Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve
Kültürel Bilgilerin Korunması ve
Yönetiminde İşbirliği
Yaşar Tonta
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu,
1
5-7 Haziran 2008, Edirne

Plan
• Balkan Ülkeleri ile İlgili Genel Bilgiler
• Avrupa’da ve Balkan Ülkelerinde Bilimsel
ve Kültürel İşbirliği
• Bilimsel ve Kültürel Varlıkların Korunması
• Sonuç ve Öneriler

2

Balkan Yarımadası ve Balkan Ülkeleri
Adriyatik Denizinin Karadeniz’in en kuzeyi “balkan,” “balkanlaştırma”
en kuzeyi
“balkanizm”

“tehlikeli”

“bölünmüş/çatışmalı
bölgeler”
“çöküşmüş hükümetler”
“işlemeyen kurumlar”
“primitivizm”

“Avrupa’nın barut fıçısı”

“Güney Doğu Avrupa”
“Orta Avrupa”

Balkanlardan gelen . . .”

Kaynak: S. Pavic, Some thoughts about the Balkans, (22.11.2000) http://geography.about.com/library/misc/ucbalkans.htm;
Balkan peninsula http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567023/balkan_peninsula.htm

3

Sürekli değişen haritalar

4

Balkan Ülkeleriyle İlgili Bilgiler
Romanya (20M)
• 12 devlet
Yunanistan (10,5M)
• Yüzölçümü 550.000 km2
Türkiye (72 M-Trakya 10M)
• Nüfusu yaklaşık 80 milyon
Sırbistan (9,5M)
(Avrupa’nın %18’i)
Arnavutluk (8M)
• “. . . Balkanlar Avrupa’nın en az
Bulgaristan (7,8M)
gelişmiş kısmı”
Hırvatistan (5,1M)
(http://en.wikipedia.org/wiki/Balkans)
Bosna-Hersek (2,8M)
• Internet’e erişim %25,5 (AB’de %55,7)
Slovenya (2M)
• 35 milyon Internet kullanıcısı (TR 16
Makedonya (1.3M)
milyon)
Karadağ (0,3M)
Kosova (2,1M)

5

2007-1008 Ağa Hazırlıklı Olma İndeksi
Sıralamaları (127 ülke için)
Slovenya 30
•
Hırvatistan 49
•
Türkiye 55
•
Yunanistan 56
•
Romanya 61
•
Bulgaristan 68
•
Makedonya 83
•
Bosna-Hersek 95
•
Arnavutluk 108
•

• İlk 4 sırada Danimarka, İsveç, İsviçre ve ABD ilk dört sırada. Kosova, Karabağ ve
Sırbistan değerlendirilmemiş.

Kaynak: The Networked Readiness Index 2007–2008 rankings
http://www.weforum.org/pdf/gitr/2008/Rankings.pdf
6

Balkan Ülkeleri GEANT2 bağlantı kapasiteleri

7

Balkan Ülkelerinde Bilimsel Yayınlar
• Türkiye (yaklaşık 100.000)
• Yunanistan (yaklaşık 100.000)
• Bulgaristan (53.795),
• Romanya (53.269)
• “Yugoslavia” (49.018)
• Slovenya (25.033),
• Hırvatistan (24.116),
• Sırbistan (9910),
• Makedonya (2272)
• Bosna-Hersek (1124)
• Arnavutluk (780)
• Karadağ (317)
• Kosova (51)

8

Ortak Yayın Sayıları

• Türkiye-Yunanistan: 428
• Türkiye-Romanya: 267
• Türkiye-Bulgaristan: 214

• Tüm yayınların binde 2’si-binde 4ü

• Yunanistan-Bulgaristan: 671
• Yunanistan-Romanya: 482

• Bulgaristan-Romanya: 526

9

Dijital Bilim ve Kültür Alanında İşbirliği

• “İşbirliği iki ya da daha fazla kurumun veya
ülkenin kullanıcılarına daha gelişmiş ve
daha çeşitli hizmet vermek için birlikte
çalışmaları”
• Zengin ülkelerin daha az zenginlere
“yardım etmeleri” demek değil
• İşbirliği dijital kültürel miras kurumlarının
birbirlerine “karşılıklı bağımlı” olmaları
demek

10

AB-Balkan Ülkeleri Bilim ve Teknolojide İşbirliği

• Araştırma alt yapısı
• İnsan Potansiyelini geliştirme
• Kurum geliştirme
• Beklenen hedefleri maksimize etmek için tutarlı ve
dengeli bir yolla, karşılıklı fayda ve bölgesel etki için
ortak bilim ve teknoloji etkinliklerinin yüceltilmesi
11

