SlideShare a Scribd company logo

Znajdź błąd. Sztuka analizowania kodu

•
•
Wydawnictwo Helion
Wydawnictwo Helion

Wyszukiwanie błędów w kodzie to czynność, którą programiści wykonują niemal równie często, jak pisanie kodu. Narzędzia do wykrywania i poprawiania błędów tylko częściowo rozwiązują problem. W wielu przypadkach błąd nie tkwi w nieprawidłowo sformułowanym poleceniu lub źle zdefiniowanej zmiennej, ale w miejscu, którego nawet najlepsze narzędzie nie znajdzie. Programista musi się nauczyć samemu bronić przed ukrytymi pomyłkami i nieprzyjemnymi niespodziankami. Błędy trzeba znaleźć, zanim one znajdą nas. Książka "Znajdź błąd. Sztuka analizowania kodu" to zbiór 50 programów napisanych w językach Perl, C, Java, Python i asembler x86. Każdy z nich zawiera jeden, trudny do znalezienia, ale jak najbardziej realistyczny błąd. Wykrycie go wymaga przewidzenia sposobu, w jaki program będzie wykonywany, i prześledzenia krok po kroku jego działania. Każdy przykład opatrzony jest wskazówkami pomocnymi przy wyszukiwaniu błędów. Książka przedstawia sposoby analizowania programów i przewidywania miejsc, w których może wystąpić błąd. * Klasyfikacja błędów * Metody analizy kodu * Błędy w programach w języku C * Analiza aplikacji napisanych w języku Python * Wyszukiwanie błędów w programach w języku Java * Programy w języku Perl i asembler x86 Wykonując zadania zawarte w tej książce, nie tylko nauczysz się odnajdywać błędy, ale także udoskonalisz swoje umiejętności w zakresie pisania aplikacji.

