Luận Văn Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Học Phân Tử Của Virus Gây Bệnh Thiếu Máu Truyền Nhiễm Gà (Chicken Infectious Anemia Virus- Ciav) Lưu Hành Tại Miền Bắc Việt Nam.doc

Nhận viết đề tài trọn gói – ZL: 0934 573 149 – Luanvantot.com
TẢI TÀI LIỆU KẾT BẠN ZALO : 0934 573 149
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
ĐÀO ĐOAN TRANG
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC
PHÂN TỬ CỦA VIRUS GÂY BỆNH THIẾU
MÁU TRUYỀN NHIỄM
Ở GÀ (CHICKEN INFECTIOUS ANEMIA VIRUS-
CIAV) LƯU HÀNH TẠI MIỀN BẮC VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2020

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
---------

---------
ĐÀO ĐOAN TRANG
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC PHÂN TỬ
CỦA VIRUS GÂY BỆNH THIẾU MÁU TRUYỀN NHIỄM
Ở GÀ (CHICKEN INFECTIOUS ANEMIA VIRUS-
CIAV) LƯU HÀNH TẠI MIỀN BẮC VIỆT NAM
Chuyên ngành: Dịch tễ học thú y
Mã số: 9.64.01.08
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Huỳnh Thị Mỹ
Lệ TS. Nguyễn Văn Giáp
HÀ NỘI, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN
Dữ liệu trong luận án là một phần của đề tài “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và
dịch tễ học phân tử của virus gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm gà (chicken infectious
anemia virus, CIAV) lưu hành ở miền Bắc Việt Nam”, mã số 04/DAVB, được tài trợ bởi
Dự án Việt- Bỉ, giai đoạn 2014-2019.
Tôi xin cam đoan: (1) tất cả các kết quả thu được trong luận án này do bản thân tôi
và nhóm nghiên cứu thực hiện và được phép công bố với sự đồng ý của chủ nhiệm đề
tài và các thành viên tham gia thực hiện; (2) các kết quả được trình bày trong luận án là
trung thực, khách quan và không trùng lặp với bất kỳ một luận án tiến sĩ nào đã công bố
trước đây; (3) mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn, các thông tin
trích dẫn trong luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày tháng năm 2020
Tác giả luận án
Đào Đoan Trang

i

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ và tạo điều kiện của rất
nhiều cá nhân, đơn vị và tổ chức.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Huỳnh Thị Mỹ Lệ và
TS. Nguyễn Văn Giáp, những người đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình, giúp đỡ
tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Bên cạnh đó, tôi muốn gửi lời
cảm ơn đến dự án Việt- Bỉ tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã cấp kinh phí đề tài để
tôi có thể thực hiện được nội dung nghiên cứu của luận án.
Đồng thời, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt
Nam, Ban Quản lý đào tạo, Ban Chủ nhiệm khoa Thú y, Bộ môn Vi sinh vật - Truyền
nhiễm, cùng toàn thể các thầy, cô giáo và cán bộ Khoa Thú y - Học viện Nông nghiệp
Việt Nam, đã tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình học tập, trang bị cho tôi những kiến
thức quý báu và giúp đỡ tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này.
Nhân dịp hoàn thành luận án, tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể
Lãnh đạo và toàn thể cán bộ công nhân viên Trung tâm Thực nghiệm và Bảo tồn Vật
nuôi (Viện Chăn nuôi), các đồng nghiệp, gia đình và bạn bè đã luôn tạo điều kiện về
thời gian, động viên, chia sẻ vật chất, tinh thần, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập,
nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Hà Nội, ngày tháng năm 2020
Nghiên cứu sinh
Đào Đoan Trang

ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục các từ viết tắt vi
Danh mục bảng viii
Danh mục hình ix
Trích yếu luận án xi
Thesis abstract xiii
PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu 2
1.3. Phạm vi nghiên cứu 2
1.4. Những đóng góp mới của đề tài 2
1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3
PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
2.1. Virus gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà 4
2.1.1. Lịch sử phát hiện và phân loại virus gây bệnh 4
2.1.2. Hình thái, cấu trúc CIAV 5
2.1.3. Sức đề kháng của CIAV 6
2.1.4. Tính kháng nguyên và sự biến đổi chủng của CIAV 7
2.2. Bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà 7
2.2.1. Giới thiệu chung 7
2.2.2. Địa dư bệnh 8
2.2.3. Thiệt hại do bệnh thiếu máu truyền nhiễm gây ra 9
2.2.4. Loài vật mắc bệnh 9
2.2.5. Phương thức truyền lây 10
2.2.6. Cơ chế sinh bệnh 11
2.2.7. Triệu chứng bệnh thiếu máu truyền nhiễm 11
2.2.8. Bệnh tích bệnh thiếu máu truyền nhiễm 14
2.2.9. Chẩn đoán bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà 16

iii

2.2.10. Biện pháp phòng bệnh 19
2.3. Đặc điểm dịch tễ học phân tử của CIAV 20
2.3.1. Mối quan hệ di truyền giữa các chủng CIAV 20
2.3.2. Sự lưu hành CIAV theo nhóm di truyền ở một số quốc gia 22
2.3.3. Khác biệt di truyền của CIAV 23
2.4. Tình hình nghiên cứu về CIAV tại Việt Nam 25
PHẦN 3. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 26
3.1. Địa điểm nghiên cứu 26
3.2. Thời gian nghiên cứu 26
3.3. Đối tượng/ vật liệu nghiên cứu 26
3.3.1. Đối tượng nghiên cứu 26
3.3.2. Dụng cụ và thiết bị 26
3.3.3. Vật liệu nghiên cứu 27
3.4. Nội dung nghiên cứu 28
3.4.1. Nghiên cứu sự lưu hành của virus và bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà
nuôi tại một số tỉnh/thành phố miền Bắc Việt Nam 28
3.4.2. Nghiên cứu một số đặc điểm đặc điểm dịch tễ học phân tử của CIAV 29
3.5. Phương pháp nghiên cứu 29
3.5.1. Phương pháp lựa chọn cơ sở chăn nuôi để thu mẫu 29
3.5.2. Phương pháp theo dõi triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đặc trưng 29
3.5.3. Phương pháp mổ khám và lấy mẫu 30
3.5.4. Phương pháp tách chiết ADN 30
3.5.5. Phương pháp PCR phát hiện CIAV 30
3.5.6. Phương pháp chứng minh độc lực của CIAV 31
3.5.7. Phương pháp giải trình tự gen và chú giải cấu trúc gen 32
3.5.8. Phương pháp phân tích đặc điểm di truyền 32
3.5.9. Phương pháp xây dựng cây phát sinh chủng loại 33
3.5.10. Phương pháp phân tích đặc điểm dịch tễ học phân tử 33
3.5.11. Phương pháp xử lý số liệu 33
PHẦN 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 34
4.1. Sự lưu hành virus và bệnh thiếu máu truyền nhiễm 34
4.1.1. Kết quả nghiên cứu sự lưu hành CIAV 34

iv

4.1.2. Triệu chứng lâm sàng và bệnh tích của gà nhiễm CIAV trong tự nhiên 37
4.1.3. Đặc điểm về sự lưu hành của CIAV 40
4.1.4. Kết quả chứng minh độc lực của CIAV lưu hành ở gà tại miền Bắc 45
4.2. ĐẶc điểm dịch tễ học phân tử của CIAV tại miền Bắc 56
4.2.1. Đặc điểm di truyền bộ gen của CIAV lưu hành ở miền Bắc 56
4.2.2. Đặc điểm di truyền của gen mã hóa capsid protein 60
4.2.3. Nguồn gốc phát sinh chủng loại của CIAV lưu hành tại miền Bắc 68
4.2.4. Đặc điểm phát tán theo không gian và thời gian của CIAV lưu hành tại
miền Bắc 74
PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 82
5.1. Kết luận 82
5.2. Đề nghị 83
Danh mục công trình công bố có liên quan đến luận án 84
Tài liệu tham khảo 85
Phụ lục 101

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Chữ viết đầy đủ Nghĩa tiếng Việt
ADN Acid Deoxyribonucleic Axit Deoxyribonucleic
ALV Avian Leukosis Virus Virus gây bệnh Lơ-cô ở gà
ARV Avian Reovirus Reovirus ở gà
ATF Activating Transcription Factor Yếu tố khởi đầu phiên mã
BWD Blue Wing Disease Bệnh cánh xanh
CAA Chicken Anemia Agent Tác nhân gây thiếu máu ở gà
CIA Chicken Infectious Anemia Thiếu máu truyền nhiễm ở gà
CIAV Chicken Infectious Anemia Virus Virus gây thiếu máu truyền
nhiễm ở gà
ELISA Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay Phản ứng ELISA
FAdV Fowl Adenovirus Adenovirus ở loài cầm
FAdV4 Fowl Adenovirus serotype 4 Adenovirus ở loài cầm thuộc
serotype 4
FPV Fowlpox Virus Virus gây bệnh đậu gia cầm
GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội
HPS Hydropericardium Bao tim tích nước
ICTV International Committee on Ủy ban quốc tế về phân loại
Taxonomy of Viruses virus
IBD Infectious Brusal Disease Bệnh Gumboro
IBDV Infectious Brusal Disease Virus Virus gây bệnh Gumboro
IBH Inclusion Body Hepatitis Viêm gan thể vùi
IFA Indirect Immunofluorescence Assay Phản ứng miễn dịch huỳnh
quang gián tiếp
ILTV Infectious Laryngotracheitis Virus Virus gây bệnh viêm thanh - khí
quản truyền nhiễm
LL Lymphoid Leukosis Bệnh Lơ-cô
MD Marek’s Disease Bệnh Marek’s
MDCC-JP2 Marek’s Disease Chicken Cell-JP2 Tế bào JP2 của gà mắc bệnh
Marek’s
MDCC-MSB1 Marek’s Disease Chicken Cell- MSB1 Tế bào MSB1 của gà mắc Marek’s
MDV Marek’s Disease Virus Virus gây bệnh Marek’s
ND Newcastle Disease Bệnh Newcastle
NDV Newcastle Disease Virus Virus gây bệnh Newcastle

vi

ORF Open Reading Frame Khung đọc mở
PCR Polymerase Chain Reaction Phản ứng tổng hợp chuỗi ADN
PCV Packed Cell Volume Tỷ khối huyết cầu
REV Reticuloendotheliosis Virus Virus gây bệnh hệ lưới nội bì ở
gia cầm
RFLP Restriction Fragment Length Đa hình chiều dài các đoạn được
Polymorphism cắt bằng enzyme
SPF Specific Pathogen Free Sạch với một số loại mầm bệnh
TTMV Torque Teno Mini Virus Virus Torque Teno Mini
TTV Torque Teno Virus Virus Torque Teno
VNT Virus Neutralization Test Phản ứng trung hòa virus
VP Virion Protein Protein cấu tạo nên virion

