1. Цахим мэдээллийн
зохиогчийн эрхийн
асуудал-номын сангийн
байр суурь
Ц.Нямхүү, МХХТГ

2. Агуулга
 Зохиогчийн эрх (ЗЭ)-ийн тухай,
 Цахим/тоон мэдээллийн тухай,
 Цахим/тоон мэдээллийн Зохиогчийн
Эрхийн асуудал,
 Номын сангийн байр суурь,

3. Оюуны өмч, бүтээл
 Оюуны өмч нь бусад өмчийн адил өмч мөн.
 Гэхдээ оюуны өмч нь бусад өмчөөс
ялгагдах өвөрмөц шинжтэй.
 Оюуны өмчийн харилцаатай холбогдон
оюуны өмчийг бүтээгч, эзэмшигчийн эрхийг
хамгаалах шаардлага гарч ирдэг.

4. Copyright
 Далайн эрх зүйд: Зохиогчийн эрх нь оюуны
бүтээлийн эдийн засгийн өмчлөх эрхийг
хамгаалах асуудал гэж үздэг. Ө.Х.
Зохиогчийн эрхийг өмчлөх эрх буюу эдийн
засгийн эрхэд хамааруулдаг.
 Эдийн засгийн эрх нь моральний эрхээс
үргэлж дээгүүр тавигддаг.

5. Author’s right
 Эх газрын эрх зүйд: Хүний оюуны бүтээл
нь хүний хамгийн ариун дагшин өмч мөн.
Ө.Х. Хувь хүний өөрийнх нь үргэлжлэл гэж
үздэг.
 Моральний эрх нь үргэлж дээгүүр
тавигдана.

6. Зохиогчийн эрх гэж юу вэ?
 Оюуны бүтээлийг туурвисан зохиогчийн
эрхийг хамгаалах хуулийн хамгаалалт,
 Оюуны бүтээл туурвисан зохиогчид
хөрөнгө оруулах, хөрөнгө оруулагчдыг
урамшуулан, хамгаалах.
 Оюуны бүтээлч үйл ажиллагааг дэмжих,
мэдлэгийн сан бий болгох, оюуны бүтээл
хийх соёлыг хөхүүлэн дэмжих,

7. Зохиогчийн эрх гэж юу вэ?
 Оюуны бүтээл нь туурвисан цагаас эхлэх
буюу эрх автоматаар үүснэ (ямар нэг
бүртгэл шаардлагагүй).
 Бүтээл нь оригиналь бөгөөд ямар нэг
хэлбэрээр биежсэн байна (ө.х. Толгойноос
гараад бүтээлийн хэлбэрт орсон байх,
гэхдээ олон нийтэд хүрсэн, нийтлэгдсэн
байх албагүй).

8. Зохиогч ба эрх эзэмшигч
 Утга зохиол, урлаг, хөгжмийн болон
жүжгийн урлагын бүтээлийн тухайд
зохиогч,
 Хөдөлмөрийн гэрээнд заасан ажил
гүйцэтгэсэн бол ажил олгогч
 Дуу бичлэгийн тухайд фонограм бүтээгч
 Кино буюу дуу авиа бүхий дүрст бүтээлийн
тухайд продюссер

9. Зохиогч ба эрх эзэмшигч
 ТВ, радиогийн өргөн нэвтрүүлэг болон
кабль-утсаар дамжуулж байгаа
нэвтрүүлгийн тухайд нэвтрүүлгийг бүтээсэн
үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага
 Хэвлэмэл бүтээлийн тухайд хэвлэн
нийтлэгч ()
 Эрхийг хэсэгчлэн болон бүхлээр нь
шилжүүлж авсан этгээд