SEEREN2
• GEANT’ın gelecek kuşak Güney Doğu
Avrupa alt bölümü
• Bölgedeki ulusal eğitim ve araştırma
ağlarını birbirine bağlayan hızlı bir omurga
• Grid alt yapıları
• GEANT2, EGEE, SEE-GRID ile bütünleşik

•http://www.seeren.org/content/modules/articles/PR-Bosnia-Serbia-dark-fibre-2006-01-15.pdf

12

SEE GRID

Güney Doğu Avrupa GRID yetenekli e-alt yapı geliştirme

13

TR-GRID

14

SEEFIRE

Araştırma ve Eğitim İçin Güney Doğu Avrupa Fiber Alt Yapısı

15

SEE EGEE

16

EGEE 2008 Konferansı

17

Kültür
• Yaptığımız her şey (entellektüel ve
sanatsal eserler, performanslar, vs. );
geçici, zamanla unutuluyor
• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha
uzun ömürlü ama eskiyor

Lyman ve Kahle (1998)
18

Dijital belgeler / nesneler

• Sonradan olma dijital belgeler
– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders
notları, resimler, vs.
• Anadan doğma dijital belgeler
– Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo
yazılımları, sanal topluluklar (Facebook,
Second Life), viki’ler, bloglar, vd.

19

Dijital Arşivleme ve Koruma
Dijitalleştirme
- dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital
forma dönüştürme
Dijital arşivleme
– dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv
yaratma)
Dijital koruma
–uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden
saklama
Dijital arkeoloji
- Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda
depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu
bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak

20

Kültürel Miras
• Balkan ülkeleri çok zengin bir kültürel
mirası paylaşıyorlar
• Ama savaşlar ve ihmal Balkanlardaki ortak
kültürel zenginliğin azalmasına neden
oluyor

21

Mostar Köprüsü (Stari Most)

22

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması,
100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.
Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.
23

Ferhadiye Camii, Banya Luka

?

24

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen
Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış
olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel
mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun
parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına
“Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51).
gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır.
Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını,
başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de
yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu
gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137)
25

“Öteki”lerin kültürel mirası
• “Ulus-devlet” yaratma süreci
• Vatandaş tanımı
• “Öteki”lerin yarattığı kültürel zenginliklerin
ihmal edilmesi
• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok edilmesi
“toplamı sıfır olan bir oyun” değil
• Ortak bilgi mirasını gelişen iletişim ve bilgi
teknolojileriyle belki korumak mümkün
• Ama ortak kültürel zenginliğimiz yok
olduğunda bunları geri getirmek mümkün
değil
26

İnsanlığın Ortak Mirası
• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının
Korunması (1972)
• Manevi (Intangible) Kültürel Mirasın
Korunması (2003)
• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin
Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu
(UNESCO, 2005)

27

AB Dijitalleştirme Programları
• DIGICULT (Digital Heritage and
Cultural Content Programme)
• CALIMERA (Cultural
Applications: Local Institutions
Mediating Electronic
Resources)
• COINE (Cultural Objects in
Networked Environments)
• ERPANET (Electronic
Resources Preservation and
Access Network)
• NEDLIB (Networked European
Digital Library)
• CHIMER
• ...

28

Boyana Kilisesi

29

Museumland

30

Lund İlkeleri (2001)

• Üye devletler arasında dijitalleştirme programlarının
eşgüdümü için bir mekanizma yaratmak
• Erişilebilir ve sürdürülebilir miras
• Kültürel çeşitlilik, eğitim ve içerik sanayileri için
destek
• Çeşitli ve zengin dijital kaynaklar
31

Lund İlkeleri: Temel Engeller
• Yaklaşım farkları
• Entellektüel mülkiyet hakları
• Kültürel programlar ve yeni teknoloji
programları arasında sinerji yokluğu
• Kurumsal yatırım ve adanmışlık

32

Lund İlkeleri: Üye Ülkeler Ne Yapmalı?

• Eşgüdüm için sürekli bir forum yaratmak
• Politika ve programlar konusunda bir Avrupa
görüşünü desteklemek ve geliştirmek
• İyi uygulamaları yüceltmek ve desteklemek ve
üye ülkeler arasında ahenk sağlamak
• İyi uygulama ve uygun becerilerin kabulünü
hızlandırmak
• Ulusal envanterler kurarak Avrupa içeriğini
görünebilir ve erişilebilir yapmak

33

i2010: Dijital Kütüphaneler Girişimi

• eContentplus programı
• “Bir tıklamayla Avupa’nın kültürel ve bilimsel
mirasına erişmek”
• Üye ülkeler kültürel miras kurumlarına
(kütüphane, arşiv, müze) 14 milyar dolar
harcıyor
• İçerik endüstrisi Avrupa GSMH’sinin %5’i
• “Kütüphane, arşiv ve müzelerin sahip olduğu
içerik kaynaklarının dijitalleştirilmesi ve bunların
elektronik erişime açılması ekonomik değeri
önemli ölçüde artırabilir” (European
Commission, 2005, p. 4).

