The article shares the actual experience of Redevelopment.

1. Sudhir Vaidya 1 Redevelopment - My Experience
२१) पुन वकास (Redevelopment) - माझे अनुभव :
नम कार म ानो.
मला क पना आहे क या लेखाचे शीषक बघून आपण बुचक यात पडला असाल कारण आप या
सोसायट या Redevelopment चे अजून वारेच वाहत आहेत. यामुळे मला कसा
काय Redevelopment चा अनुभव असू शकतो? पण मी खरेच Redevelopment चा अनुभव share करणार
आहे.
Redevelopment हा आता परवल चा श द झाला आहे. पण या Redevelopment ची खर सुरवात खूप
आधी हणजे ६० वषापूव च सु झाल आहे याची फार कमी लोकांना क पना असेल. पूव लोक भा या या
घरात रहात असत. घरमालक दर म ह याला भाडे वसूल करायला येत असे. जे हा घराची डागडूजी
परवडेनाशी झाल , ते हा हे घरमालक आपल जागा सोसाय यना वकू लागले. मग या
सोसाय या भाडेक ना इमारत बांधून देत व मोक या जागी सोसायट सभासदांसाठ इमारत बांधत.
ह गो ट १९५९-६० सालची आहे. यावेळी मी ८-९ वषाचा होतो. मी गरगावात रहात असे. आमची वाडी
साधारण द ड एकरवर वसलेल होती. सगळे मळून अंदाजे ५० भाडेक . यापैक साधारण ३५-४०
भाडेक एका लाकडा या एक मज या या चाळीत रहात असत. यांची खोल अंदाजे १०० sq .ft. होती.
बाथ म आ ण संडास सामाईक होते. या चाळीला पूव व याथ चाळ हणत कारण
एके काळी Bombay ला एकटे शकणारे व याथ तेथे रहात असत. उरलेले भाडेक Row house म ये तर
एकदोघे जण वतं लहान हवेल त रहात होते. आ ह Row house म ये रहात होतो. तीन घरे जोडलेल
होती. पुढे व मागे दार होते. येकाला घरा या समोर १० फु टांवर वतं बाथ म होते. तीन
भाडेक ना मळून दोन संडास वतं होते. Row house जरा उंचावर बांधलेले होते. तीन मो या पाय या
चढून जावे लागे. आमचे घर अंदाजे २५० sq . ft . होते.
बाथ म या बाजूला व मागे येकाची बाग होती. आ ह सायल चा वेल बाथ मवर चढवला होता.
बागेत छान फु लझाडे होती. वाडीत बर च छान छान झाडे होती. सकाळी आई अंगणात रांगोळी काढ .
आ ह दर म ह याला जवळ या गो यातून शेण आणून संपूण अंगण सारवत असू. पावसा यात
पाघो यात भज यासाठ आ ह पाय यांवर बसत असू. पा याचे पाट अंगणा या कडेने वाहत असत. मी
वेगवेग या कार या कागदा या हो या क न या पा यात सोडत असे. खूप मजा येई. दवाळीत
घरासमोर ल कं द ल, पाय यांवर ठेवले या पण या, अंगणात घातले या रांगो या, बागेजवळ के लेला मातीचा
क ला आजह मा या मरणात आहे.
एक दवस मालकाने भाडेक ना न वचारता संपूण वाडी एक सोसायट ला वकल . आ ह भाडेक
हादरलोच. वातावरण तंग झाले. काय करावे काह समजेना. काह दवसानंतर सोसायट चे पदा धकार आले.
पण एक सभा न घेता येक भाडेक बरोबर वेगळे बोलू लागले. आम यापैक च एका भाडेक ला यांनी
हाताशी धरले होते. ह ल ं या भाषेत आपण अ या माणसाला 'चमचा' असे हणतो.