vii

DANH MỤC BẢNG
TT Tên bảng Trang
2.1. Đối chiếu cách phân loại nhóm di truyền của CIAV 20
2.2. Khoảng cách di truyền của CIAV dựa vào gen ORF1 24
3.1. Trình tự mồi đặc hiệu dùng trong nghiên cứu 28
4.1. Kết quả PCR phát hiện CIAV trong mẫu bệnh phẩm 34
4.2. Kết quả PCR phát hiện CIAV ở mẫu bệnh phẩm thu từ 10 tỉnh/thành phố
miền Bắc Việt Nam 35
4.3. Kết quả phát hiện virus huyết ở gà sau gây nhiễm CIAV 47
4.4. Bệnh tích đại thể ở nhóm gà nhiễm CIAV 55
4.5. Trình tự amino acid của VP1 liên quan đến độc lực của CIAV 67

viii

DANH MỤC HÌNH
TT Tên hình Trang
2.1. Cây phát sinh chủng loại của giống Gyrovirus 4
2.2. Hạt virus dưới kính hiển vi điện tử 5
2.3. Cấu trúc bộ gen CIAV 6
2.4. Bản đồ phân bố của CIAV ở các nước trên thế giới 8
2.5. Tương quan giữa biểu hiện bệnh, lứa tuổi và tình trạng miễn dịch trong
bệnh thiếu máu truyền nhiễm 12
2.6. Triệu chứng của gà mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm 13
2.7. Biến động tỷ khối huyết cầu ở gà mắc bệnh 14
2.8. Bệnh tích đại thể ở gà mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm 15
2.9. Kết quả RFLP-PCR phân biệt các chủng CIAV 17
2.10. Kết quả giải trình tự gen phát hiện đồng nhiễm các chủng CIAV 18
2.11. Cây phát sinh chủng loại CIAV 21
2.12. Đặc điểm biến đổi amino acid của VP1 protein 24
4.1. Một số triệu chứng của gà nhiễm CIAV tự nhiên 37
4.2. Bệnh tích ở tuyến ức của gà nhiễm CIAV trong tự nhiên 38
4.3. Bệnh tích ở tủy xương gà nhiễm CIAV trong tự nhiên 39
4.4. Bệnh tích ở túi Fabricius của gà nhiễm CIAV trong tự nhiên 40
4.5. Sự phân bố của CIAV tại một số tỉnh miền Bắc 41
4.6. Kết quả phát hiện CIAV theo một số chỉ tiêu trong chăn nuôi 42
4.7. Kết quả semi-nested PCR phát hiện CIAV ở nhóm gà gây nhiễm 46
4.8. Mào, tích của gà sau gây nhiễm CIAV 49
4.9. Ảnh hưởng của CIAV đến khả năng tăng trọng của gà 50
4.10. Biến động tỷ khối huyết cầu ở nhóm gà gây nhiễm và đối chứng 52
4.11. Bệnh tích đại thể ở tuyến ức và tủy xương 53
4.12. Bệnh tích đại thể ở túi Fabricius và gan 54
4.13. Cấu trúc vùng khởi đầu phiên mã của CIAV ở miền Bắc 57
4.14. Cấu trúc vùng mã hóa protein của CIAV ở miền Bắc 58
4.15. Tương đồng trình tự nucleotide bộ gen giữa các chủng CIAV 59
4.16. Biến động về mức tương đồng dọc chiều dài bộ gen của CIAV 60

ix

4.17. Trình tự gen ORF1 của CIAV (nucleotide 1-582) 61
4.18. Kết quả so sánh trình tự phân đoạn gen ORF1 62
4.19. Trình tự amino acid suy diễn của một phần protein VP1 65
4.20. Cây phát sinh loài của CIAV dựa vào gen ORF1 68
4.21. Trình tự các vị trí amino acid quan trọng của protein VP1 70
4.22. Cây phát sinh loài của CIAV dựa trên bộ gen hoàn chỉnh 71
4.23. Cây phát sinh loài của CIAV dựa trên gen VP1 hoàn chỉnh 72
4.24. Cây phát sinh loài của CIAV dựa trên một phần gen VP1 73
4.25. Kết quả xác định đặc điểm phân nhánh CIAV 74
4.26. Nguồn gốc, sự phát tán của CIAV nhánh G2.1 tại miền Bắc 75
4.27. Nguồn gốc, sự phát tán của CIAV nhánh G2.2 tại miền Bắc 76
4.28. Sự phát tán theo không gian và thời gian của nhánh 3.1 78

x

TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Đào Đoan Trang
Tên Luận án: Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học phân tử của virus gây bệnh thiếu máu truyền
nhiễm ở gà (Chicken Infectious Anemia Virus - CIAV) lưu hành tại miền Bắc Việt Nam
Chuyên ngành: Dịch tễ học thú y Mã số: 9.64.01.08
Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu này nhằm trả lời câu hỏi có hay không virus gây bệnh thiếu máu
truyền nhiễm (CIAV) ở đàn gà tại 10 tỉnh/thành phố thuộc miền Bắc Việt Nam. Trên cơ
sở xác định được sự lưu hành của CIAV cùng các triệu chứng lâm sàng, phi lâm sàng và
các biến đổi bệnh lý của bệnh thiếu máu truyền nhiễm, đặc điểm sinh học và dịch tễ học
phân tử của virus đã được phân tích đa chiều nhằm làm rõ đặc điểm gen, các nhóm di
truyền và sự phân bố theo không gian - thời gian của của CIAV tại miền Bắc Việt Nam.
Phương pháp nghiên cứu
Hai nhóm phương pháp chính được dùng trong nghiên cứu này, bao gồm: (i) kỹ
thuật PCR dùng để phát hiện CIAV trong mẫu bệnh phẩm và giải trình tự gen virus. (ii)
Ứng dụng tin sinh học, với các phần mềm như MEGA, Weblogo, BEAST, PastML
v.v... để phân tích đặc điểm sinh học phân tử và dịch tễ học phân tử của CIAV.
Kết quả chính và kết luận
Có 2 nhóm kết quả nghiên cứu chính đã đạt được trong nghiên cứu này, bao gồm: (1.1)
Đã chứng minh được sự có mặt phổ biến của virus gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở
10 tỉnh miền Bắc. Gà ở mọi lứa tuổi, mục đích chăn nuôi, quy mô và phương thức chăn
nuôi đều nhiễm CIAV, với tỷ lệ trung bình là 62,2%. (1.2) Đã xác định được có bệnh
thiếu máu truyền nhiễm gà nuôi với các biến đổi bệnh lý đại thể điển hình ở: teo cơ quan
lympho và tủy xương nhạt màu. (1.3) Bằng gây bệnh thực nghiệm, đã chứng minh virus
gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở miền Bắc có độc lực, gây ra các biến đổi bệnh lý
điển hình của bệnh như giảm tỷ khối huyết cầu, teo tuyến ức, teo
túi Fabricius và tủy xương nhạt màu.
(2) Đặc điểm dịch tễ học phân tử của CIAV ở miền Bắc Việt Nam đã được làm rõ
thông qua việc (2.1) xác định được hai nhóm di truyền là genogroup G2 và G3 lưu
hành, với 100% số chủng CIAV không nằm cùng nhánh với các chủng virus vacxin

xi

(2.2) Kết quả phân tích còn cho thấy CIAV lưu hành ở miền Bắc Việt Nam có nguồn
gốc đa dạng: virus thuộc genogroup G2 có nguồn gốc từ các chủng virus lưu hành ở
Argentina và Mỹ. Trong khi đó virus thuộc genogroup G3 có nguồn gốc từ chủng virus
lưu hành ở Trung Quốc, Đài Loan và Ba Lan. Sau khi xâm nhập, các chủng CIAV có
khả năng đã tạo thành những nhánh di truyền riêng biệt và tiếp tục lây lan.

xii

THESIS ABSTRACT
PhD candidate: Dao, Doan Trang
Thesis title: Molecular epidemiological study of chicken infectious anemia virus
(CIAV) in Northern of Vietnam
Major: Veterinary epidemiology Code: 9.64.01.08
Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives
This study firstly investigated the prevalence of CIAV in ten northern provinces of
Vietnam. Based on the identification of CIAV, compatible clinical and gross lesions of
chicken infectious anemia, the molecular epidemiology of CIAV was analyzed under
different aspects in order to revealed genetic, phylogenetic characterizations and spatial-
temporal distributions of CIAV in northern provinces.
Materials and Methods
Two major groups of methods were used, including: (i) PCR based method for
viral detection and Sanger’s sequencing. (ii) Applied bioinformatics for genetic,
phylogenetic and molecular epidemiological. Several tools were utilized, such as:
BioEdit, MEGA, WebLogo, BEAST, PastML, etc.
Main findings and conclusions
Two findings were obtained from this study, as following:
(1.1) The wide prevalence of CIAV in ten northern provinces were proven. The
virus was detected in chickens of all ages, scales and production types, with an average
positive rates of 62.2%. (1.2) The clinical disease of chicken infectious anemia readily
existed with the typical pathological changes were detected in naturally infected birds,
such as: atrophy of lymphoid tissues, and pale of bone marrow. (1.3) Being able to
induce compatible gross lesions of chicken infectious anemia under experiment
conditions, the pathogenicity of a CIAV strain circulating in the North was proven.
(2) The molecular epidemiological characterisation of CIAV in Northern Vietnam
were elucidated through (2.1) the identification of two circulating genogroups of G2 and
G3. All of detected CIAV strains was proven not belonging to vaccine strain and did not
display significant motifs of attenuated viruses. (2.2) The analysis also showed that
CIAV circulating in Northern Vietnam has diverse origins: the genogroup G2 virus was

xiii

derived from the strains circulating in Argentina. Meanwhile, the viruses of genogroup
G3 were originated from the strains circulating in China, Taiwan and Poland. Upon
introduction, CIAV seemed to diversify locally and started to diffuse spatial-temporally
into different geographic areas.