TechnologyEducation
1 of 31
Download to read offline
IDZ DO PRZYK£ADOWY ROZDZIA£ SPIS TRE CI Znajd b³¹d. Sztuka analizowania kodu KATALOG KSI¥¯EK Autor: Adam Barr KATALOG ONLINE T³umaczenie: Bart³omiej Garbacz ISBN: 83-7361-855-4 ZAMÓW DRUKOWANY KATALOG Tytu³ orygina³u: Find the Bug: A Book of Incorrect Programs Format: B5, stron: 288 TWÓJ KOSZYK Wyszukiwanie b³êdów w kodzie to czynno æ, któr¹ programi ci wykonuj¹ niemal DODAJ DO KOSZYKA równie czêsto, jak pisanie kodu. Narzêdzia do wykrywania i poprawiania b³êdów tylko czê ciowo rozwi¹zuj¹ problem. W wielu przypadkach b³¹d nie tkwi w nieprawid³owo sformu³owanym poleceniu lub le zdefiniowanej zmiennej, ale w miejscu, którego nawet CENNIK I INFORMACJE najlepsze narzêdzie nie znajdzie. Programista musi siê nauczyæ samemu broniæ przed ukrytymi pomy³kami i nieprzyjemnymi niespodziankami. B³êdy trzeba znale æ, zanim ZAMÓW INFORMACJE one znajd¹ nas. O NOWO CIACH Ksi¹¿ka „Znajd b³¹d. Sztuka analizowania kodu” to zbiór 50 programów napisanych w jêzykach Perl, C, Java, Python i asembler x86. Ka¿dy z nich zawiera jeden, trudny ZAMÓW CENNIK do znalezienia, ale jak najbardziej realistyczny b³¹d. Wykrycie go wymaga przewidzenia sposobu, w jaki program bêdzie wykonywany, i prze ledzenia krok po kroku jego dzia³ania. Ka¿dy przyk³ad opatrzony jest wskazówkami pomocnymi przy wyszukiwaniu CZYTELNIA b³êdów. Ksi¹¿ka przedstawia sposoby analizowania programów i przewidywania miejsc, w których mo¿e wyst¹piæ b³¹d. FRAGMENTY KSI¥¯EK ONLINE • Klasyfikacja b³êdów • Metody analizy kodu • B³êdy w programach w jêzyku C • Analiza aplikacji napisanych w jêzyku Python • Wyszukiwanie b³êdów w programach w jêzyku Java • Programy w jêzyku Perl i asembler x86 Wykonuj¹c zadania zawarte w tej ksi¹¿ce, nie tylko nauczysz siê odnajdywaæ b³êdy, ale tak¿e udoskonalisz swoje umiejêtno ci w zakresie pisania aplikacji Wydawnictwo Helion ul. Chopina 6 44-100 Gliwice tel. (32)230-98-63 e-mail: helion@helion.pl
Spis treści O Autorze ......................................................................................... 9 Wstęp ............................................................................................ 11 Rozdział 1. Klasyfikacja błędów ........................................................................ 17 Rozdział 2. Wskazówki dotyczące analizy kodu ................................................. 19 Podział kodu na sekcje o określonych celach działania .................................................. 20 Identyfikacja sekcji w kodzie ................................................................................... 21 Identyfikacja celów działania ka dej sekcji ............................................................. 22 Komentarze .............................................................................................................. 23 Identyfikacja znaczenia ka dej zmiennej ....................................................................... 24 Nazwy zmiennych .................................................................................................... 24 Określenie sposobów u ycia ka dej zmiennej ......................................................... 24 Zmienne ograniczone ............................................................................................... 26 Warunki niezmiennicze ............................................................................................ 27 Śledzenie zmian zmiennych ograniczonych ............................................................. 28 Wyszukanie znanych pułapek ........................................................................................ 28 Liczniki pętli ............................................................................................................ 28 Wyra enia występujące po lewej oraz po prawej stronie instrukcji przypisania ........ 30 Sprawdzenie operacji sprzę onych ........................................................................... 30 Wywołania funkcji ................................................................................................... 31 Wartości zwracane ................................................................................................... 32 Kod podobny do istniejącego błędu ......................................................................... 33 Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania ............................................... 33 Pokrycie kodu .......................................................................................................... 35 Puste dane wejściowe ............................................................................................... 36 Banalne dane wejściowe .......................................................................................... 37 Gotowe dane wejściowe ........................................................................................... 38 Błędne dane wejściowe ............................................................................................ 38 Pętle ......................................................................................................................... 39 Liczby losowe .......................................................................................................... 39 Analiza działania ka dej sekcji kodu .............................................................................. 40 Śledzenie wartości zmiennych ................................................................................. 41 Układ kodu ............................................................................................................... 41 Pętle ......................................................................................................................... 43 Podsumowanie ............................................................................................................... 44
6 Spis treści Rozdział 3. C .................................................................................................... 45 Krótkie omówienie języka C .......................................................................................... 45 Typy danych i zmienne ............................................................................................ 45 Ciągi znaków ............................................................................................................ 47 Wskaźniki ................................................................................................................ 47 Struktury .................................................................................................................. 48 Instrukcje warunkowe .............................................................................................. 49 Pętle ......................................................................................................................... 50 Funkcje ..................................................................................................................... 51 Sortowanie przez wybieranie .......................................................................................... 51 Wstawianie pozycji na liście jednokierunkowej ............................................................. 54 Usuwanie pozycji z listy jednokierunkowej ................................................................... 57 Kopiowanie obszaru pamięci .......................................................................................... 60 Rozkład ciągu znaków na podciągi ................................................................................ 63 Mechanizm przydzielania pamięci ................................................................................. 66 Zwalnianie pamięci ........................................................................................................ 69 Rekurencyjne odwracanie zdania ................................................................................... 72 Określanie wszystkich mo liwych tras ........................................................................... 76 Znak cofania w alfabecie Kanji ...................................................................................... 78 Rozdział 4. Python ........................................................................................... 83 Krótkie omówienie języka Python ................................................................................. 83 Typy danych i zmienne ............................................................................................ 83 Ciągi znaków ............................................................................................................ 84 Listy i krotki ............................................................................................................. 85 Słowniki ................................................................................................................... 87 Instrukcje warunkowe .............................................................................................. 88 Pętle ......................................................................................................................... 88 Funkcje ..................................................................................................................... 89 Klasy ........................................................................................................................ 89 Wyjątki ..................................................................................................................... 90 Importowanie kodu .................................................................................................. 91 Dane wyjściowe ....................................................................................................... 91 Określanie liczby pierwszej ............................................................................................ 91 Znajdowanie podciągu ................................................................................................... 93 Sortowanie alfabetyczne wyrazów ................................................................................. 95 Kodowanie ciągów znaków za pomocą tablicy znaków ................................................. 97 Wyświetlanie miesiąca i dnia ....................................................................................... 100 Gra „Go Fish”, część I: pobieranie karty z talii ............................................................ 102 Gra „Go Fish”, część II: sprawdzenie posiadania karty przez drugą rękę .................... 105 Gra „Go Fish”, część III: pełna gra .............................................................................. 108 Analiza składniowa liczb zapisanych w języku angielskim .......................................... 112 Przypisywanie prezentów do obdarowywanych ........................................................... 115 Rozdział 5. Java ............................................................................................. 119 Krótkie omówienie języka Java .................................................................................... 119 Typy danych i zmienne .......................................................................................... 119 Ciągi znaków (i obiekty) ........................................................................................ 120 Tablice .................................................................................................................... 122 Instrukcje warunkowe ............................................................................................ 124 Pętle ....................................................................................................................... 124 Klasy ...................................................................................................................... 125 Wyjątki ................................................................................................................... 127 Importowanie kodu ................................................................................................ 128 Aplikacje wiersza poleceń i aplety ......................................................................... 129
Spis treści 7 Określanie roku przestępnego ...................................................................................... 129 Konwersja liczby na tekst ............................................................................................. 132 Rysowanie trójkąta na ekranie, część I ......................................................................... 135 Rysowanie trójkąta na ekranie, część II ........................................................................ 139 Odwracanie listy jednokierunkowej ............................................................................. 141 Sprawdzenie, czy lista zawiera pętlę ............................................................................ 143 Sortowanie szybkie ....................................................................................................... 146 Gra Pong, część I .......................................................................................................... 149 Gra Pong, część II ........................................................................................................ 153 Obliczanie wyników w grze w kręgle ............................................................................ 156 Rozdział 6. Perl .............................................................................................. 161 Krótkie omówienie języka Perl .................................................................................... 161 Typy danych i zmienne .......................................................................................... 161 Ciągi znaków .......................................................................................................... 162 Listy ....................................................................................................................... 163 Skróty ..................................................................................................................... 165 Warunki logiczne ................................................................................................... 165 Pętle ....................................................................................................................... 167 Podprogramy .......................................................................................................... 168 Kontekst skalarny i listowy .................................................................................... 168 Uchwyty plików ..................................................................................................... 169 Wyra enia regularne .............................................................................................. 170 Dane wyjściowe ..................................................................................................... 171 Parametry wywołania z wiersza poleceń ................................................................ 171 Sortowanie pliku według długości wierszy .................................................................. 172 Wyświetlanie czynników pierwszych liczby ................................................................ 174 Rozwijanie znaków tabulacji ........................................................................................ 176 Prosta baza danych ....................................................................................................... 178 Znajdowanie powtarzającej się części ułamka .............................................................. 181 Rozszerzanie listy plików z wcięciami na pełne ście ki dostępu ................................. 183 Sortowanie wszystkich plików w drzewie struktury katalogów ................................... 186 Obliczanie średnich ocen z testów ................................................................................ 189 Sortowanie przez scalanie wielu plików ....................................................................... 192 Gra Mastermind ............................................................................................................ 195 Rozdział 7. Język asemblera x86 .................................................................... 201 Krótkie omówienie języka asemblera x86 .................................................................... 201 Typy danych i zmienne .......................................................................................... 201 Operacje arytmetyczne ........................................................................................... 204 Znaczniki, warunki i skoki ..................................................................................... 206 Pętle ....................................................................................................................... 208 Procedury ............................................................................................................... 210 Wyjście .................................................................................................................. 213 Reszta z dolara ............................................................................................................. 213 Mno enie dwóch liczb przy u yciu operacji przesunięcia ............................................ 215 Złączanie ciągów znaków z separatorem ...................................................................... 217 Obliczanie wartości ciągu Fibonacciego ...................................................................... 220 Sprawdzanie, czy dwa wyrazy są anagramami ............................................................. 222 Konwersja 64-bitowej liczby na ciąg znaków z jej zapisem dziesiętnym ..................... 226 Suma wartości w tablicy liczb ze znakiem ................................................................... 230 Gra symulacyjna ycie ................................................................................................. 234 Sprawdzenie dopasowania nawiasów w kodzie źródłowym ......................................... 238 Sortowanie przez zamianę w podstawie ....................................................................... 242
8 Spis treści Dodatek A Klasyfikacja błędów ...................................................................... 247 Składnia a semantyka ................................................................................................... 248 Klasyfikacja u ywana w ksią ce .................................................................................. 249 A — Algorytm ............................................................................................................. 251 A.przesunięcie-o-jeden ........................................................................................... 251 A.logika .................................................................................................................. 252 A.walidacja ............................................................................................................ 253 A.wydajność ........................................................................................................... 255 D — Dane .................................................................................................................... 255 D.indeks ................................................................................................................. 255 D.limit .................................................................................................................... 256 D.liczba .................................................................................................................. 257 D.pamięć ................................................................................................................ 259 Z — Zapomniane ......................................................................................................... 261 Z.inicjalizacja ......................................................................................................... 261 Z.pominięcie .......................................................................................................... 262 Z.lokalizacja ........................................................................................................... 263 P — Pomyłka ............................................................................................................... 264 P.zmienna ............................................................................................................... 264 P.wyra enie ............................................................................................................ 265 P.język .................................................................................................................... 266 Podsumowanie ............................................................................................................. 267 Dodatek B Indeks błędów według typu ........................................................... 269 Dodatek C Materiały źródłowe ........................................................................ 273 Klasyfikacja błędów ..................................................................................................... 273 Ogólne pozycje poświęcone typom błędów ................................................................. 274 C ................................................................................................................................... 274 Python .......................................................................................................................... 275 Java ............................................................................................................................... 275 Perl ............................................................................................................................... 275 Język asemblera x86 ..................................................................................................... 275 Skorowidz ..................................................................................... 277
Rozdział 2. Wskazówki dotyczące analizy kodu Celem niniejszej ksią ki jest udoskonalenie umiejętności Czytelnika w zakresie znajdo- wania błędów w kodzie. Zanim jednak przejdziemy do konkretnych przykładów, w ni- niejszym rozdziale zostaną przedstawione pewne porady odnośnie do czytania kodu. W zamierzeniu nie ma to być kompletne opracowanie technik usuwania błędów z kodu, lecz wprowadzenie do zagadnienia i przedstawienie informacji, które mogą okazać się przydatne podczas lektury problemów zawartych w kolejnych rozdziałach ksią ki. W swoim artykule Tales of Debugging from the Front Lines Marc Eisenstadt omawia ró ne sposoby znajdowania błędów. Jednym z nich jest, jak to określa, „zbieranie da- nych”, które polega na przejrzeniu kodu w programie uruchomieniowym, dodaniu kodu opakowującego, wstawieniu instrukcji drukujących itd. Mo e się to okazać przydatnym sposobem usuwania błędów z kodu i wielu przypadkach będzie to metoda poprawna. Jednak problemy opisane w niniejszej ksią ce nie poddają się łatwo rozwiązaniu przy u yciu techniki zbierania danych, poniewa w ich przypadku nie ma czego zbierać. Programy mieszczą się na stronie i w zamierzeniu ich analiza ma odbywać się właśnie w ten sposób. Mo na by, co prawda, wprowadzić je do komputera i wykonać, jednak stałoby to w sprzeczności z celami stawianymi niniejszej ksią ce. Zamierzeniem autora jest zmuszenie Czytelnika do analizy programów za pomocą, jak to określa Eisenstadt, inspekulacji, którą opisuje jako „połączenie »inspekcji« (inspek- cji kodu), »symulacji« (symulacji ręcznej) oraz »spekulacji«… Innymi słowy, [progra- miści] albo na pewien czas porzucają problem i zajmują się czymś innym, albo poświę- cają du o czasu na czytanie kodu i jego przemyślenie, być mo e symulując ręcznie jego wykonywanie. Chodzi o to, e tego rodzaju techniki nie wią ą się z prowadzeniem ad- nych eksperymentów ani zbieraniem danych, a tylko »myśleniem« o kodzie”.
20 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Mówi się, e Archimedes — matematyk yjący w trzecim wieku p. n. e. — po uświa- domieniu sobie faktu, e wyporność obiektu jest zale na od cię aru cieczy, którą wy- piera, biegał nago po ulicach krzycząc „Eureka!”, co w grece oznacza „znalazłem”. Archimedes wchodząc do wanny obserwował, jak woda wylewa się poza jej brzegi w momencie zanurzania jego ciała, i właśnie wtedy przyszła mu do głowy owa genialna myśl. Znajdowanie błędów w kodzie mo e stanowić podobne doświadczenie. Nieocze- kiwanie mo emy sobie coś uświadomić, doświadczając własnego odkrycia (bieganie nago po ulicach nie jest obowiązkowe). Niniejszy rozdział prezentuje szereg działań, które mo na podjąć w czasie analizy kodu. Często nie jest konieczne wykonywanie ich wszystkich — w dowolnej chwili przyczyna błędu mo e nagle się ujawnić, nawet jeśli nie rozpatruje się bezpośrednio zawierającego go kodu. Jednak jeśli taki przebłysk intuicji nie wystąpi w ogóle, mo na mieć nadzieję, e do czasu wykonania ostatniego z opisywanych działań błąd zostanie odkryty. Działania, o których mowa, to: 1. Podział kodu na sekcje o określonych celach działania. 2. Identyfikacja znaczenia ka dej zmiennej. 3. Wyszukanie znanych pułapek. 4. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania. 5. Analiza działania ka dej sekcji kodu. Poni ej działania te opisano bardziej szczegółowo. Podział kodu na sekcje o określonych celach działania Pierwszym etapem działań zmierzających do zrozumienia kodu jest dokonanie jego podziału na sekcje i zidentyfikowanie celów ka dej z nich. Sekcja jest fragmentem kodu wykonującym określone zadanie. Nie da się określić kon- kretnej liczby wierszy kodu składających się na sekcję; zale y to całkowicie od cha- rakteru kodu. Sekcja mo e składać się z jednej instrukcji lub wywołania funkcji, albo stanowić pętlę o 30 wierszach kodu. Sekcję mo na zdefiniować jako dowolną sekwen- cję instrukcji programu, które wykonują wystarczająco du o działań, by poświęcenie czasu na zdefiniowanie ich celów było uzasadnione. „Celem działania” sekcji kodu jest zbiór zmian, które ma wprowadzić dany kod w struk- turach danych u ywanych przez program. Je eli sekcja stanowi pełną funkcję, nazwa tej funkcji zwykle wskazuje ogólnie, jakie działania są wykonywane w ramach sekcji, jednak nie na tyle szczegółowo, by mogło to pomóc w analizie kodu. Jest to bardziej punkt wyjścia do dalszych analiz celów działania funkcji.
Podział kodu na sekcje o określonych celach działania 21 Identyfikacja sekcji w kodzie Je eli znamy kod, który jest poddawany analizie, zadanie jego podziału na sekcje mo e okazać się proste, poniewa wiemy, które jego części odpowiadają ró nym częściom implementowanego algorytmu. Je eli jednak nie znamy kodu — czy to dlatego, e napisała go inna osoba, czy dlatego, e napisaliśmy go sami, ale na tyle dawno, e nie pamiętamy ju szczegółów — trzeba poświęcić nieco czasu na przemyślenie kwestii podziału kodu. Podstawowym etapem działań jest zlokalizowanie głównej części algorytmu. Większość funkcji rozpoczyna się od kodu wprowadzającego, obsługującego przypadki szczególne, błędy i inne podobne elementy, zaś kończy kodem czyszczącym, który zwykle zwraca pewne wartości do funkcji wywołującej. Między nimi znajduje się kod implementują- cy algorytm główny. Algorytm główny jest tą częścią kodu, którą nale ałoby omówić w przypadku opisywa- nia jego działania innej osobie. Mo na powiedzieć: „funkcja wyszukuje klucz w słow- niku”, bez wspominania o tym, e najpierw sprawdza ona, czy słownik jest poprawny, a później zwalnia bufor tymczasowy, który przydzieliła. Oczywiście, kod wprowadzający i czyszczący równie mogą zawierać błędy i muszą zostać poddane sprawdzeniu równie dokładnie, jak ka dy inny fragment kodu. Jednak bez wątpienia te partie kodu zwykle są wykonywane dla dowolnych danych wejścio- wych, więc są testowane bezustannie. Ukryte błędy związane z postacią danych wej- ściowych mogą ukrywać się w algorytmie głównym. Jest to ta część kodu, która fak- tycznie odpowiada implementowanemu algorytmowi matematycznemu. Stąd przydatną rzeczą jest określenie, gdzie kończy się kod wprowadzający, a gdzie zaczyna kod czyszczący. Nale y zaznaczyć obszar znajdujący się między tymi wier- szami jako lokalizację algorytmu głównego: KPV HKPFANCTIGUVAJCUJ 5VTKPI U=? ] KH UNGPIVJ ] VJTQY PGY +PXCNKF2CTCOGVGT'ZEGRVKQP _ *CUJ%CNEWNCVQT JD PGY *CUJ%CNEWNCVQT KPV NCTIGUVJCUJ JDJCUJ U=? KPV PGYJCUJ HQT KPV L L UNGPIVJ L ] PGYJCUJ JDJCUJ U=L? KH PGYJCUJ NCTIGUVJCUJ ] NCTIGUVJCUJ PGYJCUJ _ _ JDHNWUJ TGVWTP NCTIGUVJCUJ _
22 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu W powy szym przykładzie kod sprawdzający UNGPIVJ oraz trzy wiersze definiu- jące zmienne JD, NCTIGUVJCUJ oraz PGYJCUJ stanowią kod wprowadzający. Wywołanie metody JDHNWUJ oraz instrukcja TGVWTP to kod czyszczący. Reszta kodu stanowi algorytm główny. Powy szy przykład pokazuje równie , e nie trzeba znać dokładnie kodu w celu okre- ślenia rozmieszczenia sekcji. Choć nie mamy adnych informacji na temat klasy *CUJ å%CNEWNCVQT, i tak nie mamy wątpliwości, gdzie jest ona inicjalizowana, gdzie się jej u ywa w algorytmie głównym oraz gdzie są wykonywane działania czyszczące. Je eli algorytm główny składa się z więcej ni kilku wierszy kodu, musi zostać po- dzielony na mniejsze części. Ponownie nale y wziąć pod uwagę, jak mo na by opisać algorytm innej osobie. Ka da część takiego opisu prawdopodobnie określa sekcję kodu. Gdybyśmy opisali algorytm następująco: „najpierw wczytujemy dane, potem rozmiesz- czamy je według wartości klucza, a następnie przekazujemy na wyjście”, nale ałoby podjąć próbę podziału kodu na adekwatne trzy sekcje. Identyfikacja celów działania każdej sekcji Po dokonaniu podziału kodu na sekcje nale y zidentyfikować cele działania ka dej z nich. Jakie zmienne i w jaki sposób powinny zostać zmodyfikowane na końcu ka - dej sekcji? Jakie warunki niezmiennicze powinny być spełnione? W jaki sposób nale y skonfigurować struktury danych? Kiedy zakończymy etap podziału kodu na sekcje z określeniem ich celów, sprawdzamy, czy ka dy z tych celów został uwzględniony: kod rozpoczynający działania związane z kolejnym celem zanim zakończy się przetwarzanie poprzedniego mo e być podatny na powstawanie błędów. Niektóre języki dopuszczają u ycie instrukcji asercji (ang. assertion) które stanowią wyra enia logiczne (zwykle testowane tylko w wersji uru- chomieniowej kodu), powodujące zatrzymanie programu w przypadku, gdy ich warto- ścią oka e się fałsz. Luki między sekcjami często stanowią dobre miejsce na wstawienie instrukcji asercji, które weryfikują poprawne osiągnięcie celów stawianych danej sek- cji, co pokazuje poni szy kod: RWDNKE ENCUU /[#TTC[ ] RWDNKE DQQNGCP KU5QTVGF ] HQT KPV L L FCVCNGPIVJ L ] KH FCVC=L? FCVC=L ? ] TGVWTP HCNUG _ _ TGVWTP VTWG _ _ /[#TTC[ OC // Sortowanie tablicy OCUQTV CUUGTV OCKU5QTVGF
Podział kodu na sekcje o określonych celach działania 23 Je eli sekcja kodu jest pętlą, nale y określić ogólny cel jej działania. Jednak nale y równie postarać się określić cel działania pętli w ka dym jej przebiegu. Przykładowo, w przypadku pętli sortującej tablicę celem jej pierwszego przebiegu mo e być: „pierw- szy element w tablicy ma zawierać najmniejszą wartość”. W przypadku instrukcji KH nale y postarać się określić cel samego warunku KH, na przykład: „blok KH zostanie wykonany wówczas, gdy u ytkownik nie został jeszcze zweryfikowany”. Komentarze Komentarze stanowią istotny element procesu określania celów działania fragmentów kodu. Stanowią one jedyną mo liwość sformułowania w języku naturalnym i zakomu- nikowania przez programistę informacji o jego działaniach. Wielu programistów pisze komentarze jako wskazówki, pomocne w momencie po- wtórnego przeglądania kodu. W wielu przypadkach komentarze, szczególnie te długie, wskazują obszary kodu, które w odczuciu autora były skomplikowane, niejasne lub w pewien inny sposób niełatwe w odbiorze w czasie późniejszej analizy. Obecność takich komentarzy zazwyczaj określa kluczowe części algorytmu. Komentarze mogą równie pomóc w identyfikacji przydatnych sekcji kodu, poniewa często wielowierszowe komentarze objaśniające poprzedzają blok kodu warty zgru- powania w ramach jednej sekcji i stanowią próbę wyjaśnienia celów działania takiego fragmentu kodu. Jednak e istotną rzeczą jest, by nie dać się zwieść komentarzom. Kompilator i (lub) interpreter ignoruje komentarze i niekiedy podobnie powinien postąpić czytający kod. Komentarze mogą nie być dostosowane do zaktualizowanej wersji kodu lub mogą w ogóle być błędne. Choć reprezentują punkt wyjścia do prób zrozumienia kodu, na- le y zweryfikować ich poprawność w stosunku do faktycznego kodu. Niektóre komentarze są wstawiane bez namysłu, w przekonaniu, e wszystkie operacje wymagają opatrzenia komentarzem, jak w poni szym przykładzie: // dodanie this_price do total VQVCN VJKUARTKEG Tego rodzaju komentarze raczej nie pozwolą na ujawnienie obszarów kodu zawierają- cych błędy. Z drugiej strony, prosty komentarz podobny do prezentowanego poni ej, który jest bez wątpienia błędny, stanowi sygnał, e w kodzie mogły być wprowadzone znaczące zmiany od czasu jego oryginalnego utworzenia: // aktualizacja współrzędnej x [AEQQTF FGNVC Najprawdopodobniej ktoś zmienił ten kod w pośpiechu, być mo e wklejając go z in- nego dokumentu, a następnie zmienił nazwy zmiennych przy u yciu funkcji edytora automatycznego wyszukiwania i zastępowania ciągów znaków. W procesie tym mogło zostać wypaczone znaczenie i cele działania kodu.