34

“Bir kere dijitalleştir, en geniş biçimde yay”

• Bir kitabın dijitalleştirilmesi 8-12 Euro
• Avrupa Dijital Kütüphanesini geliştirmek
için sadece dijitalleştirmek yeterli değil
• Birlikte çalışabilirlik, üst veri yaratma ve
arama teknolojileri geliştirme gibi teknik
sorunlar da çözülmeli (European
Commission, 2005, s. 8).

35

Geçmişin Geleceği
• Analog materyallerin dijitalleştirilmesi
• AB arşiv ve kütüphanelerinin çok azı
dijitalleştirildi
• Toplam maliyetin 100 milyar euro olacağı
tahmin ediliyor

European Commission, 2005, s. 14
36

Şimdinin Geleceği
• Anadan doğma dijital materyalllerin dijitalleştirilmesi
• Anadan doğma dijital kültürel miras nesneleri dinamik ve
akıllı
• Üç boyutlu nesneler, bir kerelik performansların
dijitalleştirilmesi
• Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak
daha zor
• Daha sonra meydana gelebilecek değişiklikleri
ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri
gerektiriyor
• Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya
dayanıyor
• Telif hakları, “öksüz/yetim eserler” gibi sorunların
çözülmesi gerekiyor

(Lynch, 2002, European Commission s. 19).
37

Avrupa Kütüphanesi (The European Library)

Hırvatistan
Yunanistan
Sırbistan
Slovenya

38

Avrupa Kütüphanesi Web Sergisi

Bosna-Hersek
Bulgaristan
Hırvatistan
Yunanistan
Makedonya
Romanya
Sırbistan
Slovenya

39

Avrupa Dijital Kütüphanesi: Europeana

• Üye ülkelerde kültürel materyallerin
dijitalleştirilmesi
• Bu materyallere çevrimiçi erişim
sağlanması
• Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve
planlar geliştirilmesi

• Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006

–http://europa.eu.int/information_society/activities/digital_libraries/doc/recommendation/recommendation/en.pdf.
40

Europeana

90 “partner”,
20’si ulusal kütüphane
Çok dilde erişim sağlayan bir kullanıcı
Institute for Cultural Memory, Romania
arayüzü
Bulgaria, New Bulgarian University Library
2M dijital nesne (Kasım 2008)
Greece, Veria Central Public Library
(2010’da 6M olması planlanıyor)
National Library of Slovenia
41

SEEDI
• Güney Doğu Avrupa Dijitalleştirme Girişimi
• Prof. Nikola Ikonomov’un çağrılı
konuşması

42

Eylem Planı
• Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli
– Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı
hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme
– Hızlı bir veri ağı geliştirme
– Standart kamu video formatı tanımlama
• Dijital yayın teknolojileri
• Dijital kütüphane, arşiv ve müze
teknolojileri
– Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete
sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama

43

Dijital koruma politikası çerçevesi
• Seçim ölçütleri
• Üst veri
• Birlikte çalışabilirlik (interoperability)
• Mimari
• Tarihi değer
• Birden fazla kopya

44

Ortak Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması

• Bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı
temsil etmek için giderek artan biçimde
dijital nesnelere bağımlı hale geliyoruz
• “Dijital karanlık çağ” tehlikesini önlemek
zorundayız

(Rothenberg, 1995).

45

Web kültürü
“Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm
kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından
ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor,
ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi
süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal
olarak etkileşmemize olanak veren bir şey
varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı
süzgeçlere sahip olmamızdır.”

Umberto Eco

46

Sevdalinka: “zarasle su staze moje”
Safet Isovic

Zarasle su staze moje
Zarasle su staze moje
i sad one puste stoje
bijele ruze nema vise
pokraj staze da mirise

Stazama sam prolazio
kad sam dragoj odlazio
Vec se staza ne poznaje
od kako se draga uda
a i ruza uvela je
ne prolazim vise tuda
pod kojom sam cesto stao
dok sam dragu milovao

Staze nema, ruza vene
draga nije pokraj mene
ostala mi samo sjena
da se sjecam uspomena
47

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve
Kültürel Bilgilerin Korunması ve
Yönetiminde İşbirliği
Yaşar Tonta
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

48

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (19)

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği