2. W numerze...
Biuletyn nr 5/2009 (11)
Komu w drogę…
• Do Morskiego Oka
bez przeszkód 3
• Ornak zamknięty 3
• Nowe kierunkowskazy 3
Z ycia parku
• Kozice nie lubią
śmigłowców 4
• Jelenie zaloty 5
• Zima zła 6
• Botaniczne niespodzianki 7
• Końskie zdrowie 8
• Zielonym okiem 9
• Obrazki z wnętrza gór 11
• Rajd tatrzański 13
Wydawnictwa
• Nasze ksią ki 14
• W krainie sztuki 14
• A w najnowszych
„Tatrach”… 15
fot. Adam Brzoza
2
z miłości do gór
3. Komu w drogę…
Do Trwa rozpoczęta latem wymiana drogowskazów turystycznych.
Do końca wiosny przyszłego roku w 157 punktach w całym
N owe tablice kierunkowe
nieznacznie ró nią się wy-
Morskiego parku zawiśnie 490 nowych tabliczek.
glądem od poprzednich. Wid-
nieje na nich nowe logo TPN,
Oka bez dzięki zmianie rozmieszcze-
nia poszczególnych elementów
przeszkód Nowe kierunkowskazy oraz kroju czcionki, a tak e do-
daniu symbolu schroniska in-
Z akończył się trwający dwa
lata remont drogi do Mor-
skiego Oka. Mo na tam ju do-
formacja jest bardziej czytelna.
Przy okazji wymiany skorygo-
wane zostały niektóre czasy
trzeć pieszo, a w najbli szych dojścia. Zmienił się równie spo-
dniach ruszy transport konny. sób podania nazw miejscowych
(pk) – szyk encyklopedyczny zastą-
piono utrwalonym w języku po-
tocznym, a więc zamiast „Gą-
sienicowej Hali” na tablicy zoba-
czymy „Halę Gąsienicową”.
Ornak Ostatnia wymiana kierun-
kowskazów zakończyła się
zamknięty w 2006 r. Od tamtego czasu
w wielu miejscach brakowa-
R ozpoczął się remont schronis- ło ju tabliczek. Zu ywają się
fot. Bogusława Chlipał
ka PTTK na Hali Ornak. Od w sposób naturalny, są niszczo-
26 października obiekt jest nie- ne przez deszcz, śnieg czy wiatr,
czynny. Nie jest znany termin za- choć zdarza się równie , e tu-
kończenia prac. ryści zabierają je „na pamiątkę”.
(pk) (bch)
3
z miłości do gór
4. Kozice nie lubią śmigłowców Z ycia parku
18 czerwca w rejonie Giewontu oraz w sąsiednich masywach liczono kozice
i kontrolowano miejsca ich przebywania. Pretekstem stał się remont krzy a
O bserwacjami objęto rejon od Kasprowe-
go Wierchu po Starorobociański Wierch,
w tym równie obszary poza granicą państwa.
na Giewoncie. Chcieliśmy zbadać, jak u ywany podczas prac śmigłowiec Łącznie stwierdzono 71 kozic, z czego 26 to
młode tegoroczne. Zwierzęta znajdowały się
wpływa na zwierzęta. w znacznej odległości od masywu Giewontu.
Najbli szym miejscem, gdzie je obserwowano,
był Kozi Grzbiet oraz Dolina Mułowa. Naliczo-
no tam 35 kozic, w tym 11 młodych. Du a kon-
centracja zwierząt na niewielkiej powierzchni
oraz ich nieobecność w rejonach Małołączniaka,
Wielkiej Turni, Siodłowej Turni, Mnichów Ma-
łołąckich, Małego Giewontu, Giewontu, Kopy
Kondrackiej i Suchych Czub pokazują, e pracu-
jąca maszyna zmusza zwierzęta do opuszczenia
tradycyjnych rejonów ich przebywania.
Wyniki monitoringu potwierdziły wcze-
śniejsze przypuszczenia i powinny raz na zawsze
zamknąć sprawę roszczeń wobec TPN o zgodę
na ćwiczenia śmigłowców wojskowych w Ta-
trach.
Filip Zięba, Piotr Krzan
Sekcja Ochrony Fauny
fot. Filip Zięba
4
z miłości do gór
5. Jelenie zaloty Z ycia parku
Na przełomie lata i jesieni
mo na było usłyszeć w Ta-
trach donośne ryki jeleni. Wydoby-
wany przez samce dźwięk świad-
czy o trwaniu rui tych potę nych
zwierząt. Często odgłosy te, za-
miast jeleniom, przypisuje się niedź-
wiedziom. Ta niewiedza jest często
powodem wdrapywania się przez
turystów na drzewa czy sprinter-
skich biegów po tatrzańskich szla-
kach. Tego roku przebieg rykowi-
ska był nieco słabszy, a jelenie naj-
lepiej było słychać ze szlaków w re-
jonie Hali Kondratowej i Czerwo-
nych Wierchów.
Jeśli nie chcesz znaleźć się
w grupie uciekających w popłochu
przed rzekomo ryczącym niedź-
wiedziem, posłuchaj, „jak robi je-
leń”.
Filip Zięba, Piotr Krzan
Sekcja Ochrony Fauny
fot. Andrzej Śliwiński
Nagranie rykowiska pochodzi
fot. Filip Zięba
z płyty Wielkie koncerty polskiej
przyrody autorstwa Tomasza
Ogrodowczyka. Za udostępnienie
materiału Autorowi dziękujemy.
5
z miłości do gór
6. Zima zła Z ycia parku
Przyszła nieoczekiwanie. Ju na początku
października. Du y i gwałtowny opad śniegu,
którego efektem była okiść, spowodował
łamanie gałęzi, konarów oraz całych drzew.
S zkody w reglu dolnym
są rozło one w większo-
ści równomiernie i szacun-
du e ilości mokrego śniegu.
Połamane gałęzie i konary
buków, jaworów i innych
kowo wyniosły ok. 3 tys. m drzew liściastych nie wpły-
sześc. Najbardziej ucierpiały wają jednak istotnie na ich
drzewa liściaste, których ywotność i nie eliminują
fot. Adam Brzoza
ulistnione gałęzie zatrzymały ich ze składu gatunkowe-
go drzewostanu. Jeśli cho- cię ki śnieg spowodował gu oprócz szkód w samym
dzi o drzewostany świerko- miejscami wywroty całych drzewostanie spowodował
we, największe szkody wy- drzew i grup drzew ró - tak e uszkodzenia linii ener-
stąpiły w tych młodszych, nych gatunków rosnących getycznej i telefonicznej.
fot. Marcin Strączek-Helios
do 20 lat, ale równie od- na skarpach. Zniszczeniu Spadające drzewa zawaliły
notowano je w starszym uległa większość ogrodzeń i zablokowały równie na
lesie. Stwierdzono złamania zabezpieczających uprawy dłu szy czas szlaki turystycz-
drzew na ró nych wysoko- leśne. W reglu górnym nie ne oraz drogi.
ściach, przewa nie łamały odnotowano większych
się wierzchołki. Zalegający uszkodzeń. Du y opad śnie- Celina Bryniarska
6
z miłości do gór
7. Z ycia parku
Botaniczne niespodzianki
Ten tekst przygotowaliśmy, łęczy Szpiglasowej od strony Doliny
Pięciu Stawów Polskich.
zanim niespodziewanie Na odnotowanie zasługuje fakt
zaatakowała nas zima. odnalezienia w Dolinie Dudowej sta-
nowiska kosaćca syberyjskiego. Ma-
Mimo e gwałtowne opady my wprawdzie zdjęcia, wykonane
przez panią Beatę Konwerską, któ-
śniegu zdołały nas ju
ra natrafiła na stanowisko, niemniej
wprawić w zimowy w następnym sezonie wegetacyjnym
postaramy się potwierdzić obecność
nastrój, wróćmy jednak tej rośliny. Jest to sprawa o tyle istot-
na chwilkę do letnich na, e do tej pory nikt kosaćca sybe-
ryjskiego w Tatrach, a nawet w tej
podsumowań. części Karpat, nie widział.
Na uwagę zasługuje równie
T egoroczne lato miało nadzwy-
czaj spokojny przebieg. Wpraw-
dzie wegetacja była opóźniona o bli-
obserwacja ze świata grzybów. Cho-
dzi o niezwykle liczny w tym roku po-
jaw soplówki jodłowej. Jest to rzadki
sko dwa tygodnie, ale dzięki temu gatunek o atrakcyjnym wyglądzie,
wiele roślin mo na było podziwiać występujący na martwych kłodach.
jeszcze w sierpniu. Tak było m.in. Być mo e dzięki temu, e w parku
w strefie uskoków na przełęczach pozostawia się martwe drzewa do
fot. Tomasz Skrzydłowski
w piętrze alpejskim. Przy okazji oso- tzw. mineralizacji, za kilka, kilkanaście
bom zainteresowanym botaniką pod- lat zobaczymy w Tatrach ponownie
powiemy, e z powodu zalegania szereg gatunków – niegdyś licznych,
Soplówka jodłowa
w podło u mylonitów, wyjątkowo pojawiła się w tym roku a które zanikły wskutek nazbyt inten-
du o gatunków spotkać mo na pod niezwykle licznie sywnego zagospodarowania lasów.
Przełęczą pod Chłopkiem i na Prze- Tomasz Skrzydłowski
7
z miłości do gór
8. Końskie zdrowie Z ycia parku
??????...
J ak ju pisaliśmy, po tym, jak 14 lipca na dro-
dze do Morskiego Oka padł koń ciągnący fa-
siąg z turystami, końcem sierpnia we współpra-
Ogłoszono wyniki badań
wydolnościowych koni wo ących
dni temu spotkały się wszystkie zainteresowane
strony: fiakrzy, przedstawiciele starostwa ta-
trzańskiego, które jest zarządcą drogi, gminy
cy z organizacjami obrońców praw zwierząt turystów drogą do Morskiego Oka. Bukowina Tatrzańska, typującej uprawnionych
przeprowadzono badania ogólne części koni. fiakrów, oraz TPN, właściciela terenu. Rozma-
U sześciu koni na 30 przebadanych
Większości zwierząt zrobiono badanie EKG, wialiśmy o nowych, koniecznych rozstrzygnię-
zmierzono częstotliwość tętna oraz oddechu. odnotowano znaczne uszkodzenie ciach. Przed rozpoczęciem sezonu 2010 wszyst-
Koniom pobrano krew i zbadano między innymi mięśni i towarzyszący mu wysoki kie konie powinny zostać przebadane pod kątem
morfologię i stę enie kwasu mlekowego w mię- ich przydatności do pracy na drodze do Mor-
śniach. Trzeba podkreślić, e badania te miały poziom mleczanów. Transport skiego Oka. Zaproponowano, aby fiakrzy uczest-
charakter przesiewowy, a ich celem była wstęp- konny zostanie jednak utrzymany, niczyli w szkoleniach, dzięki którym będą mogli
na ocena stanu zwierząt. rozpoznać objawy chorobowe koni. Teraz mają
W wyniku współpracy parku z obrońcami mo na się natomiast spodziewać czas na wymianę koni i zakup zwierząt w do-
praw zwierząt powstał projekt porozumienia. nowych regulacji. brym stanie, bez uszczerbku na zdrowiu, które
Transport konny zostanie utrzymany, ale będą będą mogły pracować, wo ąc turystów.
zmiany. Prawdopodobnie licencja będzie wyda- tej trasie) jest zbyt mała, by określić to z całą Paulina Kołodziejska
wana nie tylko fiakrowi, jak do tej pory, ale tak- stanowczością. Po przebadaniu wszystkich zwie-
e koniowi. Decydujące będzie badanie wysiłko- rząt mo na się spodziewać konkretnego stano-
we. Poniewa zdarzały się przypadki – jak mówi wiska. Prezes Komitetu Pomocy dla Zwierząt
Dorota Dąbrowska z Krakowskiego Towarzy- z Tychów, Dominik Nawa, dodaje, e nie pla-
stwa Opieki nad Zwierzętami – e posiadane nuje się wprowadzenia określonej rasy koni, bo
przez fiakra badania weterynaryjne nie odpowia- przydatność konia jest cechą indywidualną i jego
dały stanowi zdrowia konia, jest propozycja, aby wytrenowanie będzie ka dorazowo oceniane
BRAK
fot. Marek Podmokły
koniom wszczepiać chipy (koszt mikrourządze- podczas badań kwalifikacyjnych.
nia to ok. 20 zł). Towarzystwa sugerowały zmia- – Nowych regulacji dotyczących transpor-
nę limitu ładowności wozów na dziesięć osób tu konnego na drodze do Morskiego Oka mo -
FOTO
z dotychczasowych czternastu, dodają jednak, e na oczekiwać na początku przyszłego roku –
próba badawcza (30 koni ze 190 pracujących na mówi Paweł Skawiński, dyrektor TPN. – Kilka
8
z miłości do gór
9. Zielonym okiem Z ycia parku
??????...
Tatrzański Park Narodowy skończył ślano wysoki poziom prac i interesujące przesta-
wienie zjawisk przyrodniczych. W końcu po kil-
55 lat. Rocznica ta stała się okazją kugodzinnych obradach zapadł werdykt. Kon-
do zorganizowania konkursu kurs wygrał Jarosław Wenta – nasz informatyk,
fotograficznego. Był to konkurs
zamknięty, w którym mogli wziąć
udział pracownicy parku.
T ytuł konkursu „Zielonym okiem” trafnie od-
daje tematykę nadesłanych zdjęć. Przyroda
Tatr, tak dobrze wszystkim znana, na zdjęciach
naszych pracowników jawi się inaczej, odmien-
nie, a przez to bardzo ciekawie. Fakt ten nikogo
nie powinien dziwić. Parkowcy, przebywając
w Tatrach częściej i dłu ej ni osoby pojawiają-
ce w górach kilka razy w roku, mają wiele okazji
do podpatrywania przyrody w sposób niekon-
wecjonalny. Nietypowe zachowania zwierząt,
rzadkie gatunki roślin, ciekawe ujęcia krajobrazów
to główne tematy 165 prac nadesłanych na kon-
kurs przez 18 autorów. Jury konkursu: dyrektor
Muzeum Historii Fotografii w Krakowie Maciej
Jarosław Wenta – I nagroda, cykl 4 zdjęć
Beiersdorf oraz Janusz Leśniak (przewodniczący)
i Janusz Nowacki – fotograficy o uznanej w kra-
ju i za granicą renomie, miało nie lada trudności
z wyborem najlepszych zdjęć. Zgodnie podkre-
9
z miłości do gór
10. Zielonym okiem – cd. Z ycia parku
??????...
za cykl 4 zdjęć owadów, drugie miejsce zajął
Łukasz Pęksa – specjalista ds. monitoringu, za
pracę pod tytułem Ucieczka, a trzecie miejsce
przypadło dwóm autorom: Łukaszowi Janczemu,
zatrudnionemu na stanowisku starszego referen-
ta, za pracę Dolina G i Mnichy oraz Stanisławo-
wi Wierzbanowskiemu, podleśniczemu Obwo-
Łukasz Pęksa – II nagroda za pracę „Ucieczka”
Łukasz Janczy – III nagroda równorzędna
za cykl dwóch zdjęć „Dolina G” i „Mnichy”
Stanisław Wierzbanowski – III nagroda równorzędna
za pracę „Spóźniona wiosna w Dolinie Pięciu Stawów” du Ochronnego Kuźnice, za pracę Spóźniona
wiosna w Dolinie Pięciu Stawów. Przyznano tak e
wyró nienia. Otrzymali je Jerzy Zembrzuski, Sta-
nisław Wierzbanowski, Józef Bobak, Małgorzata
Kot, Michał Słowiński, Bogusława Chlipała oraz
Zbigniew Mierczak.
Przyrodę utrwaloną „zielonym okiem” na-
szych pracowników mo na oglądać na wystawie
w Ośrodku Edukacyjno-Muzealnym TPN w Za-
kopanem przy ul. Chałubińskiego 42a do końca
roku. Zapraszamy.
Paweł Szczepanek
10
z miłości do gór
11. Obrazki z wnętrza gór Z ycia parku
5 października poznaliśmy wyniki VI edycji z pewnością nie był łatwy.
Nic więc dziwnego, e w ofi-
Międzynarodowego Konkursu Fotografii cjalnym, lakonicznym komu-
Jaskiniowej im. Waldemara Burkackiego nikacie obrady jurorów okre-
ślono jako „burzliwe”. Po-
zorganizowanej przez Speleoklub ziom konkursu odzwiercie-
dlają wyniki. Pierwsze miej-
Warszawski. Kwartalnik „Tatry” sprawował sce przyznano a trzem
patronat medialny nad imprezą. zdjęciom jednego autora.
Laureatem został Artur e-
ra za fotografię 20 cm do
W tym roku na kon-
kurs nadesłano 263
zdjęcia – 207 pojedynczych
sław Burkacki, grotołaz Spe-
leoklubu Warszawskiego,
brat patrona konkursu, na-
syfonu wykonaną w jaskini
Sura Mare w Rumuni, zdję-
cie Skok z Jaskini Wielkiej Li-
oraz 56 uło onych w cykle. tomiast w jej skład weszli: tworowej w Tatrach i Zlot,
Konkurs nie na darmo w na- Michał Gradziński, grotołaz, zdjęcie zrobione w słoweń-
zwie nosi przymiotnik „mię- Sekcja Taternictwa Jaskinio- skiej jaskini Kacna Jama. Dru-
dzynarodowy” – autorzy wego KW Kraków, Piotr gą nagrodę otrzymał Szila-
prac, 36 fotografów-groto- Trybalski, geograf, dzienni- gyi Palko Pal z Rumunii za
łazów, pochodzą z siedmiu karz, fotografik, oraz foto- fotografię Escape into No-
krajów: Niemiec, Rumunii, reporterzy Wojtek Szabel- thingness wykonaną w ru-
Polski, Słowenii, Wielkiej ski i Marcin Łobaczewski. muńskiej jaskini Wind Cave.
Brytanii, Słowacji, Włoch. Zdjęcia oceniano w jed-
Jury zebrało się dwa dni nej kategorii: jaskinie. Wy-
przed oficjalnym ogłosze- bór najlepszych, przy du ej Wyró nienie oraz nagroda
niem wyników. Honoro- liczbie nadesłanych foto- kwartalnika „Tatry”:
Krzysztof Recielski, Polska,
wym przewodniczącym ko- gramów, ich ró norodno- „Miętusia”, Jaskinia Miętusia,
misji oceniającej był Miro- ści i nieporównywalności, Polska
11
z miłości do gór
12. Obrazki z wnętrza gór – cd. Z ycia parku
(www.shushyn.com). Od- II miejsce: Szilagyi Palko Pal, Rumunia „Escape into
Nothingness”, Active Gallery – Wind Cave, Rumunia
notujmy jeszcze, e nagro-
dę miesięcznika „Extre-
mium” dostał Artur era za
20 cm do syfonu.
Dodajmy, e niebawem
wędrówkę po kraju roz-
pocznie wystawa uło ona
ze zdjęć nadesłanych na
konkurs. Wernisa pierw-
szej prezentacji odbył się
4 listopada 2009 r. w war-
szawskim Empiku JUNIOR.
I miejsce: Artur era, I miejsce: Artur era, Przewiduje się pokazanie
Polska, „Skok”, Jaskinia Polska, „Zlot”, Kacna Jama, wystawy równie w Ta-
Wielka Litworowa, Polska Słowenia
trzańskim Parku Narodo-
wym. Na razie zdjęcia mo -
Przyznano te dwa równo- otrzymało te nagrodę na podziwiać na stronach
rzędne wyró nienia. Pierw- kwartalnika „Tatry”. Jej zdo- organizatorów pod adre-
sze z nich trafiło do Sighel bywca otrzymuje, oprócz sem http://speleo.waw.pl/
Daniele z Włoch za foto- dwuletniej prenumeraty konkurs/galeria/.
grafię ...after 96 hours..., naszego pisma, zezwolenie (z)
drugie do Krzysztofa Re- na wejście i sesję zdjęciową
cielskiego za zdjęcie Mię- w Jaskini Naciekowej oraz
tusia, wykonane – jak się komplet arówek spalenio- I miejsce oraz nagroda
łatwo domyślić – w Jaskini wych Tungsram TF1, które miesięcznika „Extremium”:
Artur era, Polska, „20 cm
Miętusiej w Tatrach Za- przekazał nam warszawski do syfonu”, Jaskinia Sura
chodnich. To samo zdjęcie fotografik Sergiy Shushyn Mare, Rumunia
12
z miłości do gór
13. Rajd tatrzański Z ycia parku
Dla takiego widoku Prawie stu uczniów trzech podhalańskich
warto zmoknąć na szlaku
gimnazjów na początku października
wzięło udział w dwudniowym „Rajdzie
tatrzańskim”. Organizatorami rajdu są:
gimnazjum w Witowie oraz Tatrzański
Park Narodowy, a honorowy patronat
nad imprezą sprawuje wójt gminy
Kościelisko.
U czestnicy ze szkół w Dzianiszu, Kościelisku oraz
Witowie, podzieleni na trzy grupy, wędrowali
ró nymi trasami, by spotkać się na Siwej Polanie, gdzie
rajd zakończył się wspólnym ogniskiem. Zadaniem,
jakie wyznaczyli sobie organizatorzy, jest pokazanie
uczniom niezwykłości regionu, w którym mieszkają,
i uwra liwienie ich na problem ochrony przyrody.
Pogoda podczas tegorocznego rajdu nie rozpiesz-
czała, dzieci wędrowały w deszczu i we mgle. Zostały
jednak nagrodzone wyjątkowym widokiem na górze,
co mo na zobaczyć na zdjęciu. Oprócz nagrody przy-
gotowanej przez przyrodę tatrzańską uczniowie mogli
fot. Małgorzata Kot
otrzymać upominki bardziej wymierne – jeśli zechcieli
uczestniczyć w konkursach przyrodniczych przygoto-
wanych przez TPN.
Małgorzata Kot
13
z miłości do gór
14. Z ycia parku
Wydawnictwa TPN po raz
Nasze ksią ki
kolejny wezmą udział
w Targach Ksią ki w Krakowie,
które odbywają się
Z ostaną zaprezentowane nowości –
między innymi Pracowałem w tatrzań-
skich lasach Marcelego Marchlewskiego
i Francuz w Tatrach, krytyczne wydanie
od 5 do 8 listopada.
XIX-wiecznego tekstu Gustave’a Le Bona.
Zapraszamy do stoiska B100.
(zl)
W krainie sztuki
J eden z projektów
wykorzystanych
w kampanii
Tatrzańskiego Parku
Narodowego „Szanuj
przyrodę” trafił na
strony gimnazjalnego
podręcznika do plastyki
Kraina sztuki wydanego
przez PWN. Posłu ył
jako przykład reklamy,
wywołującej zmiany
społecznie po ądane.
(sz)
14
z miłości do gór
15. A w najnowszych Tatrach... Wydawnictwa
??????...
ny TPN znów nie ujrzy światła dziennego. Oka-
zało się, e trzeba w nim uwzględnić postano-
wienia dotyczące Natury 2000. Dotychczasowa
praca wyląduje w koszu • Funkcjonariusze Stra-
y Parku zatrzymali kierowcę je d ącego po
zamkniętych drogach TPN, który posługiwał
się... amerykańską odznaką kupioną na interne-
towym serwisie aukcyjnym. Do tej pory nabie-
rali się nawet policjanci. W sierpniu odbyło się
robocze spotkanie pracowników TPN i Spra-
vy TANAP-u. Ustalono wspólne procedury
w przypadku problemów z kłusownikami • mogli korzystać tam z gajówki TPN. Polski
Władysław Krygowski, znany polski działacz tu- Związek Alpinizmu uzyska mo liwość rozbudo-
rystyczny, został patronem schroniska na Hali wy znajdującej się na Hali Gąsienicowej „Betle-
Kondratowej • Z polskich Tatr znikną namioto- jemki”, będącej siedzibą szkoły taternictwa •
we obozowiska taternickie. Obozowisko na Hali W szczycie sezonu coraz większym problemem
Gąsienicowej ju zostało zamknięte, a wspinacze tatrzańskich schronisk są turyści, którzy docierają
tam późnym wieczorem bez wcześniejszej re-
zerwacji. W tych łatwiej dostępnych – turystów
odsyła się do Zakopanego, nie pozwalając na
Rozmaitości nocleg na podłodze • W Dolinie Pięciu Stawów
W sierpniu po obu stronach Tatr przepro- Polskich powstaje nowa elektrownia wodna.
wadzono dwudniową akcję liczenia turystów. Energia elektryczna pozwoli na oświetlenie
Na razie znane są jedynie wstępne wyniki tych i ogrzanie schroniska • W trzeci piątek września
badań • Obsługujący turystyczną kolejkę w Do- uczniowie zakopiańskich szkół porządkowali te-
linie Chochołowskiej ubierał się w koszulki z ra- reny na kilku tatrzańskich polanach. Akcja „Sprzą-
sistowskimi hasłami. Turyści byli oburzeni i całą tanie świata” odbyła się ju po raz szesnasty •
odpowiedzialność zrzucali na TPN • Plan ochro- Coraz większą popularność zdobywa akcja
15
z miłości do gór
16. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
„Wolontariat dla Tatr”. Wolontariusze przez trzy Kubina. Nagrodę mo na uznać za poparcie dla
letnie miesiące przepracowali na rzecz TPN programu trójstronnej wymiany doświadczeń
niemal 7,5 tys. godzin • Wa ą się losy sposobu ratowniczych, jaki jest realizowany wspólnie
finansowania parków narodowych. Nowa usta- przez ratowników włoskich, słowackich i pol-
wa o finansach publicznych likwiduje gospodar- skich • Narodowy Bank Polski wyemitował trzy
stwa pomocnicze, które zarabiały na rzecz par- monety upamiętniające 100-lecie TOPR. Mone-
ków. Teraz parki mają nadal zarabiać, ale nie ta 100-złotowa wykonana jest ze złota, 10-zło-
wiadomo, czy będą mogły te pieniądze zatrzy- towa ze srebra, a 2-złotowa ze stopu Nordic
mywać dla siebie, czy te trafią one do wspól- Gold • Badania archeologiczne prowadzone
nego worka • Latem głośna była sprawa padnię- w Jaskini Obłazowej na Podhalu, znanej z odkry-
cia jednego z koni ciągnących wozy z turystami cia przed kilkoma laty najstarszego bumerangu,
do Morskiego Oka. Po tym zdarzeniu zbadano wskazują na to, e grota miała znaczenie kul- w Zakopanem po raz piąty odbyły się Spotka-
część koni pracujących na tej trasie. Okazało się, towe. W tym roku znaleziono w niej wykonaną nia z Filmem Górskim. Grand Prix przyznano
e większość wykazuje objawy permanentnego z muszli świstawkę, która ma około 30 tys. lat francuskiemu filmowi Śladami lisa. Nagroda
przemęczenia • Tegoroczna Międzynarodowa • Zmarł Ryszard Drągowski, taternik, ratownik dyrektora TPN trafiła na Słowację, w ręce Olgi
Nagroda Solidarności Alpejskiej Targa d’Argen- i przewodnik tatrzański, wieloletni kierownik Janikovej, która otrzymała ją za film o świstaku
to trafiła w ręce ratownika TOPR Romana schroniska na Hali Gąsienicowej • We wrześniu Rozmowny śpioch.
Z drugiej strony Tatr
Schronisko Téryego wkracza w XXI wiek.
Jesienią dokonano w nim wymiany całej instala-
cji elektrycznej oraz zamontowano nowe bate-
rie słoneczne. Wartość inwestycji szacuje się na
92 tys. euro, całość kosztów pokryła włoska
spółka Enel, które ostatnio weszła na słowacki
rynek energetyczny • Dokładnie 120 lat temu
uruchomiono linię kolejową z Popradu do Kie -
marku. Wtedy to było wa ne wydarzenie. Dziś
16
z miłości do gór
17. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
X-/X. Dokonali tego Marcin Gąsienica Kotelnic-
ki i Dariusz Kału a. Kolejnym wa nym wydarze-
niem sezonu było klasyczne przejście przez pol-
ski zespół Stefański – Wyciślik „Direttisiimy” ścia-
ny Małego Młynarza. Innym wartym zauwa e-
nia wyczynem było samotne pokonanie „Diret-
tissimy” Małego Kie marskiego Szczytu przez
Marcina Księ aka. O tych rekordowych przej-
ściach oraz o innych wydarzeniach wspinaczko-
wego lata pisze Jakub Radziejowski w artyku-
le Wspinaczkowe lato 2009. Dziesiątka w Ta-
o jubileuszu mało kto pamięta • Według szacun- Taternictwo trach.
ku słowackich biznesmenów zajmujących się W tym roku padł w Tatrach kolejny rekord
turystyką w Tatrach spadek dochodów latem nie i pokonano kolejną granicę ludzkich mo liwo- Jaskinie
był a tak drastyczny, jak zapowiadano to wiosną. ści. Mowa o pokonaniu w sposób klasyczny dro- Zakończyła się VI edycja Międzynarodowe-
Tym niemniej dochody były od 10 do 30 pro- gi „Proszę się wspinać” na zachodniej ścianie go Konkursu Fotografii Jaskiniowej organizowa-
cent ni sze ni w latach poprzednich. Kościelca, pierwszej w Tatrach wycenionej na nego przez Speleoklub Warszawski. Prace nade-
Publicystyka
Śmierć konia na drodze do Morskiego Oka,
jaka miała miejsce latem tego roku, wywołała
ogólnonarodową dyskusję. Sprawą zajmowały
się niemal wszystkie media. Dyskutowano nie
tylko nad tym, co zrobić, aby pracę koni wo ą-
cych turystów nad Morskie Oko uczynić l ejszą,
ale te nad stosunkiem człowieka do zwierząt.
Nasi bracia młodsi to artykuł Beaty Słamy poru-
szający właśnie tę stronę naszego ycia.
17
z miłości do gór
18. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
słało 36 fotografików jaskiniowych z siedmiu
krajów: Niemiec, Rumunii, Polski, Słowenii,
Wielkiej Brytanii, Słowacji, Włoch. Zwycię ył
Artur era z Polski. Kwartalnik „Tatry” objął
konkurs patronatem medialnym i ufundował wła-
sną nagrodę za najlepsze zdjęcie zrobione w ja-
skini tatrzańskiej. Otrzymał ją Krzysztof Recielski
za zdjęcie wykonane w Jaskini Miętusiej. Konkurs
odbywa się nieregularnie, co kilka lat. Nagrodzo-
ne zdjęcia mo na oglądać na stronach interne-
towych speleo.waw.pl/konkurs/galeria.
jednak więcej ni w latach ubiegłych. Przyczyną Przyroda
Wypadki górskie była tegoroczna, o wiele większa frakwencja. Mokro, ciepło, zielono, tak meteorolog Anna
Tego lata w polskich Tatrach zanotowano Ogółem ratownicy udzielili pomocy 164 oso- Fiema charakteryzuje tegoroczne lato. Początek
tylko jeden wypadek śmiertelny: w czasie burzy bom, 53 z nich trzeba było zwieźć z gór śmi- czerwca był chłodny, a górach padał nawet
turysta zginął ra ony piorunem na Giewoncie. głowcem. A 76 ratowniczych wyjść w góry to śnieg. Reszta miesiąca była cieplejsza, ale po-
Drobnych interwencji i powa niejszych akcji było akcje wieloosobowe. O szczegółach pisze Adam chmurna i mokra. Początek lipca te był desz-
Marasek w artykule Pracowite wakacje toprow- czowy, dopiero druga połowa tego miesiąca
ców. Tatry Słowackie były miejscem a siedmiu przyniosła dni ciepłe i słoneczne. Prawdziwe lato
wypadków z tragicznym skutkiem: zginęło czte- nadeszło w Tatry w sierpniu, wtedy w Zako-
rech Słowaków, dwóch Polaków i jeden Czech. panem zanotowano najwy szą temperaturę
Wypadków drobniejszych te było więcej ni +27,6 st. C. Tym niemniej i w tym miesiącu
zwykle – to za sprawą dobrej pogody, jaka utrzy- notowano sporo opadów, które pod koniec
mywała się w górach niemal przez całe lato. miesiąca miały charakter ulew • W górach
Kilkakrotnie ratownicy polscy i słowaccy prze- wysokich zjawiskiem świadczącym o współcze-
prowadzali wspólne akcje ratunkowe. Pisze snym ocieplaniu się klimatu są cofające się lodow-
o tym Marek Grocholski w artykule Ofiary pięk- ce. W Tatrach lodowców nie ma, ale badacze
nego lata. znajdują inne wskaźniki świadczące o tym, e
18
z miłości do gór
19. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
Zwijacz Kozica • Jak nie psy, to Yeti to artykuł nazwa dość licznego, ale trudnego do obser-
Tomasza Zwijacza Kozicy i Filipa Zięby mówią- wowania motyla nocnego. Udało się go sfo-
cy o najwa niejszych wydarzeniach z ycia zwie- tografować i opisać Jarosławowi Wencie • To-
rząt, jakie udało się zaobserwować pracowni- masz Skrzydłowski i Beata Słama napisali kolej-
kom TPN. Tytułowy Yeti to prowokacja jednej ny artykuł o tatrzańskich drzewach. Jego boha-
z polskich gazet bulwarowych, która donosiła terką jest Brzoza. Dama lasów. Brzoza jest po-
o poszukiwaniach tego stworzenia na terenie pularnym drzewem tatrzańskim, reprezento-
Tatr. Legendarnym człowiekiem śniegu okazał wanym przez dwa gatunki – brzozę brodaw-
się przebrany przewodnik tatrzański. Wa niej- kowatą (Betula verrucosa) oraz brzozę omszo-
szym wydarzeniem było wspólne liczenie kozic. ną (Betula pubescens), a dokładniej jej podgatu-
W Tatrach Polskich policzono ich 207, z cze- nek, brzozę karpacką (Betula carpatica). Jest
klimat się zmienia. Mowa o przebiegu kształto- go 42 to tegoroczne koźlęta. W całych Tatrach drzewem pionierskim, jako pierwsza wkra-
wania się pokrywy lodowej na Morskim Oku, kozic naliczono 720, a 131 to osobniki, które cza na obszary pozbawione innych drzew liścia-
która badana jest od niemal czterdziestu lat. urodziły się w tym roku • Pies na... świstaki stych. Ma znaczenie magiczne, ale i praktycz-
Pisze o tym Joanna Pociask-Karteczka w arty- to historia opisana przez Marcina Strączka He- ne – w średniowieczu jej kora zastępowała pa-
kule Cieplej w Tatrach? • Lekarze zajmują liosa. Pies wałęsający się po Dolince za Mnichem pier • Opublikowany pół roku temu artykuł
się zdrowiem człowieka, weterynarze – zdro- zagryzł młodego świstaka • Saturnia pavonia to o monitorowaniu zjawisk przyrodniczych w Ta-
wiem zwierząt, fitopatolodzy – zdrowiem roślin.
Okazuje się, e rośliny te chorują, nękają je licz-
ne paso yty, z erają komórki rakowe. O Czar-
cich miotłach i nie tylko piszą Tomasz Skrzydłow-
ski i Tomasz Mączka • Nowe stanowisko buław-
nika czerwonego, niezwykle rzadkiego storczyka,
znaleziono u wylotu Doliny Chochołowskiej.
Wcześniej roślina ta opisywana była na stokach
Nosala, ale od 1971 roku nikt jej w polskich
Tatrach nie widział. Kilka stanowisk znanych jest
z Tatr Bielskich. Piszą o tym Magdalena i Tomasz
19
z miłości do gór
20. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
trach spowodował falę sprostowań i uzupełnień.
W poprzednim numerze pisaliśmy o prowadzo-
nym od dziesięcioleci monitoringu wód tatrzań-
skich, o tym piszemy w 35 latach profesjonalne-
go monitoringu drzewostanów górnoreglowych.
Autorem artykułu jest Tomasz Zwijacz Kozica •
Koniec z „laniem wody” to tekst o wdro onym
w 2009 r. programie badań wód tatrzańskich
i rozmieszczeniu na terenie TPN nowoczesnej
sieci automatycznych posterunków hydrologicz-
nych • Przypadki z ycia drzew. Las i drzewostan,
czyli ycie we wspólnocie to artykuł Pawła Ska- 1909 r. Pierwszym prezesem został Kazimierz biazgów. Taki był początek. Dzisiaj TOPR nadal
wińskiego opisujący fazy ycia lasu, a dokładniej Łuski, a naczelnikiem Stra y Ratunkowej Mariusz jest niezale nym stowarzyszeniem z takimi sa-
drzewostanu. Artykuł pozwala zrozumieć skom- Zaruski. W skład Stra y Ratunkowej weszło sied- mymi zadaniami jak sto lat temu. Na czele za-
plikowane procesy, jakie zachodzą w ekologii miu góralskich przewodników oraz czterech rządu stoi prezes Józef Janczy, naczelnikiem jest
lasu. zakopiańskich taterników – w sumie 11 osób. Jan Krzysztof. TOPR liczy 251 członków, w tym
Mieli nosze, apteczki, lornetki, liny i trochę dro- 27 osób to ratownicy zawodowi. Mają do dys-
TEMAT NUMERU – pozycji 11 samochodów, w tym 6 terenowych,
Sto lat ratowania oraz śmigłowiec „Sokół” dostosowany do rato-
W tym roku mija sto lat od powstania Ta- wania z powietrza. Ratowany nie płaci za akcję
trzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratun- ratunkową; TOPR utrzymywany jest z bud etu
kowego. Nad jego powołaniem pracowali ju państwa, pieniędzy przekazywanych przez TPN
w roku 1908 Mariusz Zaruski i Mieczysław Kar- z biletów wstępu oraz przekazywanego dobro-
łowicz. W lutym 1909 r. Karłowicz ginie w la- wolnie 1 proc. odpisu od podatku. TOPR współ-
winie na stokach Małego Kościelca. Jego śmierć pracuje z wieloma organizacjami ratowniczy-
przyspiesza prace na powołaniem organizacji mi, jest członkiem Międzynarodowej Komisji Ra-
ratowniczej. Jej rejestracja przez władze admi- townictwa Górskiego IKAR. W Tatrach na co
nistracyjne Galicji miała miejsce 29 października dzień współpracuje ze słowacką HZS (Horská
20
z miłości do gór
21. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
záchranná služba). O TOPR-ze dawnym i dzi- liczący wprawdzie tylko 905 m n.p.m., ale tak ło ył z angielskiego oraz opatrzył uwagami i wy-
siejszym piszą: Marek Grocholski (Tatrzańskie trudno dostępny, e nikt z miejscowych prze- jaśnieniami Maciej Krupa • We wrześniu minę-
Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Rok po roku), wodników nie chciał autorki tam zaprowadzić. ła setna rocznica urodzin Witolda Henryka Pa-
Marcin Guzik, Adam Marasek, Andrzej Marasek Ta jednak dopięła swego. ryskiego, jednego z najlepszych znawców Tatr,
(Mapa wypadków śmiertelnych), Włoszka Maria- autora przewodnika wspinaczkowego po Ta-
pia Ciaghi (Góry bardziej łączą, ni dzielą), Mi- Historia trach Wysokich, Wielkiej encyklopedii tatrzań-
chał Jagiełło (Antropologia kulturowa TOPR. Sie- Maurycy Beniowski jest postacią dobrze skiej i niezliczonej ilości mniejszych i większych
dem tez na stulecie). znaną na Słowacji. W poprzednim wydaniu publikacji. Z tej okazji „Tatry” prezentują jego wy-
kwartalnika „Tatry” opublikowany został arty- powiedzi sprzed lat, zanotowane przez Mar-
Inne góry kuł o jego związkach z Podtatrzem, teraz po- ka Grocholskiego w artykule Mówi Witold Hen-
Iza Gronowska-Babicz zawędrowała w Gra- dania i legendy związane z tą postacią. Auto- ryk Paryski • Latem 1944 roku aliancki bom-
nitowe góry Seszeli. Seszele, egzotyczny archipe- rem Beniowskiego na Podtatrzu jest Wojciech bowiec zrzucił nad Tatrami kilka bomb lotni-
lag na Oceanie Indyjskim, od najbli szego stałe- Wilczek • Polskie Alpy to niezwykły dokument czych. Do tej pory w tej sprawie więcej by-
go lądu dzieli 1500 km. To szczątki Gondwany, sprzed 150 lat. Wtedy w jednym z angielskich ło pytań ni odpowiedzi. Badania historyków
dawnego pralądu, nieistniejącego od milionów periodyków pojawił się reporta z podró y ano- odkrywają jednak nowe okoliczności tego zda-
lat. Pozostały tylko wierzchołki ówczesnych gór. nimowego Anglika do Galicji i w Tatry. Ten nie- rzenia. Rozwiązanie zagadki Bombowca nad
Najwy szym szczytem jest Morne Seychellois, znany w polskiej literaturze górskiej tekst prze- granią przedstawia Agnieszka Szymaszek • Ta-
21
z miłości do gór
22. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
ternicze, niezwykle interesujące dzieje niepo- wiedził Hindukusz. Po latach wspomina tam-
zornego abiego Mnicha opisuje Jakub Radzie- ten czas, z przymru eniem oka opisuje uczest-
jowski (Najwspanialsze drogi Tatr. abia alterna- ników wyprawy i swoje afgańskie przygody,
tywa). dla których Wysokie Góry są jedynie tłem opo-
wieści.
Reporta
W tatrzańskich granitach wspinał się Włoch Malarstwo
Vittorino Mason. Z dalekich Dolomitów przyje- W maju tego roku, wracając na nartach do
chał w Tatry. Przewędrował przez ich polską Zakopanego z dy uru meteorologicznego na
i słowacką część. Na własne oczy zobaczył ich Kasprowym Wierchu, zmarł Andrzej Wojtych.
piękno, na własnej skórze poznał ich nieprzewi- Jak większość ludzi gór miał swoje pasje i zain-
dywalność. Wszystko opisał i przedstawił Czy- nów, mających swoje zwyczaje i mówiących teresowania. Jedną z nich było malarstwo.
telnikom „Tatr”. własnym językiem, wpisanym do Czerwonej Wzorując się na mistrzach pędzla, miał jednak
Księgi Języków Zagro onych UNESCO. O spo- na Tatry swoje własne spojrzenie, które pozo-
tkaniu z wielką tajemnicą Bałkanów pisze w ar- stawił na licznych płótnach. O Andrzeja Wojty-
tykule Język duszy spod Ćićariji • Zbigniew Ła- cha Tatrach zjawiskowych napisał Maciej Głogo-
dygin trafił na południowe rubie e Štiavnickich czowski.
Wierchów, do wsi Brhlovce, gdzie jeszcze
do niedawna mieszkano w izbach wykopanych
w miękkim tufie wulkanicznym. Dziś Wieś wy-
kuta w kamieniu jest zabytkiem, unikatem nie
tylko w skali Słowacji, ale i całej Europy środko-
wej.
Proza
Etnografia Obrazki z Afganistanu pokazuje nam Ju-
Michał Kowalski odwiedził chorwacką Istrię lian Klamerus. W 1976 roku wraz z wypra-
i mieszkający tam tajemniczy lud – Istrorumu- wą zakopiańskiego Klubu Wysokogórskiego od-
22
z miłości do gór
23. A w najnowszych Tatrach... – cd. Wydawnictwa
??????...
Lektury skie, prezentująca lata penetrowania Tatr w wie-
Ka dy miesiąc przynosi nowe pozycje wy- ku XIX i początkach XX. Co mo emy przenieść
dawnicze poświęcone Tatrom i ich okolicy. W mi- z tego Czasu odkrywców do dnia dzisiejszego?
nionym kwartale nie znajdujemy jednak dzieł Autor stara się odpowiedzieć na to pytanie •
dedykowanych przyrodzie – większość nowych Autobiograficzna opowieść Śmiałość niewiedzy to
ksią ek poświęcona jest szeroko pojętej huma- kolejna Pocztówka znad krawędzi nadesłana przez
nistyce. Osobno odnotowujemy pojawienie się Izę Gronowską-Babicz. To opowieść o zdoby-
albumu fotografii tatrzańskiej zatytułowanego po waniu doświadczenia, o tym, e wszystko trze-
prostu: Piękno gór. Tatry. Szerzej natomiast trak- ba prze yć samemu, e trzeba popełniać własne
tujemy o niepokojącym zjawisku, które opano- błędy • Zbigniew Ładygin, Czekając na jesień,
wało polski rynek wydawnictw górskich – byle- zastanawia się nad stosunkami polsko-słowackim,
jakości edytorskiej i kompletnym braku szacun- o tym Beata Słama w artykule Ksią ka górska a szczególnie nad kwestią Janosik a sprawa pol-
ku wydawców dla autorów i czytelników. Pisze w Polsce, przegląd krótki i niewesoły. ska. Zastanawia się pół artem, pół serio.
Góry i medytacja
Niech uciekają w góry to kolejny felieton ks.
Romana E. Rogowskiego o mistycyzmie gór.
Tytuł to cytat z Biblii, a jego przesłanie to oder-
wanie się od złej codzienności, szukanie w gó-
rach dobra i wracanie z nim do ycia.
Moim zdaniem
Punktem wyjściowym felietonu Kuby Szpilki
jest wystawa urządzona przez Muzeum Tatrzań-
„Biuletyn” Tatrzańskiego Parku Narodowego. Ukazuje się nieregularnie, wyłącznie w Internecie: www.tpn.pl, www.tatry.tpn.pl. Wszystkie materiały zawarte w „Biuletynie” są chronione prawami
autorskimi. Redakcja: Paulina Kołodziejska (red. naczelny), tel. +48 18 2023322, pkolodziejska@tpn.pl; Marek Grocholski, tel. +48 18 2023321, mgrocholski@tpn.pl; Zbigniew Ładygin,
tel. +48 18 2023320, zladygin@tpn.pl. Adres redakcji: 34-500 Zakopane, ul. Chałubińskiego 42 a, fax +48 18 2023325. Numer 5/2009(11) zamknięto 4 listopada 2009 r.
23
z miłości do gór