24 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Identyfikacja znaczenia każdej zmiennej Po zidentyfikowaniu wszystkich sekcji nale y przyjrzeć się zmiennym u ywanym w kodzie i określić „znaczenie” ka dej z nich. Znaczenie zmiennej oznacza wartość, jaką koncepcyjnie powinna ona przyjmować. Nazwy zmiennych Nazwy zmiennych, podobnie jak komentarze, mogą być albo przydatne, albo mylące. W przeciwieństwie do sekcji kodu, wszystkie zmienne posiadają nazwy, co zwykle mo na wykorzystać, uzyskując pewne wskazówki co do znaczenia zmiennych. Nazwa zmiennej stanowi niejako mini-komentarz programisty, wstawiany w ka dym miejscu u ycia zmiennej. Jednak, podobnie jak w przypadku komentarzy, nale y się upewnić, e zmienne rzeczywiście są u ywane w sposób, jaki sugerują ich nazwy. Ponadto nie- które zmienne, nawet te o istotnym znaczeniu, posiadają nazwy jednoliterowe lub inne mało znaczące: HNQCV UTGFPKGAUCNFQ // prawidłowo UVTKPI PCYC // OK, ale nazwa czego? KPV M // niejasne, mo e oznaczać cokolwiek W przeciwieństwie do komentarzy, kompilator lub interpreter nie ignoruje nazw zmien- nych, poniewa odwołują się one do określonych obszarów pamięci. Jednak kompilator czy interpreter nie stawia adnych wymagań co do faktycznych nazw. Nazwanie zmien- nej C, UWOC lub Y[Z nie wpływa na sposób jej obsługi przez kompilator. To, co ma zna- czenie, to wymóg poprawnego zadeklarowania, zdefiniowania i u ywania zmiennej w programie. Je eli zmienna posiada niejasną nazwę lub nazwa ta nie odpowiada jej prawdziwemu znaczeniu, nale y spróbować określić nową nazwę lub przynajmniej słowną definicję jej znaczenia. Przykładowo, w przypadku zmiennej o nazwie K mo na zapisać uwagę, e jest ona u ywana tylko jako licznik pętli lub e przechowuje identyfikator bie ące- go u ytkownika, albo e zawiera wskaźnik na kolejny wiersz danych wejściowych. Określenie sposobów użycia każdej zmiennej W przypadku ka dej zmiennej wykorzystywanej w funkcji lub w bloku kodu nale y sprawdzić, gdzie jest u ywana. Pierwszym krokiem jest odró nienie miejsca u ycia zmiennej w wyra eniu (gdzie nie podlega modyfikacjom) od miejsca, gdzie przyjmuje nową wartość. Nie zawsze jest to oczywiste. Niektóre zmienne, szczególnie chodzi tu o struktury danych, mogą być modyfikowane w funkcjach, do których są przekazy- wane jako argumenty. Niektóre języki zapewniają sposoby określenia, e zmienna nie podlega zmianom w ramach funkcji (na przykład poprzez u ycie słowa kluczowego EQPUV w językach C i C++), ale nie zawsze są one wykorzystywane:
Identyfikacja znaczenia każdej zmiennej 25 UWOC FCPG=L? // zmienna suma jest modyfikowana, zmienne dane oraz j są u ywane RTKPV NKEPKM // zmienna licznik jest u ywana WRFCVG O[UVTWEV // zmienna mystruct mo e być modyfikowana Po określeniu, gdzie jest modyfikowana zmienna, mo na przejść do etapu podjęcia próby zrozumienia, w jaki sposób jest u ywana. Czy jej wartość jest stała w ramach całej funkcji? Czy jest stała w pojedynczej sekcji kodu? Czy jest u ywana tylko w jed- nej części kodu, czy wszędzie? Je eli jest u ywana w więcej ni jednej części, czy wy- korzystuje się ją ponownie tylko w celu uniknięcia deklarowania dodatkowej zmiennej (liczniki pętli są często u ywane właśnie w ten sposób), czy mo e jej wartość określona na końcu jednej sekcji ma znaczenie na początku kolejnej? Przeglądając pętle nale y przeanalizować stan ka dej zmiennej po zakończeniu pętli. Zmienne nale y podzielić na te, które w czasie działania pętli nie zmieniały wartości, te, które były u ywane tylko w pętli (na przykład zmienne przechowujące wartości tym- czasowe), oraz te, które będą u ywane po zakończeniu pętli z uwzględnieniem pewnych oczekiwań co do ich wartości (w oparciu o działania wykonane w pętli). Licznik pętli mo e nale eć do jednej z dwóch ostatnich kategorii; często jest u ywany tylko w celu sterowania pętlą, jednak niekiedy u ywa się go po jej zakończeniu w celu ułatwienia określenia, co wydarzyło się w czasie jej wykonywania (szczególnie wówczas, gdy została zakończona przedwcześnie): HQT L L VQVCNATGEQTFU L ] KH GPFAQHAHKNG ] DTGCM _ _ KH L VQVCNATGEQTFU ] // pętla nie została dokończona ze względu na wystąpienie końca pliku (end_of_file) _ Ze względu na fakt, e wartość zwracana przez funkcję ma znaczenie, nale y określić, czy zmienna jest u ywana tymczasowo w ramach funkcji, czy mo e stanowi część danych zwracanych do podprogramu wywołującego daną funkcję: FGH UWOACTTC[ CTT VQV HQT L KP CTT VQV VQV L TGVWTP VQV Zmienna CTT jest u ywana wewnątrz funkcji, jednak nie podlega modyfikacjom. Zmienna L jest modyfikowana, ale pod koniec funkcji jest niszczona. Z kolei zmienna VQV jest mo- dyfikowana, a następnie zwracana do podprogramu wywołującego. Nale y się upewnić, e wszystkie zmienne są inicjalizowane przed ich u yciem (niektóre kompilatory i interpretery ostrzegają u ytkownika, je eli tak nie jest). Wielu zmiennym nie przypisuje się wartości początkowej w momencie ich deklarowania, więc istotne znaczenie ma to, aby przypisano im pewną wartość w ramach wszystkich mo liwych ście ek wykonania kodu, zanim zostaną u yte w wyra eniu.
26 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Zmienne ograniczone Zmienne ograniczone (ang. restricted variables) mogą zawierać tylko określony pod- zbiór wartości, które mogłyby przechowywać w normalnej sytuacji w oparciu o swój typ. Przykładowo, w przypadku kodu symulacji toru wyścigowego o ośmiu torach mo - na zdefiniować zmienną całkowitą o nazwie NCPG. W normalnym przypadku zmienna całkowita mo e przyjmować wartości z du ego przedziału, jednak w tym przypadku nale y ograniczyć ten zakres do przedziału od 1 do 8 lub od 0 do 7. Nale y to trakto- wać jako element definicji znaczeniowej zmiennej. Niektóre języki dopuszczają jawne określanie takich ograniczeń na zmiennych, jed- nak często programiści nie wykorzystują tej mo liwości nawet tam, gdzie to mo liwe. Przykładowo, programista mo e zdefiniować zbiór wyliczeniowych stałych 10', 691, 6*4'', (174, (+8', 5+:, 5'8'0 i '+)*6, a następnie mo e określić, e zmienna NCPG mo e przyjmować tylko wartości tych stałych. Jednak często istnieje konieczność dokona- nia wyboru między ścisłym sprawdzaniem typów (kompilator lub interpreter zapewnia wówczas, e zmiennej NCPG będzie przypisywana tylko jedna z ośmiu wymienionych wartości) a łatwością programowania (pozwalającą na przykład na wykonywanie ope- racji arytmetycznych na zmiennej NCPG, takich jak dodawanie wartości 1). W idealnej sytuacji ka da zmienna ograniczona jest definiowana jako taka — przy- najmniej w komentarzu w miejscu jej definicji — być mo e poprzez samą nazwę zmien- nej. Zmienne ograniczone są często u ywane na sposoby powodujące błędy, je eli ich wartość oka e się nie nale eć do zakładanego przedziału. Tak więc istotną rzeczą jest określenie, czy i w jaki sposób zmienna podlega ograniczeniu: EJCT
IGVANCPGAPCOG NCPG ] UVCVKE EJCT
NCPGAPCOGU ] QPG VYQ VJTGG HQWT HKXG UKZ UGXGP GKIJV _ TGVWTP NCPGAPCOGU=NCPG? _ Wykonanie powy szego kodu zakończy się niepowodzeniem, je eli wartość parame- tru NCPG przekazanego do funkcji IGVANCPGAPCOG nie będzie nale ała do przedziału od do . Indeks tablicy (ang. array index) stanowi rodzaj zmiennej ograniczonej, poniewa jego prawidłowe wartości determinuje rozmiar tablicy. Niektóre języki sprawdzają operacje dostępu do tablic w czasie uruchomienia i w razie potrzeby generują błędy. Inne języ- ki bez adnych problemów pozwalają na uzyskiwanie dostępu do dowolnych obszarów pamięci, na które wskazuje indeks. Wykorzystanie błędów czasu uruchomienia jest preferowanym rozwiązaniem, poniewa w widoczny sposób pokazuje, e coś jest nie w porządku, jednak oba błędy mogą wystąpić z tego samego powodu. Niestety, rozmiar tablicy równie mo e podlegać dynamicznym zmianom i bywa trud- ny do określenia w danym miejscu kodu. Ponadto tablica mo e być indeksowana przy u yciu skomplikowanych wyra eń. Weźmy pod uwagę poni szy przykład: KPV CTTC[=? [ CTTC[=Z?
Identyfikacja znaczenia każdej zmiennej 27 W tym momencie jest rzeczą oczywistą, e zmienna Z jest ograniczona do wartości z przedziału od do włącznie (zakładając, e wykorzystywany jest język indeksu- jący tablice od 0). Je eli instrukcja dostępu będzie jednak miała postać: [ CTTC[=Z? to wartość zmiennej Z będzie ograniczona do przedziału od do . W przypadku instrukcji podobnej do poni szej: [ CTTC[=UQOGHWPEVKQP Z ? określenie poprawnych wartości dla zmiennej Z mo e okazać się trudnym zadaniem, szczególnie wówczas, gdy liczba elementów w tablicy CTTC[=? została określona w cza- sie działania programu. Warunki niezmiennicze Warunki niezmiennicze stanowią uogólnioną formę zmiennych ograniczonych. Waru- nek niezmienniczy jest wyra eniem, uwzględniającym jedną lub więcej zmiennych, co do którego przyjmuje się, e powinno mieć wartość prawdy przez czas wykonywania programu oprócz krótkich chwil związanych z aktualizacją wartości zmiennych. Wa- runek niezmienniczy jest zwykle ustaleniem określonym przez programistę w oparciu o to, w jaki sposób chce zarządzać strukturami danych u ywanymi przez program. Biorąc pod uwagę zmienną będącą niebanalną strukturą danych, nale y postarać się określić wszelkie warunki niezmiennicze, które zachowują wartość prawdy w przy- padku, gdy struktura danych pozostaje w spójnym stanie. Przykładowo, struktura da- nych przechowująca ciąg znaków i długość mo e wymagać, aby owa długość zawsze uwzględniała długość ciągu. Nale y się upewnić, czy wszystkie adekwatne elementy struktury danych są inicjalizowane w razie potrzeby. Kiedy struktura danych ulega modyfikacji, nale y zapewnić, aby warunki niezmiennicze wcią były spełnione. W przedstawionym wcześniej przykładzie ze zmienną NCPG warunek niezmienniczy mo na by określić następująco: NCPG NCPG Kolejny przykład, dotyczący listy jednokierunkowej, mo e mieć następującą postać: KH NKUVAJGCF 07.. NKUVAJGCF PGZV 07.. NKUVAJGCF PGZV RTGXKQWU NKUVAJGCF Warunki niezmiennicze nale y określać w miejscu, w którym występują, poniewa stanowią one niejawny cel działań przed rozpoczęciem i po zakończeniu ka dego bloku kodu programu. Ze względu na fakt, e cele działań stanowią teoretyczne idee, ignoro- wane przez kompilator i interpreter, warunki niezmiennicze są równie dobrymi kan- dydatami do wykorzystania instrukcji CUUGTV w przypadku języków, które ją obsługują. Występujące wcześniej zdanie, które określało, e warunki niezmiennicze zachowują wartość prawdy „oprócz krótkich chwil związanych z aktualizacją wartości zmiennych”, ma istotne znaczenie. W przypadku programów wielowątkowych trzeba pamiętać, e owe „krótkie chwile” są synchronizowane, więc inny wątek nie znajduje zmiennych w stanie, w którym warunek niezmienniczy ma wartość fałszu.
28 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Śledzenie zmian zmiennych ograniczonych Jak wcześniej wspomniano, pewne zmienne są ograniczone o tyle, e powinny zawie- rać tylko podzbiór mo liwych wartości. Przykładowo, wartość całkowita u ywana jako wartość logiczna mo e zostać ograniczona do wartości 0 i 1. Ze względu na fakt, e takie ograniczenia mają zwykle charakter logiczny i nie są wymuszane przez kompi- lator lub interpreter, istotną rzeczą jest sprawdzenie modyfikacji zmiennych w celu upewnienia się, e ich wartości pozostają w ograniczonym przedziale. Modyfikacje zmiennych ograniczonych mo na sprawdzić w toku procesu indukcyj- nego. Oznacza to, e zanim zmienna zostanie zmodyfikowana, je eli zało y się, e jej wartość bie ąca jest poprawnie ograniczona, istnieje mo liwość udowodnienia, e owa wartość po dokonaniu modyfikacji równie jest poprawnie ograniczona. Je eli mo na wykazać, e zmienna jest inicjalizowana poprawną wartością oraz e ka da modyfika- cja zachowuje jej poprawne ograniczenie, o ile tylko przed jej wykonaniem tak było, stanowi to dowód na to, e zmienna jest zawsze poprawnie ograniczona. Przykładowo, je eli zmienna ITCFG powinna zawierać wartość z przedziału od do , to poni sza instrukcja: ITCFG zawsze zachowuje wartość zmiennej ITCFG w ramach poprawnego ograniczenia. Jednak w przypadku zapisu takiego jak poni ej: ITCFG ITCFG nie jest jasne, czy wartość zmiennej ITCFG wcią będzie się znajdować w odpowiednim przedziale. Je eli jednak zało ymy, e zmienna ITCFG była wcześniej poprawnie ograni- czona do wartości od do , to w tym momencie wiemy, e wyra enie ITCFG za- chowuje wartość ITCFG w odpowiednim przedziale. Wyszukanie znanych pułapek Je eli kod podzielono na sekcje i określono ich cele oraz zidentyfikowano prawdziwe znaczenie ka dej zmiennej i przy wykonywaniu tych czynności nie znaleziono adnego błędu, mo na kontynuować działania wybierając pewne dane wejściowe i analizując działanie kodu. Najpierw jednak nale y szybko przejrzeć kod w poszukiwaniu kilku znanych, często występujących pułapek, bez wnikania w szczegóły. Liczniki pętli Liczniki pętli (ang. loop counters) są często u ywane w celu indeksowania tablic. W przy- padku języków stosujących indeksowanie od zera nale y sprawdzić, czy sprawdzenie warunku wyjścia z pętli wykorzystuje warunek , czy . Kod podobny do przedsta- wionego poni ej:
Wyszukanie znanych pułapek 29 HQT KPFGZ KPFGZ /#:A%1706 KPFGZ ] L CTTC[=KPFGZ? _ mo e być poprawny, ale porównanie KPFGZ /#:A%1706 jest podejrzane. W normal- nej sytuacji, w przypadku tablic indeksowanych od zera, zapis ten powinien mieć postać KPFGZ /#:A%1706, tak aby pętla nie wykonała przebiegu dla licznika KPFGZ o wartości /#:A%1706. Jak wcześniej wspomniano, niektóre pętle z logicznego punktu widzenia posiadają wiele liczników, co mo na wyrazić w oczywisty sposób: HQT L M L /#:A5+' L M ] // treść pętli _ lub w mniej zwarty sposób: M HQT L L /#:A5+' L ] // treść pętli M _ czy te całkowicie samodzielnie zajmując się obsługą warunków: L M YJKNG VTWG ] KH L /#:A5+' DTGCM // treść pętli L M _ Powy sze trzy przykłady kodu wyglądają tak samo, jednak ró nica polega na tym, e w drugim i trzecim przykładzie, gdyby do sekcji oznaczonej komentarzem VTG è RúVNK dodano instrukcję EQPVKPWG, spowodowałoby to pominięcie kodu modyfikującego war- tości liczników pętli. W drugim przykładzie wartość L zostałaby zaktualizowana, jednak wartość M — nie. W trzecim przykładzie ani L, ani M nie zostałyby zaktualizowane. W trzecim przykładzie wartość M jest zwiększana o w ka dym przebiegu pętli. Zwy- kle samo w sobie nie jest to błędem, jednak w normalnym przypadku zwiększanie jest wykonywane o , więc je eli ktoś wykorzystał zwiększanie o , prawdopodobnie miał w tym jakiś cel. Nale y jednak zapamiętać, e wartość zmiennej M jest zwiększana w niestandardowy sposób. Nale y wystrzegać się kodu modyfikującego licznik pętli w niej samej. Zwykle jest to robione celowo i (przynajmniej tak powinno być) operacja taka jest opatrywana komen- tarzem, jednak znacznie utrudnia to analizę wykonywanych operacji w trakcie działa- nia pętli — szczególnie wówczas, gdy modyfikacje są wykonywane tylko w pewnych przypadkach (w zale ności od wartości danych podlegających przetwarzaniu w pętli):
30 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu HQT R R DWHHGTAUKG R ] KH DWHHGT=R? ] // znak sterujący, więc pomijamy następny R _ // treść pętli _ W powy szym przykładzie po instrukcji R nie występuje instrukcja EQPVKPWG, więc treść pętli głównej jest wykonywana bez przeszkód. Wyrażenia występujące po lewej oraz po prawej stronie instrukcji przypisania Ta sama zmienna lub wyra enie czasem występuje po lewej, a czasem po prawej stronie instrukcji przypisania, które znajdują się blisko siebie. Mo e tak się zdarzyć w sytuacji, gdy wartość zmiennej jest u ywana w celu obliczenia wartości innej zmiennej, a na- stępnie pierwsza z tych zmiennych jest oznaczana jako pusta, usuwana itp. Zazwyczaj mo na wyró nić krok, w którym zmienna jest u ywana, oraz krok, w którym podlega modyfikacji (w poni szym przykładzie polega to na wyzerowaniu jej wartości): VQVCN CTTC[=O? CTTC[=O? W takiej sytuacji przekazanie zmiennej do funkcji mo e być logicznie równowa ne jej wystąpieniu po prawej stronie instrukcji przypisania — jest to krok, w którym zmien- na jest u ywana: FWORAEQPVGPVU EWTTGPVATGEQTF // u ycie EWTTGPVATGEQTFXCNKF // wyczyszczenie Błąd występuje wówczas, gdy takie dwie instrukcje zostaną zamienione, to znaczy war- tość zmiennej zostanie wyczyszczona zanim będzie u yta: CTTC[=O? VQVCN CTTC[=O? // wartość elementu ju wynosi 0!!! Inny przypadek to kod u ywany do zamiany wartości dwóch zmiennych, którego stan- dardowy zapis to: VGOR XCT XCT XCT XCT VGOR Mo na z łatwością popełnić błąd w zapisie tych wierszy kodu — czy to pod względem ich kolejności, czy rozmieszczenia zmiennych. Sprawdzenie operacji sprzężonych Wiele operacji wykonujących pewne działania w programie posiada analogiczne operacje „wycofania” i muszą one być ze sobą odpowiednio sprzęgnięte.
Wyszukanie znanych pułapek 31 Jednym z przykładów mo e tu być operacja przydzielania pamięci, a szczególnie pamięci tymczasowej przydzielanej przez funkcję. Całość takiej pamięci musi zostać zwolnio- na przed wyjściem z funkcji bez względu na warunek takiego wyjścia. Niektóre języki nie pozwalają na jawne przydzielanie i zwalnianie pamięci, ale pewne operacje i tak muszą być sprzęgane: zakładanie i zdejmowanie blokad, zwiększanie i zmniejszanie wartości liczników odwołań itd. Kod podobny do przedstawionego poni ej: RTQEGUUATGEQTF TGEQTF
TGE ] CESWKTGANQEM TGE KH UQOGVJKPICDQWV TGE ] TGVWTP // reszta kodu TGNGCUGANQEM TGE TGVWTP TGVAXCN _ nie zawsze w poprawny sposób sprzęga wywołanie funkcji CESWKTGANQEM TGE z wy- wołaniem TGNGCUGANQEM TGE. Ogólnie rzecz biorąc, w ka dym miejscu, gdzie jest wykonywana pierwsza część operacji sprzę onej, nale y się upewnić, czy tak e druga jej część jest zawsze wykonywana bez względu na wybraną ście kę wykonania kodu. Wywołania funkcji Wywołania funkcji (ang. function calls) mogą być trudne do analizy, poniewa kod zawarty w funkcji nie znajduje się bezpośrednio przed czytającym treść programu. W najlepszym przypadku ma się do niego dostęp, ale zwykle trzeba polegać tylko na dokumentacji. Poprawnie napisana funkcja modyfikuje tylko te zmienne, które powinna modyfikować. Wywołanie funkcji mo na traktować jako pojedynczą instrukcję przypisania, aczkol- wiek mo e ona modyfikować wiele zmiennych i wykonywać bardziej skomplikowane działania na tablicach i strukturach. W przypadku czytania kodu wywołania funkcji główną rzeczą wartą sprawdzenia jest to, czy parametry są do niej przekazywane w sposób poprawny. Większość kompilato- rów i interpreterów wychwytuje argumenty o błędnym typie, jednak nie błędne argu- menty o poprawnym typie. Jedną z mo liwości przekazania błędnego argumentu jest przypadek indeksu do tablicy. Ze względu na fakt, e ka dy element tablicy posiada ten sam typ, mo na przekazać błędny argument o poprawnym typie po prostu myląc wartość indeksu. Typ indeksu jest zwykle jednym z typów podstawowych (umo liwiającym przechowywanie warto- ści całkowitej), więc nietrudno popełnić taki błąd. Przykładowo, w przypadku poni - szego kodu: ECNNAHWPE UVTWEVAC RQKPVGTAD CTTC[=S? istnieje prawdopodobieństwo, e je eli zmienne UVTWEVAC lub RQKPVGTAD mają błędny typ, kompilator zgłosi błąd. Jednak jeśli zmienna S jest wartością całkowitą, a zapis CTTC[=S? tak naprawdę miał mieć postać CTTC[=T? lub CTTC[=U?, kompilator nie zauwa- y niczego podejrzanego.
32 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Wartości zwracane Chocia wiele funkcji manipuluje na przekazywanych do nich strukturach, w przypadku wielu innych wa na jest jedynie wartość zwracana (ang. return value) — jedyny stały wynik wykonania funkcji. Stąd całość kodu zapisanego z du ą ostro nością i przeanali- zowanego zda się na nic, je eli funkcja zwraca niepoprawną wartość. Podstawowym błędem jest zwrócenie wartości nieodpowiedniej zmiennej, na przykład zwrócenie wskaźnika tymczasowego zamiast oczekiwanego, jak w poni szym kodzie: TGEQTF
HKPFANCTIGUV TGEQTF NKUV=? ] TGEQTF
EWTTGPVATGEQTF TGEQTF
NCTIGUVATGEQTF // kod znajdujący largest_record TGVWTP EWTTGPVATGEQTF _ Kod ten najprawdopodobniej powinien zwrócić wartość NCTIGUVATGEQTF. Ze względu na fakt, e obie zmienne mają ten sam typ, kompilator nie ma adnej mo liwości stwier- dzenia, e z semantycznego punktu widzenia kod jest niepoprawny. Niektóre funkcje posiadają wiele instrukcji TGVWTP. Powrót z funkcji w momencie, gdy znaleziono wynik, jest często o wiele łatwiejszy ni sprawdzanie, czy wcią nale y wykonywać jakieś działania, co pokazuje poni szy przykład: FGH KUAYQTF U FQPG TGVWTPAXCNWG KH NGP U TGVWTPAXCNWG FQPG KH FQPG # pewien kod, który mo e ustawiać wartość return_value na 0 lub 1 KH FQPG # pewien dodatkowy kod, który mo e ustawiać wartość return_value TGVWTP TGVWTPAXCNWG Bardziej przejrzystym sposobem zapisu tego kodu mo e być zawarcie instrukcji TGVWTP w ka dym miejscu, gdzie ustawiana jest wartość TGVWTPAXCNWG, zamiast u ywania zmien- nej FQPG w celu uniknięcia wykonywania pozostałego kodu. Tak więc pierwsza część funkcji miałaby następującą postać: FGH KUAYQTF U KH NGP U TGVWTP # ciąg dalszy funkcji… Je eli występuje wiele instrukcji TGVWTP, nale y się upewnić, czy ka da ście ka wyko- nania kodu pozwala na dotarcie do jednej z nich. Na pewno nie chcemy, aby kod miał postać podobną do poni szej: FGH ECNEWNCVGACXGTCIG N KH NGP N TGVWTP # dodatkowy kod KH EQWPV TGVWTP VQVCNEQWPV
Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 33 Problem związany z powy szym kodem polega na tym, e mo e powodować wyjście z funkcji bez wykonania adnej instrukcji TGVWTP. Wiele języków nie pozwala na wystę- powanie takiej sytuacji w przypadku funkcji zdefiniowanych jako zwracające określony typ danych, jednak w powy szym przykładzie, zapisanym w języku Python, funkcja zwróci wewnętrzną wartość 0QPG, która zapewne nie jest tym, czego oczekuje u ytkownik. Wreszcie, nale y się upewnić, czy zwracane dane są wcią poprawne. Nie nale y zwracać wskaźnika na obszar pamięci, który został ju zwolniony! Kod podobny do istniejącego błędu Je eli znajdzie się określony błąd, co do którego mo na podejrzewać, e mo e się po- wtórzyć w innym miejscu, nale y wyszukać inne lokalizacje, w których tak jest. Błędy są powtarzane i mo e tak być dlatego, e kod został powielony lub autor kodu miał tendencję do popełniania danego błędu, czy te opacznie zrozumiał sposób działania kodu (programista konsekwentnie próbował zrobić coś poprawnie, lecz w rzeczywisto- ści konsekwentnie popełniał błąd). Przykładowo, je eli napotka się kod podobny do poni szego: HQT L M /#: M nale y poszukać innych pętli HQT, które pasowałyby do tego samego wzorca zapisu w celu zapewnienia, aby ten sam błąd nie był powielany gdzie indziej (szczególnie wówczas, gdy wygląda, jakby fragmenty kodu były kopiowane i wklejane w programie). Podobnie, je eli odkryje się, e kod wywołuje funkcję z argumentami podanymi w nie- poprawnej kolejności, nale y sprawdzić inne miejsca jej wywołania. Je eli odkryje się błąd zakresu dla operacji dostępu do tablicy, nale y sprawdzić inne miejsca, gdzie uzy- skiwany jest dostęp do tej samej tablicy. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania Je eli po wykonaniu opisanych powy ej działań wcią nie udało się zlokalizować błędu, najprawdopodobniej konieczne jest przeanalizowanie kodu „na piechotę”. W pewnym sensie taka analiza działania kodu nie jest rozwiązaniem najlepszym. W idealnej sytu- acji pozwoliłoby to na udowodnienie, e ka da sekcja wykonuje stawiane jej cele, ka da zmienna jest wykorzystywana zgodnie z jej przeznaczeniem oraz e są zwracane i wy- świetlane poprawne wartości, co nie pozostawia miejsca na adne wątpliwości co do poprawności funkcji dla wszystkich danych wejściowych. Analiza działania kodu wpro- wadza element niepewności, poniewa bez względu na ilość wypróbowywanych zesta- wów danych wejściowych błąd mo e nie zostać odkryty przy wykorzystaniu adnego z nich.
34 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Jednak w wielu przypadkach jedynym sposobem na znalezienie błędu jest właśnie do- konanie analizy działania kodu. W tym celu nale y wybrać pewne dane wejściowe. Oprócz krótkich niezale nych programów, które obliczają określoną wartość (lub zbiór wartości), wszystkie sekcje kodu — czy to programu, czy funkcji, czy po prostu frag- ment większej sekcji kodu — zachowują się odmiennie w zale ności od pobranych danych wejściowych. W przypadkach, w których próbuje się wyśledzić błąd zgłoszony przez inną osobę, osoba ta mo e niekiedy określić dane wejściowe powodujące występowanie problemu. Stanowią one wówczas pierwszy zestaw danych wybieranych do analizy. Jednak nie- kiedy nale y wybrać własne serie danych w celu znalezienia trudnego do powtórzenia lub niedostatecznie opisanego błędu, sprawdzając nowy kod przed jego opublikowa- niem. Mo e to równie dotyczyć sytuacji, w których zgłoszone dane wejściowe są zbyt skomplikowane, by z nich skorzystać. Analiza działania kodu jest czasochłonna. Nie mo na po prostu sprawdzić jego działania dla wszystkich danych wejściowych. Na szczęście często mo na wykorzystać małą próbkę takich danych, która jednak jest na tyle reprezentatywna, e pozwala na wykrycie wszystkich mo liwych błędów. Określając dane wejściowe nale y pamiętać o tym, e nie jest się ograniczonym do wybo- ru tylko danych wejściowych funkcji zewnętrznych czy całego niezale nego programu. W rzeczywistości często łatwiej jest podzielić kod na mniejsze grupy i przeanalizować je w pierwszej kolejności. Po uzyskaniu pewności, e owe mniejsze grupy obsługują ró ne dane wejściowe w sposób poprawny, mo na się cofnąć i przeanalizować większe partie kodu bez konieczności powtórnego analizowania szczegółów sprawdzanych sekcji. Z najłatwiejszym przypadkiem podziału kodu mamy do czynienia wówczas, gdy funk- cje mają charakter warstwowy — jedna wykorzystuje drugą. Rozpoczynamy od funkcji znajdującej się na najni szym poziomie, czyli takiej, która nie zawiera adnych wy- wołań innych funkcji w ramach sprawdzanego kodu. Następnie przechodzimy w górę hierarchii, sprawdzając po kolei ka dą funkcję zewnętrzną. Podobnie mo na postąpić w ramach pojedynczej funkcji po dokonaniu jej podziału na logiczne sekcje. Wybieramy sekcję, którą chcemy sprawdzić, a następnie określamy jej dane wejściowe. W tym przypadku na „dane wejściowe” składają się wartości wszystkich zmiennych, które są u ywane w badanej sekcji kodu. Je eli określiliśmy znaczenie ka dej zmiennej, będziemy wiedzieć, które z nich są tu istotne. Je eli program przechowuje pewne dane o swoim stanie między kolejnymi uruchomie- niami kodu, nale y równie postarać się określić mo liwe wartości takich danych. Przy- kładowo, w przypadku języków obiektowych funkcja, którą się bada, mo e być meto- dą klasy. Wówczas bie ący stan zmiennych składowych klasy (u ywanych w funkcji) z logicznego punktu widzenia stanowi część danych wejściowych takiej funkcji. Wreszcie, powinno być rzeczą oczywistą, e wybierając testowe dane wejściowe nale y znać oczekiwane dane wyjściowe. W przeciwnym razie określenie, czy program działa poprawnie, stanowi ogromną trudność.
Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 35 Pokrycie kodu Określając dane wejściowe dla znanego kodu ma się przewagę nad osobami, które prze- prowadzają testy na kodzie stanowiącym „czarną skrzynkę” — mogą one jedynie go wy- konywać i nie mają dostępu do źródeł. Przewaga wynika z tego, e w tym pierwszym przypadku mo na tak dobrać dane wejściowe, e zapewni się sprawdzenie całości kodu. Przykładowo, je eli w pewnym miejscu w kodzie występuje warunek KH , którego war- tością mo e być prawda lub fałsz, mo na zapewnić wystąpienie co najmniej jednego zestawu danych wejściowych powodujących wystąpienie wartości prawdy i jednego powodującego wystąpienie wartości fałszu. Kuszącą perspektywą mo e wydawać się przyjęcie zało enia, e ka dy obszerny lub ró norodny zestaw danych wejściowych w naturalny sposób zapewnia pokrycie cało- ści kodu — szczególnie, jeśli będzie mo na go u ywać codziennie przez pewien czas. Niestety, jest to mało prawdopodobne. W rzeczywistości jest bardziej prawdopodob- ne, e poprawny będzie kod wykonywany dla wielu danych wejściowych, a nie kod wykonywany rzadko. Wynika to z faktu, e błędy występujące w często u ywanym kodzie z du o większym prawdopodobieństwem mogły zostać wychwycone na etapie początkowych działań programistycznych i testowych. Weźmy pod uwagę interesującą historię autorstwa Donalda Knutha dotyczącą kwestii przyjmowania zało eń co do pokrycia kodu. Pochodzi ona z eseju The Errors of TeX (więcej informacji na jego temat Czytelnik znajdzie w dodatku A Klasyfikacja błędów): W czasie jednego ze swoich pierwszych eksperymentów napisałem niewielki kompilator dla firmy Burroughs Corporation wykorzystując język interpretowany opracowany specjalnie w tym celu. Rozbudowałem interpreter tak, aby zliczał ilość operacji interpretowania ka dej instrukcji. Następnie przetestowałem nowy system kompilując du ą aplikację u ytkową. Ku swojemu zaskoczeniu odkryłem, e ów du y test tak naprawdę pozwalał sprawdzić bardzo niewiele: ponad połowa liczników częstości wykonania zachowała wartości zerowe! Większość mojego kodu mogła zawierać całe mnóstwo błędów, a i tak aplikacja działałaby poprawnie. Napisałem więc nieelegancki, sztucznie spreparowany program… i oczywiście odkryłem jednocześnie wiele nowych błędów. Mimo to okazało się, e wcią 10% kodu nie zostało wykonane przez ów nowy test. Przyjrzałem się pozostałym wartościom zerowym i stwierdziłem, e mój kod źródłowy [pod względem danych testowych, a nie samego kompilatora] nie był dostatecznie nieelegancki, nie uwzględniał pewnych przypadków szczególnych, o których zapomniałem. Nie sprawiło mi większej trudności dodanie kilku dodatkowych instrukcji, a skonstruowałem procedurę testową, która wykonywała wszystkie instrukcje kompilatora oprócz jednej (później udowodniłem, e i tak nie mogłaby ona zostać wykonana w adnej sytuacji, więc usunąłem ją). Nie mo na zakładać, e przeprowadzone testy pozwolą na sprawdzenie całości kodu. Zamiast tego nale y wybrać takie dane wejściowe, które pozwolą to zapewnić. Jednym z aspektów procesu badania kodu, o którym nale y pamiętać, jest „wywniosko- wany przypadek przeciwny”, co sprowadza się do tego, e je eli wszystkie działania wy- konywane w przypadku, gdy wartością warunku KH jest prawda, nie są wykonywane,
36 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu je eli wartością tą jest fałsz. Najbardziej oczywistym przypadkiem „wywnioskowanego przypadku przeciwnego” jest sytuacja, gdy gałąź GNUG nie występuje w ogóle, jak w po- ni szym przykładzie: KH Z ] [ _ W tym przypadku „wywnioskowany przypadek przeciwny” polega na tym, e je eli Z nie jest równe , to [ zachowuje swoją bie ącą wartość. Jednak nawet jeśli istnieje jawnie określona klauzula GNUG, często mo na wywnioskować pewne informacje: KH VQVCN ] VQVCN ECTT[ _ GNUG ] VQVCN VQVCN _ W tym przypadku „wywnioskowany przypadek przeciwny” polega na tym, e wartość zmiennej ECTT[ pozostaje niezmieniona. Oczywiście, instrukcje warunkowe mogą być odwracane (poprzez logiczne zanegowa- nie znaczenia warunku KH i zamianę miejscami klauzul KH i GNUG). Poni szy fragment kodu stanowi odwrócenie kodu przedstawionego powy ej: KH VQVCN ] VQVCN VQVCN _ GNUG ] VQVCN ECTT[ _ Oznacza to, e klauzula GNUG równie posiada „wywnioskowany przypadek przeciwny”. W zakresie wyboru danych wejściowych nale y równie pokryć „wywnioskowany przypadek przeciwny”. Je eli mamy do czynienia z kodem podobnym do poni szego: KH VCZ ] RTKEG RTKEG
VCZ _ mo na by uznać, e pokrycie całości kodu zapewnią dane wejściowe ze zmienną VCZ większą od , poniewa zostanie wykonany ka dy wiersz. Jednak nale y równie prze- widzieć pokrycie „wywnioskowanego przypadku przeciwnego” poprzez u ycie danych wejściowych ze zmienną VCZ równą , co sprawi, e wartością warunku KH będzie fałsz. Puste dane wejściowe Puste dane wejściowe to sytuacja, w której nie istnieją dane, na których miałoby się odbywać przetwarzanie. Przykładowo, chodzi tu o program sortujący tablicę, do które- go zostanie przekazana tablica licząca zero elementów lub program operujący na cią- gach znaków, do którego zostanie przekazany ciąg pusty. W typowej sytuacji program obsługuje taki przypadek na jeden z dwóch sposobów — jawnie sprawdza występowa- nie takiej sytuacji na początku kodu:
Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 37 XQKF UQTVACTTC[ KPV CTT=? KPV EQWPV ] KH EQWPV ] TGVWTP _ // kod sortowania tablicy _ lub obsługuje przypadek pusty w ramach głównego algorytmu: XQKF UQTVACTTC[ KPV CTT=? KPV EQWPV ] HQT KPV K K EQWPV K ] // kod sortowania tablicy _ _ Je eli wartością EQWPV jest , sprawdzenie K EQWPV od razu zwraca wartość fałszu, więc pętla główna nigdy nie jest wykonywana i kod nie przeprowadza adnych działań. Bez względu na sposób obsługi przypadku pustego nale y określić postać odpowied- nich danych pustych i przeanalizować działanie kodu dla takich danych wejściowych. Banalne dane wejściowe Banalne dane wejściowe stanowią kolejny krok w stosunku do danych pustych: cho- dzi tu o listę mo liwych elementów zawierającą tylko jeden element, co sprawia, e konieczne do wykonania działania są banalne lub w ogóle nie trzeba podejmować ad- nych działań. Przykładem banalnych danych mo e być program drukujący pierwsze P liczb pierwszych, kiedy naka e mu się wyświetlenie pierwszej z nich, lub program usu- wający powtarzające się elementy z tablicy, kiedy przeka e się do niego tablicę zawie- rającą jeden element. Podobnie jak w przypadku danych pustych, dane banalne mogą być obsługiwane poprzez wykonywanie specjalnego sprawdzenia na początku, łączącego się często ze sprawdze- niem przypadku pustego: XQKF TGOQXGAFWRU KPV CTT=? KPV EQWPV ] KH EQWPV ] TGVWTP _ // reszta kodu funkcji remove_dups _ albo te banalne dane wejściowe mogą być obsługiwane w ramach algorytmu głównego. Ponownie, aden z tych sposobów nie jest poprawny lub niepoprawny. Nadrzędnym celem jest zapewnienie, aby kod działał poprawnie, kiedy podda się go analizie z u y- ciem danych banalnych. Szczególnie w przypadkach, gdy dane banalne są obsługiwa- ne przez algorytm główny, analiza działania kodu — nawet jeśli obsługa przypadku banalnego jest poprawna — mo e pozwolić na odkrycie sytuacji, w których obsługa przypadku niebanalnego byłaby niepoprawna.

