‡`i m‡½ ZvivI wb‡R‡`i‡K wn›`y e‡j cwiPq w`‡Z ïi“ K‡i| cÖ t wn›`yiv wb‡R‡`i‡K mbvZb a‡g©i †jvK e‡j cwiPq †`q| wn›`yag©‡K wK mbvZbag© ejv hyw³hy³? D t bv, wn›`yag©‡K mbvZbag© ejv hyw³hy³ bq, †Kbbv mbvZba‡g©i g~jbxwZ mvg¨, b¨vqЈbwZKZv I åvZ…‡Z¡i Av`k© ˆew`K A_©vr wn›`yag© †_‡K wemR©b †`Iqv n‡q‡Q| cÖ t e½‡`‡ki bgtRvwZi ag©xq I mvgvwRK Ae¯’v m¤ú‡K© Kx Rvbv hvq? D t e½‡`‡ki bgtRvwZi †jv‡Kiv †eŠ×ag©vej¤¦x wQ‡jb| Zuviv †kŠh©ex‡h© AZ¨š— D”P¯’v‡b wQ‡jb| Zuviv ivRKv‡©h, †mbvevwnbx BZ¨vw`i exiZ¡c~Y© c‡` AwawôZ wQ‡jb| †eŠ×ag©vej¤¦ex cvjivRviI bgtRvwZi †jvK wQ‡jb| cÖ t bgtRvwZi AatcZb KLb ïi“ nq? D t cvjivRv‡`i ivR¨Pz¨Z nIqv I KÆi eªvþY¨ev`x kvmK weRq †m‡bi ivR‡Z¡B bgtRvwZi AatcZb ïi“ nq Ges ej-vj †m‡bi Avg‡j Zv P‚ovš— ch©vq †cŠuQvq| †mbivRvivB ivóªxq kw³i e‡j hyM hyM a‡i M‡o IVv †eŠ×ag© I ms¯‹„wZ‡K e½‡`k †_‡K AZ¨š— wbôyiZvi mv‡_ gy‡Q w`‡qwQj| ej-vj †mb †NvlYv K‡iwQj evsjvi mg¯— †eŠ×iv nq eªvþY¨ag© MÖnY Ki‡e, bq‡Zv g„Zz¨‡KB eiY Ki‡e| hviv †eŠ×ag© Z¨vM K‡i eªvþY¨a‡g©i Avkªq wb‡qwQj, Zviv k~`ªe‡Y©
  • 4. VuvB †c‡qwQj| cieZ©xKv‡j Zviv ivReskx, gvwnl¨, †cŠÊª BZ¨vw` bv‡g wPwýZ nq| wKš‘ bgtRvwZi †jv‡Kiv eªvþY¨ag© MÖnY Ki‡Z ivwR bv n‡q ivRkw³i f‡q cvwj‡q b`xbvjv, Lvjwej, RjÐR½jc~Y© `yM©g A‡j Avkªq †bb| eZ©gvb Kv‡ji h‡kvni, Lyjbv, ewikvj, dwi`cyi, XvKv, gqgbwmsn BZ¨vw` †Rjv IB A‡ji Aš—f©y³| bZzb cybe©wmZ eªvþ‡Yiv Av‡MB Zuv‡`i ˆew`wKKiY Ki‡Z bv †c‡i PÊvj Mvwj w`‡q A¯ú„k¨ K‡i †i‡LwQj| ivRv ej-vj †mb Zv‡`i PÊvj bvgKiY cvKvcvwK K‡i wPi¯’vqx fv‡e A¯ú„k¨ K‡i ivLvi e‡›`ve¯— K‡i| cÖ t PÊvj bvgKi‡Yi ci bgtRvwZi Kx `yie¯’v nq? D t PÊvj bvgKi‡Yi d‡j bgtRvwZi †jv‡Kiv me RvwZi †jv‡Ki Kv‡Q A¯ú„k¨ I N„wYZ n‡q c‡ob| Zuviv wk¶v I ag©xq AwaKvimn mg¯— gvbweK AwaKvi †_‡K ewÂZ n‡q ag©nxb n‡q c‡ob| eûw`b ch©š— ag©xq AvPvi cvjb bv Kivi d‡j Zuviv †eŠ×ag©‡K fy‡j hvb Ges ax‡i ax‡i wb‡R‡`i wn›`y fve‡Z ïi“ K‡ib| cieZ©xKv‡j eªvþY‡`i cÖ‡ivPbvq Av‡¯— Av‡¯— K‡qK cyi“l c‡i Zuviv wn›`y‡`i AbymiY K‡i c~Rvcve©Y, kªv×wµqv BZ¨vw` ˆew`K wµqvq Ask wb‡Z ïi“ Ki‡jI Zuv‡`i wbR¯^ AvPvi Abyôvb¸wj wKQy wKQy †_‡KB wM‡qwQj| GB Rb¨ Ab¨vb¨ wn›`ym¤cÖ`v‡qi m‡½ Zuv‡`i A‡bK AvPvi Abyôv‡b Awgj †`Lv hvq| cÖ t Ebwesk kZvãxi cÖvi‡¤¢ e½‡`‡ki MÖvg¨ Rxe‡b ag©xq Ges mvgvwRK Z_v A_©‡bwZK Ae¯’v Kxiƒc wQj? D t Ebwesk kZvãxi cÖ_g w`‡K ˆew`Kag© Abymvix wbæe‡Y©i, we‡kl K‡i bgtRvwZi †jvK‡`i Ae¯’v AZ¨š— †kvPbxq wQj| †MvôxMZ RbmsL¨vi wbwi‡L ZuvivB me©vwaK msL¨vq wQ‡jb| D”PeY©xq‡`i Øviv wewfbœfv‡e †kvwlZ n‡q Zviv gvbyl n‡qI gby‡l¨Zi fv‡e Rxebhvcb KiwQ‡jb| wk¶vi AwaKvi bv _vKvq Zuviv Awk¶vi AÜKv‡i Wz‡e wQ‡jb| e¨emvevwYR¨ I m¤úwËi ¯^íZvi Kvi‡Y Zuv‡`i A_©‰bwZK Ae¯’v LyeB Lvivc wQj| bvbv Kzms¯‹v‡i Av”Qbœ †_‡K wPwKrmvi Afv‡e Zuv‡`i Rxeb `ywe©mn n‡q D‡VwQj| ag©xq AwaKvi †_‡K ewÂZ n‡q Zuviv mgv‡R gh©v`vnxb n‡q cwZZ †kªwY wnmv‡e emevm KiwQ‡jb| G Qvov wbæe‡Y©i Ab¨vb¨ gvby‡liv, †hgbÑ †Zwj, gvwj, Kvgvi, Kzgvi, †R‡j, Kvcvwj BZ¨vw` m¤úª`v‡qi gvbyl‡`i A_©‰bwZK Ae¯’v I mvgvwRK gh©v`vI we‡kl fv‡jv wQj bv| Z`ycwi cÖRv‡`i Dci Rwg`vi‡`i AZ¨vPvi wQj AZ¨š— wbg©g| cÖ t cwZZ Kv‡`i ejv nq? D t †eŠ×a‡g©i cZ‡bi ci eªvþY¨a‡g©i (wn›`ya‡g©i) DÌv‡bi d‡j mgv‡R
  • 5. eY©‡f` I ¯ú„k¨ÐA¯ú„k¨ †f`v‡f‡`i K‡VviZv AZ¨š— e„w× Kiv nq| Zv‡Z huviv wQ‡jb cÖej cÖZvckvjx †eŠ×a‡g©i aviK evnK Z_v ivR¶gZvi AwaKvix, huviv eªvþY¨ag© †g‡b wb‡Z A¯^xKvi K‡ib, Zuv‡`i ag©xq AwaKvi †K‡o wb‡q ag©nxb Kiv nq| GB ag©nxb gvbyl‡`i cwZZ e‡j| cÖ t nwiPuv` VvKzi †Kv_vq K‡e Rb¥MÖnY K‡ib? D t c~e©e‡½i dwi`cyi †Rjvi †MvcvjMÄ gnKzgvi mdjvWvOv MÖv‡g 1812 wLª÷v‡ãi 11 B gvP© eyaevi (evsjv 1218) gnvgvbe nwiPuv` VvKzi bgtRvwZi N‡i GK K…lK cwiev‡i Rb¥MÖnY K‡ib| cÖ t †mB mgq bgtRvwZi †jvK‡`i Kx ejv nZ? D t †mB mgq bgtRvwZi †jvK‡`i PÊvj ejv nZ| wn›`y‡`i Kv‡Q Zuviv A¯ú„k¨ wQ‡jb| cÖ t Kviv Zuv‡`i PÊvj AvL¨v w`‡qwQj? D t eªvþY cy‡ivwnZ I kvmKeM© D‡Ïk¨g~~jKfv‡e lohš¿ K‡i GB RvwZi †jvK‡`i PÊvj AvL¨v w`‡q A¯ú„k¨ K‡i iv‡L| cÖK…Zc‡¶ eªvþY¨a‡g©i PÊvj RvwZi m‡½ bgtRvwZi †Kv‡bv m¤úK© †bB| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii wcZvgvZvi bvgKx? D t nwiPuv` VvKz‡ii wcZvi bvg h‡kvgš— VvKzi I gvZvi bvg Abœc~Y©v| cÖ t Zuvi evj¨Kv‡ji bvg Kx wQj? D t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨Kv‡ji bvg wQj nwi`vm| wKš‘ nwiPuv` wb‡R KviI `vmZ¡ ¯^xKvi