10. Зохиогчийн эрхээр хамгаалах
бүтээл (ЗЭХ-ийн 7-р зүйл)
 Утга зохиол, урлаг, жүжгийн болон хөгжмийн
бүтээлүүд
1. Урлагийн бүтээл гэдэгт дүрслэх, чимэглэх,
хавсарга, тайз чимэглэл, архитектур, уран
баримал, уран барилга, гэрэл зураг болон түүнтэй
төсөөтэй аргаар бүтээсэн бүх төрлийн бүтээл,
урлагийн бүх төрлийн бүтээл,
2. Хөгжмийн бүтээл гэдэгт хөгжмийн нот, бичмэл
хэлбэр

11. Зохиогчийн эрхээр хамгаалах
бүтээл
 Компьютерийн програм, өгөгдөлийн сан
(зөвхөн Европын холбоонд)
 Материалыг сонгон түүвэрлэх,
байршуулах, зэргээр бүтээлч хөдөлмөрийн
үр дүнд бий болсон өөрийн бүтэц
агуулгаараа оюуны бүтээлд тооцогдох,
тайлбар толь, лавлах, зохиолын цоморлиг,
өгөгдөхүүн-мэдээллийн сангийн бусад
эмхэтгэл

12. Зохиогчийн эрхээр хамгаалах
бүтээл
 Хөгжмийн урлагийн үгтэй болон үггүй бүх
төрлийн бүтээл,
 Жүжиг, хөгжимт жүжиг, тайзны урлагийн
бүх төрлийн бүтээл,
 Дуу авиа бүхий дүрст бүтээл,
 Үүсмэл бүтээл, ардын урлагийн бүтээлд
тулгуурлан бүтээсэн үүсмэл бүтээл,

13. Зохиогчийн эрхээр үл хамгаалах
бүтээл (ЗЭХ-ийн 8-р зүйл)
 Хууль тогтоомж, эрх зүйн акт,
 Захиргааны шийдвэр, хуулийн этгээд,
байгууллагын албан бичиг баримт,
 Шүүхийн шийдвэр, тогтоол, шүүгчийн
захирамж ...
 ...
 Болсон үйл явдал, түүний үр дагавар, тоо
баримт бүхий сонордуулгын шинжтэй
аливаа мэдээ, мэдээлэл,

14. Зохиогчийн эдлэх эрх
 Зохиогчийн эдийн бус баялагийн эрх (бүтээлээ
өөрийн болон зохиомол нууц нэрээр, эсхүл
нэргүйгээр нийтлэх, бүтээлээ нийтлэх, ашиглах
бүр нэрээ дурдуулах, аливаа арга хэлбэрээр
хувиргах, гажуудуулах, өөрчлөхийг хориглох),
 Бүтээл ашиглах онцгой эрх (бүтээлийг
хуулбарлах, нийтлэх, нийтэд түгээх, үүсмэл
бүтээл болгон өөрчлөх, түрээсээр ашиглуулах),

15. Зохиогчийн эрх түүнд хамаарах эрх
 Уран бүтээлчийн эрх,
 Фонограмм бүтээгчийн эрх,
 Радио, ТВ-ийн байгууллагын эрх,
 Зээлдэх эрх (зарим орнуудад тухайлбал,
ЕХ, Канад, Австрали, Шинэ Зеланд,
Скандинавын орнууд)

16. Зохиогчийн эрхийн хугацаа
 Зохиогчийн бүтээл ашиглах онцгой эрх нь
зохиогчийн насан туршид нас барснаас 50
жил,
 Анонимоус буюу зохиомол, нууц нэрээр,
нэргүйгээр нийтэлсэн тохиолдолд
хэвлэсний дараа жилээс 75 жил,
 Хамтын бүтээлийн тухайд сүүлчийн
зохиогч нас барснаас 50 жил,

17. Зохиогчийн эрхийн зөрчил, хулгай
 Зохиогчийн эрхийг зөрчих (бүтээлийн ихэнх
хэсгийг хувилах, эсвэл гол чухал хэсгийг нь
хувилах-ихэнх хэсэг гэдгийг юу гэж ойлгох
вэ гэдэг нь хууль зүйн хувьд тодорхойгүй),
 Оюуны өмчийн хулгай (бүтээлийг ашиг
олох зорилгоор хувилж, олшруулж, ашиг
олсон),

18. Зохиогчийн эрхийн зөрчилд
тооцохгүй байх нөхцөлүүд (24-р зүйл)
 24.1.3 Архив, музей, номын санд ашиглагдаж
байгаа бүтээлээс хэсэглэн хуулбарлах,
 24.1.8 Амины хэрэгцээнд зориулан бүтээлийг
хуулбарлах (зохиогчид өгөх компенсацийг хувилах машинаас авж болох эсэх?),
 24.2 ашиг олох зорилгогүй байх, бүтээлээс
ашиглах хэмжээ, болон ашигласан хэсгийн ач
холбогдолтой шинж чанар, ашигласан хэсгийн зах
зээл дэх үр нөлөө (анхаарах ёстой хүчин зүйлүүд),

19. Зохиогчийн эрхийн зөрчилд
тооцохгүй байх тохиолдол-жишээ 1
 АНУ-ын Copyright Act 1976 (s. 107)-д
“шүүмж бичих, мэдээлэх, сургалтын
зорилгоор (олноор олшруулах), эрдэм
шинжилгээ, судалгааны ажлын зорилгоор
хувилж болно”
 Ашиг олох зорилгогүй, зах зээл үр нөлөө
үзүүлэхүйц биш гэх мэт хүчин зүйлүүдийг
тооцно.

20. Зохиогчийн эрхийн зөрчилд
тооцохгүй байх тохиолдол-жишээ 2
 Их Британи-д “судалгаа, шинжилгээний
зорилгоор болон амин хувийн хэрэгцээнд 1
хувийг хувилж авах нь зохиогчийн эрхийг
зөрчихгүй”
 Тоон агуулгын тухайд ч мөн адил,
 Ашиг олох зорилгоор байж болохгүй, хэн
нэгний өмнөөс хуулбар хийж буй бол
бүтнээр хуулбарлаж болохгүй г.м.

21. Зохиогчийн эрхийн зөрчилд
тооцохгүй байх тохиолдол-жишээ 3
 Номын сан нь ашгийн бус байгууллага,
 Хэрэглэгчдэд амин хувийн хэрэгцээнд
зориулж 1 хувийг хувилж өгч болно.
Хэрэглэгчид ашиг олох зорилгоор
ашиглахгүй гэсэн мэдүүлэг бөглөх
шаардлагатай болдог (UK жишээ).
 Хуучирч муудсан ном, материалыг сэргээх
зорилгоор дахин хувилж болно.

22. Хамтын удирдлагын байгууллага
 Зохиогч болон зохиогчийн эрхэд хамаарах
эрх эзэмшигчид эрхээ хамгаалуулах
зорилгоор, хамтын удирдлагын
байгууллага байгуулан ажиллаж болно. (27-р
зүйл)
 Хөгжмийн зохиолч, яруу найрагчдын эрхийг
хамгаалах МОСРАК байгууллага,
 Кино бүтээл туурвигчдын эрхийг хамгаалах
МОФПАК байгууллага,
 Дуу авиа, дүрс бичлэг үйлдвэрлэгчдийн
холбоо

23. Цахим/тоон мэдээлэл
 Тоон технологи болон МХТ-ийн хөгжил
дэвшил нь нийгмийн амьдралын олон
суурь харьцааг эрс өөрчилсөн,
 Мэдээллийг тоон хэлбэрээр үүсгэн бий
болгох, боловсруулах, хадгалах, түгээх нь
эрс нэмэгдсэн,
 Тоон мэдээлэлтэй холбогдох зохиогчийн
эрхийн асуудал хөндөгдөж байна?

24. Тоон мэдээлэл-зохиогчийн эрх
 Зохиогчийн эрх нь хамгаалагдсан “тоон
мэдээлэл”-ийн тухайд олон нийтэд танилцуулах
болох түгээх тохиолдолд зохиогчоос зөвшөөрөл
авсан байх ёстой!
 Тоон мэдээллийг зүй бусаар ашиглахын эсрэг
“Технологийн хамгаалалтын арга, хэмжээ”-г
өргөнөөр хэрэглэх болсон нь зарим тохиолдолд
хэрэглэгчдийн эрх ашгийг зөрчиж байна.

25. Тоон мэдээлэл түүний хамгаалалтыг
хүчингүй болгох тохиолдол
 Технологийн хамгаалалт хийгдсэн “тоон
мэдээлэл”-ийг номын санд тусгай
нөхцөлөөр ямар нэг хамгаалалтгүйгээр
өгөх ёстой, холбогдох хууль эрх зүйн
өөрчлөлтийг хийх шаардлагатай!

26. Тоон орчин дахь мэдээлэл, ЗЭ-ийн
талаархи IFLA-гийн байр суурь
 Limitations and Exceptions to Copyright and
Neighboring Rights in the Digital
Environment: An International Library
Perspective
 http://www.ifla.org./III/clm/p1/ilp.htm

27. IFLA-гийн байр суурь
 Номын сан болон мэдээллийн
мэргэжилтэнүүд нь хэрэглэгчдийн эрэлт,
хэрэгцээг хангах, ялангуяа, зохиогчийн эрх
нь хамгаалагдсан мэдээллийг
хэрэглэгчиддээ хүргэх зорилгодоо үнэнч
байна.
 Ингэхдээ, зохиогчийн эрх, зохиол
бүтээлээсээ ашиг олох зохиогчийн ашиг
сонирхолыг хүндэтгэн үзнэ.

28. IFLA-гийн байр суурь
 IFLA нь зохиогчийн эрхийг зохих түвшинд
хамгаалах, ингэхдээ бүтээлч байх, шинэ
бүтээл хийх, судалгаа шинжилгээ хийх,
боловсрол сургалтын хэрэгцээ шаардлагыг
нийгэмд ашигтай байхуйц түвшинд
“Зохиогчийн эрхийн хууль”-ийг
боловсруулах буюу тэнцвэрийг олох нь
чухал гэж үзэж байна.

29. Зохиогчийн эрхийн тэнцвэржүүлэх,
Номын сангийн үүрэг, роль
 Номын сан нь зохиогчийн эрхээр
хамгаалагдсан бүтээлийг хамгийн ихээр
худалдан авдаг, тэдгээрийг олон нийтэд
хүргэж, үйлчилдэг байгууллагын хувьд
хэрэглэгчиддээ аль болох хүртээмжтэй,
нээлттэй болгохын сацуу зохиогчийн ашиг
сонирхолыг аль болох дээдлэнэ

30. IFLA байр суурь
 Зохиогчийн ашиг сонирхол, нөгөө талд уншигч,
хэрэглэгчийн эрх ашгийг зөв тэнцвэржүүлэхийн
тулд хуульд “зохиогчийн эрхийг зөрчихгүй байх
нөхцөл”-үүдийг суулгаж өгдөг.
 Харамсалтай нь тоон орчинд эл дурдсан
нөхцөлүүдийг тэр бүрий бүрэн дүүрэн ашиглаж
чадахгүй байгааг үндэсний хууль тогтоомжид
зохих ёсоор тусгах.

31. IFLA байр суурь
 Шудрагаар ашиглах нөхцөл (зохиогчийн
эрхийг зөрчихгүй байх нөхцөлүүд) нь хүн
бүхэн мэдээллийг ижил тэгш хүртэх
нөхцөлийг бүрдүүлж өгнө. Эсрэг
тохиолдолд зөвхөн төлбөрийн чадвартай
тодорхой хэсэг л давуу эрхтэй болно.
 Номын сан нь хууль ёсны дагуу зохиогчоос
бүтээлийг нь худалдаж авсны дараа
Бернийн конвенц-д заасан нөхцөлийн
дагуу “шудрагаар ашиглах нөхцөл”-ийг
бүрдүүлэх ёстой.