xiv

PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Chăn nuôi là một bộ phận quan trọng của nền nông nghiệp Việt Nam. Bên
cạnh nhiều cơ hội và thuận lợi, ngành chăn nuôi gia cầm đã và đang phải đối mặt
với không ít thách thức và khó khăn; trong đó, dịch bệnh được xem là trở ngại
lớn, gây nhiều thiệt hại cho ngành chăn nuôi. Hiện nay, một trong những bệnh ở
gia cầm ít được quan tâm nghiên cứu ở nước ta là tình trạng suy giảm miễn dịch,
với vai trò lớn thuộc về các virus tác động trực tiếp tới hệ miễn dịch của vật nuôi.
Virus gây ức chế miễn dịch đã và đang đe dọa ngành chăn nuôi gia cầm bởi
thiệt hại kinh tế trong sản xuất với tỷ lệ tử vong cao do gà dễ bị nhiễm trùng thứ
cấp (Dohms & Saif, 1984) và có đáp ứng miễn dịch thấp đối với vacxin phòng
bệnh (Lutticken, 1997). Trong số đó, CIAV (chicken infectious anemia virus)-
nguyên nhân gây bệnh bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà (chicken infectious
anemia- CIA) (Yuasa & cs., 1979) được xem là một trong các bệnh có ảnh hưởng
lớn về kinh tế trên phạm vi thế giới (Balamurugan & Kataria, 2006). Bệnh trở lên
phổ biến, được thông báo xuất hiện ở hầu hết các nước chăn nuôi gà trên thế giới
(Toro & cs., 2006; Bougiouklis & cs., 2007; Oluwayelu, 2010) do virus có khả
năng lây lan, đề kháng mạnh với các yếu tố sát trùng và gây ức chế đơn thuần
hoặc kết hợp với các tác nhân truyền nhiễm khác.
Từ khi CIAV được phát hiện đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về
CIAV và bệnh do virus gây ra trên phạm vi toàn cầu với kết quả thu được từ nhiều
khía cạnh: đặc tính sinh học, cơ chế sinh bệnh, cơ chế gây ức chế miễn dịch của
virus; đặc điểm dịch tễ học, triệu chứng, bệnh tích của bệnh và biện pháp can thiệp.
Đáng chú ý là cơ chế gây ức chế miễn dịch của virus bởi khả năng tấn công vào các
cơ quan miễn dịch, làm cạn kiệt các tế bào lympho của tuyến ức, túi Fabricius và tế
bào tạo máu tiền thân (hemocytoblast) ở tủy xương (Adair, 2000; Dhama & cs.,
2008). Ngày nay, sinh học phân tử phát triển đã tạo thuận lợi cho các nghiên cứu
chuyên sâu về CIAV. Cấu trúc bộ gen virus đã được giải mã cùng với các đặc điểm
về di truyền đã giúp cho việc xác định chủng, phân loại virus và sản xuất vacxin
phòng bệnh, từ đó góp phần hạn chế thiệt hại do virus gây ra.
Đến nay, vacxin phòng CIA đã được sử dụng phổ biến trên thế giới, đặc biệt ở các
nước có ngành chăn nuôi gà phát triển. Tuy nhiên, thông tin về CIA cũng như sự hiểu
biết về CIAV tại Việt Nam có phần hạn chế. Tính đến thời điểm hiện tại, công bố

1

về sự có mặt của kháng thể kháng CIAV trong huyết thanh gà vào năm 2013 (Trinh
& cs., 2015b) cũng như kết quả phân loại phát sinh gen của các chủng CIAV tại
miền Bắc Việt Nam (Van Dong & cs., 2019) là hai nghiên cứu về CIAV với các mẫu
bệnh phẩm lấy tại Việt Nam nhưng được thực hiện ở nước ngoài. Bên cạnh đó, theo
thông tư 10/2016/TT-BNNPTNT, hiện có 2 loại vacxin phòng bệnh thiếu máu
truyền nhiễm được phép lưu hành: Nobilis CAV P4 (Intervet) và AviPro Thymovac
(Lohmann Animal Health GmbH) tuy nhiên việc sử dụng vacxin cũng như hiểu biết
của người chăn nuôi ở Việt Nam về CIAV và CIA rất khiêm tốn. Vì vậy, chúng tôi
nhận thấy rằng nghiên cứu các đặc điểm sinh học phân tử của các chủng CIAV lưu
hành ở một số tỉnh thuộc miền Bắc Việt Nam rất cần thiết, là cơ sở khoa học của
việc sử dụng các vacxin hiện có trên thị trường để phòng CIA. Kết quả thu được sẽ
là nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về CIAV tại Việt Nam, góp phần tiến tới
kiểm soát và hạn chế ảnh hưởng của bệnh do CIAV gây ra đối với ngành chăn nuôi
gà của Việt Nam, giai đoạn hiện nay và trong tương lai.
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
* Mục tiêu tổng quát: trả lời câu hỏi có hay không có sự lưu hành gây bệnh
của CIAV ở đàn gà nuôi tại Việt Nam và nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học phân
tử của virus làm cơ sở để đề xuất biện pháp phòng bệnh hiệu quả giúp nâng cao
năng suất, chất lượng đàn gà.
* Mục tiêu cụ thể:
- Xác định có sự lưu hành của CIAV và CIA ở đàn gà nuôi tại một số tỉnh
miền Bắc Việt Nam nhằm đề xuất việc sử dụng vacxin phòng bệnh;
- Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học phân tử của các chủng CIAV
đang lưu hành tại miền Bắc Việt Nam để giúp lựa chọn loại vacxin phù hợp.
1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Các trạng trại, gia trại nuôi gà tại một số tỉnh miền Bắc giai đoạn 2016 -
2019. Các tỉnh/ thành phố gồm Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Nội, Bắc
Ninh, Hải Dương, Hà Nam, Nam Định, Hải Phòng và Quảng Ninh;
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
- Đây là nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam đã xác định được có sự lưu hành
của CIAV ở đàn gà trên địa bàn của 10 tỉnh/thành phố ở miền Bắc Việt Nam:
Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương, Hà Nam, Nam
Định, Hải Phòng và Quảng Ninh;

2

- Kết quả nghiên cứu đã giải mã được 3 trình tự gen hoàn chỉnh và 52 trình
tự gen ORF1 của các chủng CIAV lưu hành tại thực địa; cho thấy virus thuộc 2
nhóm di truyền G2 và G3; có độc lực và không cùng nguồn gốc với các chủng
vacxin đang được sử dụng.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
- Nghiên cứu đã khẳng định sự lưu hành của CIAV cũng như sự có mặt của
CIA trong các đàn gà nuôi ở một số tỉnh phía Bắc của Việt Nam. Biểu hiện lâm
sàng, biến đổi bệnh lý của gà trong tự nhiên được khẳng định bởi kết quả PCR
đối với các mẫu bệnh phẩm và kết quả gây bệnh thực nghiệm bởi chính các
chủng CIAV lưu hành đã nhấn mạnh sự cần thiết phải xem xét đến vai trò và ảnh
hưởng của CIAV và CIA đối với ngành chăn nuôi gà hiện nay.
- Nghiên cứu đã phân tích và chỉ ra một số đặc điểm dịch tễ học phân tử của
các chủng CIAV đã và đang lưu hành ở đàn gà nuôi tại 10 tỉnh/thành phố thuộc miền
Bắc Việt Nam: các chủng thuộc về 2 nhóm di truyền G2, G3; là các chủng có độc
lực và không cùng nhánh với các chủng virus vacxin. Từ thực tế trên, việc sử dụng
vacxin trở nên cần thiết để bảo vệ các đàn gà đối với bệnh do CIAV gây ra.
- Kết quả là nguồn tài liệu tham khảo phục vụ cho nghiên cứu về bệnh
(CIA) và virus gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm (CIAV); cũng như cho công tác
giảng dạy của chuyên ngành Thú y và Chăn nuôi- Thú y tại Việt Nam.

3

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. VIRUS GÂY BỆNH THIẾU MÁU TRUYỀN NHIỄM Ở GÀ
2.1.1. Lịch sử phát hiện và phân loại virus gây bệnh
Virus gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà (chicken infectious anemia
virus- CIAV) lần đầu tiên được phát hiện từ đàn gà thương phẩm bị bệnh ở Nhật
Bản (Yuasa & cs., 1979) với tên ban đầu là CAA (chicken anemia agent- yếu tố
gây thiếu máu ở gà). Tên gọi CAA bắt nguồn từ đặc điểm tác nhân gây bệnh
không nhân lên trên một số môi trường nuôi cấy tế bào (Yuasa, 1983). Về sau,
CAA được chứng minh là một virus khi phát hiện ra tác nhân này nhân lên trên
một số dòng tế bào lymphoblastoid của gà (Yuasa & cs., 1983). Sau khi được
chứng minh là virus, tên gọi CAV hoặc CIAV được dùng thay cho CAA
(Mcnulty, 1991; Noteborn & cs., 1991; Meehan & cs., 1992).
Về phân loại, trước đây, CIAV được xếp vào giống Gyrovirus và họ
Circoviridae (Meehan & cs., 1992; Pringle, 1999). Năm 2017, trên cơ sở phân
tích lại một cách có hệ thống các bằng chứng về sự khác biệt rõ rệt của CIAV với
virus thuộc họ Circoviridae, ủy ban quốc tế về phân loại virus (ICTV), đã chuyển
CIAV và giống Gyrovirus vào họ Anelloviridae (Rosario & cs., 2017).
Hình 2.1. Cây phát sinh chủng loại của giống Gyrovirus
Nguồn: Truchado & cs. (2019)

4

Trước năm 2011, CIAV là thành viên duy nhất của giống Gyrovirus được
biết đến. Hiện tại, đã xác định được 12 virus, bao gồm GyV2 -GyV10, HGyV1
(Human Gyrovirus), ASPaGyV (Ashy storm petrel Gyrovirus) và GyV11
(Truchado & cs., 2019). Mối liên hệ giữa các thành viên được trình bày ở hình
2.1. Dựa vào đặc điểm phân nhánh, CIAV (đóng khung, hình 2.1) là một nhánh
độc lập trong giống Gyrovirus, có quan hệ gần gũi với GyV6 và GyV7.
2.1.2. Hình thái, cấu trúc CIAV
CIAV là một virus không có vỏ bọc, đường kính trung bình từ 19,1 nm-
26,5 nm (Gelderblom & cs., 1989). Cấu trúc bề mặt capsid có 60 tiểu đơn vị được
sắp xếp theo 12 vòng hình loa kèn (King & cs., 2011).
Hình 2.2. Hạt virus dưới kính hiển vi điện tử
Nguồn: Todd & cs. (1990)
Dưới kính hiển vi điện tử, hình ảnh nhuộm âm bản CIAV tinh khiết cho
thấy hạt virus có dạng hình cầu, với khoảng 10 gai nhô lên rõ ràng trên bề mặt
(Todd & cs., 1990). Về vật chất di truyền, bộ gen CIAV là sợi ADN đơn, dạng
vòng, dài khoảng 2,3 kb. Bộ gen CIAV có 3 khung đọc mở (ORF) lồng một phần
vào nhau, theo thứ tự ORF2- ORF3- ORF1. Trong đó ORF2, ORF3 và ORF1 mã
hóa lần lượt cho 3 protein là: VP2 (24 kDa), VP3 (14 kDa) và VP1 (52 kDa)
(Noteborn & cs., 1991; Schat & Van Santen, 2008).

