1. Тайжанова Ләйлім Сабытайқызы, магистр, аға оқытушы
Тақырып 3. Төтенше жағдайлар және
олардың жіктелуі
Тіршілік қауіпсіздігінің
негіздері және еңбекті
қорғау
2. 1. Төтенше жағдай туралы түсінік
2. Төтенше жағдай жіктелімі
Дәріс мақсаты:
- төтенше жағдайларда іс - қимылдарын ұйымдастырудағы білімді насихаттау
мақсатында – болуы ықтимал апат оқиғаларында өздеріне, төңіректегілерге ТЖ-
дан алып шығудың қарапайым жолдарын меңгерту;
- дәріс барысында берілген ақпаратты есінде сақтай отырып, төтенше жағдай
түрлерін ажыратуды үйрену
3. 1. Төтенше жағдай туралы түсінік
Төтенше жағдайлар (ТЖ) — аппаттардың, қауіпті табиғи құбылыстардың,
катастрофалардың, күтпеген немесе басқа да апаттардың нәтижесінде
туындаған және адамдардың қаза болуына әкеліп соғатын немесе әкеліп соғуы
мүмкін, олардың денсаулығына, өмір-тіршілік әрекетіне, қоршаған табиғи ортаға
және шаруашылық объектілерге нұқсан келтіретін немесе келтіруі мүмкін,
айтарлықтай дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын
бұзатын немесе бұзуы мүмкін белгілі бір аймақгагы жағдай.
Төтенше жағдайлар көзі — қауіпті табиғи құбылыстар, апаттар немесе қауіпті
техногендік оқиға, кеңінен таралған жұқпалы аурулар, сонымен қатар, заманауи
қирату қаруларын қолдану нәтижесінде туындайтын немесе туындауы мүмкін
төтенше жағдайлар.
4. ТЖ пайда болуының себептері:
- ішкі: технологияның күрделілігі, қызметкердің біліктілігінің жетіспеушілігі,
жобалы-құрылымдық жетіспеушілігі, жабдықтардың физикалық және моральды
тозуы, еңбектік және технологиялық тәртіптің төменділігі және т.б.
-сыртқы: стихиялық жағдайлар, кенеттен электр энергиясының, газдың, судың,
технологиялық өнімдердің тоқтап қалуы, терроризм, соғыс және т.б.
Төтенше жағдайлардың дамуын бес түрге бөлуге болады:
- кері әсерлердің жиналуы (туындауы);
- даму кезеңі (қолдан жасау);
- экстремалды кезең (кульминация), мұнда энергияның негізгі бөлігі бөлінеді;
- өшу кезеңі (қалдық және қайта зақымдаушы факторлардың әсері);
- ТЖ салдарын жою.
5. 2. Төтенше жағдай жіктелімі
Туындау көздеріне қарай ТЖ былай жіктеледі:
Таралу ауқымына қарай ТЖ келесідей бөлінеді:
6. Төтенше жағдайлардың алдын алу - алдын ала жүргізілетін және төтенше
жағдайлардың пайда болу қатерін мүмкін болғанынша азайтуга, адамдардың
денсаулығы мен өмірін сақтауға, залал мен материалдық шығын мөлшерін
кемітуге бағытталған шаралар кешені.
Төтенше жағдайлардың алдын алу жөніндегі шараларға мыналар жатады:
- ғылыми зерттеулер, жағдайды қадағалау, бақылау, төтенше жағдайлардың
пайда болуына әкеліп соғуы мүмкін аварияны, зілзала мен апатты болжау және
олардың қауіпі туралы хабарлау;
- төтенше жағдайлар саласындағы білімді насихаттау, халықты және
мамандарды оқытып-үйрету, қорғану шаралары;
- төтенше жағдайлар саласындағы техникалық регламентгерге талдау жасау.
7. Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар - дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел,
көшкін, су тасқыны және басқалары), табиғи өрт, індеттер мен малдың
жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың
кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын ТЖ.
8. Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар - өнеркәсіп, көлік авариялары және
басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиобелсенді және
биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария,
тіршілікті қамтамасыз ететін электр-энергетика және коммуникация жүйелерінде,
тазарту құрылыстарында авария туғызган ТЖ.
9. Әлеуметтік сипаттағы төтенше жағдайлар - бүгінгі таңда, қоғамның өмірінде
маңызды орын алатыны әлеуметтік сипаттағы ТЖ: соғыстар, лаңкестік әрекетгер,
адамдарды кепілдікке алу, ұрлық, тонау, алаяқтық, азарттық ойындар, зорлау-
зомбылау, бопсалау,зиянды және қауіпті әдеттер, адамдардың топырлап жиналуы,
өзге жинақты бірлестіктер. Олардың жалпы саны, көптүрлілігі, салдарының
масштабтары әр уақытта артуда. Әлеуметтік сипаттағы ТЖ-дың спецификалық
ерекшелігі, адамдардың өзара қарым- қатынасында туындайды және адамдардың
өзіне ғана тәуелді.
Жеке Криминалдық
Қоғамдық
10. Экологиялық сипаттағы төтенше жағдайлар - Жер бетінде адамзат жайлы
жағдайда тіршілік ету үшін, экологиялық сипаттағы ТЖ-ға үлкен көңіл бөлуі қажет.
Оларға жататындар: өсімдіктер мен жануарлардың қырылуы; топырақ
жамылғысының ластануы, тұздануы, эрозияға ұшырауы; атмосфераның ластануы;
гидросфераның ластануы; табиғи ортаның ластануы; су ресурстарының азайуы
және т.б.