Recommended

Uczta programistów
Uczta programistówUczta programistów
Uczta programistówWydawnictwo Helion
 
C#. Ćwiczenia
C#. ĆwiczeniaC#. Ćwiczenia
C#. ĆwiczeniaWydawnictwo Helion
 
Asembler. Sztuka programowania
Asembler. Sztuka programowaniaAsembler. Sztuka programowania
Asembler. Sztuka programowaniaWydawnictwo Helion
 
Programowanie w języku C. FAQ
Programowanie w języku C. FAQProgramowanie w języku C. FAQ
Programowanie w języku C. FAQWydawnictwo Helion
 
Java. Sztuka programowania
Java. Sztuka programowaniaJava. Sztuka programowania
Java. Sztuka programowaniaWydawnictwo Helion
 
Java. Kompendium programisty
Java. Kompendium programistyJava. Kompendium programisty
Java. Kompendium programistyWydawnictwo Helion
 
Delphi. Szybki start
Delphi. Szybki startDelphi. Szybki start
Delphi. Szybki startWydawnictwo Helion
 
C++. Styl i technika zaawansowanego programowania
C++. Styl i technika zaawansowanego programowaniaC++. Styl i technika zaawansowanego programowania
C++. Styl i technika zaawansowanego programowaniaWydawnictwo Helion
 

Recommended

Uczta programistów
Uczta programistówUczta programistów
Uczta programistówWydawnictwo Helion
 
C#. Ćwiczenia
C#. ĆwiczeniaC#. Ćwiczenia
C#. ĆwiczeniaWydawnictwo Helion
 
Asembler. Sztuka programowania
Asembler. Sztuka programowaniaAsembler. Sztuka programowania
Asembler. Sztuka programowaniaWydawnictwo Helion
 
Programowanie w języku C. FAQ
Programowanie w języku C. FAQProgramowanie w języku C. FAQ
Programowanie w języku C. FAQWydawnictwo Helion
 
Java. Sztuka programowania
Java. Sztuka programowaniaJava. Sztuka programowania
Java. Sztuka programowaniaWydawnictwo Helion
 
Java. Kompendium programisty
Java. Kompendium programistyJava. Kompendium programisty
Java. Kompendium programistyWydawnictwo Helion
 
Delphi. Szybki start
Delphi. Szybki startDelphi. Szybki start
Delphi. Szybki startWydawnictwo Helion
 
C++. Styl i technika zaawansowanego programowania
C++. Styl i technika zaawansowanego programowaniaC++. Styl i technika zaawansowanego programowania
C++. Styl i technika zaawansowanego programowaniaWydawnictwo Helion
 
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistówJęzyk C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistówWydawnictwo Helion
 
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polskaHack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polskaWydawnictwo Helion
 
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktykJęzyk C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktykWydawnictwo Helion
 
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązańWyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązańWydawnictwo Helion
 
C. Leksykon kieszonkowy
C. Leksykon kieszonkowyC. Leksykon kieszonkowy
C. Leksykon kieszonkowyWydawnictwo Helion
 
Programowanie w języku C. Szybki start
Programowanie w języku C. Szybki startProgramowanie w języku C. Szybki start
Programowanie w języku C. Szybki startWydawnictwo Helion
 
Prolog. Programowanie
Prolog. ProgramowanieProlog. Programowanie
Prolog. ProgramowanieWydawnictwo Helion
 
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmianJęzyk norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmianWKL49
 
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2Wydawnictwo Helion
 
Visual C# .NET. Encyklopedia
Visual C# .NET. EncyklopediaVisual C# .NET. Encyklopedia
Visual C# .NET. EncyklopediaWydawnictwo Helion
 
Java. Potrzaski
Java. PotrzaskiJava. Potrzaski
Java. PotrzaskiWydawnictwo Helion
 
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2Wydawnictwo Helion
 
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatceFlash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatceWydawnictwo Helion
 
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalistyJęzyk C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalistyWydawnictwo Helion
 
C++. Sztuka programowania
C++. Sztuka programowaniaC++. Sztuka programowania
C++. Sztuka programowaniaWydawnictwo Helion
 
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
.Net. Najpilniej strzeżone tajemniceWydawnictwo Helion
 
JavaScript. Pierwsze starcie
JavaScript. Pierwsze starcieJavaScript. Pierwsze starcie
JavaScript. Pierwsze starcieWydawnictwo Helion
 
Po prostu PHP. Techniki zaawansowane
Po prostu PHP. Techniki zaawansowanePo prostu PHP. Techniki zaawansowane
Po prostu PHP. Techniki zaawansowaneWydawnictwo Helion
 
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebookTeatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebooke-booksweb.pl
 
Praktyczny kurs Java
Praktyczny kurs JavaPraktyczny kurs Java
Praktyczny kurs JavaWydawnictwo Helion
 
The Shellcoders Handbook. Edycja polska
The Shellcoders Handbook. Edycja polskaThe Shellcoders Handbook. Edycja polska
The Shellcoders Handbook. Edycja polskaWydawnictwo Helion
 
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open sourceCzytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open sourceWydawnictwo Helion
 

More Related Content

What's hot

Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistówJęzyk C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistówWydawnictwo Helion
 
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polskaHack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polskaWydawnictwo Helion
 
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktykJęzyk C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktykWydawnictwo Helion
 
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązańWyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązańWydawnictwo Helion
 
Programowanie w języku C. Szybki start
Programowanie w języku C. Szybki startProgramowanie w języku C. Szybki start
Programowanie w języku C. Szybki startWydawnictwo Helion
 
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmianJęzyk norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmianWKL49
 
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2Wydawnictwo Helion
 
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2Wydawnictwo Helion
 
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatceFlash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatceWydawnictwo Helion
 
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalistyJęzyk C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalistyWydawnictwo Helion
 
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
.Net. Najpilniej strzeżone tajemniceWydawnictwo Helion
 
Po prostu PHP. Techniki zaawansowane
Po prostu PHP. Techniki zaawansowanePo prostu PHP. Techniki zaawansowane
Po prostu PHP. Techniki zaawansowaneWydawnictwo Helion
 
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebookTeatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebooke-booksweb.pl
 

What's hot (20)

Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistówJęzyk C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
Język C++. Gotowe rozwiązania dla programistów
 
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polskaHack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
Hack Proofing Your Web Applications. Edycja polska
 
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktykJęzyk C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
Język C++. Standardy kodowania. 101 zasad, wytycznych i zalecanych praktyk
 
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązańWyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
Wyjątkowy język C++. 40 nowych łamigłówek, zadań programistycznych i rozwiązań
 
C. Leksykon kieszonkowy
C. Leksykon kieszonkowyC. Leksykon kieszonkowy
C. Leksykon kieszonkowy
 
Programowanie w języku C. Szybki start
Programowanie w języku C. Szybki startProgramowanie w języku C. Szybki start
Programowanie w języku C. Szybki start
 
Prolog. Programowanie
Prolog. ProgramowanieProlog. Programowanie
Prolog. Programowanie
 
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmianJęzyk norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
Język norweski od a do z gramatyka, ćwiczenia, tablice odmian
 
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
Perełki programowania gier. Vademecum profesjonalisty. Tom 2
 
Visual C# .NET. Encyklopedia
Visual C# .NET. EncyklopediaVisual C# .NET. Encyklopedia
Visual C# .NET. Encyklopedia
 
Java. Potrzaski
Java. PotrzaskiJava. Potrzaski
Java. Potrzaski
 
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2
 
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatceFlash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
Flash CS3 Professional PL. Techniki zaawansowane. Klatka po klatce
 
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalistyJęzyk C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
Język C. Wskaźniki. Vademecum profesjonalisty
 
C++. Sztuka programowania
C++. Sztuka programowaniaC++. Sztuka programowania
C++. Sztuka programowania
 
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
.Net. Najpilniej strzeżone tajemnice
 
JavaScript. Pierwsze starcie
JavaScript. Pierwsze starcieJavaScript. Pierwsze starcie
JavaScript. Pierwsze starcie
 
Po prostu PHP. Techniki zaawansowane
Po prostu PHP. Techniki zaawansowanePo prostu PHP. Techniki zaawansowane
Po prostu PHP. Techniki zaawansowane
 
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebookTeatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
Teatr szkolny. część 2 – akcent, intonacja, intencja - ebook
 
Praktyczny kurs Java
Praktyczny kurs JavaPraktyczny kurs Java
Praktyczny kurs Java
 

Similar to Znajdź błąd. Sztuka analizowania kodu

The Shellcoders Handbook. Edycja polska
The Shellcoders Handbook. Edycja polskaThe Shellcoders Handbook. Edycja polska
The Shellcoders Handbook. Edycja polskaWydawnictwo Helion
 
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open sourceCzytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open sourceWydawnictwo Helion
 
Profesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputer
Profesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputerProfesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputer
Profesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputerWydawnictwo Helion
 
Asembler. Podręcznik programisty
Asembler. Podręcznik programistyAsembler. Podręcznik programisty
Asembler. Podręcznik programistyWydawnictwo Helion
 
Visual Basic 2008. Warsztat programisty
Visual Basic 2008. Warsztat programistyVisual Basic 2008. Warsztat programisty
Visual Basic 2008. Warsztat programistyWydawnictwo Helion
 