5

Hình 2.3. Cấu trúc bộ gen CIAV
Nguồn: Rosario & cs. (2017)
Hình 2.3 so sánh cấu trúc gen giữa thành viên của họ Circoviridae và
Anelloviridae. Virus thuộc họ Anelloviridae có đặc điểm (i) gen mã hóa protein
lồng nhau và cùng chiều, (ii) không có cấu trúc stem-loop với 9 nucleotide đặc
trưng. Hai đặc điểm cơ bản trên thấy ở các thành viên của họ Circoviridae. Trong
số 3 protein virus, VP1 là protein cấu trúc duy nhất được biết đến có vai trò tạo
thành capsid, có thể được phát hiện trong các hạt virus có độ tinh khiết cao (Todd
& cs., 1990). Nó đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra kháng thể trung hòa ở
gà bị nhiễm bệnh. VP2 là protein không cấu trúc, có thể hoạt động như một
protein làm khung (scaffold) trong quá trình lắp ráp virion (Noteborn & cs.,
1998). VP2 còn có hoạt tính của phosphatase (dual-specificity phosphatase) nhận
biết đặc hiệu đồng thời phân tử tyrosine, serine hoặc threonine ở vị trí cắt (Peters
& cs., 2002). VP3 là protein không cấu trúc hay là 1 apoptin gây ra cơ chế chết
chương trình hóa (apoptosis) cho các tế bào tiền thân ở vùng tủy của tuyến ức và
các tế bào hemocytoblasts trong tủy xương (Noteborn & cs., 1994).
2.1.3. Sức đề kháng của CIAV
CIAV mang các đặc điểm đề kháng cao với nhiệt độ, chloroform của một
virus không có vỏ bọc (Yuasa, 1992). Nhìn chung, virus có sức đề kháng cao

6

trong điều kiện tự nhiên. CIAV chịu được nhiệt độ 56o
C hoặc 70o
C trong 1 giờ
và 80o
C trong 15 phút (Natesan & cs., 2006). Virus bị bất hoạt một phần sau khi
đun ở 80o
C trong 30 phút và bất hoạt hoàn toàn sau 15 phút ở 100o
C. Vì vậy, sản
phẩm gà bệnh yêu cầu xử lý ở 95o
C trong vòng 30 phút hoặc ở 100o
trong 10
phút (Urlings & cs., 1993). Đối với các hóa chất dùng sát trùng chuồng trại,
CIAV trong huyễn dịch bệnh phẩm bị bất hoạt hoàn toàn bởi iodine hoặc sodium
hypochlorite ở nồng độ 10% ở 37o
C trong vòng 2 giờ (Yuasa, 1992).
2.1.4. Tính kháng nguyên và sự biến đổi chủng của CIAV
Sử dụng kháng thể đa dòng, các nhà khoa học trên thế giới không phát
hiện sự khác nhau về đặc tính kháng nguyên giữa các chủng CIAV phân lập được
ở Nhật Bản, châu Âu và châu Mỹ (Yuasa & Imai, 1986; Mcnulty & cs., 1990).
Với kháng thể đơn dòng, sự khác biệt nhỏ về đặc tính kháng nguyên giữa các
chủng CIAV đã được tìm thấy (Trinh & cs., 2015a). Trên capsid protein của
CIAV tồn tại vùng “siêu biến đổi” từ amino acid 139 đến 151 (Renshaw & cs.,
1996), nhưng mới chỉ có bằng chứng về sự thay đổi amino acid của vùng này đến
đặc tính nhân lên của CIAV in vitro (Renshaw & cs., 1996).
Dựa vào phản ứng huyết thanh học, nhìn chung các chủng CIAV được
xem thuộc về một type huyết thanh đơn (Schat & Van Santen, 2008). Năm 2002,
một nhóm nhà khoa học ở Mỹ công bố phát hiện CIAV-7 phân lập từ gà 17 tuần
tuổi có bệnh tích của bệnh thiếu máu truyền nhiễm (Spackman & cs., 2002a).
Trong điều kiện thí nghiệm, CIAV-7 gây ra tình trạng bệnh giống bệnh thiếu máu
truyền nhiễm, nhưng CIAV-7 lại có đặc tính kháng nguyên khác với chủng CIAV
tham chiếu (không bị trung hòa bởi kháng thể đặc hiệu kháng CIAV chủng Del-
Ros) (Spackman & cs., 2002b). Do đó, chủng CIAV-7 được giả định là một type
huyết thanh học thứ 2 của virus gây bệnh thiếu máu truyền nhiễm (Spackman &
cs., 2002b). Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có thêm nghiên cứu về CIAV-7
được công bố.
2.2. BỆNH THIẾU MÁU TRUYỀN NHIỄM Ở GÀ
2.2.1. Giới thiệu chung
Bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà (CIA) được đặc trưng bởi tình trạng
thiếu máu không tái tạo (aplastic anemia) do sự phá hủy các tế bào tạo máu
(hematopoietic stem cell) ở tủy xương và thoái hóa các mô lympho (lymphoid
depletion) (Mcnulty, 1991). Bên cạnh đó, do tình trạng ức chế miễn dịch
(immunosuppression), gà mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm dễ mắc các bệnh kế

7

phát, giảm đáp ứng với các loại vacxin phòng bệnh (Hagood & cs., 2000). Sự
xuất hiện của CIA là được đánh giá là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng
cho ngành chăn nuôi gà ở các nước trên thế giới (Mcnulty, 1991; Balamurugan &
Kataria, 2006).
2.2.2. Địa dư bệnh
Lịch sử phát hiện CIA gắn với sự phát hiện CIAV (chủng Gifu-1) lần đầu
tiên năm 1979 ở Nhật Bản (Yuasa, 1983). Tiếp sau đó, CIAV đã được phân lập ở
nhiều nước: chủng ConnB được phân lập từ gà bị bệnh Marek’s (Goryo & cs.,
1987b); chủng CIA-1 được phân lập năm 1988 tại một trang trại ở Delaware
(Mỹ) (Lucio & cs., 1990); chủng Cux-1 (C) được phân lập ở Cuxhaven (Đức)
vào năm 1991 (Chandratilleke & cs., 1991); chủng L-028 được phân lập vào năm
1992 tại một trang trại ở New York (Mỹ) (Renshaw & cs., 1996), v.v... Bằng
phản ứng huyết thanh học, CIAV được xác định có mặt ở khắp các nước, ví dụ
như ở Nhật Bản, Trung Quốc, Mỹ, Úc, NewZealand và Nam Phi, v.v... Nghiên
cứu hồi cứu các mẫu huyết thanh thu thập từ 1959- 2005 cho biết nhiều khả năng
virus đã hiện diện từ trước những năm 1970 (Toro & cs., 2006).
Ghi chú: dựa vào thông tin được công bố qua các bài báo khoa học, trình tự gen được công bố trên
GenBank, đã xác định được các quốc gia có sự hiện diện của CIAV (đánh dấu)
Hình 2.4. Bản đồ phân bố của CIAV ở các nước trên thế giới
Cho đến nay CIAV và bệnh thiếu máu truyền nhiễm đã có mặt ở nhiều nước
thuộc tất cả các châu lục (hình 2.4). Ở khu vực Đông Nam Á, CIAV đã được xác
định ở Thái Lan, Campuchia, Lào, Malaysia, Indonesia và Việt Nam (Hailemariam
& cs., 2008; Kye & cs., 2013; Wanasawaeng & cs., 2013; Trinh & cs., 2015b).

8

2.2.3. Thiệt hại do bệnh thiếu máu truyền nhiễm gây ra
Nghiên cứu tại Israel (Davidson & cs., 2004) khi quan sát 6 đàn gà thịt cho
thấy nhiễm CIAV làm giảm sức sản xuất, ví dụ như tăng trưởng kém hơn, tỷ lệ tử
vong cao hoặc tăng cường các triệu chứng của các bệnh trong trường hợp nhiễm
ghép. Cụ thể, nghiên cứu đã chỉ ra dấu hiệu giảm tổng tăng trưởng ở mức 35.000
kg của một đàn so với hai đàn khác cùng với dấu hiệu của bệnh thiếu máu truyền
nhiễm (viêm da, xuất huyết cơ, tủy xương nhạt màu, tỷ lệ tử vong cao). Bên cạnh
đó, tỷ lệ tử vong tăng cao ở các đàn nhiễm CIAV (gấp 4 lần so với đàn bình
thường). Tuy nhiên, hậu quả cuối cùng và phổ biến là sự cộng gộp ảnh hưởng từ
nhiều yếu tố: quản lý yếu kém, các stress trong đàn, yếu tố di truyền của giống và
các mầm bệnh ghép.
Đối với gà thịt, nhiễm IBDV làm chậm sự phục hồi tuyến ức sau khi CIAV
gây teo tuyến ức ở gia cầm (Hoerr, 2010); nhiễm CIAV làm tăng cường khả năng
gây bệnh của MDV (Jeurissen & De Boer, 1993) hoặc CIAV có liên quan đến
nhiễm trùng tụ cầu khuẩn và viêm da hoại tử. Khi gà bị nhiễm nhiều loại mầm
bênh, ví dụ như CIAV với MDV, REV hoặc IBDV, v.v… sẽ làm cho tỷ lệ ốm và
tỷ lệ chết tăng cao. Bệnh thường xảy ra với đàn gà từ 2 - 4 tuần tuổi khiến cho gà
chậm phát triển, tỷ lệ chết dao động từ 10 - 20%, có trường hợp lên đến 60%. Với
gà trên 6 tuần tuổi, bệnh thường liên quan đến hội chứng thiếu máu - xuất huyết
(aplastic anemia - hemorrhagic syndrome).
Bệnh thiếu máu truyền nhiễm gây thiệt hại kinh tế, giảm lợi nhuận khoảng
18,5% do giảm tăng trọng, tăng tỷ lệ chết của gà từ 3- 15 tuần tuổi (Mcilroy &
cs., 1992). Tuy nhiên, đối với ngành sản xuất trứng gà sạch, bệnh thường gây ra
những khó khăn và ảnh hưởng lớn nhất bởi Ủy ban châu Âu yêu cầu trứng dùng
để sản xuất vacxin dùng cho gà dưới 7 ngày tuổi không được tạp CIAV. Ngoài
ra, tại Úc, châu Âu và Mỹ, chỉ những trứng sạch CIAV mới được dùng để sản
xuất vacxin phòng bệnh quai bị và sởi cho người. Bên cạnh đó, chi phí bỏ ra để
đảm bảo và duy trì các biện pháp an toàn sinh học là không nhỏ bởi virus có sức
đề kháng mạnh với các hóa chất sát trùng (Toro & cs., 2006). Đứng ở khía cạnh
này, CIAV gián tiếp gây ra các thiệt hại về kinh tế do phải áp dụng các biện pháp
an toàn sinh học nghiêm ngặt trong quá trình nuôi.
2.2.4. Loài vật mắc bệnh
Gà là vật chủ chính của CIAV mặc dù gà tây và chim cút ở Nhật Bản có
thể nhiễm CIAV (Schat & Van Santen, 2008). CIAV không chỉ được phát hiện ở

