3. สามสิบ
ชือวิทยาศาสตร์ : Asparagus ra
่
ชือวงศ์
่ : ASPARAGAC
ชือสามัญ : Shatavari
่
ชืออื่นๆ่ : สามร้อยราก(ก
ผักชีชาง(หนองคาย
้
ผักหนาม(นครราชส
จ๋วงเครือ(ภาคเหนือ
พอควายเมาะ(เชียง
สามสิบ(ภาคกลาง)
6. cortex
pericy
pit Xyl cle
h em endode
epiderm rmis
is
โครงสร้างภายในของรากสามสิบ
ถ่ายโดยใช้กำาลังขยาย 10x
20. ลักษณะของดอ
กสามสิบ
ดอก สีขาว กลิ่นหอมอ่อนๆ
ออกเป็นช่อตามซอกกิ่ง
27. ลักษณะภาย ลักษณะภาย
นอกของผล นอกของผล
สามสิบ สามสิบที่สก
ุ
ที่ยงอ่อน
ั แล้ว
และเมล็ด
33. องค์ประกอบทางเคมีที่พบใน
Asparagus racemosus
• สารสำาคัญที่พบมากในรากของต้นสามสิบคือ
steroidal saponins ที่มีนำ้าตาลเป็นองค์ประกอบ
พืชสร้างสารกลุ่มนี้มาเพื่อให้มีคุณสมบัตเป็นไขเคลือ
ิ
บเพื่อปกป้องผิวของพืชจากสภาพแวดล้อมภายนอก
สารกลุ่มนี้สามารถละลายนำ้าแล้วเกิดฟองได้มีการนำาม
าทุบหรือขุดกับนำ้าทำาเป็นสบู่ซกผ้าได้ทั้งรากและผล
ั
• steroidal saponins
จะทำาหน้าที่เลียนแบบฮอร์โมนเพศจึงเรียกสารกลุ่มนี้
อีกอย่างได้ว่า phytoestrogen[8]
ซึงทำาหน้าที่คล้ายกับฮอร์โมนเอสโตรเจน
่
ซึงเป็นฮอร์โมนเพศหญิง และมีการศึกษาผลของ
่
phytoestrogen กลุ่มนี้ในสตรีวัยทอง
และสตรีวยหลังหมดประจำาเดือน พบว่า
ั
34. ราก
พบสารหลักเป็นกลุ่ม steroidal saponin[6]
ซึ่งมีในส่วนรากของพืช จำานวน 10 สาร
ในจำานวนนี้
สารที่เป็นองค์ประกอบหลักของสารกลุ่มนี้ คือ
shatavarin I (10) และ shatavarin IV (7)
และพบว่า
สารกลุ่มนีมีฤทธิทางชีวภาพมากมาย[7]
้ ์
ซึ่งเชื่อว่าการออกฤทธิทางชีวภาพของรากต้นส
์
ามสิบเป็นผลมาจากสารกลุ่มนี้
35. F
H O
E O
O H
C D
H O
A B H
R 3O H
O H
R 3O
H O
R 2O
HO OR1 H
I R 2O
HO OR1
II
27
21 OH
O 26 25
18
H 20 O
12 22 23 24 OH
O OH
11 17
19 13 O OH HO
16 H
14
1 9 H
2 10 8 15 O
H
R3O 3 5
O 4 7 H
6 H
H R3O
R 2O O
HO OR1
III H IV
R 2O
HO
ภาพแสดงโครงสร้างของสารกลุ่ม
OR1
steroidal saponin
ที่พบในรากของ Asparagus
36. ผล
• พบ steroidal saponin[3] เช่นกัน คือ
racemoside A (20), racemosied B (21)
และ racemoside C (22)
20. Racemoside A : R = S1
21. Racemoside A : R = S2
O
22. Racemoside A : R = S2
glc = glucose
O rha = rhamnose
H H
H H
RO
H
39. จากการส่งตัวอย่างดินให้ส่งสำานักงานพัฒนาทีดิน เขต 10 จ.ราชบุรี
่
วิเคราะห์และตรวจสอบพบว่า
ตาราง แสดงค่าการตรวจสอบปริมาณธาตุอาหาร ค่าความเป็นกรด – ด่าง
และความเค็มของดิน
ค่าการตรวจสอบ
ดินตัวอย่างบ
อินทรี ฟอส โพแ