Java. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie kodu
Java. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie koduJava. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie kodu
Java. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie koduWydawnictwo Helion
 
Anti-Hacker Tool Kit. Edycja polska
Anti-Hacker Tool Kit. Edycja polskaAnti-Hacker Tool Kit. Edycja polska
Anti-Hacker Tool Kit. Edycja polskaWydawnictwo Helion
 
Visual C# 2005 Express Edition. Od podstaw
Visual C# 2005 Express Edition. Od podstawVisual C# 2005 Express Edition. Od podstaw
Visual C# 2005 Express Edition. Od podstawWydawnictwo Helion
 
Algorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie III
Algorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie IIIAlgorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie III
Algorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie IIIWydawnictwo Helion
 

Similar to Znajdź błąd. Sztuka analizowania kodu (20)

The Shellcoders Handbook. Edycja polska
The Shellcoders Handbook. Edycja polskaThe Shellcoders Handbook. Edycja polska
The Shellcoders Handbook. Edycja polska
 
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open sourceCzytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
Czytanie kodu. Punkt widzenia twórców oprogramowania open source
 
C++ bez obaw
C++ bez obawC++ bez obaw
C++ bez obaw
 
Cracking bez tajemnic
Cracking bez tajemnicCracking bez tajemnic
Cracking bez tajemnic
 
Profesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputer
Profesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputerProfesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputer
Profesjonalne programowanie. Część 1. Zrozumieć komputer
 
Win32ASM. Asembler w Windows
Win32ASM. Asembler w WindowsWin32ASM. Asembler w Windows
Win32ASM. Asembler w Windows
 
Asembler. Podręcznik programisty
Asembler. Podręcznik programistyAsembler. Podręcznik programisty
Asembler. Podręcznik programisty
 
Oracle Discoverer
Oracle DiscovererOracle Discoverer
Oracle Discoverer
 
CorelDraw X3 PL. Kurs
CorelDraw X3 PL. KursCorelDraw X3 PL. Kurs
CorelDraw X3 PL. Kurs
 
Visual Basic 2008. Warsztat programisty
Visual Basic 2008. Warsztat programistyVisual Basic 2008. Warsztat programisty
Visual Basic 2008. Warsztat programisty
 
Visual Basic .NET. Ćwiczenia
Visual Basic .NET. ĆwiczeniaVisual Basic .NET. Ćwiczenia
Visual Basic .NET. Ćwiczenia
 
C++BuilderX. Ćwiczenia
C++BuilderX. ĆwiczeniaC++BuilderX. Ćwiczenia
C++BuilderX. Ćwiczenia
 
Java. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie kodu
Java. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie koduJava. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie kodu
Java. Obsługa wyjątków, usuwanie błędów i testowanie kodu
 
Programowanie. Od podstaw
Programowanie. Od podstawProgramowanie. Od podstaw
Programowanie. Od podstaw
 
Anti-Hacker Tool Kit. Edycja polska
Anti-Hacker Tool Kit. Edycja polskaAnti-Hacker Tool Kit. Edycja polska
Anti-Hacker Tool Kit. Edycja polska
 
Po prostu Pajączek 5 NxG
Po prostu Pajączek 5 NxGPo prostu Pajączek 5 NxG
Po prostu Pajączek 5 NxG
 
Visual C# 2005 Express Edition. Od podstaw
Visual C# 2005 Express Edition. Od podstawVisual C# 2005 Express Edition. Od podstaw
Visual C# 2005 Express Edition. Od podstaw
 
Algorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie III
Algorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie IIIAlgorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie III
Algorytmy, struktury danych i techniki programowania. Wydanie III
 
Cisza w sieci
Cisza w sieciCisza w sieci
Cisza w sieci
 
eXtreme programming
eXtreme programmingeXtreme programming
eXtreme programming
 

More from Wydawnictwo Helion

Tworzenie filmów w Windows XP. Projekty
Tworzenie filmów w Windows XP. ProjektyTworzenie filmów w Windows XP. Projekty
Tworzenie filmów w Windows XP. ProjektyWydawnictwo Helion
 
Blog, więcej niż internetowy pamiętnik
Blog, więcej niż internetowy pamiętnikBlog, więcej niż internetowy pamiętnik
Blog, więcej niż internetowy pamiętnikWydawnictwo Helion
 
Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktyczne
Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktycznePozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktyczne
Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktyczneWydawnictwo Helion
 
E-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesie
E-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesieE-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesie
E-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesieWydawnictwo Helion
 
Microsoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla Windows
Microsoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla WindowsMicrosoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla Windows
Microsoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla WindowsWydawnictwo Helion
 
Co potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie II
Co potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie IICo potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie II
Co potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie IIWydawnictwo Helion
 
Makrofotografia. Magia szczegółu
Makrofotografia. Magia szczegółuMakrofotografia. Magia szczegółu
Makrofotografia. Magia szczegółuWydawnictwo Helion
 
Java. Efektywne programowanie. Wydanie II
Java. Efektywne programowanie. Wydanie IIJava. Efektywne programowanie. Wydanie II
Java. Efektywne programowanie. Wydanie IIWydawnictwo Helion
 
Ajax, JavaScript i PHP. Intensywny trening
Ajax, JavaScript i PHP. Intensywny treningAjax, JavaScript i PHP. Intensywny trening
Ajax, JavaScript i PHP. Intensywny treningWydawnictwo Helion
 
PowerPoint 2007 PL. Seria praktyk
PowerPoint 2007 PL. Seria praktykPowerPoint 2007 PL. Seria praktyk
PowerPoint 2007 PL. Seria praktykWydawnictwo Helion
 
Serwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacja
Serwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacjaSerwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacja
Serwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacjaWydawnictwo Helion
 
Serwer SQL 2008. Administracja i programowanie
Serwer SQL 2008. Administracja i programowanieSerwer SQL 2008. Administracja i programowanie
Serwer SQL 2008. Administracja i programowanieWydawnictwo Helion
 

More from Wydawnictwo Helion (20)

Tworzenie filmów w Windows XP. Projekty
Tworzenie filmów w Windows XP. ProjektyTworzenie filmów w Windows XP. Projekty
Tworzenie filmów w Windows XP. Projekty
 
Blog, więcej niż internetowy pamiętnik
Blog, więcej niż internetowy pamiętnikBlog, więcej niż internetowy pamiętnik
Blog, więcej niż internetowy pamiętnik
 
Access w biurze i nie tylko
Access w biurze i nie tylkoAccess w biurze i nie tylko
Access w biurze i nie tylko
 
Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktyczne
Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktycznePozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktyczne
Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Ćwiczenia praktyczne
 
E-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesie
E-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesieE-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesie
E-wizerunek. Internet jako narzędzie kreowania image'u w biznesie
 
Microsoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla Windows
Microsoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla WindowsMicrosoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla Windows
Microsoft Visual C++ 2008. Tworzenie aplikacji dla Windows
 
Co potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie II
Co potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie IICo potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie II
Co potrafi Twój iPhone? Podręcznik użytkownika. Wydanie II
 
Makrofotografia. Magia szczegółu
Makrofotografia. Magia szczegółuMakrofotografia. Magia szczegółu
Makrofotografia. Magia szczegółu
 
Windows PowerShell. Podstawy
Windows PowerShell. PodstawyWindows PowerShell. Podstawy
Windows PowerShell. Podstawy
 
Java. Efektywne programowanie. Wydanie II
Java. Efektywne programowanie. Wydanie IIJava. Efektywne programowanie. Wydanie II
Java. Efektywne programowanie. Wydanie II
 
Ajax, JavaScript i PHP. Intensywny trening
Ajax, JavaScript i PHP. Intensywny treningAjax, JavaScript i PHP. Intensywny trening
Ajax, JavaScript i PHP. Intensywny trening
 
PowerPoint 2007 PL. Seria praktyk
PowerPoint 2007 PL. Seria praktykPowerPoint 2007 PL. Seria praktyk
PowerPoint 2007 PL. Seria praktyk
 
Excel 2007 PL. Seria praktyk
Excel 2007 PL. Seria praktykExcel 2007 PL. Seria praktyk
Excel 2007 PL. Seria praktyk
 
Access 2007 PL. Seria praktyk
Access 2007 PL. Seria praktykAccess 2007 PL. Seria praktyk
Access 2007 PL. Seria praktyk
 
Word 2007 PL. Seria praktyk
Word 2007 PL. Seria praktykWord 2007 PL. Seria praktyk
Word 2007 PL. Seria praktyk
 
Serwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacja
Serwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacjaSerwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacja
Serwisy społecznościowe. Budowa, administracja i moderacja
 
AutoCAD 2008 i 2008 PL
AutoCAD 2008 i 2008 PLAutoCAD 2008 i 2008 PL
AutoCAD 2008 i 2008 PL
 
Bazy danych. Pierwsze starcie
Bazy danych. Pierwsze starcieBazy danych. Pierwsze starcie
Bazy danych. Pierwsze starcie
 
Inventor. Pierwsze kroki
Inventor. Pierwsze krokiInventor. Pierwsze kroki
Inventor. Pierwsze kroki
 
Serwer SQL 2008. Administracja i programowanie
Serwer SQL 2008. Administracja i programowanieSerwer SQL 2008. Administracja i programowanie
Serwer SQL 2008. Administracja i programowanie
 