9

các đàn gà thịt mà ở cả các đàn gà SPF (Cardona & cs., 2000). Gà trống và mái
đều mẫn cảm; gà giống thịt được cho rằng mẫn cảm hơn với bệnh. Gà ở các lứa
tuổi đều cảm nhiễm với CIAV nhưng giai đoạn sau 2 tuần tuổi sự mẫn cảm với
bệnh giảm nhanh do sự hoàn thiện của hệ miễn dịch (immuno competency) (Hu
& cs., 1993b), trong đó gà 1 ngày tuổi mẫn cảm nhất (Rosenberger & Cloud,
1989). Từ 2012 trở lại đây, bằng phương pháp PCR, tại Trung Quốc đã phát hiện
được CIAV từ phân của người (Zhang & cs., 2012), chuột, chó hoang (Fang &
cs., 2017) và mèo (Niu & cs., 2019). Mặc dù vậy, các loài này chưa được chứng
minh là vật chủ của CIAV (Fang & cs., 2017).
2.2.5. Phương thức truyền lây
Có 2 phương thức làm lây truyền CIAV, truyền dọc và truyền ngang.
Phương thức lây truyền ngang hay dọc đều dẫn đến sự lây lan của CIAV trong
các đàn gà (Yuasa, 1983; Mcnulty, 1991). Một lượng lớn CIAV được bài thải qua
phân từ các gà nhiễm bệnh (Imai & cs., 1999). Vì vậy, phân gà được xem là một
nguồn lây nhiễm quan trọng. Theo nghiên cứu trên, lây truyền ngang thông qua
tiếp xúc trực tiếp/ gián tiếp với virus qua đường miệng. Cách lây nhiễm này chủ
yếu xảy ra ở gà không có kháng thể mẹ truyền trong giai đoạn từ 2- 4 tuần tuổi.
Chuyển dương tính huyết thanh học xảy ra ở giai đoạn 8- 12 tuần tuổi và sự lây
nhiễm ngang gây bệnh phần lớn ở thể cận lâm sàng (Mcnulty & cs., 1988).
CIAV có thể lây lan theo đường truyền dọc và truyền ngang nhưng
phương thức truyền dọc là quan trọng nhất, virus được truyền từ bố mẹ qua trứng
(Dhama & cs., 2002). Sự lây nhiễm qua trứng đã được Yuasa và cộng sự khẳng
định (Yuasa & Yoshida, 1983) và từ đó việc ngăn chặn bệnh xảy ra trong môi
trường chăn nuôi gà trở nên khó khăn. CIAV từ các đàn gà giống âm tính khi
kiểm tra kháng thể do có sự lây nhiễm ngang hoặc qua tinh dịch con trống có thể
lây nhiễm bệnh cho đời con (Yuasa & cs., 1987; Hoop, 1993). Trong tự nhiên, sự
lây truyền dọc thường xuất hiện ở giai đoạn 3- 9 tuần tuổi sau khi gà tiếp xúc với
CIAV, thậm chí xảy ra sớm hơn ở giai đoạn gà từ 1- 3 tuần tuổi và đáp ứng miễn
dịch phát triển ở các gà giống lây nhiễm có thể bảo vệ đàn con khỏi sự lây nhiễm
dọc (Schat & Van Santen, 2008). Ngoài ra, các yếu tố gây stress trong quá trình
sản xuất và vận chuyển có thể làm tăng sự lây nhiễm CIAV hoặc kéo dài thời
gian nhiễm CIAV bởi sự thay đổi nội tiết tố dẫn đến sự lây truyền dọc và chuyển
dương tính huyết thanh học khi gà ở giai đoạn gần thành thục về tính biệt
(Cardona & cs., 2000).

10

2.2.6. Cơ chế sinh bệnh
CIAV tấn công và phá hủy các tế bào tạo máu tiền thân (hemocytoblast),
làm cạn kiệt các tế bào tiền lympho ở tuyến ức với biểu hiện teo tuyến ức, từ đó
xuất huyết ở các mô dưới da, trong cơ và gây suy giảm miễn dịch (Adair, 2000;
Todd, 2000; Dhama & cs., 2002; Miller & Schat, 2004; Van Santen & cs., 2004).
Đích tấn công chủ yếu của CIAV vào tế bào lympho tiền thân của tuyến ức
(CD4+/CD8+, T-cells) và tiền tế bào máu, sau đó chúng tái tạo chủ yếu trong các
tiền tế bào máu ở tủy xương và tế bào tuyến ức tiền thân ở vùng vỏ của tuyến ức,
nơi diễn ra sự nhiễm trùng gây teo và gây chết tế bào bởi cơ chế apoptosis (cơ
chế chết tự nhiên) (Jeurissen & cs., 1992; Smyth & cs., 1993; Noteborn & Koch,
1995). Sự tạo máu, tạo tủy và sản xuất tế bào lympho bị ảnh hưởng nghiêm trọng
dẫn đến biểu hiện lâm sàng của sự thiếu máu do giảm hồng cầu, tiểu cầu và bạch
cầu; ngoài ra, các tế bào lympho nhiễm virus còn bị phá hủy bởi cơ chế
apoptosis, kích hoạt bởi protein VP3 (Dhama, 2002).
Cho đến nay, các nghiên cứu về khả năng gây bệnh của CIAV cho thấy
khả năng gây thiếu máu của CIAV phụ thuộc trực tiếp vào liều virus nhiễm, tuổi
gia cầm nhiễm và sự kế phát của các yếu tố gây bệnh khác (Yuasa & cs., 1988;
Dhama, 2002). Ngoài ra, các tác nhân gây ức chế miễn dịch có tác dụng hiệp
đồng với CIAV làm bệnh tiến triển ở thể nặng. Bằng thực nghiệm, người ta đã
chứng minh rằng IBDV ức chế và làm giảm cường độ sự sản sinh kháng thể
trung hòa chống lại CIAV, dẫn tới lượng CIAV huyết cao, trong khoảng 102,5
đến 105,5
TCID50/0,1 ml (Imai & cs., 1999). Nhiễm ghép IBDV còn kéo dài độ
tuổi mẫn cảm của gà đối với CIAV (Rosenberger & Cloud, 1989).
2.2.7. Triệu chứng bệnh thiếu máu truyền nhiễm
Triệu chứng lâm sàng của bệnh thiếu máu truyền nhiễm phụ thuộc vào
nhiều yếu tố như: lứa tuổi, tình trạng miễn dịch; liều lượng và đường xâm nhập
của virus. Hình 2.5 trình bày tóm tắt mối tương quan giữa biểu hiện bệnh, lứa
tuổi và tình trạng miễn dịch. Gà ở mọi lứa tuổi đều mẫn cảm với CIAV (virus
gây ra tình trạng nhiễm trùng) (Kaffashi & cs., 2006), tuy nhiên, gà càng lớn khả
năng mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm càng giảm (age resistance) (Mcnulty,
1991). Gà trên 3 tuần tuổi sau khi nhiễm CIAV thường sản sinh đáp ứng miễn
dịch có khả năng bảo hộ, ngăn cản tiến triển thành thể bệnh lâm sàng. Mặc dù
vậy, đặc tính đề kháng theo lứa tuổi có thể bị phá vỡ nếu trong giai đoạn này gà

11

bị nhiễm các virus gây ức chế miễn dịch (ví dụ như IBDV) làm cho khả năng sản
sinh đáp ứng miễn dịch chống lại CIAV bị giảm sút, dẫn tới tiến triển bệnh ở thể
lâm sàng (vùng E, hình 2.5) (Mcnulty, 1991; Hu & cs., 1993a). Gà dưới 3 tuần
tuổi nhiễm CIAV thường mắc bệnh rất điển hình (Yuasa & cs., 1979; Goodwin
& cs., 1989; Buscaglia & cs., 1994). Trường hợp có kháng thể thụ động ở
ngưỡng bảo hộ, hiệu giá kháng thể trung hòa ≥ 40 (vùng A, hình 2.5), gà con dù
ở lứa tuổi mẫn cảm vẫn không mắc bệnh ở thể lâm sàng (Otaki & cs., 1992).
Hình 2.5. Tương quan giữa biểu hiện bệnh, lứa tuổi và tình trạng miễn dịch
trong bệnh thiếu máu truyền nhiễm
Biểu hiện bệnh thiếu máu truyền nhiễm được trình bày ở phần dưới đây.
Khi bệnh xảy ra ở thể cấp tính, thời gian ủ bệnh từ 1- 14 ngày. Ngoài các triệu
chứng không điển hình (ủ rũ, xù lông, giảm ăn), gà bệnh có biểu hiện thiếu máu

12

như mào yếm nhợt nhạt (Yuasa & cs., 1979; Adair, 2000). Tỷ lệ chết thường từ
5- 10% (trong 2- 4 tuần sau khi nhiễm) nhưng có thể lên tới 60% trong trường
hợp kế phát bệnh khác (Bulow, 1991; Dhama, 2002; Dhama & cs., 2002; Dhama
& cs., 2004; Balamurugan & Kataria, 2006). Nếu sống sót qua giai đoạn này, các
gà sẽ dần hồi phục sau 4- 5 tuần nhiễm bệnh. Thông thường, các triệu chứng sẽ
biểu hiện nặng nề khi có sự kế phát các mầm bệnh khác, đặc biệt là virus gây suy
giảm miễn dịch (Adair, 2000). Điển hình là các trường hợp nhiễm kế phát với
MDV (Miles & cs., 1999), với IBDV (Imai & cs., 1999), FAV (Toro & cs.,
2001), reovirus (Mcneilly & cs., 1995) và NDV (De Boer & cs., 1994).
Hình 2.6. Triệu chứng của gà mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm
Nguồn: Gowthaman (2019)
Chỉ tiêu phi lâm sàng của tình trạng thiếu máu là tỷ khối huyết cầu giảm,
dao động từ 6 - 27% (Balamurugan & Kataria, 2006). Ở gà khỏe mạnh, tỷ khối
huyết cầu thường lớn hơn 27% mặc dù chỉ số này cũng thay đổi tùy theo từng
giống gà. Ví dụ gà giống trứng có chỉ số PCV thấp hơn gà giống thịt; gà càng lớn
thì chỉ số này càng giảm. Khi gà bị bệnh thiếu máu truyền nhiễm, máu gà có thể
bị đặc hoặc loãng hơn, thời gian đông máu tăng, tương bào nhạt hơn bình thường.
Chỉ số hematocrit xuống dưới 27% sau khi gây nhiễm 8 - 10 ngày, dao động từ
10 - 20% ở ngày 14 - 20 và thậm chí có thể xuống dưới 6% ở những gà gần chết.
Ở những gà hồi phục, sau 6 - 21 ngày chỉ số PCV bắt đầu tăng trở lại, về mức
bình thường (29 - 35%) sau khi nhiễm 28 - 35 ngày (Dhama & cs., 2008) (hình
2.7).

13

Hình 2.7. Biến động tỷ khối huyết cầu ở gà mắc bệnh
Nguồn: Wani & cs. (2014)
Bằng gây bệnh thực nghiệm, tỷ khối huyết cầu của nhóm gây nhiễm
(đường nét đứt, hình 2.7) giảm so với nhóm đối chứng. Sự giảm này rõ nhất sau
gây nhiễm 14 ngày với tỷ khối huyết cầu trung bình ở nhóm gây nhiễm là 18,22
± 2,22 trong khi đó của nhóm đối chứng là 34,12 ± 4,72 (Wani & cs., 2014).
Nguyên nhân dẫn đến chỉ số hematocrit giảm là do hiện tượng giảm tế bào máu,
bao gồm giảm số lượng hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu - hậu quả khi các tiền tế
bào máu bị dung giải rất sớm (3 - 4 ngày sau khi gây nhiễm). Khi gà qua khỏi,
công thức máu sẽ trở lại bình thường sau 40 ngày.
2.2.8. Bệnh tích bệnh thiếu máu truyền nhiễm
Teo cơ quan lympho nói chung, đặc biệt là tuyến ức và biểu hiện tủy xương
nhạt màu (hình 2.8) được xem là bệnh tích đại thể đặc trưng nhất (Yuasa & cs.,
1979; Mcnulty, 1991; Pope, 1991; Smyth & cs., 1993; Dhama & cs., 2002).
Ngoài ra, có một số biến đổi khác như: xuất huyết, tụ máu ở tổ chức liên kết dưới
da; gan sưng, nhạt màu hoặc vàng nhạt (Yuasa & cs., 1979; Dhama, 2002).

14

Hình 2.8. Bệnh tích đại thể ở gà mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm
Nguồn: Yuasa & cs. (1979)
Có một vấn đề cần chú ý là: khi gà nhiễm CIAV gây ra tình trạng suy giảm
miễn dịch nghiêm trọng và gà dễ mẫn cảm với các mầm bệnh là virus như MDV
(Miles & cs., 1999); IBDV (Imai & cs., 1999); FadV4 (Toro & cs., 2001);
reovirus (Mcneilly & cs., 1995) và NDV (De Boer & cs., 1994) dẫn tới những
ảnh hưởng hiệp đồng của các yếu tố (Pope, 1991). Chính vì vậy, bệnh tích ở gà
mắc bệnh thiếu máu truyền nhiễm khi bị nhiễm ghép có sự thay đổi, khác với
trường hợp nhiễm đơn.

15

2.2.9. Chẩn đoán bệnh thiếu máu truyền nhiễm ở gà
2.2.9.1. Chẩn đoán lâm sàng
Chẩn đoán lâm sàng CIA có thể dựa vào lịch sử đàn giống, tình trạng hoặc
dấu hiệu lâm sàng, kết luận về huyết học và bệnh lý mổ khám (Goodwin & cs.,
1992a). Chẩn đoán lâm sàng dựa vào các dấu hiệu điển hình ở gà bệnh trong giai
đoạn mẫn cảm và các bệnh tích phản ánh hiện tượng thiếu máu, ví dụ như: mào,
tích nhợt nhạt, gan sưng và nhạt màu, thận nhạt màu, tủy xương nhạt màu và mô
lympho tập trung bị teo (túi Fabricius, tuyến ức).
2.2.9.2. Chẩn đoán phi lâm sàng
- Phương pháp phân lập virus:
CIAV có khả năng nhân lên và được phân lập ở gà SPF mẫn cảm, trong
phôi gà và trong nuôi cấy tế bào (Yuasa & cs., 1979; Mcnulty, 1991; Dhama &
cs., 2002; Balamurugan & Kataria, 2006); trong khi đó thời điểm 12 - 16 ngày
sau khi gây nhiễm CIAV cho gà lớn thấy có biểu hiện bệnh tích. Trong phôi gà,
CIAV nhân lên ở túi lòng đỏ nhưng hiệu giá virus không đủ cao để gây chết phôi
hoặc gây ra các tổn thương điển hình của bệnh. Tuy nhiên, gà con mới nở mang
các dấu hiệu của bệnh. CIAV không nhân lên được trong các môi trường nuôi
cấy tế bào thông thường nhưng phát triển được trong một số dòng tế bào lympho
hình thành trong bệnh Marek’s (Marek’s disease virus- MDV) và bệnh gây khối
u lympho (Yuasa, 1983; Renshaw & cs., 1996). Cho đến nay, dòng tế bào được
sử dụng phổ biến cho việc phân lập CIAV là dòng tế bào MDCC-MSB1 lấy từ
khối u lympho ở lách của gà bị bệnh Marek’s. Các chủng virus có thể gây nhiễm
khác nhau cho các dòng tế bào phụ như MDCC-CU147, khi đó dòng tế bào T
(lấy từ tổn thương cục bộ của MD) được báo cáo nhạy cảm nhất để phân lập
virus, có thể sản xuất ra một lượng virus gấp từ 10- 100 lần so với dòng MSB1.
- Kỹ thuật PCR:
PCR được ứng dụng từ rất sớm để phát hiện CIAV, mồi đặc hiệu được
thiết kế phát hiện trình tự gen bảo thủ mã hóa protein VP2 (Noteborn & cs.,
1992b). Ở những vùng đã sử dụng vacxin nhược độc phòng bệnh thiếu máu
truyền nhiễm, việc sử dụng cặp mồi kể trên không cho phép phân biệt giữa chủng
virus vacxin và chủng virus gây bệnh. Đã có nhiều nghiên cứu sử dụng cặp mồi
nhân lên toàn bộ gen mã hóa protein VP1 của virus, sau đó cắt bằng enzyme cắt
giới hạn (Van Santen & cs., 2001; Natesan & cs., 2006; Mohamed, 2010;
Nayabian & Mardani, 2013). Ví dụ cụ thể trình bày ở hình 2.9.

16

Tác giả Mohamed đã dùng cặp mồi đặc hiệu nhân lên toàn bộ gen mã hóa
protein VP1 (VP1-1: 5’-ATGGCAAGACGAACTCGCAGACCGAGAGGC-3’,
VP1-R: 5’-TCAGGGCTGCGTCCCCCAGTACATGGTGCT-3’). Tinh sạch sản
phẩm PCR và cắt bởi enzyme MboI (Mohamed, 2010). Hình 2.9 cho thấy, sản
phẩm cắt là khác nhau giữa các chủng thực địa (3- 5 sản phẩm cắt) với chủng
virus vacxin (6 sản phẩm). Đáng chú ý, các đoạn sản phẩm cắt cũng khác nhau
giữa các chủng thực địa và cho phép phân biệt các chủng CIAV giữa các mẫu xét
nghiệm. Hiện có nhiều loại enzyme được dùng trong phản ứng RFLP-PCR để
phân biệt các chủng, ví dụ như: BamHI, BgM, SstI và XbaI (Noteborn & cs.,
1992b), HinfI (Nayabian & Mardani, 2013). Để tăng khả năng phân biệt, có thể
kết hợp một số enzym cắt giới hạn để phân biệt các chủng CIAV, ví dụ như:
HhaI, DdeI và HaeIII (Natesan & cs., 2006).
Ghi chú: giếng 1: chủng virus Cux-1 từ vacxin Thymovac; giếng 2-5: các chủng CIAV thực địa
Hình 2.9. Kết quả RFLP-PCR phân biệt các chủng CIAV
Nguồn: Mohamed (2010)
Ý nghĩa của RFLP-PCR không chỉ dừng lại ở khả năng phân biệt giữa các
chủng, mà còn có thể cho phép phát hiện đồng nhiễm nhiều chủng CIAV khác
nhau ở cùng một trang trại. Ở cấp độ cá thể, việc phát hiện đồng nhiễm CIAV
cần phải sử dụng đến công cụ giải trình tự gen (hình 2.10).

17

Ghi chú: mũi tên biểu thị các vị trí có 2 đỉnh tín hiệu (đa hình nucleotide)
Hình 2.10. Kết quả giải trình tự gen phát hiện đồng nhiễm các chủng CIAV
Nguồn: Ducatez & cs. (2006)
Việc phát hiện ra các đỉnh tín hiệu kép (mũi tên, hình 2.10) ở một vài vị trí
nucleotide là minh chứng cho sự tồn tại các chủng CIAV mang các đột biến khác
nhau (đồng nhiễm). Hiện tượng đồng nhiễm CIAV thuộc hai cụm di truyền khác
nhau đã được phát hiện ở mẫu bệnh phẩm gà bệnh tại Trung Phi và Cameroon
(Snoeck & cs., 2012).
Nói tóm lại, PCR được xem là kỹ thuật có độ nhạy và độ chính xác cao,
phù hợp cho sự phát hiện ADN của CIAV trong các mẫu bệnh phẩm (Miller &
cs., 2003). PCR với độ nhạy và chính xác cao giúp phát hiện CIAV ngay cả trong
các ca bệnh biểu hiện ở thể cận lâm sàng (Balamurugan & Kataria, 2006;
Simionatto & cs., 2006). Sử dụng kỹ thuật PCR cạnh tranh; hoặc realtime PCR
có thể định lượng virus (Dhama & cs., 2002; Markowski-Grimsrud & cs., 2002;
Caterina & cs., 2004; Van Santen & cs., 2004). Ngày nay, giải trình tự gen là một
công cụ cho chẩn đoán và nghiên cứu dịch tễ học phân tử của CIAV (Todd & cs.,
1990; Dhama & cs., 2002; Dhama & cs., 2004; Natesan & cs., 2006; Simionatto
& cs., 2006).
- Phương pháp phát hiện gián tiếp
Đối với việc phát hiện huyết thanh: ELISA, VNT và IFA là những kỹ thuật
được sử dụng phổ biến nhất (Dhama & cs., 2002; Tannock & cs., 2003) bởi
kháng thể kháng CIAV là dấu hiệu tồn tại trước đó của CIAV, trong đó phản ứng
miễn dịch huỳnh quang gián tiếp và các test ELISA có thể được áp dụng để phát
hiện kháng thể kháng CIAV (Rosenberger & Cloud, 1989). Hiện nay, các kit
ELISA được sử dụng phổ biến để sàng lọc các đàn giống nghi nhiễm virus trước
khi vào giai đoạn đẻ trứng (Miller & Schat, 2004). Kỹ thuật ngưng kết gián tiếp
bằng hạt nhựa (blocking latex agglutination test) cũng đã được phát triển và cho
kết quả tương đồng 93,6% so với phản ứng trung hòa (Trinh & cs., 2015b).