2. Sudhir Vaidya 2 Redevelopment - My Experience
चाळीतील लोकांबरोबर चचा क न इमारती या कामाला सुरवात झाल . उरलेले १५ भाडेक हैराण झाले.
कोणीच आम याशी बोलायला येईना. या चाळीतील लोकांना इमारतीत १८० sq ft जागा BMC या
नयमानुसार मळणार होती. यामुळे ते लोक खुश होते कारण चाळ अशीपण मोडकळीस आल
होती. िज या या पाय या गायब होत हो या. संडासात पाणी नसे. चाळीला टेकू लावावे लागतील इतपत
नाजूक अव थेला चाळ पोचल होती. पण आमची घरे चांगल होती. पावसा यात थोडे गळत असे. पण
माझे दादा दरवष कौले शाका न घेत, यामुळे आ हाला हा ास फारसा सहन करावा लागला नाह . असे
घर आता सोडावे लागणार हणून आ ह सारेच बेचैन होतो. मी तर खूपच upset झालो होतो. एक दवस
तो 'चमचा' मा या दादांकडे जागेसंबंधी बोल यासाठ आला. दोघांची वादावाद झाल . मी सगळे ऐकत होतो.
तो चमचा जायला नघाला तसे मी याला ' तू गाढव आहेस ' असे इं जीत हणालो. मी घर च इंि लश
शकत होतो आ ण मा या आयु यात मी उ चारलेले ते प हले इंि लश वा य होते. या चम याने
मला रागाने उचलले आ ण तो मला घेऊन नघाला. मग मी या या हाताला चावलो ते हा याने मला
सोडले व श या देत नघून गेला. मग मा या गैरवतनाब ल दादांनी मला चांगला घुतला. पण मी मा
खुशीत होतो. मनातला राग मी बाहेर काढला होता आ ण इं जी शाळेत जा यापूव एक वा य मी इंि लश
म ये बोललो होतो.
इमारतीचा एक भाग (५ मजले) बांधून झाला. चाळीतील मंडळी श ट झाल . इमारत L आकारात बांधून
झाल होती. आता इमारतीचे पुढ ल बांधकाम सु झाले. इमारतीचा आराखडा U shape चा होता. आता
इमारत सरळ बांधून जु या इमारतीला जोडायची होती. इमारत तयार झाल . संपूण RCC Structure. ंद
िजने. मोठ common gallery. ग चीव न सं याकाळचा मावळतीचा सूय दसे. आजह ह बि डंग
चांग या अव थेत आहे. भाडेक वगणी काढून वेळोवेळी दु ती करतात.
आ हाला ४ या मज यावर जागा मळाल . दोन दशा मळा या. भरपूर उजेड आ ण वारा. पण दुस या
दवसापासून आप याला काय सोसावे लागणार आहे, याची चीती आल . बि डंग या ग चीवर पा याची
टाक होती, पण ते पाणी प यासाठ वापर याची मान सकता तयार झाल न हती. यामुळे
प ह या मज याव न प याचे पाणी भर यासाठ सकाळी आमची तारांबळ असे. पुढे पुढे वेळेअभावी, टाक चे
पाणी उकळून, मग आणखीन काह वषानी तसेच प यास सुरवात के ल . टाक चे पाणी सकाळी फ त ७.३०
वाजेपयत येत असे. यामुळे या वेळेपूव सवा या आंघोळी, कपडे धुणे, भांडी धुणे वगैरे कामे
पार पाडावी लागत. या नंतर घरातील श य असतील ती सव भांडी पा याने भ न ठेवावी लागत. .
दुसरा न समोर आला- ४ िजने चढ याचा. येकाला दवसातून ३ वेळा तर ह पायपीट करावी लागे.
कदा चत मा या आज या फटनेसचे े डीट मा या तेथील १५-१६ वषा या वा त यात या िजने
चढ या या यायामाला यावे लागेल. मी या बि डंगम ये १९७७ पयत रा हलो. आजह माझा मोठा
भाऊ तेथे राहतो.
आ ह जर सव ५० भाडेक एका वाडीत राहत असू, तर Row House म ये राहणा या लोकांचा चाळीत
राहणा या लोकांबरोबर ए हढा प रचय न हता. येक मज यावर यांचीच सं या जा त होती. यामुळे
शेजार पाजार संबंध जुळ यास काह वष गेल . जर सगळे मराठ होते, तर वेग या
चाल रती, श णातील तफावत, आ थक वषमता या गो ट मुळे मजा येत न हती. जे हा आमची पढ