ริเวณ แอมโมเนีย ไนเตร แคลเซี ความ
ย์ ฟอรั ทสเ pH
ม ต วัตถุ ส ซียม
ยม เค็ม
โรงเรียนจุฬา
ภรณราชวิท เป็น ปกติ
ยาลัย สูง สูง
สูง กลา (0.1
เพชรบุรี 48 70 ง
- - ไม่มี 640 7
ต.เขาใหญ่ pp pp
ppm (6. ms/
อ.ชะอำา m m
7) cm)
จ.เพชรบุรี
40. สภาพดิน
ดินในโรงเรียนจุฬาภรณราชวิทยาลัย
เพชรบุรี
มีปริมาณธาตุอาหารในดินที่วเคราะห์ได้คอ
ิ ื
มีปริมาณแอมโมเนียมตำ่า - ตำ่ามาก
ปริมาณไนเตรตตำ่ามาก - สูง
ปริมาณฟอสฟอรัสตำ่า - สูงมาก
ปริมาณโพแทสเซียมสูง ค่าความเป็นกรด -
ด่าง
ในดินที่ตนสามสิบสามารถเจริญเติบโตได้
้
อยู่ระหว่าง 7 - 8 (ปานกลาง - ด่างอ่อน)
41. จำานวนต้นสามสิบที่นำามาปลูกกานวน
ผลของการปลู จำ ต้
10
นสามสิบ กจะตาย
กอพบว่ากอที่มขนาดเล็กรากเล็
ี
แต่กอใหญ่จะรอดเป็นส่วนใหญ่
จะพบปัญหาตอนนักการตัดหญ้ามักจะตั
ดต้นสามสิบเสียหาย
แต่ปัจจุบันต้นสามสิบ 2 ก่อใหญ่
มีการเจริญเติบโตขึนบนค้างได้แล้ว
้
แต่การออกดอกยังไม่คอยติดผล
่
จึงสามารถสรุปได้ว่าต้นสามสิบสามารถป
ลูกในพืนที่โรงเรียนจุฬาภรณราชวิทยาลั
้
ย เพชรบุรีได้
42. ด้านชีวภาพของต้นส
ามสิบ
-วิธีการขยายพั
นธุ์
-วิธีการปลูก
-สิ่งมีชีวิตอืนๆที่
่
เกี่ยวข้อง
43. วิธีการขยายพันธุต้นสามสิบ
์
ต้นสามสิบจะใช้วิธีขยายพันธุ์
มีลักษณะสำาคัญดังนี้
1.
นำาต้นจากธรรมชาติมาปลูกภายในโรงเรียน
2. ขุดหลุมให้มีขนาดประมาณ 50 ซม.
นำาปุ๋ยคอกผสมดิน
รองก้นหลุม
3.
นำาต้นสามสิบมากจัดวางรากให้มีลักษณะกร
ะจายออก
44. สิ่งมีชีวิตทีเกี่ยวข้อง
่
สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ในบริเวณของรากต้นสาม
สิบที่พบเห็นกันได้อย่างชัดเจนคือผึงมิ้มและ
้
ไส้เดือน
47. ไส้เดือน
มีอยู่ทั่วไปตามดินชุ่มชืนร่วนซุย มันจะคืบคลานหากิ
้
นอยู่ตามผิวดินและชอนไชไปตามซอกหลืบของเม็ด
ดิน
ปกติมันจะกินเศษใบไม้และพืชผักเป็นอาหารการชอ
นไชของไส้เดือนทำาคุณสมบัตทางกายภาพของดินใ
ิ
ห้ดีขน โดยดิน ซากพืชซากสัตว์ เศษอาหาร
ึ้
และอินทรียวัตถุต่าง ๆ ที่ไส้เดือนกินเข้าไป
จะถูกย่อยสลายและถูกขับถ่ายออกมาเป็นมูล(cast)
ซึงมีธาตุอาหารที่พืชต้องการในปริมาณมากและอยู่ใ
่
นรูปที่ละลายนำ้าได้ดี
49. ประโยช
น์แท้
แก่มหาช
น
ต้นสามสิบ
50. พระบรมราโชวาท
“...ประโยชน์แท้นั้นมีอยู่ 2 อย่าง คือ
ประโยชน์ส่วนตัวที่ทุกคนมีสทธิจะแสวงหา
ิ
และได้รับ
แต่ต้องด้วยวิถทางที่สุจริตและเป็นธรรมกับ
ี
ประโยชน์ส่วนรวม
ซึงเป็นประโยชน์ของชาติที่แต่ละคนมีสวนร่
่ ่
วมอยู่ การทำางานทุกอย่าง
จะต้องได้ประโยชน์แท้
51. ลักษณะสำาคัญประโยชน์แท้
1.
ผลประโยชน์นั้นเมื่อเกิดขึ้นแล้วสืบเนื่องยาวนา
นไม่รู้จบ
2. ผลประโยชน์นั้นเมื่อเกิดขึ้นแล้ว
ช่วยให้กายดำารงอยู่ได้
ขจัดความขาดแคลนทางกาย
ถ้าขาดแคลนแล้วกายอยู่ไม่ได้
ถ้าอากาศเต็มไปด้วยสิงมีพษก็อยู่ไม่ได้
่ ิ
3. ผลประโยชน์นั้นเมื่อเกิดขึ้นแล้ว
จรรโลงจิตให้เบิกบาน
60. เภสัชกรหญิงสุภาภรณ์ ปิติพร
หัวหน้ากลุ่มงานเภสัชกรรม
โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร
ผู้เชี่ยวชาญด้านสมุนไพรไทย กล่าวว่า “
สาวร้อยผัวเป็นยาบำารุงกำาลังสำาหรับสตรี
จึงมีชื่อว่า
สาวร้อยผัวกล่าวคือไม่ว่าจะอายุเท่าไรก็ยังสา
มารถมีลูกมีผัวได้ ความหมายคล้าย ๆ
กับสาวสองพันปีที่ยังดูสาวเสมอ ”
62. ในด้านสมุนไพร
ตำารายาไทย ราก ขับปัสสาวะ
บำารุงทารกในครรภ์ บำารุง กำาลัง
ตำารายาอินเดีย ราก ใบ มีอัลคาลอยด์
ซาโปนิน กลัยโคไซด์ ใช้ขับ นำ้านม เจริญอาหาร
เพิ่มกำาหนัด ราก รักษาอาการ ประจำาเดือน
70. ประชาชนในท้องถินส่วนหนึ่ง
่
ยังมีวิถชีวิตที่เกี่ยวพันกับการนำาผักพืนบ้าน
ี ้
มาบริโภค ทั้งการเก็บจากป่าชายเลน
ป่าเขา ทุ่งนา
หรือนำามาปลูกในบริเวณบ้าน
ผักพืนบ้านมีมากมายหลายชนิดหมุนเวียนไ
้
ปตามฤดูกาล
ปัจจุบนผักพืนบ้านบางชนิดเริ่มมีน้อยลง
ั ้
หายากมากขึน โดยเฉพาะ ต้นสามสิบ
้
หรือลูกสามสิบที่ชาวบ้านสามารถเก็บยอด
ต้นอ่อน หรือผลของต้นสามสิบ
73. ลูกสามสิบ ผลกลมเล็กสีเขียว ชุ่มนำ้า
รสขมอมหวาน ผลอ่อนสีเขียวรสขม
นำาไปแกงกับกะทิ ใส่กุ้ง
นำ้าแกงมีกลิ่นหอมกระชายแบบนำ้ายาขนมจีน
รสขมของลูกสามสิบจะลดน้อยลง
จึงทำาให้ได้รสขมมันที่อร่อยลงตัว
ส่วนผลอ่อนสดๆ
กับยอดอ่อนก็นำามากินเป็นผักสดหรือจะนำาไปลว
กจิ้มนำ้าพริกชนิดต่างๆ ก็ได้
75. แกงลูกสามสิบ
ส่วนผสมแกงลูกสามสิบ
1. เนื้ออกไก่ 250 กรัม 1 ชิ้นหรือ กุ้งสด 250 กรัม 2.
นำ้าพริกแกงเผ็ดใส่กระชาย 1/4 ถ้วย
3. นำ้าปลา 2 ช้อนโต๊ะ 4. นำ้าตาลปี๊บ 1/2
ช้อนโต๊ะ
5. หัวกะทิ 1 ถ้วย 6. กะทิ 2 ถ้วย
7. เกลือป่น 3 ช้อนชา 8. ลูกสามสิบ
300 กรัม
9. ใบมะกรูดฉีก 5 ใบ
วิธีทำา 1. ล้างเนื้ออกไก่ หั่นเป็นชิ้นพอคำาใส่จาน พักไว้
หรือถ้าเป็นกุงปลอกเปลือกกุ้งออก พักไว้
้
2. เคี่ยวหัวกะทิ ถ้วย ในกระทะด้วยไฟอ่อนจนกะทิแตกมัน
ใส่นำ้าพริกลงผัดจนมีกลิ่นหอม และมีมันสีส้ม
ลอยหน้าเล็กน้อย จึงใส่กะทิและหัวกะทิที่เหลือ คนให้เข้ากัน
พอเดือดใส่เนื้อไก่ที่หั่นไว้ ใส่ลูกสามสิบ
ปรุงรสด้วยนำ้าปลา เกลือ และนำ้าตาล คนให้ทั่ว ตามด้วยใบมะกรูด
3. ตักใส่ถ้วยตกแต่งด้วยใบมะกรูด
76. แกงลูกสามสิบ
ทีมา : ครัวผัก/Vegetable
่
สูตรอาหาร : เยาวภา ขวัญดุษฎี
ส่วนผสม
ลูกสามสิบ 11/2 ถ้วย
นำ้าพริกแกง ¼ ถ้วย + 2
ช้อนโต๊ะ
เนื้อปลาช่อนย่าง ½ ถ้วย
กะทิ 3 ถ้วย
กุ้งชีแฮ้ ( ตัวละ25-30
กรัม )
แกะเปลือกไม่ผ่าหลัง 5 ตัว
นำ้าปลา 3 ช้อนโต๊ะ +
78. วิธีทำา
1.
ทำานำ้าพริกแกงโดยโขลกเครื่องปรุงทั้งหมดเข้าด้ว
ยกันให้ละเอียด ตักใส่ถ้วยพักไว้
2. ล้างลูกสามสิบให้สะอาด
ใส่ตะแกรงพักให้สะเด็ดนำ้า
3. โขลกนำ้าพริกแกงที่โขลกกับเนื้อปลาย่าง
เข้าด้วยกันจนละเอียด ตักใส่ถ้วยพักไว้
4. เคียวกะทิ ½ ถ้วย
่
ในกระทะด้วยไฟอ่อนจนแตกมัน
ใส่นำ้าพริกแกงที่โขลงลงผัดจนมีกลิ่นหอมและมีมั
นสีแดงลอยหน้า ใส่กะทิ 1 ถ้วย ผัดให้ทั่ว
ใส่กุ้ง พอกุ้งสุก ตักใส่หม้อ
ยกขึ้นตั้งบนไฟกลาง ใส่กะทิที่เหลือ
คนให้ทั่วพอเดือด ใส่ลูกสามสิบ
81. “
ต้นสามสิบเป็นพืชที่มีความอดทนสูงต่อสภ
าพดิน ฟ้า อากาศ
สามารถปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมที่แต
กต่างจากถินเดิมได้ดีมาก
่
การเติบโตที่มั่นคง
เปรียบเสมือนชีวตของเราที่ต้องปรับตัว
ิ
สร้างภูมิคุ้มกันเพื่อการอยู่รอด ”
“ ในป่าธรรมชาติ
ต้นสามสิบเป็นไม้เถาเลื้อยขนาดเล็ก
ชอบพาดพันต้นไม้อื่น