18

2.2.9.3. Chẩn đoán phân biệt
Cần tiến hành các chẩn đoán phân biệt với các bệnh Marek’s, Gumboro,
bệnh do FAdV4 gây ra, bệnh do các độc tố nấm mốc (mycotoxin), v.v... (Dhama,
2002). Do đặc điểm giống nhau về lứa tuổi và bệnh tích ở cơ quan có thẩm quyền
miễn dịch, cần chẩn đoán phân biệt giữa bệnh Gumboro và bệnh thiếu máu
truyền nhiễm. Cụ thể: gà dưới 13 tuần tuổi khi mắc Gumboro và bệnh thiếu máu
truyền nhiễm đều có biểu hiện ủ rũ khá giống nhau (Wang & cs., 2011;
Gowthaman, 2019). Tuy nhiên, bệnh thiếu máu truyền nhiễm thường có các biểu
hiện bên ngoài như xuất huyết ở da cánh. Bệnh tích mổ khám có nhiều điểm
chung, ví dụ như hiện tượng teo túi Fabricius. Tuy nhiên, bệnh tích sưng và xuất
huyết túi Fabricius chỉ gặp ở bệnh Gumboro (Wang & cs., 2011) mà không có ở
bệnh thiếu máu truyền nhiễm (Bahmaninejad & cs., 2012). Một số bệnh tích điển
hình chỉ gặp trong bệnh thiếu máu truyền nhiễm, ví dụ như tủy xương nhạt màu.
2.2.10. Biện pháp phòng bệnh
* Vệ sinh phòng bệnh: công tác chăm sóc, quản lý tốt đàn giống và vệ sinh
phòng bệnh, tăng cường biện pháp đảm bảo an toàn sinh học là những biện pháp
tổng hợp giúp ngăn chặn bệnh xảy ra (Engstrom, 1999).
* Phòng bệnh bằng vacxin: biện pháp kiểm soát trực tiếp nhất và hạn chế
được sự lây truyền dọc của bệnh là sử dụng vacxin cho đàn bố mẹ trước khi vào
giai đoạn khai thác trứng khoảng vài tuần. Vacxin được sử dụng vào thời điểm 13
- 15 tuần tuổi, không được muộn quá 3 tuần trước khi gà bắt đầu đẻ bói để tạo
đáp ứng miễn dịch ở ngưỡng cao (hiệu giá trung hòa > 8 log2) giúp ngăn chặn sự
truyền virus qua trứng (Vielitz & cs., 1987; Mcnulty, 1991). Vacxin nhược độc
được sử dụng bằng cách cho uống, vacxin vô hoạt được sử dụng theo đường
tiêm. Tại Việt Nam hiện đang lưu hành vacxin phòng bệnh cho đàn gà gồm:
- Nobilis CAV P4 của hãng Intervet (Hà Lan): vacxin nhược độc đông khô,
mỗi liều có ít nhất 2,3 log10 TCID50 virus vacxin CIAV được nuôi cấy trên phôi
gà. Vacxin dùng để tiêm cho gà khỏe mạnh từ 6 tuần trở lên. Gà đẻ được phòng ít
nhất 6 tuần trước khi bắt đầu đẻ. Nên tiêm vacxin cho tất cả những con gà dễ mắc
bệnh trong trang trại cùng một lúc. Trong mọi trường hợp, không được dùng
vacxin cho gà nhỏ hơn 6 tuần tuổi. Virus vacxin mặc dù không có khả năng gây
bệnh thể lâm sàng, vẫn có thể tồn tại lâu dài trong tuyến ức, lách và tạo đáp ứng
miễn dịch dịch thể ở mức thấp (Vaziry & cs., 2011).

19

- AviPro Thymovac (Lohmann Animal Health GmbH): vacxin nhược độc
đông khô chủng Cux-1 phòng bệnh thiếu máu truyền nhiễm gà. Vacxin được
dùng bằng cách pha nước uống cho gà từ 12 - 14 tuần tuổi nhưng không được
muộn hơn 6 tuần trước khi đẻ (nếu dùng trong giai đoạn 6 tuần trước khi đẻ virus
có thể truyền qua trứng).
2.3. ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC PHÂN TỬ CỦA CIAV
2.3.1. Mối quan hệ di truyền giữa các chủng CIAV
Bộ gen của CIAV có tính bảo thủ tương đối cao (Schat, 2009) nên sự khác
biệt giữa các chủng virus là thấp. Gen mã hóa protein VP1 có vùng mang nhiều
biến đổi (amino acid 139 - 151) (Renshaw & cs., 1996).
Bảng 2.1. Đối chiếu cách phân loại nhóm di truyền của CIAV
GenBank
Geno- Cụm Nhóm Nhánh
group (Cluster) (Group) (Lineage)
EF683159 I Cluster-II Group C Lineage 1
AF227982 I Cluster-II Group C Lineage 1
AB119448 II Cluster-III Group D Lineage 7
AF285882 II Cluster-III Group D Lineage 7
AB027470 II Cluster-III Group D Lineage 7
AF311900 II Group D Lineage 7
AY040632 III Cluster-I Group A Lineage 3
AF311892 III Cluster-I Group A Lineage 4
M55918 III Cluster-I Group A Lineage 5
U66304 III Cluster-I Group A Lineage 5
AB046590 III Cluster-I Group A Lineage 8
AY846844 III Cluster-I Group A Lineage 8
AF527037 III Cluster-I Group A
JF507715 III Cluster-I Lineage 8
AF390102 III Group A Lineage 3
AB031296 III Group A Lineage 3
D31965 III Cluster-I Group B
AY999018 IV Cluster-I Lineage 7

20

Do đó, từ trước đến nay, trình tự gen mã hóa capsid protein của CIAV thường
được dùng để nghiên cứu mối liên hệ di truyền giữa các chủng virus (Islam
& cs., 2002; Ducatez & cs., 2006; Eltahir & cs., 2011; Olszewska-Tomczyk &
cs., 2016; Ou & cs., 2018). Từ 2002 cho đến nay có nhiều hơn 30 công bố về mối
liên hệ di truyền giữa các chủng CIAV (Chowdhury & cs., 2002; Ducatez & cs.,
2006; Hailemariam & cs., 2008; Eltahir & cs., 2011; Snoeck & cs., 2012; Kye &
cs., 2013; Wanasawaeng & cs., 2013; Olszewska-Tomczyk & cs., 2016; Li & cs.,
2017a; Ou & cs., 2018; Van Dong & cs., 2019). Tuy nhiên, do phân tích với số
lượng trình tự gen khác nhau, tiêu chí phân loại không thống nhất đã dẫn tới tồn
tại đồng thời nhiều phân loại nhóm di truyền của CIAV (bảng 2.1).
Nhìn chung, cách phân loại CIAV thành 3 genogroup (I, II, III) được
nhiều nhà khoa học trên thế giới sử dụng (Ducatez & cs., 2006; Olszewska-
Tomczyk & cs., 2016; Ou & cs., 2018), minh họa ở hình 2.13.
Ghi chú: cây phát sinh chủng loại dựa vào trình tự nucleotide và trình tự amino acid được mã hóa của gen
ORF1 được biểu diễn cạnh nhau. Đường nét đứt nối vị trí các chủng ở hai cây phát sinh chủng loại
Hình 2.11. Cây phát sinh chủng loại CIAV

21

Kết quả trên cho thấy, genogroup II và III của CIAV chiếm đa số, trong
khi đó genogroup I chỉ có 2 trình tự gen thu thập được ở Australia. Đáng chú ý,
có sự thay đổi về phân nhóm giữa cây phát sinh chủng loại dựa vào trình tự
nucleotide và trình tự amino acid (đường nét đứt, hình 2.13). Đặc điểm phân
nhánh khác nhau kể trên có thể gặp ở nhiều công bố khác (Olszewska-Tomczyk
& cs., 2016; Ou & cs., 2018; Van Dong & cs., 2019). Bên cạnh hệ thống phân
loại kể trên, gần đây có một số nghiên cứu đề xuất thêm 2 genogroup IV và V
của CIAV (Ou & cs., 2018; Van Dong & cs., 2019). Do không đưa ra tiêu chí
phân loại rõ ràng, chủ yếu dựa vào đặc điểm phân nhánh của cây phát sinh chủng
loại, nên cách phân chia CIAV thành 5 genogroup cần được kiểm chứng.
2.3.2. Sự lưu hành CIAV theo nhóm di truyền ở một số quốc gia
Ở khu vực châu Á, với tổng số 25 chủng CIAV có genome hoàn chỉnh thu
thập từ các trang trại khác nhau tại Trung Quốc, nghiên cứu (Eltahir & cs., 2011)
đã phân tích và xây dựng cây phát sinh loài của CIAV. Theo đó, cùng với sự so
sánh với các chủng CIAV trên thế giới có trong GenBank, nghiên cứu đã chứng
minh có 4 nhóm di truyền (A- D) với giá trị boostrap cao. Gần đây tại Trung
Quốc (Li & cs., 2017b) đã phát hiện sự tái tổ hợp trong cấu trúc gen của chủng
CIAV-F10, với khả năng cao đã xảy ra sự tái tổ hợp gen giữa 2 trình tự có mã số
GenBank là JQ690762 và KJ728816. Một số tác giả còn phân chia CIAV lưu
hành ở Trung Quốc thành các đơn vị dưới nhóm (subgroup) bao gồm: subgroup
A1- A3, D1- D4 và E1- E3 (Eltahir & cs., 2011; Zhang & cs., 2013).
Phân tích phát chủng loại dựa vào gen mã hóa cho việc tổng hợp VP1,
nghiên cứu tại Hàn Quốc (Kim & cs., 2010) chỉ ra các chủng CIAV lưu hành
thuộc nhóm di truyền genogroup II, IIIa và IIIb. CIAV lưu hành trong các đàn gà
giống dù được phòng vacxin hay không đều có sự tương đồng với các chủng
virus vacxin được sử dụng (Kim & cs., 2010).
Tại Thái Lan, khi phân tích cây phát sinh loài từ cơ sở dữ liệu gồm 13 trình
tự nucleotide của Thái Lan và trình tự CIAV trên thế giới, đã xác định có 3 cụm
di truyền (cluster I, cluster II, cluster III) với giá trị bootstrap cao, lần lượt là
91%, 100% và 96%. Trong đó, các chủng CIAV của Thái Lan thuộc về cluster I
và cluster III; đồng thời gần gũi với CIAV lưu hành ở Trung Quốc và Nhật Bản
(Wanasawaeng & cs., 2013).
Nghiên cứu tại Ấn Độ (Gowthaman & cs., 2014) khi xây dựng cây phát
sinh chủng loại bằng chương trình MEGA 5 với 29 chủng CIAV có sẵn trong

22

GenBank đã chỉ ra các chủng thực địa thuộc nhánh với các chủng virus từ Trung
Quốc, Brazil, Mỹ, Malaysia, Bangladesh và Australia. Ở một báo cáo khác, 11
chủng CIAV thu thập ở tỉnh Nagpur (Ấn Độ) từ 2012 - 2015 được xếp vào nhóm
di truyền group A (Ganar & cs., 2017).
Ở châu Âu, một số kết quả về nguồn gốc phát sinh loài của CIAV đã được
công bố. Tại Slovenia, CIAV phân lập từ 2000 - 2003 nằm cùng nhánh và có
mức mức tương đồng gen cao với các chủng virus của Bangladesh, Nhật Bản và
Mỹ (Krapez & cs., 2006). Ở Ba Lan, đã xác định được cụ thể hơn sự lưu hành
của 2 genogroup II và III của CIAV. Hơn nữa, các chủng virus thực địa này khác
biệt rõ với chủng virus vacxin (Olszewska-Tomczyk & cs., 2016)
Ở châu Phi, nhiều nhóm di truyền của CIAV (group A - D; genogroup II,
III) đã được phát hiện ở một số quốc gia, ví dụ như: Nam Phi, Ai Cập, Trung Phi,
Cameroon, Nigeria, v.v... (Oluwayelu, 2010; Snoeck & cs., 2012; Erfan & cs.,
2018). Ở Trung Phi và Cameroon, có 9 cụm di truyền khác biệt (phylogenetic
cluster) được xác định CIAV (Snoeck & cs., 2012). Đáng chú ý, các cụm di
truyền này (CAF1 - CAF4, CMR1 - CMR5) không bao gồm các chủng virus lưu
hành ở các nước khác trên thế giới (Snoeck & cs., 2012).
Từ các tổng hợp về sự có mặt và nguồn gốc phát sinh chủng loại của CIAV
ở các nước trên thế giới, có thể nhận xét rằng: có sự lưu hành của nhiều nhóm di
truyền của CIAV phạm vi quốc gia và trên phạm vi châu lục.
2.3.3. Khác biệt di truyền của CIAV
Các kết quả nghiên cứu trên thế giới cho thấy: ít có sự khác biệt trình tự
gen của CIAV phân lập từ các vùng địa lý khác nhau (Ducatez & cs., 2006;
Ducatez & cs., 2008; Hailemariam & cs., 2008). Mức tương đồng trình tự
nucleotide giữa các chủng phân lập ở mỗi nước mặc dù có khác nhau, nhưng
thường ở mức tương đồng cao, ví dụ như 93% (CIAV phân lập tại Alabama, Mỹ)
(Van Santen & cs., 2001) hoặc 94,7% - 99,8% (CIAV phân lập tại Ba Lan)
(Olszewska-Tomczyk & cs., 2016). Nhìn chung, sự sai khác di truyền giữa các
chuỗi nucleotide của CIAV thường dưới 5% và là khoảng cách lớn nhất được tìm
thấy giữa các chủng CIAV trên thế giới (Ducatez & cs., 2006; Eltahir & cs.,
2011; Zhang & cs., 2013). Bảng 2.2 trình bày kết quả so sánh mức tương đồng
giữa các chủng CIAV (Ducatez & cs., 2008).

23

Bảng 2.2. Khoảng cách di truyền của CIAV dựa vào gen ORF1
Vùng địa lý
Số lượng Sai khác ở cấp Sai khác ở cấp
trình tự gen độ nucleotide (%) độ amino acid (%)
Thế giới 112 2,5 1,4
Châu Âu1
5 1,4 1,4
Châu Mỹ2
9 2,9 1,7
Châu Phi3
11 2,7 0,7
Châu Á 84 0,5 0,2
Ghi chú: (1) gồm Đức và Slovenia; (2) giữa các trình tự của Mỹ; (3) giữa các trình tự của Nigeria
Phân tích ở cấp độ amino acid cho thấy VP2 và VP3 bảo thủ giữa các
chủng; trong khi VP1 đa dạng hơn, với vùng nhiều biến đổi amino acid từ vị trí
139 đến 151 của VP1 (Renshaw & cs., 1996). Sự khác biệt giữa các genogroup I-
III của CIAV còn thấp hơn, trong khoảng 1,4% - 3,4% (genogroup I - II); 1,2% -
2,5% (genogroup I - III) và 1,8% - 4,1% (genogroup II - III) (Ducatez & cs.,
2006). Do tính tương đồng cao về trình tự amino acid của VP1, sự khác biệt ở
một hoặc một vài vị trí cũng có giá trị trong phân biệt giữa các nhóm di truyền
của CIAV (hình 2.14).
Hình 2.12. Đặc điểm biến đổi amino acid của VP1 protein

24

Dựa vào trình tự amino acid của capsid protein, CIAV được chia thành 2
nhóm: 75V97M139K144E/K/N (genogroup I, III) và 75I/T97L139Q144Q (genogroup II)
(Ducatez & cs., 2008).
2.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CIAV TẠI VIỆT NAM
Cho đến nay, có ít tài liệu về CIAV cũng như bệnh do virus gây ra tại Việt
Nam. Thông tin đầu tiên về CIAV ở Việt Nam là báo cáo sự có mặt của kháng
thể kháng CIAV trong huyết thanh gà được lấy mẫu năm 2013 (Trinh & cs.,
2015b). Nghiên cứu đã giải trình tự gen và kết quả thu được: 6 trình tự gen CIAV
thu được từ gà ở Việt Nam ở địa bàn lấy mẫu thuộc 2 genogroup là II và III.
Trong đó, 4 trình tự gen thuộc genogroup III có nguồn gốc ở 3 tỉnh (Hà Nam, Hà
Nội và Bắc Ninh) và 2 trình tự thuộc genogroup II chỉ tìm thấy ở tỉnh Vĩnh Phúc.
Kết quả đã gợi ý về sự lưu hành phổ biến của genogroup III ở một số đàn gà tại
miền Bắc Việt Nam. Ngoài ra trình tự amino acid của tất cả 6 chủng CIAV tại
Việt Nam có chứa Q394 được coi là dấu hiệu chỉ thị độc lực của các chủng CIAV
(Yamaguchi & cs., 2001).
Nghiên cứu thứ hai mới được công bố gần đây về CIAV dựa trên kết quả
phân tích các mẫu bệnh phẩm thu thập tại miền Bắc Việt Nam (Van Dong & cs.,
2019). Bằng phản ứng realtime-PCR, đã chứng minh sự lưu hành phổ biến của
CIAV, đặc biệt ở giai đoạn gà nhỏ (61,43% gà ở giai đoạn 2 - 3 tuần tuổi và
44,83% gà ở giai đoạn 4 - 11 tuần tuổi) (Van Dong & cs., 2019). Ngoài ra, kết
quả phân tích trình tự gen VP1 đã chỉ ra các chủng CIAV lưu hành thuộc về 3
genogroup là II, III và V; trong đó genogroup III phổ biến nhất trong số các
chủng lưu hành tại miền Bắc. Mặc dù phân tích trên mẫu lấy ở Việt Nam, hai
nghiên cứu kể trên được thực hiện hoàn toàn ở nước ngoài.
Với các thông tin tổng hợp ở trên, có thể thấy CIAV và bệnh do virus này
gây ra đã được nghiên cứu sâu và rộng ở trên thế giới. Trong khi đó, tại Việt
Nam, hiểu biết về bệnh do CIAV gây ra cũng như các nghiên cứu về CIAV còn
hạn chế. Đối với người chăn nuôi, thông tin về bệnh thiếu máu truyền nhiễm
cũng như vacxin phòng bệnh hầu hết chưa được biết đến.

25

PHẦN 3. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
- Mẫu của gà nghi mắc bệnh được thu thập tại 64 trang trại chăn nuôi gà
thuộc 10 tỉnh/thành phố miền Bắc: Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Nội, Bắc
Ninh, Hải Dương, Hà Nam, Nam Định, Hải Phòng và Quảng Ninh;
- Nghiên cứu được thực hiện tại bộ môn Vi sinh vật - Truyền nhiễm, Khoa
Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam.
3.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu được triển khai từ tháng 11/2016 đến tháng 9/2019.
3.3. ĐỐI TƯỢNG/ VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU
3.3.1. Đối tượng nghiên cứu
(i) Đặc điểm dịch tễ học phân tử của CIAV lưu hành ở miền Bắc;
(ii) Bệnh do CIAV gây ra ở gà trong tự nhiên và trong điều kiện thí nghiệm.
3.3.2. Dụng cụ và thiết bị
- Thiết bị:
+ Tủ lạnh thường (0 - 4o
C), tủ lạnh -80o
C
+ Máy ly tâm thường, máy ly tâm lạnh
+ Máy PCR (Master Cycler) của hãng Eppendorf
+ Bộ điện di kiểm tra sản phẩm PCR của hãng Cleaver Scientific
+ Máy soi gel safeVIEW-MINI2 (Cleaver Scientific)
+ Máy vortex
+ Buồng cấy vô trùng
+ Buồng thao tác PCR
+ Bể ổn nhiệt
+ Máy tính và các phần mềm sinh - tin học
- Dụng cụ: bộ micropipette gồm các cỡ 1l, 10l, 20l, 100l, 200l,
1000l và 5000l, các loại đầu typ, các loại ống Eppendorf, chai lọ đựng môi
trường, chai T25 nuôi tế bào. Bộ dụng cụ mổ khám chuyên dụng, hộp đựng đá,
găng tay, ống lấy mẫu.

26

Luận Văn Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Học Phân Tử Của Virus Gây Bệnh Thiếu Máu Truyền Nhiễm Gà (Chicken Infectious Anemia Virus- Ciav) Lưu Hành Tại Miền Bắc Việt Nam.doc

Luận Văn Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Học Phân Tử Của Virus Gây Bệnh Thiếu Máu Truyền Nhiễm Gà (Chicken Infectious Anemia Virus- Ciav) Lưu Hành Tại Miền Bắc Việt Nam.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Luận Văn Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Học Phân Tử Của Virus Gây Bệnh Thiếu Máu Truyền Nhiễm Gà (Chicken Infectious Anemia Virus- Ciav) Lưu Hành Tại Miền Bắc Việt Nam.doc

Similar to Luận Văn Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Học Phân Tử Của Virus Gây Bệnh Thiếu Máu Truyền Nhiễm Gà (Chicken Infectious Anemia Virus- Ciav) Lưu Hành Tại Miền Bắc Việt Nam.doc (18)

More from tcoco3199

More from tcoco3199 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (12)

Luận Văn Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Học Phân Tử Của Virus Gây Bệnh Thiếu Máu Truyền Nhiễm Gà (Chicken Infectious Anemia Virus- Ciav) Lưu Hành Tại Miền Bắc Việt Nam.doc