Ki‡Z ivwR wQ‡jb bv, ZvB Ônwi`vmÕ-Gi cwie‡Z© wb‡R‡K ÔnwiPuv`Õ bv‡g cwiPq w`‡Z cQ›` Ki‡Zb| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii Rxeb‡K †K›`ª K‡i †h MÖš’ †jLv nq Zvi bvg Kx? D t kªxkªxnwijxjvg„Z| cÖ t IB MÖš’ †K wj‡LwQ‡jb? D t IB MÖš’ wj‡LwQ‡jbÑ ÔZviKP›`ª miKvi|Õ cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i bvgKiY †K K‡iwQ‡jb? D t VvKz‡ii RxebxMÖ‡š’i cÖ_‡g bvg wQj ÔkªxnwiPwiÎ myavÕ| Ôkªxkªxnwijxjvg„ZÕ GB bvgKiYwU K‡iwQ‡jb kwkf‚lY VvKzi| cÖ t Kwe ZviKP›`ª miKvi Kvi Aby‡iv‡a nwiPuv` VvKz‡ii RxebxMÖš’ wjL‡Z m¤§Z n‡qwQ‡jb? D t `ki_ I g„Zz¨Ä‡qi Aby‡iv‡a m¤§Z n‡qwQ‡jb| cÖ t ZviKP›`ª miKv‡ii †jLv cÖ_g cvÊywjwc †`‡L nwiPuv` VvKzi Kx
  • 6. K‡iwQ‡jb Ges †Kb K‡iwQ‡jb? D t cÖ_‡g GB cvÊywjwc †`‡L VvKzi µz× nb Ges cvÊywjwc Quy‡o †d‡j †`b| g~j KviY tÑ 1) ˆew`KZvcyó GB †jLv VvKzi MÖnY Ki‡Z Pvbwb| 2) RxweZKv‡j †Kv‡bv e¨w³i RxebxMÖš’ †jLv DwPZ bq| D³ KviY¸wji Rb¨ VvKzi cvÊywjwc Quy‡o †d‡jwQ‡jb| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii RxeÏkvq wK MÖš’wU Qvcv n‡qwQj? D t bv, nwiPuv` VvKz‡ii g„Zz¨i c‡i ¸i“Puv` VvKz‡ii RxeÏkvq MÖš’wU Qvcv n‡qwQj| cÖ t ZviKP›`ª miKvi cÖYxZ kªxkªxnwijxjvg„‡Zi g~j cvÊywjwc wK Qvcv‡bv m¤¢e n‡qwQj? †Kb Qvcv‡bv m¤¢e nqwb? D t g~j cvÊywjwc Qvcv‡bv m¤¢e nqwb| KviY, ZrKvjxb ew¼gP›`ª P‡Ævcva¨v‡qi fvlvmßmZx mwgwZ QvocÎ †`qwb| G QvovI cÖKvkKiv AwaKvskB wQj Z_vKw_Z D”Pe‡Y©i gvbyl| wKš‘ Ôkªxkªxnwijxjvg„ZÕ MÖš’ wQj D”Pe‡Y©i gvbyl‡`i AZ¨vPviÐwbcxo‡bi BwZnvm, wbæe‡Y©i gvbyl‡`i msMÖvg I AwaKv‡ii msMÖvgx `wjj| †mB Rb¨ GB MÖš’wU Qvcv‡bv m¤¢e nqwb| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’ ZviKP›`ª miKvi iwPZ g~j cvÊywjwci m¤ú~Y© Ask wK Avgiv cvB? D t bv| Kwe iwPZ cvÊywjwci m¤ú~Y© Ask cvIqv hvq bv| wKQz †e`Ðwe‡ivax K_v †jLv wQj, Zv eR©b I wKQz Ask ms‡hvRb K‡i cÖKvk Kiv nq| cÖ t wKQz Ask eR©b I wKQz Ask ms‡hvRb Kivi KvR †K K‡iwQ‡jb? D t GB KvR K‡iwQ‡jb kªxnwiei miKvi| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU cÖKv‡ki Rb¨ †K A_© w`‡q mvnvh¨ K‡iwQ‡jb? D t A_© w`‡q mvnvh¨ K‡iwQ‡jb kªx‡Mvcvj nvIjv`vi| wZwb †Mvcvj mvay bv‡g cwiwPZ wQ‡jb| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU Qvcv‡bv nq Kvi wb‡`©‡k I Kvi †cÖiYvq? D t GB MÖš’wU Qvcv‡bvi wb‡`©k †`b ¸i“Puv` VvKzi Ges Qvcv‡bvi Aby‡cÖiYv †c‡qwQ‡jb cyÎ kwkf‚l‡Yi KvQ †_‡K| cÖ t MÖš’wUi cÖ_g cÖKvkK †K wQ‡jb? D t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i cÖ_g cÖKvkK wQ‡jb kªxnwiei miKvi| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i g~j¨ cÖ_g cÖKvkKv‡j KZ wQj? D t `yB UvKv| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU cÖ_g †Kvb QvcvLvbv †_‡K cÖKvwkZ nq?
  • 7. D t KjKvZvi wQ`vg gyw` †j‡bi Ôkv¯¿ÐcÖPvi †cÖmÕ †_‡K cÖKvwkZ nq| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’ cÖKvkKv‡j c„ôvmsL¨v KZ wQj? D t cÖKvkKv‡j c„ôvmsL¨v wQj 249| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’wU cÖ_g KZ mv‡j cÖKvwkZ nq? D t cÖ_g cÖKvwkZ nq 1916 Lªxóv‡ã| cÖ t kªxkªxnwijxjvg„Z MÖš’ Qvc‡Z ivwR bv n‡j Kx Kx c`‡¶c MÖnY Kiv n‡qwQj? D t MÖš’wU †_‡K cÖ_g Ae¯’vq †e`we‡ivax wKQz K_v‡K ev` w`‡Z n‡qwQj Ges wKQz ms‡hvRbI Ki‡Z n‡qwQj| Kzwo UvKv Nyl w`‡q MÖš’wU Qvcv‡Z n‡qwQj| (ZrKvjxb Kzwo UvKv eZ©gvb evRvi g~‡j¨ cÖvq `k nvRvi UvKvi mgvb)| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“‡liv ˆgw_wj eªvþY wQ‡jb e‡j A‡b‡K D‡j-L K‡ibÑ G K_vi mZ¨Zv Av‡Q wK? D t bv, G K_vi wKQzgvÎ mZ¨Zv †bB| A‡b‡K nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l ivg`vm‡K ˆgw_wj eªvþY e‡j D‡j-L K‡ib, Avevi †KD †KD Zuv‡K eªþPvix e‡jI †j‡Lb| wZwb bvwK kw³ mvaKI wQ‡jb| wKš‘ G K_vi †Kv‡bv cÖgvY cvIqv hvq bv| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l ivg`vm ˆgw_wj eªvþY †_‡K Kx K‡i bgtRvwZi †jvK n‡jb, G cÖm‡½ cÖPwjZ MíwU Kx? D t ivg`vm bgtRvwZi †jvK‡`i m‡½ †gjv‡gkv Ki‡Zb Zvi Rb¨ bvwK eªvþ‡Yiv Zuv‡K mgvRPz¨Z Z_v RvwZPz¨Z K‡i| d‡j Zuvi cyÎ P›`ª‡gvn‡bi Rb¨ †Kv‡bv eªvþY cvÎx bv †c‡q Zv‡K bgtRvwZi †g‡qi mv‡_ we‡q †`b| Gi d‡jB bvwK Zuviv bgtRvwZi Aš—f©y³ n‡q hvb| cÖ t wn›`yag© Abymv‡i †Kv‡bv eªvþY cvÎ Ab¨ †Kv‡bv wbæe‡Y©i †g‡q‡K we‡q Ki‡j wK Zvi RvwZPz¨Z nevi weavb Av‡Q? D t bv, wn›`y kv¯¿vbymv‡i eªvþY †h †Kv‡bv e‡Y©i †g‡q we‡q Ki‡Z cv‡i, Zv‡Z Zvi wKsev fwel¨r eskai‡`i RvwZPy¨Z nIqvi †Kv‡bv KviY †bB| cÖ t cÖPwjZ GB MíwU cÖ_g †Kv_vq cvIqv hvq? D t nwiPuv` VvKz‡ii RxebPwiZ welqK Òkªxkªxnwijxjvg„ZÓ MÖ‡š’i cieZ©x ms¯‹iY¸wj‡Z ivg`vm ˆgw_wj eªvþY wQ‡jb e‡j MíwU †jLv n‡q‡Q| cÖ t MíwU †h mZ¨ bq Kx K‡i Zv †evSv hvq? D t ZviKP›`ª miKvi iwPZ IB MÖ‡š’i Avw` ms¯‹i‡Y †Kv_vI G K_v †jLv
  • 8. wQj bv †h, ivg`vm ˆgw_wj eªvþY wQ‡jb| hw` G K_v mwZ¨ nZ Zvn‡j nwiPuv` VvKz‡ii GKvš— mvwbœ‡a¨ Avmv Kwe ZviKP›`ª miKvi Zv wbðqB D‡j-L Ki‡Zb| kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’ ÒgnvcÖfyi c~e©cyi“lM‡Yi weeiYÓ-G ivg`vm‡K †Kv_vI wgw_jvi eªvþY wKsev Zuvi cy‡Îi bgtk~‡`ªi †g‡qi m‡½ we‡q †`Iqvi NUbvi †Kv‡bv D‡j-LB †bB| hv Av‡Q Zv njÑ Òbvg wQj ivg`vm ivp‡`‡k wQj evm Zx_©hvÎv Kwi eûw`b| ¯¿x cyi“l `yBR‡b ‡k‡l hvb e„›`ve‡b K…ò‡cÖ‡g n‡q D`vmxb Ó Zuviv wewfbœ Zx_©‡¶Î Ny‡i †k‡l K…òf³‡`i m‡½ j²xcvkv MÖv‡g emevm Ki‡Z ïi“ K‡ib| Zuv‡`i cyÎ P›`ª‡gvnb, Zuvi cyÎ ïK‡`e, Zuvi cyÎ Kvwj`vm BZ¨vw`Ñ Gfv‡eB cwiPq w`‡q‡Qb| Zuv‡`i eªvþYZ¡ wb‡q ev bgtRvwZi †Kv‡bv †g‡qi m‡½ we‡q nevi K_vI ZviKP›`ª miKvi †j‡Lbwb| G K_v mwZ¨ n‡j wbðqB wZwb Zv D‡j-L Ki‡Zb| cÖ t Zvn‡j G MíwU cieZ©x ms¯‹i‡Y Kxfv‡e IB MÖ‡š’i Aš—©fy³ n‡qwQj? D t Kxfv‡e Kvi Øviv Aš—f©y³ n‡qwQj Zv mwVKfv‡e Rvbv hvq bv| Z‡e Abygvb Kiv hvq †h, †K ev Kviv nxb¤§b¨Zv‡ev‡a nwiPuv` VvKzi Ges Zuvi eskai‡`i wn›`ya‡g©i D”Pe‡Y© A_©vr Rv‡Z DVvevi Rb¨ GB lohš¿ K‡i‡Qb! kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i cieZ©x ms¯‹iY¸wj‡Z c~e©cyi“lM‡Yi weei‡Y cÖw¶ß K‡i †mB MíwU cqvi Q‡›` †jLvI n‡q‡Q! cÖ t GLbI wK IB MíwU kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’i g‡a¨ Av‡Q? D t bv, eZ©gv‡b IB cÖw¶ß AskwU Avi †bB| G e¨vcv‡i we`» gZzqv‡`i KvQ †_‡K weiƒc mgv‡jvPbv nIqvq evsjv‡`‡ki IovKvw›` †_‡K cÖKvwkZ cieZ©x ms¯‹iY¸wj‡Z Avevi Zv eR©bI Kiv n‡q‡Q| ZeyI MÖ‡š’i cÖvi‡¤¢ VvKzi eskZvwjKvq eÜbxi g‡a¨ ivg`vm‡K ˆgw_wj eªvþY Ges P›`ª‡gvn‡bi ¯¿xi bv‡gi cv‡k eÜbxi g‡a¨ Ôbgtk~‡`ªi Kb¨vÕ e‡j †jLv Ae¨vnZ i‡q‡Q| cÖ t gZzqv f³MY IB †jLv †`‡L wK weåvš— n‡”Qb bv? D t Aek¨B gZzqv f³MY IB †jLv †`‡L weåvš— n‡”Qb| ïay ZvB bq, A‡bK gZzqvf³ †jLK GLbI ivg`vm‡K ˆgw_wj eªvþY e‡j Zuv‡`i †jLwb Pvwj‡q hv‡”Qb! AmZ¨‡K mZ¨ K‡i Zzj‡Z Zuv‡`i Kx gwiqv cÖ‡Póv! cÖ t GB AmZ¨ †jLv wK eÜ nIqv DwPZ bq? D t Aek¨B GB AmZ¨ †jLv Awej‡¤^ eÜ K‡i mZ¨ D˜NvUb nIqv
  • 9. `iKvi| mvgvb¨ wZb-mv‡o wZbkÕ eQ‡ii Av‡Mi NUbv‡KB weK…Z K‡i hw` Gfv‡e cwi‡ekb Kiv nq Zvn‡j Abygvb Kiv hvq eªvþY¨ev`x †jL‡Kiv bgtRvwZi cÖvPxb BwZnvm‡K KZLvwb weK…Z K‡i †i‡L‡Q! cÖ t Zvn‡j Avmj mZ¨ Kx n‡Z cv‡i? D t Avmj mZ¨ GUv nIqvB ¯^vfvweK †h, ivg`vm ivp‡`‡k (eZ©gvb ûMwj, ea©gvb, exif~g I nvIov †Rjv) evm Ki‡Zb| wZwb cÖ_‡g kw³mvaK wQ‡jb e‡jI kªxkªxnwijxjvg„‡Z †`Lv hvq bv, Zuv‡K K…òg‡š¿ `xw¶Z ˆeòe e‡jB eY©bv Kiv n‡q‡Q| bvbv Zx_©¯’vb Ny‡i Ae‡k‡l wZwb h‡kvi †Rjvi j²xcvkv MÖv‡g G‡m emevm ïi“ K‡ib| wbðqB †mLv‡b Zuvi wecyj msL¨vq ¯^RvZxq‡`i A_©vr bgtRvwZi †jvK‡`i evm wQj e‡jB †mLv‡b emevm Ki‡Z gbw¯’i K‡i _vK‡eb| A_©vr ivg`vm cÖK…Zc‡¶B bgtRvwZi †jvK wQ‡jb| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l‡`i c`we Kx wQj? D t nwiPuv` VvKz‡ii c~e©cyi“l‡`i c`we wQj wek¦vm| cÖ t Kx K‡i Zuviv VvKzi Dcvwa (c`we) †c‡jb? D t h‡kvgš— VvKz‡iiv K‡qK cyi“l a‡i wbZ¨ mvay‡mev, VvKzivwj wµqv, ˆeòea‡g©i AvPviÐAvPiY cvjb Ki‡Zb| GB Kvi‡YB Guiv ˆeivMx ev VvKzi Dcvwa †c‡q hvb| GgbwK wbwaiv‡gi cyÎ †jvPbivg A‡kl ¸‡Yi Rb¨ VvKzi †gvPvB bv‡g L¨vZ n‡q c‡ob| Gici †_‡K h‡kvgš— Ges Zuvi cy·`i VvKzi bv‡gB mK‡j wPb‡Zb| A_©vr Kvh©vewj I AvPviÐAvPi‡Yi Rb¨ VvKzi Dcvwa jvf I c‡i GB DcvwaB c`we wnmv‡e M„nxZ n‡Z jvMj| Aek¨ A‡b‡K h‡kvgš— VvKzi‡K h‡kvgš— ˆeivMx bv‡gI wPb‡Zb| cÖ t wKš‘ VvKzieskRvZ cÖg_iÄb VvKzi (wc.Avi. VvKzi) †Zv Ab¨ K_v wj‡L‡Qb| wZwb wj‡L‡Qb, Ò.... e½‡`‡k eªvþY‡K VvKzi ejv nBqv _v‡K| eªvþY ivg`vm wgkª‡KI Zvnvi AbyPi I wkl¨MY VvKzi ewj‡Zb| †mB nB‡Z GB es‡ki Dcvwa ÒVvKziÕÕ ewjqv cÖPwjZ nBqv Avwm‡Z‡Q Ges eskaiMY m‡MŠi‡e VvKzi AvL¨v enb Kwiqv Pwjqv‡Q|ÕÕ D t G m¤ú‡K© cÖK…Z Z_¨ Av‡MB ejv n‡q‡Q| cÖ t nwiPuv` VvKz‡iiv Kq fvB, Zuv‡`i bvg Kx Kx? D t nwiPuv` VvKz‡iiv wQ‡jb cuvP fvB| Zuv‡`i bvg wQjÑ 1) K…ò`vm, 2) nwiPuv`, 3) ˆeòe`vm, 4) †MŠix`vm Ges 5) ¯^iƒc`vm| (nwiPuv` VvKzi wQ‡jb h‡kvg‡š—i wØZxq mš—vb|) cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨bvg Kx wQj?
  • 10. D t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨bvg wQj Ônwi`vmÕ| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨m½x‡`i bvg Kx Kx? D t nwiPuv` VvKz‡ii evj¨m½x‡`i bvg njÑ 1) eªR 2) bvUz I 3) wek¦bv_| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii ¯¿xi bvg Kx? D t nwiPuv` VvKz‡ii ¯¿xi bvg wQj kvwš—evjv, hv‡K Avgiv kvwš—gvZv bv‡g Rvwb| cÖ t kvwš—evjvi wcZvi bvg Kx? Zuvi wcÎvjq †Kv_vq wQj? D t kvwš—evjvi wcZvi bvg wQj Ô†jvPb cÖvgvwYKÕ| wcÎvjq wQj dwi`cyi †Rjvi (eZ©gvb evsjv‡`‡k) ÔwRKvevwoÕ MÖv‡g| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii mgmvgwqK `yÕRb Rwg`v‡ii bvg Kx Kx? D t nwiPuv` VvKz‡ii mgmvgwqK `yÕRb Rwg`vi n‡jbÑ 1) m~h©gwY gRyg`vi Ges 2) cve©ZxPiY gRyg`vi| cÖ t nwiPuv` VvKzi †Kb mdjvWvOvi evwo Z¨vM Ki‡jb? D t Rwg`vi m~h©gwY gRyg`vi wg_¨v gvgjvq wWwµ Rvwi K‡i VvKzi‡`i evwo wb‡Ri bv‡g wb‡q wb‡qwQ‡jb| GB NUbvi ci nwiPuv` VvKzi mdjvWvOvi evwo Z¨vM K‡ib| cÖ t nwiPuv` VvKzi mdjvWvOv Z¨vM K‡i †Kv_vq wM‡qwQ‡jb? D t nwiPuv` VvKzi mdjvWvOv Z¨vM K‡i dwi`cyi †RjviB ivgw`qvq †mb evwo‡Z Avkªq wb‡qwQ‡jb| cÖ t c‡i nwiPuv` VvKzi ivgw`qv †Q‡o †Kv_vq wQ‡jb? D t c‡i nwiPuv` VvKzi ivgw`qv †Q‡o cvk¦©eZ©x MÖvg IovKvw›`‡Z kªxfRivg †PŠayixi evwo‡Z Avkªq wb‡qwQ‡jb| cÖ t IovKvw›`i cvk¦©eZ©x cuvPwU MÖv‡gi bvg Kx Kx? D t IovKvw›`av‡gi cvk¦©eZ©x cuvPwU MÖvg njÑ 1) N„ZKvw›`, 2) gvQKvw›`, 3) ivgw`qv, 4) mdjvWvOv Ges 5) Av‡ovKvw›`| D³ MÖvg¸wj‡ZI nwiPuv` VvKzi I gZzqva‡g©i cÖvej¨ j¶Yxq| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii we`¨vwk¶v m¤¦‡Ü Kx Rvbv hvq? D t nwiPuv` VvKzi cÖ_vMZ we`¨vwk¶vi †Kv‡bv my‡hvM cvbwb| ZLbKvi w`‡b PÊvj bgtRvwZ A¯ú„k¨ e‡j we`¨vwk¶vi †Kv‡bv AwaKvi wQj bv| ZvB wZwb †jLvcov wkL‡Z cv‡ibwb| myZivs cuyw_MZ we`¨vI Zuvi wQj bv| cÖ t Zuvi eyw×gËv Kxiƒc cwiPq cvIqv hvq? D t †jLvcov bv Rvb‡jI wZwb wQ‡jb cÖLi eyw×gËv AZ¨š— †gavm¤úbœ
  • 11. Ávbxe¨w³| †Q‡j‡ejv‡ZB Zuvi eyw×gËvi cwiPq eÜz‡`i Kv‡Q cÖKU n‡q I‡V| eÜz Ges mv_xiv mK‡j ZvB Zuv‡K wN‡i _vK‡Zb| mK‡ji me mgm¨vi gyw³`vZv wQ‡jb wZwb| cÖ_vMZ wk¶vq wkw¶Z bv n‡qI cÖLi eyw×gËvi †Rv‡i weÁvb I hyw³wbf©i †eŠw×K`k©b Dcjwä K‡iwQ‡jb wZwb| Kg©Rxe‡b Zuvi GB Ávb I eyw×gËvi gva¨‡g wcwQ‡q ivLv Rb‡Mvôx A_©vr cwZZ gvbyl‡`i gyw³`~Z wnmv‡e wZwb Avwef©~Z n‡qwQ‡jb| cÖ t nwiPuv` VvKz‡ii mgq MÖv‡gi wPwKrmv e¨e¯’v Kxiƒc wQj? D t ZLbKvi w`‡b GLbKvi g‡Zv wPwKrmv e¨e¯’vi we‡kl †Kv‡bv my‡hvM wQj bv, GZ DbœwZI wQj bv| MÖvgv‡ji Ae¯’v wQj LyeB Ki“Y| MÖvgv‡j †Kv‡bv Wv³viB wQj bv, we‡kl K‡i cwZZ Rb‡Mvôx Aay¨wlZ MÖvg¸wj‡Z| ISv‡`i SuvodzuK, KePÐZvweR aviY Avi Ck¦‡ii Dci wbf©iB wQj Zv‡`i GKgvÎ wPwKrmv| cÖ t nwiPuv` VvKzi MÖvg¨ gvbyl‡`i wPwKrmvi e¨vcv‡i †Kvb f‚wgKv cvjb K‡ib? D t nwiPuv` VvKzi wbR¯^ eyw×gËvi e‡j MÖvg¨ gvbyl‡`i cÖvK…wZK wPwKrmvi wPwKrm‡Ki f‚wgKv MÖnY K‡ib| cÖ t wZwb Kx ai‡bi wPwKrmv Ki‡Zb? D t †ivMgyw³i Rb¨ wZwb †h †iv‡Mi hv‡Z e„„w× nq ZvB Lvevi civgk© w`‡Zb| R¦i n‡j cvš—vfv‡Z †ZuZzj †Mvjv w`‡Zb; †e`bv, ARxY©, ewg wKsev Ag-wc‡Ë wcZ‡ji _vjvq †ZuZzj †Mvjv †L‡Z ej‡Zb, ¸wUKv‡iv‡M Mv‡q †Mvei Ges †Mvg~Î, g~ÎK…”Q‡Z AwaK Rj ev Wv‡ei Rj wKsev mieZ cvb, Avgvk‡q cvb I Zzjmx wkKo †meb, wbtmš—v‡bi mš—vbcÖvw߇Z gvwmK PjvKvjxb fv`v‡ji AuvwU †meb, Pg©‡iv‡M njy`ÐwbgcvZv evUv, Giƒc wewfbœ e‡bŠlwai e¨env‡ii wb`vb w`‡Zb| cÖ t GB wPwKrmvi djvdj Kxiƒc wQj? D t GB wPwKrmvq AwaKvsk †ivMB wbivgq nZ| cÖ t Gi d‡j MÖvg¨ gvbyl‡`i g‡b Kxiƒc cÖwZwµqv nq? D t Gi d‡j MÖvg¨ gvbyl‡`i Kv‡Q wZwb ÎvYKZ©vi Avm‡b cÖwZwôZ n‡q hvb| ZLbKvi ˆew`K a‡g© cÖfvevwb¦Z MÖvgv‡ji gvby‡li Kv‡Q wZwb Ck¦‡ii AeZvi iƒ‡c cwiMwYZ nb| cÖ t wPwKrm‡Ki f‚wgKv Qvov Avi †Kvb †Kvb mvgvwRK Kv‡R wZwb RwoZ nb?
  • 12. D t g~jZ wcwQ‡q cov mgv‡Ri gvby‡li Rb¨ wZwb mKj iKg mvgvwRK Kv‡R AMÖYx f‚wgKv MÖnY K‡ib| K…lK‡`i cÖwZ bxjKi mv‡ne‡`i AZ¨vPv‡ii cÖwZev‡` K…lK‡`i wb‡q wZwb †MvcvjMÄ gnKzgvi †Rvbvmyi bxjKzwV Awfhv‡bi †bZ…Z¡ †`b| IB Awfhv‡b †mLvbKvi bxjKzwV aŸsm K‡i b„ksm AZ¨vPvix bxjKi mv‡ne‡K cywo‡q gviv nq| cÖ t msmvi cÖwZcvj‡bi Rb¨ wZwb Kx Kx KvR K‡iwQ‡jb? D t msmvi cÖwZcvj‡bi Rb¨ wZwb wewfbœ mg‡q wewfbœ Kv‡R wb‡qvwRZ nb| GK mgq wZwb †Z‡ji e¨emv K‡ib| wewfbœ gyw``ªe¨ wb‡q GK mg‡q MÖv‡g MÖv‡g †dwi K‡iI †ewo‡‡Qb| e¨emve„wËi cÖmvi I weÁvb m¤§Z c×wZ‡Z Abvev`x Rwg Pvl K‡i Pv‡li DbœwZ NUvb| GB mg¯— KvR K‡i wZwb mKj wcwQ‡q cov gvbyl‡`i‡K msmvi cÖwZcvjb I Rxe‡b DbœwZ Kivi mwVK w`kv †`Lvb| cÖ t Amv‡g¨i ag© wn›`ya‡g©i wei“‡× wZwb wK jovB K‡iwQ‡jb? D t nu¨v, AjxK Kíbv I wg_¨v †f`v‡f` m„wóKvix wn›`ya‡g©i wei“‡×B wQj Zuvi cÖavb jovB| hyw³ev`‡K cÖwZôv Ki‡Z ag© I ag©MÖ‡š’i wei“‡× jovB| †e`, cyivY, gbymswnZvi ¯^v_©v‡b¦lx AvBb‡K Quy‡o †d‡j w`‡q wZwb ej‡jb, ÒKzKz‡ii Dw”Qó cÖmv` †c‡jI †L‡Z ivwR AvwQ, Z_vwc †e`wewa †kŠPvPvi gvb‡Z ivwR bB|ÕÕ cÖ t Ae‡k‡‡l wZwb †h bZzb a‡g©i cÖeZ©b K‡ib Zvi bvg wK? D t Ae‡k‡l wZwb †h bZzb a‡g©i cÖeZ©b K‡ib Zvi bvg gZzqvag©| cÖ t ÔgZzqvÕ bvgwU wK nwiPuv` VvKzi Aby‡gv`b K‡‡iwQ‡jb? D t n¨uv, nwiPuv` VvKzi wb‡RB e‡j‡QbÑ Òwfbœ m¤cÖ`vq †gviv gZzqv AvL¨vb|Ó cÖ t ÔgZzqvÕ k‡ãi DrcwË †Kv_v †_‡K? D t e¨vKiYMZ w`K †_‡K ÔgZzqvÕ GKwU Zw×Zvš— kã| g~j ÔgZÕ k‡ãi m‡½ ÔDqvÕ cÖZ¨q †hv‡M MwVZ| A_©vr gZ + Dqv = gZzqv| Avi GB ÔgZyqvÕ k‡ãi Awfkª“wZ‡Z cvIqv hvq gÕ†Zv| A_©vr gZzqv > gDZv > gÕ†Zv| GwU e½vjx Dcfvlv, g~jZ K_¨ fvlv| Z‡e Ab¨ g‡Z gv‡Zvqviv †_‡K †h gZzqv kãwU G‡m‡Q †mUv MÖnY‡hvM¨ bq| ÔgZÕ †_‡KB gv‡Zvqviv kãwU G‡m‡Q| gZ enb K‡i †h Zv‡K ejv nq gZevjv ev gv‡Zvqvjv| A_©vr †h ev whwb nwiPuv` VvKzi‡i gZ MÖnY K‡i‡Qb wZwbB g‡Zvqvjv| Avi GB g‡Zvqvjv †_‡KB G‡m‡Q gv‡Zvqviv| e¨vKiYMZ w`K t gZ >gZevjv >g‡Zvqvjv Gi A_© m¤úªK‡l© gv‡Zvqviv|
  • 13. cÖ t gZyqv k‡ãi A_© Kx? D t gZ+Dqv = gZzqv, g~jZ gb+Z+Dqv)=gZzqv| ÔgZÕ k‡ãi A_© AwfgZ| Dqv cÖZ¨q hy³ n‡q A_© `uvovq gZ m¤¦Üxq| A_©vr kªxkªxVvKz‡ii gZ m¤¦Üxq| †h ev whwb nwiPuv` VvKz‡ii ÔgZÕІK †g‡b †mB Av`k© enb K‡i P‡jb ev †g‡b P‡jb wZwbB n‡jb ÔgZyqvÕ| cÖ t gZzqvag© cÖeZ©‡bi Avmj D‡Ïk¨ Kx wQj? D t gZzqvag© cÖwZôvi Avmj D‡Ïk¨ nj Kzms¯‹viv”Qbœ wk¶vnxb ag©nxb cwZZ bgtRvwZmn Ab¨vb¨ AatcvwZZ RvwZ‡`i‡K GKwU a‡g©i e܇b Ave× Kiv, Mvn©¯’ Rxe‡bi c~Y© kvwš—jv‡fi Dcvq wba©viY Kiv Ges mvgvwRK Amv‡g¨i we‡jvc mvab K‡i wek¦Ð†mŠåvZ…Z¡‡eva cÖwZôv Kiv| cÖ t gZzqva‡g©i cÖavb wb‡`©wkKv¸wj Kx Kx? D t gZzqva‡g©i cÖavb wb‡`©wkKv¸wj n‡”QÑ 1) m`v mZ¨ K_v ejv, 2) ci¯¿x‡K gvZ…Ávb Kiv, 3) wcZvgvZv‡K fw³ Kiv, 4) RMr‡K †cÖg`vb Kiv, 5) cweÎ PwiÎ e¨w³i cÖwZ RvwZ‡f` bv Kiv, 6) KviI ag©wb›`v bv Kiv, 7) evn¨ A½ mvaymvR Z¨vM Kiv, 8) kªxnwigw›`i cÖwZôv Kiv, 9) lo wicyi wbKU †_‡K mveavb _vKv, 10) nv‡Z Kvg gy‡L bvg Kiv, 11) ˆ`wbK cÖv_©bv Kiv I 12) Ck¦‡i AvZ¥`vb Kiv| cÖ t kªxnwigw›`i cÖwZôv Kiv A‡_© wK hyw³wenxb fw³ev‡`i K_v ejv nqwb? D t bv, GLv‡b hyw³wenxb †Kv‡bv fw³ev‡`i K_v ejv nqwb| nwi ej‡Z ˆew`Ka‡g©i ˆeKz‡Éi nwi‡K †evSv‡bv nqwb| gZzqv`k©‡b nwi ej‡Z mewKQz niY K‡ib whwb| mewKQz ej‡Z †`‡ni RoZv I nƒ`‡qi gvwjb¨ A_©vr wnsmv I N„Yvi gvbwmKZv, cikªxKvZiZv, bxPZv, BZ¨vw` hvi gva¨‡g `~ixf‚Z nq| b¨vcivqYZv, mshg I wbôv, Pwi‡Îi mg¯— †`vl¸wj‡K `~ixf‚Z Ki‡Z cv‡i| GB wZbwU ¸‡Yi mw¤§wjZ kw³‡KB nwi ejv n‡q‡Q| cÖ t ˆ`wbK cÖv_©bv Ki‡Z ejvI wK †mB fw³ev‡`i K_v bq? D t ˆ`wbK cÖv_©bv A‡_© wn›`y‡`i g‡Zv †Kv‡bv †`e‡`exi Kv‡Q AvZ¥wb‡e`b, c~Rv ev †Kv‡bv wKQz Kvgbvi cÖv_©bv bq, AZz¨bœZ RxebPP©vq hv‡Z me©v½ my›`i gbyl¨‡Z¡i weKvk N‡U, Zvi wbiš—i Abykxjb Kiv‡KB cÖv_©bv ejv n‡q‡Q| cÖ t Ck¦‡i AvZ¥`vb ej‡ZB ev Kx †evSv‡bv n‡q‡Q? D t gZzqva‡g© Ck¦‡ii msÁvB Avjv`v| Ò†h hv‡i D×vi K‡i †m Zvi Ck¦i|ÕÕ D×vi A_©vr cwZZ Ae¯’v †_‡K DbœZZi Rxe‡b DËiY NUv‡bv| Avi
  • 14. †mB Ck¦‡ii Av`k©, cvjb KivB AvZ¥`vb| GLv‡b kªxkªxnwiPuv` VvKziB D×viKZ©v, Zuvi Av`k© AbymiY KivB Zuv‡K AvZ¥`vb| cÖ t gZzqvag© wK wn›`ya‡g©i †Kv‡bv kvLvag©? D t bv, gZzqvag© m¤ú~Y© Avjv`v GKwU ag©| GwU wn›`ya‡g©i †Kv‡bv kvLvag© bq, Zvi m‡½ Gi †Kv‡bv m¤úK©I †bB| wn›`yag© †e`‡K gvb¨ K‡i ZvB ˆew`Kag©, wKš‘ gZzqvag© †e` gv‡b bv, ZvB A‰ew`K ag©| gZzqva‡g© †Kv‡bv †`e‡`exi ¯’vb †bB ev Zv‡`i c~Rv KiviI †Kv‡bv wewa †bB| cÖ t wKš‘ A‡bK gZzqvag©x †jv‡Ki evwo‡Z wewfbœ †`e‡`exi c~Rvi cÖPjb †`Lv hvq| nwiPuv` VvKz‡ii cÖwZK…wZi cv‡k bvbv †`e‡`exi cÖwZK…wZiI Avivabv Ki‡Z †`Lv hvq, GUv wK wVK? D t bv, GUv †Kv‡bvg‡ZB wVK bq| gZzqva‡g© †`e‡`exi c~Rv m¤ú~Y© wbwl×| wKš‘ mvaviY gZzqviv AÁZvekZ Gme K‡i _v‡Kb| wKQz wKQz gZzqvag© welqK eBÐcy¯—‡K weåvwš—g~jK †jLvq mvaviY gvby‡li g‡a¨ †`e‡`exi c~Rv Kivi åvš— Af¨vm `~i nevi cwie‡Z© AviI †ewk K‡i cÖPwjZ nevi cÖeYZv j¶ Kiv hv‡”Q| cÖ t nwiPuv` VvKzi‡K AwaKvsk †jvKB Ck¦‡ii AeZvi e‡jb| GUv ejv wK mgxPxb? D t bv, †gv‡UB mgxPxb bq| wn›`yag© Qvov c„w_exi Ab¨ †Kv‡bv a‡g© ÔAeZviÕ †bB| AeZvi GKwU eªvþY Fwl‡`i KvíwbK PvZzh©c~Y© Dcvwa| gZzqvag© hLb wn›`yag© †_‡K ¯^Zš¿ GKwU ag©, ZLb AeZvi ejviI †Kv‡bv KviY †bB| nwiPuv` VvKzi GKRb i³gvs‡m Mov gnvgvbe, gZzqva‡g©i cÖwZôvZv| †eŠ×a‡g©i cÖwZôvZv †MŠZg eyׇKI wn›`yiv AeZvi e‡j| wKš‘ Zuvi AbyMvgx †eŠ×iv e‡jb bv| cÖ t gZzqva‡g©i cÖavb ˆewkó¨¸wj Kx Kx? D t gZzqva‡g©i cÖavb ˆewkó¨¸wj nj mZ¨Ð†cÖgÐcweÎZv, mvg¨ÐˆgÎxÐåvZ…Z¡, mK‡ji cÖwZ fv‡jvevmv, KvD‡K †Qv‡Uv ev bxP bv fvev, mK‡ji Rb¨ mgvb ¯^vaxbZv, mgvb AwaKvi, KvíwbK †Kv‡bv Ck¦‡ii mÜvb bv K‡i gvby‡li Z_v Rxe‡mevi g‡a¨B Ck¦i`k©‡bi fvebv BZ¨vw`| cÖ t gZzqvag© wK Ab¨ †Kv‡bv ag©‡K AbymiY K‡i? D t gZzqvag© A‡bKUvB fvi‡Zi cÖvPxb mbvZbag© I †eŠ×ag©‡K AbymiY K‡i| Z‡e Zvi †_‡KI G‡K AviI mnR mij M„nag©x, hyw³ev`x I weÁvbm¤§Z Kiv n‡q‡Q|
  • 15. cÖ t gZzqva‡g©i wK Ab¨ †Kv‡bv bvgI ejv hvq? D t G Rb¨ gZzqvag©‡K Ôm~² mbvZbag©Õ wKsev †eŠ×a‡g©i be ms¯‹iYI ejv hvq| cÖ t gZzqvag©‡K m~² mbvZbag© ejvi KviY Kx? D t cÖvPxb mbvZba‡g©i m‡½ gZzqva‡g©i eûjvs‡kB wgj Av‡Q| mvg¨ I b¨vqЈbwZKZvi wfwˇZ M‡o IVv Avw` mbvZba‡g© †Kv‡bv eY©‡f` wQj bv, Rb¥MZ Kvi‡Y †KD DuPz, †KD bxPz wQ‡jb bv| mgv‡R mKj wel‡qB mK‡ji wQj mgvbvwaKvi| gZzqvag©I GB mKj‡K wfwË K‡i cÖewZ©Z n‡q‡Q| GBRb¨ GB ag©‡K Ôm~² mbvZb ag©Õ bv‡g AwfwnZ Kiv nq| GB bvgwU mwVKfv‡eB gZzqva‡g©i m‡½ cÖ‡hvR¨| cÖ t ˆew`K ev wn›`yag©‡K wK mbvZbag© ejv hvq? D t ˆew`K ev wn›`yag©‡K KLbB mbvZbag© ejv hvq bv| wn›`yiv †Rvi K‡i wb‡R‡`i ag©‡K mbvZbag© wnmv‡e Rvwni Ki‡jI Zv cÖK…Z mbvZbag© bq| KviY, ˆew`Ka‡g©i g~jbxwZ‡ZB i‡q‡Q DuPzbxPz, eY©cÖ_v I RvZcv‡Zi we‡f‡`i exR| GKK_vq ˆew`Kag© nj Amv‡g¨i ag©| cÖvPxb mbvZba‡g© Amv‡g¨i †Kv‡bv ¯’vb wQj bv| G QvovI wewfbœ mg‡q ˆew`Ka‡g©i GZ cwieZ©b, cwiea©b Ges ci¯úi we‡ivax gZev‡` wnwRwewR Kiv n‡q‡Q †h, Zvi mbvZbZ¡ Avi wKQyB Aewkó †bB| cÖvPxb cÖvK…Z mbvZba‡g©i m¤ú~Y© wecixZ n‡”Q GB ˆew`Kag©| cÖ t gZzqvag© †h †eŠ×a‡g©i GK be ms¯‹iY G K_vi cÖgvY Kx? D t gZzqvag© †h †eŠ×a‡g©i GK be ms¯‹iY, G K_vi mg_©b Avgiv kªxkªxnwijxjvg„Z MÖ‡š’B cvB, †hLv‡b Kwe ZviKP›`ª miKvi e‡j‡QbÑ Òeyׇ`e Kvgbv Zvnv cwic~Y© Rb¨| h‡kvgš— M„‡n nwi ˆnj AeZxY© Ó cÖ t gZzqvag© Kxfv‡e Rbmvavi‡Yi g‡a¨ cÖPvi jvf K‡i? D t nwiPuv` VvKz‡ii cÖPvwiZ gZzqva‡g©i gnvb Av`‡k© DØy× n‡q †Zwj, gvwj, Kcvwj, Kvq¯’, ˆe`¨, wLªóvb, gymjgvb BZ¨vw` RvwZa‡g©i †jv‡Kiv gZzqvag© MÖnY Ki‡Z ïi“ K‡ib| cÖ t ag© cÖPv‡ii m‡½ m‡½ nwiPuv` VvKzi Avi Kx Dc‡`k w`‡Zb? D t ag© cÖPv‡ii m‡½ m‡½ GB RvwZi DbœwZK‡í Ges wb‡R‡`i cÖvPxb HwZn¨‡K wd‡i cvIqvi Rb¨ †h mK‡ji g‡a¨ wk¶vcÖmv‡ii cÖ‡qvRb GB Dc‡`kB wZwb w`‡Zb| cÖ t wk¶v`v‡bi Rb¨ wZwb Kx K‡iwQ‡jb?
  • 16. D t wk¶v`v‡bi Rb¨ wZwb Zuvi ¯^íKvjxb RxeÏkvq ZLbKvi cwi‡ek cwiw¯’wZi g‡a¨ we‡kl wKQz K‡i †h‡Z cv‡ibwb| wKš‘ mKj‡K †hgb Dc‡`k w`‡q †M‡Qb, †Zgwb wZwb Zuvi GB Ac~Y© KvR c~Y© Kivi Rb¨ cyÎ ¸i“Puv` VvKzi‡K wb‡`©k w`‡q hvb| cÖ t A‡b‡K e‡jb, nwiPuv` VvKzi ˆeòe ag©‡K ms¯‹vi K‡i gZzqvag© K‡i‡Qb| G K_vi mZ¨Zv Kx? D t G K_vi †Kv‡bv mZ¨Zv †bB| ˆeò‡eiv Av‡M †hLv‡b wQj AvRI †mLv‡bB Av‡Q| nwiPuv` VvKzi ˆeòe‡`i †Nvi we‡ivax wQ‡jb| ˆeòeag© wn›`y Z_v eªvþY¨a‡g©i Aš—M©Z GKwU kvLv gvÎ| nwiPuv` VvKzi Rvb‡Zb eªvþY¨a‡g©i †Kv‡bv wKQy‡KB ms¯‹vi Kiv m¤¢e bq| †Kbbv ¯^v_©v‡š^lx eªvþY¨ag©xiv †Kv‡bv Kv‡jB Zv‡`i a‡g©i ms¯‹vi †g‡b †b‡e bv| ZvB wZwb ag©nxb‡`i Rb¨ GK bZzb ag©cÖeZ©b K‡i‡Qb| ˆeòe‡`i KUv¶ K‡iI wZwb e‡j‡QbÑ Òcv‡ci †emvwZ me †Svjvi wfZi| †Svjv †d‡j †Lvjv n‡q bvg Ki mvi Ó Aevi Ò†Kv_vq eªvþY †`L †Kv_vq ˆeòe| ¯^v_©e‡k A_©‡jvfx hZ fÊ me Zš¿-gš¿ †fK †Svjv me auvauvevRx| cweÎ ü`q †i‡L nI Kv‡Ri KvRx Ó cÖ t gZzqvag© m¤ú‡K© Kwe ZviKP›`ª miKvi Kx e‡j‡Qb? D t Kwe ZviKP›`ª miKvi e‡j‡QbÑ Ògvjv †Ucv †duvUv KvUv Rj †djv bvB| nv‡Z Kvg gy‡L bvg, gb †Lvjv PvB mnR M„n¯’ ag© me© ag© mvi| M„nx‡K wgjv‡e gyw³ kªxnwi Avgvi Ó cÖ t gZzqvag© I wn›`ya‡g©i g‡a¨ cÖavb cÖavb cv_©K¨¸wj Kx Kx? D t gZzqvag© GKwU ¯^Zš¿ A‰ew`K ag©| wn›`yag© Z_v ˆew`Ka‡g©i m‡½ Gi AvKvk cvZvj ZdvZ, AíK_vq G¸wj e¨vL¨v Kiv LyeB gykwKj| ch©vqµ‡g †gvUvgywU ejv n‡”Q| 1) gZzqvag© †h wn›`yag© †_‡K Avjv`v, Zvi cÖ_g Ges cÖavb cÖgvYB njÑ Ò†e`wewa bvwn gv‡b gZzqviMY|Ó †e`B nj wn›`y‡`i Avmj ag©MÖš’, me©Rbgvb¨| wn›`y‡`i g‡Z †e` Aåvš—, †e` m¤ú‡K© †Kv‡bv cÖkœ Kiv Pj‡e bv| GRb¨B wn›`ya‡g©i Avmj bvg ˆew`K ag©| Zv n‡j huviv †e`‡K gv‡bb bv, Zuviv Kx K‡i wn›`y n‡eb? GUv wbZvš—B Ag~jK| 2) wn›`y Z_v eªvþY¨ `k©‡b GKwU gZev` n‡”Q AvZ¥vi gyw³ jv‡fi Rb¨ ˆew`K hÁ I ag©xq Abyôvb h_vh_iƒ‡c m¤úbœ Kiv Ges eªvþY‡K Dc‡XŠKb BZ¨vw` `vb Kiv| hvMhÁ gv‡bB ewj`vb cÖ_v A_©vr RxenZ¨v| RxenZ¨v K‡i Ges eªvþY‡K `vb Ki‡jB ag©jvf Z_v gyw³jvf nq| G K_v VvKzi nwiPuv`
  • 17. gv‡bb bv| 3) eªvþY¨ `k©‡b Avi GKwU gZev` n‡”QÑ PZze©Y© e¨e¯’v| GwU nj eªvþY, ¶wÎq, ˆek¨ Ges k~`ª GB PviwU e‡Y©i mgvR e¨e¯’v| GB mgvR e¨e¯’v †e‡` Av‡Q| †e` †h‡nZz Aåvš— Ges †e‡`i KZ…©Z¡ †h‡nZz cÖkœvZxZ, †mB †nZz GB mgvR e¨e¯’vwUI Aek¨ cvjbxq Ges cÖkœvZxZ| GB mgvR e¨e¯’vq mvg¨ _vK‡e bv| m‡e©v‡”P _vK‡e eªvþY| eªvþ‡Yi bx‡P ¶wÎq, wKš‘ Zviv Aek¨B _vK‡e ˆe‡k¨i Dc‡i| ˆek¨ ¶w·qi bx‡P, wKš‘ k~‡`ªi Dc‡i| Avi k~`ªiv _vK‡e mK‡ji bx‡P| 4) GB mgvR e¨e¯’vq cÖ‡Z¨KwU e‡Y©i †ckvI wbw`©ó K‡i †`Iqv n‡q‡Q| eªvþ‡Yi †ckv n‡”Q wk¶vjvf Kiv I wk¶v`vb Kiv Ges ag©xq Abyôvb D`&hvcb Kiv| ¶wÎq‡`i †ckv hy×, ˆe‡k¨i †ckv e¨emvevwYR¨ Ges k~‡`ªi †ckv Ab¨ wZb e‡Y©i †mev Kiv| GB †ckvq †Kv‡bv cwieZ©b Kiv Pj‡e bv| cyi“lvbyµ‡g GUv Pj‡ZB _vK‡e| G Qvov wk¶vi AwaKvi †_‡K mg¯— bvix mgvR I k~`ª‡`i ewÂZ Kiv n‡q‡Q| wKš‘ gZzqva‡g© bvix-cyi“l mK‡jiB mgvb AwaKvi ¯^xK…Z| 5) ˆew`Kag© hyw³-weÁvb ewnf©~Z AjxK Kíbvi Dci cÖwZwôZ| eY©wfwËK mgvR e¨e¯’vi GB a‡g© mevi Dc‡i eªvþY i‡q‡Q e‡jB Gi GK bvg eªvþY¨ag©| GB ag©g‡Z eªþvi gv_v †_‡K eªvþY, evû †_‡K ¶wÎq, Di“ †_‡K ˆek¨ Ges cv †_‡K k~‡`ªi m„wó n‡q‡Q| †e`, eªþY, cyivY, MxZv, fvMeZ, ivgvqY, gnvfviZ mKj kv¯¿MÖ‡š’ eY©ev‡`i K_v Av‡Q| g~‡j PvieY©xq n‡jI e‡Y©i g‡a¨I Avevi nvRvi nvRvi RvwZ‡Z (cÖvq Qq nvRvi) wef³| GK RvwZi Ab¨ RvwZi m‡½ weevnvw` ev †Kv‡bv mvgvwRK wµqvKg© P‡j bv| GK RvwZ Ab¨ RvwZi Avnvi K‡i bv| mewKQy‡Z we‡f`| wbæe‡Y©i wn›`y hZB PwiÎevb, Ava¨vwZ¥K ¸Ym¤úbœ †nvb bv †Kb, wZwb †Kv‡bv eªvþ‡Yi mgK¶ n‡Z cv‡ib bv| ag©xq Kv‡Ri AwaKvix GKgvÎ eªvþYB| GgbwK wbæe‡Y©i †jvK‡`i †e` cv‡Vi AwaKvi †bB| †e` gvb‡Z n‡e A_P cov hv‡e bvÑ K_vUv ci¯úi we‡ivax| eªvþ‡Yiv †e‡`i ePb e‡j hv e‡j †`‡e ZvB gvb‡Z n‡e! mZ¨ wg_¨v Rvbvi AwaKvi KviI †bB! Avevi G Rb¨ e¨e¯’vI K‡i‡Q PgrKviÑ †jLvcov wk‡L hw` †e` c‡o †d‡j †KD, ZvB †jLvcov †kLvB gvbv! 6) ˆew`Ka‡g© bvix bi‡Ki Øvi! ag©K‡g© Zvi †Kv‡bv ¯’vb †bB| k~‡`ªi gZB bvix‡KI †e`cvV I kªeY Kivi AwaKvi †`Iqv nqwb| gZzqva‡g© GB AgvbweK ixwZ‡K ¯’vb †`Iqv nqwb| nwiPuv` VvKzi e‡j‡QbÑ Ò†f`v‡f` Ávb bvB bvix wK cyi“l|Ó Ab¨Î e‡j‡QbÑ ÒKwi‡e Mvn©¯’¨ ag© j‡q wbR bvix|Ó
  • 18. 7) G Qvov wn›`ya‡g© Av‡Q A¯ú„k¨Zv| wbæe‡Y©i A‡bK m¤cÖ`vq Ges Avw`evmx †kªwYi gvbyl D”PeY© wn›`yi Kv‡Q A¯ú„k¨| G‡`i Quy‡jI bvwK cvc nq| wn›`ya‡g©i weavb`vZv gby k~`ª I A¯ú„k¨‡`i m¤^‡Ü e‡j‡QbÑ Ò†e`cvV kªeY Ki‡j k~‡`ªi Kv‡b MwjZ †jvnv, mxmv ev jv¶v w`‡q eÜ Ki‡e; D”PviY Ki‡j wRf †K‡U †dj‡e; hw` gyL¯’ n‡q hvq Zvi †`n †K‡U wØLwÊZ Ki‡e|Ó ÒeªvþY Rb¥vevi m‡½ m‡½ †`eZv‡`iI c~R¨ nq| me©cÖKvi cvcx n‡jI eªvþY‡K KLbI ea Ki‡e bv|Ó (civki mswnZv) wn›`ykv‡¯¿i me©Î eªvþ‡Yi ¸YMvb| ÔwbK…ó eªvþY ¸Yx k~‡`ªi †P‡q †kªô|Õ gZzqva‡g© RvwZ‡f` cÖ_v †bB| gZzqvi P‡¶ mevB mgvb| R‡b¥i Øviv gvbyl N„Y¨ ev c~R¨ nq bv, nq K‡g©i Øviv| eªvþY e‡j †Kv‡bv we‡kl AwaKvify³ gvbyl gZzqva‡g© †bB| gZzqva‡g© cig cyi“lv_© †cÖg| †cÖ‡gi ØvivB †cÖggq‡K cvIqv hvq| 8) wn›`ya‡g©i †jvK Ab¨ ag© MÖnY Ki‡Z cv‡i; wKš‘ Ab¨ a‡g©i †jvK wn›`yag© MÖnY Ki‡Z cv‡ib bv| GUv wn›`ya‡g©i weavb| GB weavb gZzqviv gv‡bb bv| Ab¨ a‡g©i †jvK gZzqv n‡Z cv‡ib nwiPuv` VvKz‡ii Øv`k AvÁv cvjb K‡i, nwibvg Avkªq K‡i| G Qvov AviI eû cv_©K¨ i‡q‡Q hv mvaviY gZzqviv cvjb K‡ib bv ev mwVKfv‡e Rv‡bbI bv| gZzqv‡`i ˆew`K eªvþY w`‡q ag©Kvh© wb®úbœ KiviI †Kv‡bv cÖ‡qvRb †bB| nwiPuv`cyÎ ¸i“Puv` VvKzi e‡j‡Qb, †e`wewa, †kŠPv‡kŠP, Zš¿gš¿, ïfvïfÑ G me wKQy‡Z Zuvi wek¦vm †bB| wZwb gZzqv‡`i G me eR©b Ki‡Z wb‡`©k w`‡q‡Qb| hvMhÁ, mbœ¨vm ev evbcÖ‡¯’i †Kv‡bv cÖ‡qvRb †bB| eªvþY ¸i“i Kv‡Q `x¶v †bIqv ev Zx_©åg‡YiI `iKvi †bB| N‡i †_‡KB wbôvi m‡½ Mvn©¯’¨ ag© cvj‡bi wb‡`©k w`‡q‡Qb wZwb| cÖ t wKQy wKQy gZzqv †MuvmvB Ôgnwl©Õ ÔAvb›`Õ Ô†Mv¯^vgxÕ ÔgnvivRÕ BZ¨vw` eªvþY¨ag©x Dcvwa MÖnY K‡i wb‡R wb‡RB ¸i“ †m‡R `x¶v w`‡”Qb| Gme wK gZzqvag© Aby‡gv`b K‡i? D t bv, G¸wj gZzqva‡g© m¤ú~Y©fv‡e wbwl×| huviv Gme K‡i †eovb Zuviv nwiиi“Puv‡`i ag©Ð`k©b A_©vr gZzqvag©‡K bv ey‡S ˆew`Ka‡g©i AbymiY K‡i Gme K‡i _v‡Kb| Zuv‡`i DwPZ gZzqva‡g©i `k©b‡K mwVK Dcjwä K‡i Awej‡¤¦ Gme cwiZ¨vM Kiv| cÖ t A‡b‡K gZzqvg‡Z wµqvKg© Kivi eBI wj‡L‡Qb| ¸i“c~Rv, AÄwj, ˆb‡e`¨ BZ¨vw`i Rb¨ ms¯‹…‡Z gš¿ wj‡L‡Qb| Gme wK wVK? D t bv, Gme KLbB wVK bq| Gme m¤ú~Y© ˆew`K wµqvK‡g©iB Abyiƒc|
  • 19. gZzqva‡g© †hgb ¸i“ev‡`i †Kv‡bv ¯’vb †bB, †Zgwb ms¯‹„Z g‡š¿iI †Kv‡bv gv‡b †bB| G mg¯— K‡i gZzqvag©Uv‡K Zuviv bZzb K‡i eªvþY¨ag©x K‡i Zz‡j‡Qb| ïaygvÎ ˆcZvavix eªvþY eR©bB n‡q‡Q Zv‡Z| ˆew`K ms¯‹viÑ nwiPuv` VvKzi hvi †Nvi we‡ivax wQ‡jb, Zv †_‡K †ewi‡q G‡m m¤ú~Y© gZzqvag©g‡Z wµqv Zvi Øviv n‡”Q bv| cÖ t gZzqvag© cÖeZ©b wK GKUv ag©wec-e bq? D t Aek¨B| eªvþY¨ev`x fviZe‡l© gZzqvag© cÖeZ©bÑ †e`, eªvþY, hvMhÁ we‡ivax G GK ag©v‡›`vjb ev ag©wec-e Qvov Avi wKQyB bq| RvZcvZ, ag©eY©, m¤cÖ`vq BZ¨vw` we‡f`cš’x‡`i wei“‡× nwiPuv` VvKzi KZ©„K G GK hy× †NvlYv| gZzqviv cÖ‡Z¨KB †mB hy‡× GKÐGKRb ˆmwbK, †h hy‡× bvix I cyi“‡liv mgvb gh©v`vq cÖwZwôZ| cÖ t ÔgZzqvag©Õ-Gi wbkv‡bi iO Kx? D t wbkv‡bi iO n‡jvÑ w·KvY jvj e‡Y©i cZvKvi wZbw`‡K mv`v cÖvš—‡iLv| cÖ t gZzqv wbkvb Kx‡mi cÖZxK? D t jvj A_©vr wec-e ev AMÖMwZ Ges mv`v A_©vr kvwš—i cÖZxK| g~jZ kvwš—i Rb¨ wec-e| cÖ t gZzqv‡`i GB wec-e Kx‡mi Rb¨? D t mgv‡Ri A¯ú„k¨Zv, Amvg¨Zv, Kzms¯‹vi, AgvbweKZv I gvbexq †f`v‡f` `~i K‡i mvg¨ cÖwZôvi Rb¨ wec-e| cÖ t gZyqv‡`i e¨enƒZ wZbwU ev`¨h‡š¿i bvg Kx Kx? D t RqW¼v ev W¼v, Kuvmi I wkOv| cÖ t gZzqv‡`i nv‡Zi wbkvb, RqW¼v, Kuvwm I wkOvi aŸwb Kx‡mi cÖZxK enb K‡i? D t wec-e Ges hy×R‡qi cÖZxK nj gZzqvi nv‡Zi wbkvbÑ hv Avm‡j weRqcZvKvI e‡U| †mB hy×R‡qi †NvlYv Z_v Db¥v`bv‡K AviI gvby‡li Kv‡Q †cŠu‡Q w`‡q DØy× Ki‡Z aŸwbZ nq RqW¼v, Kuvmi I wkOvi aŸwb|