Znajdź błąd. Sztuka analizowania kodu

  • 1. IDZ DO PRZYK£ADOWY ROZDZIA£ SPIS TRE CI Znajd b³¹d. Sztuka analizowania kodu KATALOG KSI¥¯EK Autor: Adam Barr KATALOG ONLINE T³umaczenie: Bart³omiej Garbacz ISBN: 83-7361-855-4 ZAMÓW DRUKOWANY KATALOG Tytu³ orygina³u: Find the Bug: A Book of Incorrect Programs Format: B5, stron: 288 TWÓJ KOSZYK Wyszukiwanie b³êdów w kodzie to czynno æ, któr¹ programi ci wykonuj¹ niemal DODAJ DO KOSZYKA równie czêsto, jak pisanie kodu. Narzêdzia do wykrywania i poprawiania b³êdów tylko czê ciowo rozwi¹zuj¹ problem. W wielu przypadkach b³¹d nie tkwi w nieprawid³owo sformu³owanym poleceniu lub le zdefiniowanej zmiennej, ale w miejscu, którego nawet CENNIK I INFORMACJE najlepsze narzêdzie nie znajdzie. Programista musi siê nauczyæ samemu broniæ przed ukrytymi pomy³kami i nieprzyjemnymi niespodziankami. B³êdy trzeba znale æ, zanim ZAMÓW INFORMACJE one znajd¹ nas. O NOWO CIACH Ksi¹¿ka „Znajd b³¹d. Sztuka analizowania kodu” to zbiór 50 programów napisanych w jêzykach Perl, C, Java, Python i asembler x86. Ka¿dy z nich zawiera jeden, trudny ZAMÓW CENNIK do znalezienia, ale jak najbardziej realistyczny b³¹d. Wykrycie go wymaga przewidzenia sposobu, w jaki program bêdzie wykonywany, i prze ledzenia krok po kroku jego dzia³ania. Ka¿dy przyk³ad opatrzony jest wskazówkami pomocnymi przy wyszukiwaniu CZYTELNIA b³êdów. Ksi¹¿ka przedstawia sposoby analizowania programów i przewidywania miejsc, w których mo¿e wyst¹piæ b³¹d. FRAGMENTY KSI¥¯EK ONLINE • Klasyfikacja b³êdów • Metody analizy kodu • B³êdy w programach w jêzyku C • Analiza aplikacji napisanych w jêzyku Python • Wyszukiwanie b³êdów w programach w jêzyku Java • Programy w jêzyku Perl i asembler x86 Wykonuj¹c zadania zawarte w tej ksi¹¿ce, nie tylko nauczysz siê odnajdywaæ b³êdy, ale tak¿e udoskonalisz swoje umiejêtno ci w zakresie pisania aplikacji Wydawnictwo Helion ul. Chopina 6 44-100 Gliwice tel. (32)230-98-63 e-mail: helion@helion.pl
  • 2. Spis treści O Autorze ......................................................................................... 9 Wstęp ............................................................................................ 11 Rozdział 1. Klasyfikacja błędów ........................................................................ 17 Rozdział 2. Wskazówki dotyczące analizy kodu ................................................. 19 Podział kodu na sekcje o określonych celach działania .................................................. 20 Identyfikacja sekcji w kodzie ................................................................................... 21 Identyfikacja celów działania ka dej sekcji ............................................................. 22 Komentarze .............................................................................................................. 23 Identyfikacja znaczenia ka dej zmiennej ....................................................................... 24 Nazwy zmiennych .................................................................................................... 24 Określenie sposobów u ycia ka dej zmiennej ......................................................... 24 Zmienne ograniczone ............................................................................................... 26 Warunki niezmiennicze ............................................................................................ 27 Śledzenie zmian zmiennych ograniczonych ............................................................. 28 Wyszukanie znanych pułapek ........................................................................................ 28 Liczniki pętli ............................................................................................................ 28 Wyra enia występujące po lewej oraz po prawej stronie instrukcji przypisania ........ 30 Sprawdzenie operacji sprzę onych ........................................................................... 30 Wywołania funkcji ................................................................................................... 31 Wartości zwracane ................................................................................................... 32 Kod podobny do istniejącego błędu ......................................................................... 33 Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania ............................................... 33 Pokrycie kodu .......................................................................................................... 35 Puste dane wejściowe ............................................................................................... 36 Banalne dane wejściowe .......................................................................................... 37 Gotowe dane wejściowe ........................................................................................... 38 Błędne dane wejściowe ............................................................................................ 38 Pętle ......................................................................................................................... 39 Liczby losowe .......................................................................................................... 39 Analiza działania ka dej sekcji kodu .............................................................................. 40 Śledzenie wartości zmiennych ................................................................................. 41 Układ kodu ............................................................................................................... 41 Pętle ......................................................................................................................... 43 Podsumowanie ............................................................................................................... 44
  • 3. 6 Spis treści Rozdział 3. C .................................................................................................... 45 Krótkie omówienie języka C .......................................................................................... 45 Typy danych i zmienne ............................................................................................ 45 Ciągi znaków ............................................................................................................ 47 Wskaźniki ................................................................................................................ 47 Struktury .................................................................................................................. 48 Instrukcje warunkowe .............................................................................................. 49 Pętle ......................................................................................................................... 50 Funkcje ..................................................................................................................... 51 Sortowanie przez wybieranie .......................................................................................... 51 Wstawianie pozycji na liście jednokierunkowej ............................................................. 54 Usuwanie pozycji z listy jednokierunkowej ................................................................... 57 Kopiowanie obszaru pamięci .......................................................................................... 60 Rozkład ciągu znaków na podciągi ................................................................................ 63 Mechanizm przydzielania pamięci ................................................................................. 66 Zwalnianie pamięci ........................................................................................................ 69 Rekurencyjne odwracanie zdania ................................................................................... 72 Określanie wszystkich mo liwych tras ........................................................................... 76 Znak cofania w alfabecie Kanji ...................................................................................... 78 Rozdział 4. Python ........................................................................................... 83 Krótkie omówienie języka Python ................................................................................. 83 Typy danych i zmienne ............................................................................................ 83 Ciągi znaków ............................................................................................................ 84 Listy i krotki ............................................................................................................. 85 Słowniki ................................................................................................................... 87 Instrukcje warunkowe .............................................................................................. 88 Pętle ......................................................................................................................... 88 Funkcje ..................................................................................................................... 89 Klasy ........................................................................................................................ 89 Wyjątki ..................................................................................................................... 90 Importowanie kodu .................................................................................................. 91 Dane wyjściowe ....................................................................................................... 91 Określanie liczby pierwszej ............................................................................................ 91 Znajdowanie podciągu ................................................................................................... 93 Sortowanie alfabetyczne wyrazów ................................................................................. 95 Kodowanie ciągów znaków za pomocą tablicy znaków ................................................. 97 Wyświetlanie miesiąca i dnia ....................................................................................... 100 Gra „Go Fish”, część I: pobieranie karty z talii ............................................................ 102 Gra „Go Fish”, część II: sprawdzenie posiadania karty przez drugą rękę .................... 105 Gra „Go Fish”, część III: pełna gra .............................................................................. 108 Analiza składniowa liczb zapisanych w języku angielskim .......................................... 112 Przypisywanie prezentów do obdarowywanych ........................................................... 115 Rozdział 5. Java ............................................................................................. 119 Krótkie omówienie języka Java .................................................................................... 119 Typy danych i zmienne .......................................................................................... 119 Ciągi znaków (i obiekty) ........................................................................................ 120 Tablice .................................................................................................................... 122 Instrukcje warunkowe ............................................................................................ 124 Pętle ....................................................................................................................... 124 Klasy ...................................................................................................................... 125 Wyjątki ................................................................................................................... 127 Importowanie kodu ................................................................................................ 128 Aplikacje wiersza poleceń i aplety ......................................................................... 129
  • 4. Spis treści 7 Określanie roku przestępnego ...................................................................................... 129 Konwersja liczby na tekst ............................................................................................. 132 Rysowanie trójkąta na ekranie, część I ......................................................................... 135 Rysowanie trójkąta na ekranie, część II ........................................................................ 139 Odwracanie listy jednokierunkowej ............................................................................. 141 Sprawdzenie, czy lista zawiera pętlę ............................................................................ 143 Sortowanie szybkie ....................................................................................................... 146 Gra Pong, część I .......................................................................................................... 149 Gra Pong, część II ........................................................................................................ 153 Obliczanie wyników w grze w kręgle ............................................................................ 156 Rozdział 6. Perl .............................................................................................. 161 Krótkie omówienie języka Perl .................................................................................... 161 Typy danych i zmienne .......................................................................................... 161 Ciągi znaków .......................................................................................................... 162 Listy ....................................................................................................................... 163 Skróty ..................................................................................................................... 165 Warunki logiczne ................................................................................................... 165 Pętle ....................................................................................................................... 167 Podprogramy .......................................................................................................... 168 Kontekst skalarny i listowy .................................................................................... 168 Uchwyty plików ..................................................................................................... 169 Wyra enia regularne .............................................................................................. 170 Dane wyjściowe ..................................................................................................... 171 Parametry wywołania z wiersza poleceń ................................................................ 171 Sortowanie pliku według długości wierszy .................................................................. 172 Wyświetlanie czynników pierwszych liczby ................................................................ 174 Rozwijanie znaków tabulacji ........................................................................................ 176 Prosta baza danych ....................................................................................................... 178 Znajdowanie powtarzającej się części ułamka .............................................................. 181 Rozszerzanie listy plików z wcięciami na pełne ście ki dostępu ................................. 183 Sortowanie wszystkich plików w drzewie struktury katalogów ................................... 186 Obliczanie średnich ocen z testów ................................................................................ 189 Sortowanie przez scalanie wielu plików ....................................................................... 192 Gra Mastermind ............................................................................................................ 195 Rozdział 7. Język asemblera x86 .................................................................... 201 Krótkie omówienie języka asemblera x86 .................................................................... 201 Typy danych i zmienne .......................................................................................... 201 Operacje arytmetyczne ........................................................................................... 204 Znaczniki, warunki i skoki ..................................................................................... 206 Pętle ....................................................................................................................... 208 Procedury ............................................................................................................... 210 Wyjście .................................................................................................................. 213 Reszta z dolara ............................................................................................................. 213 Mno enie dwóch liczb przy u yciu operacji przesunięcia ............................................ 215 Złączanie ciągów znaków z separatorem ...................................................................... 217 Obliczanie wartości ciągu Fibonacciego ...................................................................... 220 Sprawdzanie, czy dwa wyrazy są anagramami ............................................................. 222 Konwersja 64-bitowej liczby na ciąg znaków z jej zapisem dziesiętnym ..................... 226 Suma wartości w tablicy liczb ze znakiem ................................................................... 230 Gra symulacyjna ycie ................................................................................................. 234 Sprawdzenie dopasowania nawiasów w kodzie źródłowym ......................................... 238 Sortowanie przez zamianę w podstawie ....................................................................... 242
  • 5. 8 Spis treści Dodatek A Klasyfikacja błędów ...................................................................... 247 Składnia a semantyka ................................................................................................... 248 Klasyfikacja u ywana w ksią ce .................................................................................. 249 A — Algorytm ............................................................................................................. 251 A.przesunięcie-o-jeden ........................................................................................... 251 A.logika .................................................................................................................. 252 A.walidacja ............................................................................................................ 253 A.wydajność ........................................................................................................... 255 D — Dane .................................................................................................................... 255 D.indeks ................................................................................................................. 255 D.limit .................................................................................................................... 256 D.liczba .................................................................................................................. 257 D.pamięć ................................................................................................................ 259 Z — Zapomniane ......................................................................................................... 261 Z.inicjalizacja ......................................................................................................... 261 Z.pominięcie .......................................................................................................... 262 Z.lokalizacja ........................................................................................................... 263 P — Pomyłka ............................................................................................................... 264 P.zmienna ............................................................................................................... 264 P.wyra enie ............................................................................................................ 265 P.język .................................................................................................................... 266 Podsumowanie ............................................................................................................. 267 Dodatek B Indeks błędów według typu ........................................................... 269 Dodatek C Materiały źródłowe ........................................................................ 273 Klasyfikacja błędów ..................................................................................................... 273 Ogólne pozycje poświęcone typom błędów ................................................................. 274 C ................................................................................................................................... 274 Python .......................................................................................................................... 275 Java ............................................................................................................................... 275 Perl ............................................................................................................................... 275 Język asemblera x86 ..................................................................................................... 275 Skorowidz ..................................................................................... 277