3. Sudhir Vaidya 3 Redevelopment - My Experience
मोठ झाल ते हा च ब यापैक नवळले. तो पयत १२-१५ वषाचा काळ लोटला होता. बि डंग म ये
राहायला आ यानंतर आमचे अंगण आ ण मैदान गायब झाले. मैदानी खेळ बंद झाले. कारण आमची घरे
पाडून व उरले या मोक या जागेत सोसायट ने ३ बि डंग बांध या. सव ४ ब डींगची उंची समान होती
पण यातील २ बि डंगला ६ मजले होते तर २ बि डंगला ५ मजले होते. आम या बि डंगला ल टची
सोय न हती. BMC या नयमापे ा आम या ब डींगची उंची १-२ फु ट कमी के ल होती. पण इतर
बि डंगला मा ल टची सोय कर यात आल .
इतर ३ बि डंग म ये बहुसं येने गुजराती लोक होते. यांचा आम या बि डंगकडे बघ याचा ट कोन
चांगला न हता. आ ह आता सोसायट चे भाडेक झालो. भाडे फ त पये २०/- ती म हना. आजह
ते हडेच भाडे घेतले जाते. या नवीन मंडळींकडे कार हो या. राहणीमान ीमंती होते. यांची त ण पोरे
आम या बि डंग मधील मुलांबरोबर भांडण उक न काढ त. दवाळीला बाटल मु ाम वाकडी क न
आम या ब डींगवर बाणांचा अ नी वषाव होई. मग आम या बि डंग मधील मुले पण याला चोख उ तर
देत. मकर सं ांतीला एकमेकांचे पतंग काप यासाठ पधा लागे. थोड यात हणजे इं डया - पा क तान
असे संबंध होते. हणजे एकाच वेळी बि डंग मधील शेजा यांशी जुळवणे आ ण या नवीन लोकांशी
जुळवणे. यात माझे बालपण कधी सरले मला कळलेच नाह . या सव म ती कारात मी फ त े क
होतो पण मन:शांती मा हरवल होती.
लेख ल ह या या गडबडीत मा या बि डंगचे नाव सांगायचे राहूनच गेले. बि डंगचे नाव
आहे ' ेरणा '. माणसा या आयु याला ' ेरणा' मळा यानंतर ख या अथाने गती येते. मलाह
उ च श णाची ेरणा नवीन बि डंग म ये राहायला गे यानंतर मळाल . यावेळी मी चौथीत शकत
होतो.
सोसायट ची Redevelopment सु ा अशीच ेरणा आ या शवाय होणार नाह . पण न असा आहे क
येकाची ेरणा वेगळी असेल. (उ.ह. मोठ जागा, भ कम corpus fund, Tower म ये
राह याचे Glamour वगैरे. पण म ानो, मी मागेच ल हले होते क येक सुखाबरोबर दु:ख
येते. Redevelopment नंतर करा या लागणा या तडजोडींचा वचार के ला आहे का? (उ.ह. पा याचा
न, नवीन शेजार , नवीन सभासद, नवीन ब डींग या बांधकामाचा दजा इ याद .) असो.
आपल Redevelopment साठ नेमक ेरणा कोणती हे येकाला शोधावेच लागेल असे मला वाटते.
हे अनुभव ल हताना मी परत एकदा मा या बालपणाला पश क न आलो. हे अनुभव मनावर कोरले गेले
होते. लहायला घेत याबरोबर आठवणी फे र ध न नाचायला लाग या. असा अनुभव तु ह कधी घेतला आहे
का?
लेखाचा शेवट मा या ' सुख ' नावा या क वतेने करतो.

4. Sudhir Vaidya 4 Redevelopment - My Experience
सुख
सुख हणजे सुख असत.
तुमच आमच सेम नसत.
आमच सुख मोठ असत.
तुमच सुख ~~~~~
खरे तर सुख कशात असत हेच मा हत नसत.
सुख व तू मळ यात नसत.
सुख व तू न मळ यात ह नसत.
सुख हे मनात असत.
मनातून चेह यावर ओसंडत.
सुखानंतर दु:ख येत.
बाजारभावाच हेच तर च असत.
सुख वासा या शेवट नसत.
सुख वासातच शोधाव लागत.
सुखाने हुरळून जायचं नसत.
सुखा नंतर दु:ख येणार हणून मन हळव करायचं नसत.
सुखा बरोबर दु:ख येत हे भान सोडायचं नसत.
सुखात सग यांना सामील करायचं असत.
सुखाची या या नसते. येकाचे सुख वेगळ असत.
सुख पचवायच असत.
सुख हे अ पजीवी असत.
चरंतन सुख मळवाव लागत.

5. Sudhir Vaidya 5 Redevelopment - My Experience
सुख ओळखाव लागत.
मी दु:खाला सुख हटले .
घडा याचे काटे उलटे फरवले आ ण मलाच हसू आले.
सुधीर वै य
०३-०७-२०१२