32. IFLA байр суурь
 Хараагүй, хэлгүй, болон суралцах
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг
ялгаварлан гадуурхахын эсрэг, тэдэнд
зориулан оюуны өмчийн эрхээр
хамгаалагдсан бүтээлийн форматыг
өөрчлөх зэргээр хүртээлтэй болгох нь
зохиогчийн эрхийг зөрчих зөрчилд тооцох
ёсгүй.

33. IFLA байр суурь
 Хөгжиж буй орнуудад өөрийн хэлэнд
орчуулах, хэл аялагад тааруулан өөрчлөх
зэргээр бичиг үсэггүй байдлыг устгах,
боловсрол сургалтын зорилгоор дахин
хувилах эрхийг “шудрагаар ашиглах
нөхцөлд” тусгах ёстой.
 Хөгжиж буй орны хөгжлийн бэрхшээлтэй
иргэдэд зориулан лицензийн төлбөрийг
хөнгөлөх,

34. IFLA байр суурь
 Тоон мэдээллийн тухайд номын сангийн
хэрэглэгчид нь олон нийтэд ил болсон
зохиогчийн эрх нь хамгаалагдсан
материалыг үзэх, судлах эрхтэй, (зарим
орны хуулинд зөвхөн номын сангийн
байранд гэж тусгаж өгсөн байдаг.)
 Хууль ёсны дагуу олж авсан зохиогчийн
эрх нь хамгаалагдсан тоон мэдээллийг
хэрэглэгчид хувьдаа, газар дээр нь эсвэл
зайнаас үзэж, судлах эрхтэй,

35. IFLA байр суурь
 Тоон материалыг хувийн болон сургалт,
судалгааны зорилгоор хэсэгчлэн номын
сангийн ажилтануудаар дамжуулан
хувилах эрхтэй.
 Номын сан нь хууль ёсоор эрхийг нь авсан
тоон мэдээллийг сургалт, судалгааны гэх
мэт хууль ёсны зорилгоор хэн ч хандах
эрхийг хангах ёстой.

36. IFLA байр суурь
 Гэрээр олгох нь уламлал ёсоор зохиогчийн
эрхийн хуульд хамаарахгүй. Тоон
мэдээллийн хувьд мөн адил гэрээр олгох
эрх байх ёстой тул хууль эрх зүйгээр
хязгаарлах аливаа оролдлого байж
болохгүй. Мөн лицензийн нөхцөлд тусгаж
болохгүй.

37. IFLA байр суурь
 Номын сангийн нэг үндсэн үүрэг нь
мэдээллийг хадгалах, хамгаалах байдаг.
Үүнтэй холбогдуулан, хадгалагдаж байгаа
материалыг сэргээх зорилгоор хуулбарлах
шаардлага зүй ёсоор гардаг. Тоон
мэдээлэлд мөн адил дээрх эрхийг хангасан
байх ёстой.

38. IFLA байр суурь
 Номын сан нь зохиогчийн эрхийн хуулийг
ханган биелүүлэх завсрын чухал субьект
бөгөөд эрх зөрчигдсөн тохиолдолд зөрчсөн
этгээд хариуцлагыг хүлээнэ.
 Гэрээ, контракт, лиценз нь зохиогчийн
эрхийг хамгаалах хуультай нийцтэй байх
ёстой. Хуульд зааснаас илүү
нөхцөл,хамгаалалт тусгаж болохгүй.

39. IFLA байр суурь
 Зохиогчийн эрхийг хамгаалах технологийн
хамгаалалтуудыг хэрэглэхдээ зохиогчийн
эрхийн хуульд зааснаас давж хамгаалж
болохгүй.