  • 6. Rozdział 2. Wskazówki dotyczące analizy kodu Celem niniejszej ksią ki jest udoskonalenie umiejętności Czytelnika w zakresie znajdo- wania błędów w kodzie. Zanim jednak przejdziemy do konkretnych przykładów, w ni- niejszym rozdziale zostaną przedstawione pewne porady odnośnie do czytania kodu. W zamierzeniu nie ma to być kompletne opracowanie technik usuwania błędów z kodu, lecz wprowadzenie do zagadnienia i przedstawienie informacji, które mogą okazać się przydatne podczas lektury problemów zawartych w kolejnych rozdziałach ksią ki. W swoim artykule Tales of Debugging from the Front Lines Marc Eisenstadt omawia ró ne sposoby znajdowania błędów. Jednym z nich jest, jak to określa, „zbieranie da- nych”, które polega na przejrzeniu kodu w programie uruchomieniowym, dodaniu kodu opakowującego, wstawieniu instrukcji drukujących itd. Mo e się to okazać przydatnym sposobem usuwania błędów z kodu i wielu przypadkach będzie to metoda poprawna. Jednak problemy opisane w niniejszej ksią ce nie poddają się łatwo rozwiązaniu przy u yciu techniki zbierania danych, poniewa w ich przypadku nie ma czego zbierać. Programy mieszczą się na stronie i w zamierzeniu ich analiza ma odbywać się właśnie w ten sposób. Mo na by, co prawda, wprowadzić je do komputera i wykonać, jednak stałoby to w sprzeczności z celami stawianymi niniejszej ksią ce. Zamierzeniem autora jest zmuszenie Czytelnika do analizy programów za pomocą, jak to określa Eisenstadt, inspekulacji, którą opisuje jako „połączenie »inspekcji« (inspek- cji kodu), »symulacji« (symulacji ręcznej) oraz »spekulacji«… Innymi słowy, [progra- miści] albo na pewien czas porzucają problem i zajmują się czymś innym, albo poświę- cają du o czasu na czytanie kodu i jego przemyślenie, być mo e symulując ręcznie jego wykonywanie. Chodzi o to, e tego rodzaju techniki nie wią ą się z prowadzeniem ad- nych eksperymentów ani zbieraniem danych, a tylko »myśleniem« o kodzie”.
  • 7. 20 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Mówi się, e Archimedes — matematyk yjący w trzecim wieku p. n. e. — po uświa- domieniu sobie faktu, e wyporność obiektu jest zale na od cię aru cieczy, którą wy- piera, biegał nago po ulicach krzycząc „Eureka!”, co w grece oznacza „znalazłem”. Archimedes wchodząc do wanny obserwował, jak woda wylewa się poza jej brzegi w momencie zanurzania jego ciała, i właśnie wtedy przyszła mu do głowy owa genialna myśl. Znajdowanie błędów w kodzie mo e stanowić podobne doświadczenie. Nieocze- kiwanie mo emy sobie coś uświadomić, doświadczając własnego odkrycia (bieganie nago po ulicach nie jest obowiązkowe). Niniejszy rozdział prezentuje szereg działań, które mo na podjąć w czasie analizy kodu. Często nie jest konieczne wykonywanie ich wszystkich — w dowolnej chwili przyczyna błędu mo e nagle się ujawnić, nawet jeśli nie rozpatruje się bezpośrednio zawierającego go kodu. Jednak jeśli taki przebłysk intuicji nie wystąpi w ogóle, mo na mieć nadzieję, e do czasu wykonania ostatniego z opisywanych działań błąd zostanie odkryty. Działania, o których mowa, to: 1. Podział kodu na sekcje o określonych celach działania. 2. Identyfikacja znaczenia ka dej zmiennej. 3. Wyszukanie znanych pułapek. 4. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania. 5. Analiza działania ka dej sekcji kodu. Poni ej działania te opisano bardziej szczegółowo. Podział kodu na sekcje o określonych celach działania Pierwszym etapem działań zmierzających do zrozumienia kodu jest dokonanie jego podziału na sekcje i zidentyfikowanie celów ka dej z nich. Sekcja jest fragmentem kodu wykonującym określone zadanie. Nie da się określić kon- kretnej liczby wierszy kodu składających się na sekcję; zale y to całkowicie od cha- rakteru kodu. Sekcja mo e składać się z jednej instrukcji lub wywołania funkcji, albo stanowić pętlę o 30 wierszach kodu. Sekcję mo na zdefiniować jako dowolną sekwen- cję instrukcji programu, które wykonują wystarczająco du o działań, by poświęcenie czasu na zdefiniowanie ich celów było uzasadnione. „Celem działania” sekcji kodu jest zbiór zmian, które ma wprowadzić dany kod w struk- turach danych u ywanych przez program. Je eli sekcja stanowi pełną funkcję, nazwa tej funkcji zwykle wskazuje ogólnie, jakie działania są wykonywane w ramach sekcji, jednak nie na tyle szczegółowo, by mogło to pomóc w analizie kodu. Jest to bardziej punkt wyjścia do dalszych analiz celów działania funkcji.
  • 8. Podział kodu na sekcje o określonych celach działania 21 Identyfikacja sekcji w kodzie Je eli znamy kod, który jest poddawany analizie, zadanie jego podziału na sekcje mo e okazać się proste, poniewa wiemy, które jego części odpowiadają ró nym częściom implementowanego algorytmu. Je eli jednak nie znamy kodu — czy to dlatego, e napisała go inna osoba, czy dlatego, e napisaliśmy go sami, ale na tyle dawno, e nie pamiętamy ju szczegółów — trzeba poświęcić nieco czasu na przemyślenie kwestii podziału kodu. Podstawowym etapem działań jest zlokalizowanie głównej części algorytmu. Większość funkcji rozpoczyna się od kodu wprowadzającego, obsługującego przypadki szczególne, błędy i inne podobne elementy, zaś kończy kodem czyszczącym, który zwykle zwraca pewne wartości do funkcji wywołującej. Między nimi znajduje się kod implementują- cy algorytm główny. Algorytm główny jest tą częścią kodu, którą nale ałoby omówić w przypadku opisywa- nia jego działania innej osobie. Mo na powiedzieć: „funkcja wyszukuje klucz w słow- niku”, bez wspominania o tym, e najpierw sprawdza ona, czy słownik jest poprawny, a później zwalnia bufor tymczasowy, który przydzieliła. Oczywiście, kod wprowadzający i czyszczący równie mogą zawierać błędy i muszą zostać poddane sprawdzeniu równie dokładnie, jak ka dy inny fragment kodu. Jednak bez wątpienia te partie kodu zwykle są wykonywane dla dowolnych danych wejścio- wych, więc są testowane bezustannie. Ukryte błędy związane z postacią danych wej- ściowych mogą ukrywać się w algorytmie głównym. Jest to ta część kodu, która fak- tycznie odpowiada implementowanemu algorytmowi matematycznemu. Stąd przydatną rzeczą jest określenie, gdzie kończy się kod wprowadzający, a gdzie zaczyna kod czyszczący. Nale y zaznaczyć obszar znajdujący się między tymi wier- szami jako lokalizację algorytmu głównego: KPV HKPFANCTIGUVAJCUJ 5VTKPI U=? ] KH UNGPIVJ ] VJTQY PGY +PXCNKF2CTCOGVGT'ZEGRVKQP _ *CUJ%CNEWNCVQT JD PGY *CUJ%CNEWNCVQT KPV NCTIGUVJCUJ JDJCUJ U=? KPV PGYJCUJ HQT KPV L L UNGPIVJ L ] PGYJCUJ JDJCUJ U=L? KH PGYJCUJ NCTIGUVJCUJ ] NCTIGUVJCUJ PGYJCUJ _ _ JDHNWUJ TGVWTP NCTIGUVJCUJ _
  • 9. 22 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu W powy szym przykładzie kod sprawdzający UNGPIVJ oraz trzy wiersze definiu- jące zmienne JD, NCTIGUVJCUJ oraz PGYJCUJ stanowią kod wprowadzający. Wywołanie metody JDHNWUJ oraz instrukcja TGVWTP to kod czyszczący. Reszta kodu stanowi algorytm główny. Powy szy przykład pokazuje równie , e nie trzeba znać dokładnie kodu w celu okre- ślenia rozmieszczenia sekcji. Choć nie mamy adnych informacji na temat klasy *CUJ å%CNEWNCVQT, i tak nie mamy wątpliwości, gdzie jest ona inicjalizowana, gdzie się jej u ywa w algorytmie głównym oraz gdzie są wykonywane działania czyszczące. Je eli algorytm główny składa się z więcej ni kilku wierszy kodu, musi zostać po- dzielony na mniejsze części. Ponownie nale y wziąć pod uwagę, jak mo na by opisać algorytm innej osobie. Ka da część takiego opisu prawdopodobnie określa sekcję kodu. Gdybyśmy opisali algorytm następująco: „najpierw wczytujemy dane, potem rozmiesz- czamy je według wartości klucza, a następnie przekazujemy na wyjście”, nale ałoby podjąć próbę podziału kodu na adekwatne trzy sekcje. Identyfikacja celów działania każdej sekcji Po dokonaniu podziału kodu na sekcje nale y zidentyfikować cele działania ka dej z nich. Jakie zmienne i w jaki sposób powinny zostać zmodyfikowane na końcu ka - dej sekcji? Jakie warunki niezmiennicze powinny być spełnione? W jaki sposób nale y skonfigurować struktury danych? Kiedy zakończymy etap podziału kodu na sekcje z określeniem ich celów, sprawdzamy, czy ka dy z tych celów został uwzględniony: kod rozpoczynający działania związane z kolejnym celem zanim zakończy się przetwarzanie poprzedniego mo e być podatny na powstawanie błędów. Niektóre języki dopuszczają u ycie instrukcji asercji (ang. assertion) które stanowią wyra enia logiczne (zwykle testowane tylko w wersji uru- chomieniowej kodu), powodujące zatrzymanie programu w przypadku, gdy ich warto- ścią oka e się fałsz. Luki między sekcjami często stanowią dobre miejsce na wstawienie instrukcji asercji, które weryfikują poprawne osiągnięcie celów stawianych danej sek- cji, co pokazuje poni szy kod: RWDNKE ENCUU /[#TTC[ ] RWDNKE DQQNGCP KU5QTVGF ] HQT KPV L L FCVCNGPIVJ L ] KH FCVC=L? FCVC=L ? ] TGVWTP HCNUG _ _ TGVWTP VTWG _ _ /[#TTC[ OC // Sortowanie tablicy OCUQTV CUUGTV OCKU5QTVGF
  • 10. Podział kodu na sekcje o określonych celach działania 23 Je eli sekcja kodu jest pętlą, nale y określić ogólny cel jej działania. Jednak nale y równie postarać się określić cel działania pętli w ka dym jej przebiegu. Przykładowo, w przypadku pętli sortującej tablicę celem jej pierwszego przebiegu mo e być: „pierw- szy element w tablicy ma zawierać najmniejszą wartość”. W przypadku instrukcji KH nale y postarać się określić cel samego warunku KH, na przykład: „blok KH zostanie wykonany wówczas, gdy u ytkownik nie został jeszcze zweryfikowany”. Komentarze Komentarze stanowią istotny element procesu określania celów działania fragmentów kodu. Stanowią one jedyną mo liwość sformułowania w języku naturalnym i zakomu- nikowania przez programistę informacji o jego działaniach. Wielu programistów pisze komentarze jako wskazówki, pomocne w momencie po- wtórnego przeglądania kodu. W wielu przypadkach komentarze, szczególnie te długie, wskazują obszary kodu, które w odczuciu autora były skomplikowane, niejasne lub w pewien inny sposób niełatwe w odbiorze w czasie późniejszej analizy. Obecność takich komentarzy zazwyczaj określa kluczowe części algorytmu. Komentarze mogą równie pomóc w identyfikacji przydatnych sekcji kodu, poniewa często wielowierszowe komentarze objaśniające poprzedzają blok kodu warty zgru- powania w ramach jednej sekcji i stanowią próbę wyjaśnienia celów działania takiego fragmentu kodu. Jednak e istotną rzeczą jest, by nie dać się zwieść komentarzom. Kompilator i (lub) interpreter ignoruje komentarze i niekiedy podobnie powinien postąpić czytający kod. Komentarze mogą nie być dostosowane do zaktualizowanej wersji kodu lub mogą w ogóle być błędne. Choć reprezentują punkt wyjścia do prób zrozumienia kodu, na- le y zweryfikować ich poprawność w stosunku do faktycznego kodu. Niektóre komentarze są wstawiane bez namysłu, w przekonaniu, e wszystkie operacje wymagają opatrzenia komentarzem, jak w poni szym przykładzie: // dodanie this_price do total VQVCN VJKUARTKEG Tego rodzaju komentarze raczej nie pozwolą na ujawnienie obszarów kodu zawierają- cych błędy. Z drugiej strony, prosty komentarz podobny do prezentowanego poni ej, który jest bez wątpienia błędny, stanowi sygnał, e w kodzie mogły być wprowadzone znaczące zmiany od czasu jego oryginalnego utworzenia: // aktualizacja współrzędnej x [AEQQTF FGNVC Najprawdopodobniej ktoś zmienił ten kod w pośpiechu, być mo e wklejając go z in- nego dokumentu, a następnie zmienił nazwy zmiennych przy u yciu funkcji edytora automatycznego wyszukiwania i zastępowania ciągów znaków. W procesie tym mogło zostać wypaczone znaczenie i cele działania kodu.
  • 11. 24 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Identyfikacja znaczenia każdej zmiennej Po zidentyfikowaniu wszystkich sekcji nale y przyjrzeć się zmiennym u ywanym w kodzie i określić „znaczenie” ka dej z nich. Znaczenie zmiennej oznacza wartość, jaką koncepcyjnie powinna ona przyjmować. Nazwy zmiennych Nazwy zmiennych, podobnie jak komentarze, mogą być albo przydatne, albo mylące. W przeciwieństwie do sekcji kodu, wszystkie zmienne posiadają nazwy, co zwykle mo na wykorzystać, uzyskując pewne wskazówki co do znaczenia zmiennych. Nazwa zmiennej stanowi niejako mini-komentarz programisty, wstawiany w ka dym miejscu u ycia zmiennej. Jednak, podobnie jak w przypadku komentarzy, nale y się upewnić, e zmienne rzeczywiście są u ywane w sposób, jaki sugerują ich nazwy. Ponadto nie- które zmienne, nawet te o istotnym znaczeniu, posiadają nazwy jednoliterowe lub inne mało znaczące: HNQCV UTGFPKGAUCNFQ // prawidłowo UVTKPI PCYC // OK, ale nazwa czego? KPV M // niejasne, mo e oznaczać cokolwiek W przeciwieństwie do komentarzy, kompilator lub interpreter nie ignoruje nazw zmien- nych, poniewa odwołują się one do określonych obszarów pamięci. Jednak kompilator czy interpreter nie stawia adnych wymagań co do faktycznych nazw. Nazwanie zmien- nej C, UWOC lub Y[Z nie wpływa na sposób jej obsługi przez kompilator. To, co ma zna- czenie, to wymóg poprawnego zadeklarowania, zdefiniowania i u ywania zmiennej w programie. Je eli zmienna posiada niejasną nazwę lub nazwa ta nie odpowiada jej prawdziwemu znaczeniu, nale y spróbować określić nową nazwę lub przynajmniej słowną definicję jej znaczenia. Przykładowo, w przypadku zmiennej o nazwie K mo na zapisać uwagę, e jest ona u ywana tylko jako licznik pętli lub e przechowuje identyfikator bie ące- go u ytkownika, albo e zawiera wskaźnik na kolejny wiersz danych wejściowych. Określenie sposobów użycia każdej zmiennej W przypadku ka dej zmiennej wykorzystywanej w funkcji lub w bloku kodu nale y sprawdzić, gdzie jest u ywana. Pierwszym krokiem jest odró nienie miejsca u ycia zmiennej w wyra eniu (gdzie nie podlega modyfikacjom) od miejsca, gdzie przyjmuje nową wartość. Nie zawsze jest to oczywiste. Niektóre zmienne, szczególnie chodzi tu o struktury danych, mogą być modyfikowane w funkcjach, do których są przekazy- wane jako argumenty. Niektóre języki zapewniają sposoby określenia, e zmienna nie podlega zmianom w ramach funkcji (na przykład poprzez u ycie słowa kluczowego EQPUV w językach C i C++), ale nie zawsze są one wykorzystywane:
  • 12. Identyfikacja znaczenia każdej zmiennej 25 UWOC FCPG=L? // zmienna suma jest modyfikowana, zmienne dane oraz j są u ywane RTKPV NKEPKM // zmienna licznik jest u ywana WRFCVG O[UVTWEV // zmienna mystruct mo e być modyfikowana Po określeniu, gdzie jest modyfikowana zmienna, mo na przejść do etapu podjęcia próby zrozumienia, w jaki sposób jest u ywana. Czy jej wartość jest stała w ramach całej funkcji? Czy jest stała w pojedynczej sekcji kodu? Czy jest u ywana tylko w jed- nej części kodu, czy wszędzie? Je eli jest u ywana w więcej ni jednej części, czy wy- korzystuje się ją ponownie tylko w celu uniknięcia deklarowania dodatkowej zmiennej (liczniki pętli są często u ywane właśnie w ten sposób), czy mo e jej wartość określona na końcu jednej sekcji ma znaczenie na początku kolejnej? Przeglądając pętle nale y przeanalizować stan ka dej zmiennej po zakończeniu pętli. Zmienne nale y podzielić na te, które w czasie działania pętli nie zmieniały wartości, te, które były u ywane tylko w pętli (na przykład zmienne przechowujące wartości tym- czasowe), oraz te, które będą u ywane po zakończeniu pętli z uwzględnieniem pewnych oczekiwań co do ich wartości (w oparciu o działania wykonane w pętli). Licznik pętli mo e nale eć do jednej z dwóch ostatnich kategorii; często jest u ywany tylko w celu sterowania pętlą, jednak niekiedy u ywa się go po jej zakończeniu w celu ułatwienia określenia, co wydarzyło się w czasie jej wykonywania (szczególnie wówczas, gdy została zakończona przedwcześnie): HQT L L VQVCNATGEQTFU L ] KH GPFAQHAHKNG ] DTGCM _ _ KH L VQVCNATGEQTFU ] // pętla nie została dokończona ze względu na wystąpienie końca pliku (end_of_file) _ Ze względu na fakt, e wartość zwracana przez funkcję ma znaczenie, nale y określić, czy zmienna jest u ywana tymczasowo w ramach funkcji, czy mo e stanowi część danych zwracanych do podprogramu wywołującego daną funkcję: FGH UWOACTTC[ CTT VQV HQT L KP CTT VQV VQV L TGVWTP VQV Zmienna CTT jest u ywana wewnątrz funkcji, jednak nie podlega modyfikacjom. Zmienna L jest modyfikowana, ale pod koniec funkcji jest niszczona. Z kolei zmienna VQV jest mo- dyfikowana, a następnie zwracana do podprogramu wywołującego. Nale y się upewnić, e wszystkie zmienne są inicjalizowane przed ich u yciem (niektóre kompilatory i interpretery ostrzegają u ytkownika, je eli tak nie jest). Wielu zmiennym nie przypisuje się wartości początkowej w momencie ich deklarowania, więc istotne znaczenie ma to, aby przypisano im pewną wartość w ramach wszystkich mo liwych ście ek wykonania kodu, zanim zostaną u yte w wyra eniu.
  • 13. 26 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Zmienne ograniczone Zmienne ograniczone (ang. restricted variables) mogą zawierać tylko określony pod- zbiór wartości, które mogłyby przechowywać w normalnej sytuacji w oparciu o swój typ. Przykładowo, w przypadku kodu symulacji toru wyścigowego o ośmiu torach mo - na zdefiniować zmienną całkowitą o nazwie NCPG. W normalnym przypadku zmienna całkowita mo e przyjmować wartości z du ego przedziału, jednak w tym przypadku nale y ograniczyć ten zakres do przedziału od 1 do 8 lub od 0 do 7. Nale y to trakto- wać jako element definicji znaczeniowej zmiennej. Niektóre języki dopuszczają jawne określanie takich ograniczeń na zmiennych, jed- nak często programiści nie wykorzystują tej mo liwości nawet tam, gdzie to mo liwe. Przykładowo, programista mo e zdefiniować zbiór wyliczeniowych stałych 10', 691, 6*4'', (174, (+8', 5+:, 5'8'0 i '+)*6, a następnie mo e określić, e zmienna NCPG mo e przyjmować tylko wartości tych stałych. Jednak często istnieje konieczność dokona- nia wyboru między ścisłym sprawdzaniem typów (kompilator lub interpreter zapewnia wówczas, e zmiennej NCPG będzie przypisywana tylko jedna z ośmiu wymienionych wartości) a łatwością programowania (pozwalającą na przykład na wykonywanie ope- racji arytmetycznych na zmiennej NCPG, takich jak dodawanie wartości 1). W idealnej sytuacji ka da zmienna ograniczona jest definiowana jako taka — przy- najmniej w komentarzu w miejscu jej definicji — być mo e poprzez samą nazwę zmien- nej. Zmienne ograniczone są często u ywane na sposoby powodujące błędy, je eli ich wartość oka e się nie nale eć do zakładanego przedziału. Tak więc istotną rzeczą jest określenie, czy i w jaki sposób zmienna podlega ograniczeniu: EJCT
  • 14. IGVANCPGAPCOG NCPG ] UVCVKE EJCT
  • 15. NCPGAPCOGU ] QPG VYQ VJTGG HQWT HKXG UKZ UGXGP GKIJV _ TGVWTP NCPGAPCOGU=NCPG? _ Wykonanie powy szego kodu zakończy się niepowodzeniem, je eli wartość parame- tru NCPG przekazanego do funkcji IGVANCPGAPCOG nie będzie nale ała do przedziału od do . Indeks tablicy (ang. array index) stanowi rodzaj zmiennej ograniczonej, poniewa jego prawidłowe wartości determinuje rozmiar tablicy. Niektóre języki sprawdzają operacje dostępu do tablic w czasie uruchomienia i w razie potrzeby generują błędy. Inne języ- ki bez adnych problemów pozwalają na uzyskiwanie dostępu do dowolnych obszarów pamięci, na które wskazuje indeks. Wykorzystanie błędów czasu uruchomienia jest preferowanym rozwiązaniem, poniewa w widoczny sposób pokazuje, e coś jest nie w porządku, jednak oba błędy mogą wystąpić z tego samego powodu. Niestety, rozmiar tablicy równie mo e podlegać dynamicznym zmianom i bywa trud- ny do określenia w danym miejscu kodu. Ponadto tablica mo e być indeksowana przy u yciu skomplikowanych wyra eń. Weźmy pod uwagę poni szy przykład: KPV CTTC[=? [ CTTC[=Z?
  • 16. Identyfikacja znaczenia każdej zmiennej 27 W tym momencie jest rzeczą oczywistą, e zmienna Z jest ograniczona do wartości z przedziału od do włącznie (zakładając, e wykorzystywany jest język indeksu- jący tablice od 0). Je eli instrukcja dostępu będzie jednak miała postać: [ CTTC[=Z? to wartość zmiennej Z będzie ograniczona do przedziału od do . W przypadku instrukcji podobnej do poni szej: [ CTTC[=UQOGHWPEVKQP Z ? określenie poprawnych wartości dla zmiennej Z mo e okazać się trudnym zadaniem, szczególnie wówczas, gdy liczba elementów w tablicy CTTC[=? została określona w cza- sie działania programu. Warunki niezmiennicze Warunki niezmiennicze stanowią uogólnioną formę zmiennych ograniczonych. Waru- nek niezmienniczy jest wyra eniem, uwzględniającym jedną lub więcej zmiennych, co do którego przyjmuje się, e powinno mieć wartość prawdy przez czas wykonywania programu oprócz krótkich chwil związanych z aktualizacją wartości zmiennych. Wa- runek niezmienniczy jest zwykle ustaleniem określonym przez programistę w oparciu o to, w jaki sposób chce zarządzać strukturami danych u ywanymi przez program. Biorąc pod uwagę zmienną będącą niebanalną strukturą danych, nale y postarać się określić wszelkie warunki niezmiennicze, które zachowują wartość prawdy w przy- padku, gdy struktura danych pozostaje w spójnym stanie. Przykładowo, struktura da- nych przechowująca ciąg znaków i długość mo e wymagać, aby owa długość zawsze uwzględniała długość ciągu. Nale y się upewnić, czy wszystkie adekwatne elementy struktury danych są inicjalizowane w razie potrzeby. Kiedy struktura danych ulega modyfikacji, nale y zapewnić, aby warunki niezmiennicze wcią były spełnione. W przedstawionym wcześniej przykładzie ze zmienną NCPG warunek niezmienniczy mo na by określić następująco: NCPG NCPG Kolejny przykład, dotyczący listy jednokierunkowej, mo e mieć następującą postać: KH NKUVAJGCF 07.. NKUVAJGCF PGZV 07.. NKUVAJGCF PGZV RTGXKQWU NKUVAJGCF Warunki niezmiennicze nale y określać w miejscu, w którym występują, poniewa stanowią one niejawny cel działań przed rozpoczęciem i po zakończeniu ka dego bloku kodu programu. Ze względu na fakt, e cele działań stanowią teoretyczne idee, ignoro- wane przez kompilator i interpreter, warunki niezmiennicze są równie dobrymi kan- dydatami do wykorzystania instrukcji CUUGTV w przypadku języków, które ją obsługują. Występujące wcześniej zdanie, które określało, e warunki niezmiennicze zachowują wartość prawdy „oprócz krótkich chwil związanych z aktualizacją wartości zmiennych”, ma istotne znaczenie. W przypadku programów wielowątkowych trzeba pamiętać, e owe „krótkie chwile” są synchronizowane, więc inny wątek nie znajduje zmiennych w stanie, w którym warunek niezmienniczy ma wartość fałszu.
  • 17. 28 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Śledzenie zmian zmiennych ograniczonych Jak wcześniej wspomniano, pewne zmienne są ograniczone o tyle, e powinny zawie- rać tylko podzbiór mo liwych wartości. Przykładowo, wartość całkowita u ywana jako wartość logiczna mo e zostać ograniczona do wartości 0 i 1. Ze względu na fakt, e takie ograniczenia mają zwykle charakter logiczny i nie są wymuszane przez kompi- lator lub interpreter, istotną rzeczą jest sprawdzenie modyfikacji zmiennych w celu upewnienia się, e ich wartości pozostają w ograniczonym przedziale. Modyfikacje zmiennych ograniczonych mo na sprawdzić w toku procesu indukcyj- nego. Oznacza to, e zanim zmienna zostanie zmodyfikowana, je eli zało y się, e jej wartość bie ąca jest poprawnie ograniczona, istnieje mo liwość udowodnienia, e owa wartość po dokonaniu modyfikacji równie jest poprawnie ograniczona. Je eli mo na wykazać, e zmienna jest inicjalizowana poprawną wartością oraz e ka da modyfika- cja zachowuje jej poprawne ograniczenie, o ile tylko przed jej wykonaniem tak było, stanowi to dowód na to, e zmienna jest zawsze poprawnie ograniczona. Przykładowo, je eli zmienna ITCFG powinna zawierać wartość z przedziału od do , to poni sza instrukcja: ITCFG zawsze zachowuje wartość zmiennej ITCFG w ramach poprawnego ograniczenia. Jednak w przypadku zapisu takiego jak poni ej: ITCFG ITCFG nie jest jasne, czy wartość zmiennej ITCFG wcią będzie się znajdować w odpowiednim przedziale. Je eli jednak zało ymy, e zmienna ITCFG była wcześniej poprawnie ograni- czona do wartości od do , to w tym momencie wiemy, e wyra enie ITCFG za- chowuje wartość ITCFG w odpowiednim przedziale. Wyszukanie znanych pułapek Je eli kod podzielono na sekcje i określono ich cele oraz zidentyfikowano prawdziwe znaczenie ka dej zmiennej i przy wykonywaniu tych czynności nie znaleziono adnego błędu, mo na kontynuować działania wybierając pewne dane wejściowe i analizując działanie kodu. Najpierw jednak nale y szybko przejrzeć kod w poszukiwaniu kilku znanych, często występujących pułapek, bez wnikania w szczegóły. Liczniki pętli Liczniki pętli (ang. loop counters) są często u ywane w celu indeksowania tablic. W przy- padku języków stosujących indeksowanie od zera nale y sprawdzić, czy sprawdzenie warunku wyjścia z pętli wykorzystuje warunek , czy . Kod podobny do przedsta- wionego poni ej:
  • 18. Wyszukanie znanych pułapek 29 HQT KPFGZ KPFGZ /#:A%1706 KPFGZ ] L CTTC[=KPFGZ? _ mo e być poprawny, ale porównanie KPFGZ /#:A%1706 jest podejrzane. W normal- nej sytuacji, w przypadku tablic indeksowanych od zera, zapis ten powinien mieć postać KPFGZ /#:A%1706, tak aby pętla nie wykonała przebiegu dla licznika KPFGZ o wartości /#:A%1706. Jak wcześniej wspomniano, niektóre pętle z logicznego punktu widzenia posiadają wiele liczników, co mo na wyrazić w oczywisty sposób: HQT L M L /#:A5+' L M ] // treść pętli _ lub w mniej zwarty sposób: M HQT L L /#:A5+' L ] // treść pętli M _ czy te całkowicie samodzielnie zajmując się obsługą warunków: L M YJKNG VTWG ] KH L /#:A5+' DTGCM // treść pętli L M _ Powy sze trzy przykłady kodu wyglądają tak samo, jednak ró nica polega na tym, e w drugim i trzecim przykładzie, gdyby do sekcji oznaczonej komentarzem VTG è RúVNK dodano instrukcję EQPVKPWG, spowodowałoby to pominięcie kodu modyfikującego war- tości liczników pętli. W drugim przykładzie wartość L zostałaby zaktualizowana, jednak wartość M — nie. W trzecim przykładzie ani L, ani M nie zostałyby zaktualizowane. W trzecim przykładzie wartość M jest zwiększana o w ka dym przebiegu pętli. Zwy- kle samo w sobie nie jest to błędem, jednak w normalnym przypadku zwiększanie jest wykonywane o , więc je eli ktoś wykorzystał zwiększanie o , prawdopodobnie miał w tym jakiś cel. Nale y jednak zapamiętać, e wartość zmiennej M jest zwiększana w niestandardowy sposób. Nale y wystrzegać się kodu modyfikującego licznik pętli w niej samej. Zwykle jest to robione celowo i (przynajmniej tak powinno być) operacja taka jest opatrywana komen- tarzem, jednak znacznie utrudnia to analizę wykonywanych operacji w trakcie działa- nia pętli — szczególnie wówczas, gdy modyfikacje są wykonywane tylko w pewnych przypadkach (w zale ności od wartości danych podlegających przetwarzaniu w pętli):
  • 19. 30 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu HQT R R DWHHGTAUKG R ] KH DWHHGT=R? ] // znak sterujący, więc pomijamy następny R _ // treść pętli _ W powy szym przykładzie po instrukcji R nie występuje instrukcja EQPVKPWG, więc treść pętli głównej jest wykonywana bez przeszkód. Wyrażenia występujące po lewej oraz po prawej stronie instrukcji przypisania Ta sama zmienna lub wyra enie czasem występuje po lewej, a czasem po prawej stronie instrukcji przypisania, które znajdują się blisko siebie. Mo e tak się zdarzyć w sytuacji, gdy wartość zmiennej jest u ywana w celu obliczenia wartości innej zmiennej, a na- stępnie pierwsza z tych zmiennych jest oznaczana jako pusta, usuwana itp. Zazwyczaj mo na wyró nić krok, w którym zmienna jest u ywana, oraz krok, w którym podlega modyfikacji (w poni szym przykładzie polega to na wyzerowaniu jej wartości): VQVCN CTTC[=O? CTTC[=O? W takiej sytuacji przekazanie zmiennej do funkcji mo e być logicznie równowa ne jej wystąpieniu po prawej stronie instrukcji przypisania — jest to krok, w którym zmien- na jest u ywana: FWORAEQPVGPVU EWTTGPVATGEQTF // u ycie EWTTGPVATGEQTFXCNKF // wyczyszczenie Błąd występuje wówczas, gdy takie dwie instrukcje zostaną zamienione, to znaczy war- tość zmiennej zostanie wyczyszczona zanim będzie u yta: CTTC[=O? VQVCN CTTC[=O? // wartość elementu ju wynosi 0!!! Inny przypadek to kod u ywany do zamiany wartości dwóch zmiennych, którego stan- dardowy zapis to: VGOR XCT XCT XCT XCT VGOR Mo na z łatwością popełnić błąd w zapisie tych wierszy kodu — czy to pod względem ich kolejności, czy rozmieszczenia zmiennych. Sprawdzenie operacji sprzężonych Wiele operacji wykonujących pewne działania w programie posiada analogiczne operacje „wycofania” i muszą one być ze sobą odpowiednio sprzęgnięte.
  • 20. Wyszukanie znanych pułapek 31 Jednym z przykładów mo e tu być operacja przydzielania pamięci, a szczególnie pamięci tymczasowej przydzielanej przez funkcję. Całość takiej pamięci musi zostać zwolnio- na przed wyjściem z funkcji bez względu na warunek takiego wyjścia. Niektóre języki nie pozwalają na jawne przydzielanie i zwalnianie pamięci, ale pewne operacje i tak muszą być sprzęgane: zakładanie i zdejmowanie blokad, zwiększanie i zmniejszanie wartości liczników odwołań itd. Kod podobny do przedstawionego poni ej: RTQEGUUATGEQTF TGEQTF
  • 21. TGE ] CESWKTGANQEM TGE KH UQOGVJKPICDQWV TGE ] TGVWTP // reszta kodu TGNGCUGANQEM TGE TGVWTP TGVAXCN _ nie zawsze w poprawny sposób sprzęga wywołanie funkcji CESWKTGANQEM TGE z wy- wołaniem TGNGCUGANQEM TGE. Ogólnie rzecz biorąc, w ka dym miejscu, gdzie jest wykonywana pierwsza część operacji sprzę onej, nale y się upewnić, czy tak e druga jej część jest zawsze wykonywana bez względu na wybraną ście kę wykonania kodu. Wywołania funkcji Wywołania funkcji (ang. function calls) mogą być trudne do analizy, poniewa kod zawarty w funkcji nie znajduje się bezpośrednio przed czytającym treść programu. W najlepszym przypadku ma się do niego dostęp, ale zwykle trzeba polegać tylko na dokumentacji. Poprawnie napisana funkcja modyfikuje tylko te zmienne, które powinna modyfikować. Wywołanie funkcji mo na traktować jako pojedynczą instrukcję przypisania, aczkol- wiek mo e ona modyfikować wiele zmiennych i wykonywać bardziej skomplikowane działania na tablicach i strukturach. W przypadku czytania kodu wywołania funkcji główną rzeczą wartą sprawdzenia jest to, czy parametry są do niej przekazywane w sposób poprawny. Większość kompilato- rów i interpreterów wychwytuje argumenty o błędnym typie, jednak nie błędne argu- menty o poprawnym typie. Jedną z mo liwości przekazania błędnego argumentu jest przypadek indeksu do tablicy. Ze względu na fakt, e ka dy element tablicy posiada ten sam typ, mo na przekazać błędny argument o poprawnym typie po prostu myląc wartość indeksu. Typ indeksu jest zwykle jednym z typów podstawowych (umo liwiającym przechowywanie warto- ści całkowitej), więc nietrudno popełnić taki błąd. Przykładowo, w przypadku poni - szego kodu: ECNNAHWPE UVTWEVAC RQKPVGTAD CTTC[=S? istnieje prawdopodobieństwo, e je eli zmienne UVTWEVAC lub RQKPVGTAD mają błędny typ, kompilator zgłosi błąd. Jednak jeśli zmienna S jest wartością całkowitą, a zapis CTTC[=S? tak naprawdę miał mieć postać CTTC[=T? lub CTTC[=U?, kompilator nie zauwa- y niczego podejrzanego.
  • 22. 32 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Wartości zwracane Chocia wiele funkcji manipuluje na przekazywanych do nich strukturach, w przypadku wielu innych wa na jest jedynie wartość zwracana (ang. return value) — jedyny stały wynik wykonania funkcji. Stąd całość kodu zapisanego z du ą ostro nością i przeanali- zowanego zda się na nic, je eli funkcja zwraca niepoprawną wartość. Podstawowym błędem jest zwrócenie wartości nieodpowiedniej zmiennej, na przykład zwrócenie wskaźnika tymczasowego zamiast oczekiwanego, jak w poni szym kodzie: TGEQTF
  • 24. EWTTGPVATGEQTF TGEQTF
  • 25. NCTIGUVATGEQTF // kod znajdujący largest_record TGVWTP EWTTGPVATGEQTF _ Kod ten najprawdopodobniej powinien zwrócić wartość NCTIGUVATGEQTF. Ze względu na fakt, e obie zmienne mają ten sam typ, kompilator nie ma adnej mo liwości stwier- dzenia, e z semantycznego punktu widzenia kod jest niepoprawny. Niektóre funkcje posiadają wiele instrukcji TGVWTP. Powrót z funkcji w momencie, gdy znaleziono wynik, jest często o wiele łatwiejszy ni sprawdzanie, czy wcią nale y wykonywać jakieś działania, co pokazuje poni szy przykład: FGH KUAYQTF U FQPG TGVWTPAXCNWG KH NGP U TGVWTPAXCNWG FQPG KH FQPG # pewien kod, który mo e ustawiać wartość return_value na 0 lub 1 KH FQPG # pewien dodatkowy kod, który mo e ustawiać wartość return_value TGVWTP TGVWTPAXCNWG Bardziej przejrzystym sposobem zapisu tego kodu mo e być zawarcie instrukcji TGVWTP w ka dym miejscu, gdzie ustawiana jest wartość TGVWTPAXCNWG, zamiast u ywania zmien- nej FQPG w celu uniknięcia wykonywania pozostałego kodu. Tak więc pierwsza część funkcji miałaby następującą postać: FGH KUAYQTF U KH NGP U TGVWTP # ciąg dalszy funkcji… Je eli występuje wiele instrukcji TGVWTP, nale y się upewnić, czy ka da ście ka wyko- nania kodu pozwala na dotarcie do jednej z nich. Na pewno nie chcemy, aby kod miał postać podobną do poni szej: FGH ECNEWNCVGACXGTCIG N KH NGP N TGVWTP # dodatkowy kod KH EQWPV TGVWTP VQVCNEQWPV
  • 26. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 33 Problem związany z powy szym kodem polega na tym, e mo e powodować wyjście z funkcji bez wykonania adnej instrukcji TGVWTP. Wiele języków nie pozwala na wystę- powanie takiej sytuacji w przypadku funkcji zdefiniowanych jako zwracające określony typ danych, jednak w powy szym przykładzie, zapisanym w języku Python, funkcja zwróci wewnętrzną wartość 0QPG, która zapewne nie jest tym, czego oczekuje u ytkownik. Wreszcie, nale y się upewnić, czy zwracane dane są wcią poprawne. Nie nale y zwracać wskaźnika na obszar pamięci, który został ju zwolniony! Kod podobny do istniejącego błędu Je eli znajdzie się określony błąd, co do którego mo na podejrzewać, e mo e się po- wtórzyć w innym miejscu, nale y wyszukać inne lokalizacje, w których tak jest. Błędy są powtarzane i mo e tak być dlatego, e kod został powielony lub autor kodu miał tendencję do popełniania danego błędu, czy te opacznie zrozumiał sposób działania kodu (programista konsekwentnie próbował zrobić coś poprawnie, lecz w rzeczywisto- ści konsekwentnie popełniał błąd). Przykładowo, je eli napotka się kod podobny do poni szego: HQT L M /#: M nale y poszukać innych pętli HQT, które pasowałyby do tego samego wzorca zapisu w celu zapewnienia, aby ten sam błąd nie był powielany gdzie indziej (szczególnie wówczas, gdy wygląda, jakby fragmenty kodu były kopiowane i wklejane w programie). Podobnie, je eli odkryje się, e kod wywołuje funkcję z argumentami podanymi w nie- poprawnej kolejności, nale y sprawdzić inne miejsca jej wywołania. Je eli odkryje się błąd zakresu dla operacji dostępu do tablicy, nale y sprawdzić inne miejsca, gdzie uzy- skiwany jest dostęp do tej samej tablicy. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania Je eli po wykonaniu opisanych powy ej działań wcią nie udało się zlokalizować błędu, najprawdopodobniej konieczne jest przeanalizowanie kodu „na piechotę”. W pewnym sensie taka analiza działania kodu nie jest rozwiązaniem najlepszym. W idealnej sytu- acji pozwoliłoby to na udowodnienie, e ka da sekcja wykonuje stawiane jej cele, ka da zmienna jest wykorzystywana zgodnie z jej przeznaczeniem oraz e są zwracane i wy- świetlane poprawne wartości, co nie pozostawia miejsca na adne wątpliwości co do poprawności funkcji dla wszystkich danych wejściowych. Analiza działania kodu wpro- wadza element niepewności, poniewa bez względu na ilość wypróbowywanych zesta- wów danych wejściowych błąd mo e nie zostać odkryty przy wykorzystaniu adnego z nich.
  • 27. 34 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Jednak w wielu przypadkach jedynym sposobem na znalezienie błędu jest właśnie do- konanie analizy działania kodu. W tym celu nale y wybrać pewne dane wejściowe. Oprócz krótkich niezale nych programów, które obliczają określoną wartość (lub zbiór wartości), wszystkie sekcje kodu — czy to programu, czy funkcji, czy po prostu frag- ment większej sekcji kodu — zachowują się odmiennie w zale ności od pobranych danych wejściowych. W przypadkach, w których próbuje się wyśledzić błąd zgłoszony przez inną osobę, osoba ta mo e niekiedy określić dane wejściowe powodujące występowanie problemu. Stanowią one wówczas pierwszy zestaw danych wybieranych do analizy. Jednak nie- kiedy nale y wybrać własne serie danych w celu znalezienia trudnego do powtórzenia lub niedostatecznie opisanego błędu, sprawdzając nowy kod przed jego opublikowa- niem. Mo e to równie dotyczyć sytuacji, w których zgłoszone dane wejściowe są zbyt skomplikowane, by z nich skorzystać. Analiza działania kodu jest czasochłonna. Nie mo na po prostu sprawdzić jego działania dla wszystkich danych wejściowych. Na szczęście często mo na wykorzystać małą próbkę takich danych, która jednak jest na tyle reprezentatywna, e pozwala na wykrycie wszystkich mo liwych błędów. Określając dane wejściowe nale y pamiętać o tym, e nie jest się ograniczonym do wybo- ru tylko danych wejściowych funkcji zewnętrznych czy całego niezale nego programu. W rzeczywistości często łatwiej jest podzielić kod na mniejsze grupy i przeanalizować je w pierwszej kolejności. Po uzyskaniu pewności, e owe mniejsze grupy obsługują ró ne dane wejściowe w sposób poprawny, mo na się cofnąć i przeanalizować większe partie kodu bez konieczności powtórnego analizowania szczegółów sprawdzanych sekcji. Z najłatwiejszym przypadkiem podziału kodu mamy do czynienia wówczas, gdy funk- cje mają charakter warstwowy — jedna wykorzystuje drugą. Rozpoczynamy od funkcji znajdującej się na najni szym poziomie, czyli takiej, która nie zawiera adnych wy- wołań innych funkcji w ramach sprawdzanego kodu. Następnie przechodzimy w górę hierarchii, sprawdzając po kolei ka dą funkcję zewnętrzną. Podobnie mo na postąpić w ramach pojedynczej funkcji po dokonaniu jej podziału na logiczne sekcje. Wybieramy sekcję, którą chcemy sprawdzić, a następnie określamy jej dane wejściowe. W tym przypadku na „dane wejściowe” składają się wartości wszystkich zmiennych, które są u ywane w badanej sekcji kodu. Je eli określiliśmy znaczenie ka dej zmiennej, będziemy wiedzieć, które z nich są tu istotne. Je eli program przechowuje pewne dane o swoim stanie między kolejnymi uruchomie- niami kodu, nale y równie postarać się określić mo liwe wartości takich danych. Przy- kładowo, w przypadku języków obiektowych funkcja, którą się bada, mo e być meto- dą klasy. Wówczas bie ący stan zmiennych składowych klasy (u ywanych w funkcji) z logicznego punktu widzenia stanowi część danych wejściowych takiej funkcji. Wreszcie, powinno być rzeczą oczywistą, e wybierając testowe dane wejściowe nale y znać oczekiwane dane wyjściowe. W przeciwnym razie określenie, czy program działa poprawnie, stanowi ogromną trudność.
  • 28. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 35 Pokrycie kodu Określając dane wejściowe dla znanego kodu ma się przewagę nad osobami, które prze- prowadzają testy na kodzie stanowiącym „czarną skrzynkę” — mogą one jedynie go wy- konywać i nie mają dostępu do źródeł. Przewaga wynika z tego, e w tym pierwszym przypadku mo na tak dobrać dane wejściowe, e zapewni się sprawdzenie całości kodu. Przykładowo, je eli w pewnym miejscu w kodzie występuje warunek KH , którego war- tością mo e być prawda lub fałsz, mo na zapewnić wystąpienie co najmniej jednego zestawu danych wejściowych powodujących wystąpienie wartości prawdy i jednego powodującego wystąpienie wartości fałszu. Kuszącą perspektywą mo e wydawać się przyjęcie zało enia, e ka dy obszerny lub ró norodny zestaw danych wejściowych w naturalny sposób zapewnia pokrycie cało- ści kodu — szczególnie, jeśli będzie mo na go u ywać codziennie przez pewien czas. Niestety, jest to mało prawdopodobne. W rzeczywistości jest bardziej prawdopodob- ne, e poprawny będzie kod wykonywany dla wielu danych wejściowych, a nie kod wykonywany rzadko. Wynika to z faktu, e błędy występujące w często u ywanym kodzie z du o większym prawdopodobieństwem mogły zostać wychwycone na etapie początkowych działań programistycznych i testowych. Weźmy pod uwagę interesującą historię autorstwa Donalda Knutha dotyczącą kwestii przyjmowania zało eń co do pokrycia kodu. Pochodzi ona z eseju The Errors of TeX (więcej informacji na jego temat Czytelnik znajdzie w dodatku A Klasyfikacja błędów): W czasie jednego ze swoich pierwszych eksperymentów napisałem niewielki kompilator dla firmy Burroughs Corporation wykorzystując język interpretowany opracowany specjalnie w tym celu. Rozbudowałem interpreter tak, aby zliczał ilość operacji interpretowania ka dej instrukcji. Następnie przetestowałem nowy system kompilując du ą aplikację u ytkową. Ku swojemu zaskoczeniu odkryłem, e ów du y test tak naprawdę pozwalał sprawdzić bardzo niewiele: ponad połowa liczników częstości wykonania zachowała wartości zerowe! Większość mojego kodu mogła zawierać całe mnóstwo błędów, a i tak aplikacja działałaby poprawnie. Napisałem więc nieelegancki, sztucznie spreparowany program… i oczywiście odkryłem jednocześnie wiele nowych błędów. Mimo to okazało się, e wcią 10% kodu nie zostało wykonane przez ów nowy test. Przyjrzałem się pozostałym wartościom zerowym i stwierdziłem, e mój kod źródłowy [pod względem danych testowych, a nie samego kompilatora] nie był dostatecznie nieelegancki, nie uwzględniał pewnych przypadków szczególnych, o których zapomniałem. Nie sprawiło mi większej trudności dodanie kilku dodatkowych instrukcji, a skonstruowałem procedurę testową, która wykonywała wszystkie instrukcje kompilatora oprócz jednej (później udowodniłem, e i tak nie mogłaby ona zostać wykonana w adnej sytuacji, więc usunąłem ją). Nie mo na zakładać, e przeprowadzone testy pozwolą na sprawdzenie całości kodu. Zamiast tego nale y wybrać takie dane wejściowe, które pozwolą to zapewnić. Jednym z aspektów procesu badania kodu, o którym nale y pamiętać, jest „wywniosko- wany przypadek przeciwny”, co sprowadza się do tego, e je eli wszystkie działania wy- konywane w przypadku, gdy wartością warunku KH jest prawda, nie są wykonywane,
  • 29. 36 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu je eli wartością tą jest fałsz. Najbardziej oczywistym przypadkiem „wywnioskowanego przypadku przeciwnego” jest sytuacja, gdy gałąź GNUG nie występuje w ogóle, jak w po- ni szym przykładzie: KH Z ] [ _ W tym przypadku „wywnioskowany przypadek przeciwny” polega na tym, e je eli Z nie jest równe , to [ zachowuje swoją bie ącą wartość. Jednak nawet jeśli istnieje jawnie określona klauzula GNUG, często mo na wywnioskować pewne informacje: KH VQVCN ] VQVCN ECTT[ _ GNUG ] VQVCN VQVCN _ W tym przypadku „wywnioskowany przypadek przeciwny” polega na tym, e wartość zmiennej ECTT[ pozostaje niezmieniona. Oczywiście, instrukcje warunkowe mogą być odwracane (poprzez logiczne zanegowa- nie znaczenia warunku KH i zamianę miejscami klauzul KH i GNUG). Poni szy fragment kodu stanowi odwrócenie kodu przedstawionego powy ej: KH VQVCN ] VQVCN VQVCN _ GNUG ] VQVCN ECTT[ _ Oznacza to, e klauzula GNUG równie posiada „wywnioskowany przypadek przeciwny”. W zakresie wyboru danych wejściowych nale y równie pokryć „wywnioskowany przypadek przeciwny”. Je eli mamy do czynienia z kodem podobnym do poni szego: KH VCZ ] RTKEG RTKEG
  • 30. VCZ _ mo na by uznać, e pokrycie całości kodu zapewnią dane wejściowe ze zmienną VCZ większą od , poniewa zostanie wykonany ka dy wiersz. Jednak nale y równie prze- widzieć pokrycie „wywnioskowanego przypadku przeciwnego” poprzez u ycie danych wejściowych ze zmienną VCZ równą , co sprawi, e wartością warunku KH będzie fałsz. Puste dane wejściowe Puste dane wejściowe to sytuacja, w której nie istnieją dane, na których miałoby się odbywać przetwarzanie. Przykładowo, chodzi tu o program sortujący tablicę, do które- go zostanie przekazana tablica licząca zero elementów lub program operujący na cią- gach znaków, do którego zostanie przekazany ciąg pusty. W typowej sytuacji program obsługuje taki przypadek na jeden z dwóch sposobów — jawnie sprawdza występowa- nie takiej sytuacji na początku kodu:
  • 31. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 37 XQKF UQTVACTTC[ KPV CTT=? KPV EQWPV ] KH EQWPV ] TGVWTP _ // kod sortowania tablicy _ lub obsługuje przypadek pusty w ramach głównego algorytmu: XQKF UQTVACTTC[ KPV CTT=? KPV EQWPV ] HQT KPV K K EQWPV K ] // kod sortowania tablicy _ _ Je eli wartością EQWPV jest , sprawdzenie K EQWPV od razu zwraca wartość fałszu, więc pętla główna nigdy nie jest wykonywana i kod nie przeprowadza adnych działań. Bez względu na sposób obsługi przypadku pustego nale y określić postać odpowied- nich danych pustych i przeanalizować działanie kodu dla takich danych wejściowych. Banalne dane wejściowe Banalne dane wejściowe stanowią kolejny krok w stosunku do danych pustych: cho- dzi tu o listę mo liwych elementów zawierającą tylko jeden element, co sprawia, e konieczne do wykonania działania są banalne lub w ogóle nie trzeba podejmować ad- nych działań. Przykładem banalnych danych mo e być program drukujący pierwsze P liczb pierwszych, kiedy naka e mu się wyświetlenie pierwszej z nich, lub program usu- wający powtarzające się elementy z tablicy, kiedy przeka e się do niego tablicę zawie- rającą jeden element. Podobnie jak w przypadku danych pustych, dane banalne mogą być obsługiwane poprzez wykonywanie specjalnego sprawdzenia na początku, łączącego się często ze sprawdze- niem przypadku pustego: XQKF TGOQXGAFWRU KPV CTT=? KPV EQWPV ] KH EQWPV ] TGVWTP _ // reszta kodu funkcji remove_dups _ albo te banalne dane wejściowe mogą być obsługiwane w ramach algorytmu głównego. Ponownie, aden z tych sposobów nie jest poprawny lub niepoprawny. Nadrzędnym celem jest zapewnienie, aby kod działał poprawnie, kiedy podda się go analizie z u y- ciem danych banalnych. Szczególnie w przypadkach, gdy dane banalne są obsługiwa- ne przez algorytm główny, analiza działania kodu — nawet jeśli obsługa przypadku banalnego jest poprawna — mo e pozwolić na odkrycie sytuacji, w których obsługa przypadku niebanalnego byłaby niepoprawna.
  • 32. 38 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Gotowe dane wejściowe Gotowe dane wejściowe mają znaczenie w przypadku funkcji modyfikujących. Termin ten odnosi się do sytuacji, w której nie jest konieczne dokonanie adnych zmian. Przy- kładem gotowych danych wejściowych jest funkcja zmieniająca litery w ciągu znaków na postać wielką, kiedy oka e się, e wszystkie litery ciągu są ju wielkie. Gotowe dane wejściowe powodują wykonanie kodu sprawdzającego, czy nale y wyko- nywać jakieś działania, i nie powodują wykonania kodu odpowiedzialnego za faktyczne operacje: XQKF WRRGTAECUG EJCT
  • 33. U KPV NGP ] HQT KPV L L NGP L ] KH U=L? C U=L? ] // kod zamiany litery s[j] na postać wielką _ _ _ W przeciwieństwie do danych pustych i banalnych, zwykle nie jest mo liwe (albo nie jest warte podejmowania wysiłków) określanie w kodzie w ramach początkowych sprawdzeń, czy dane wejściowe są od razu gotowe do przekazania na wyjście. W przed- stawionym powy ej kodzie ciąg wejściowy U zawierający same wielkie litery i tak po- woduje wykonanie całego przebiegu pętli HQT . Jednak gdyby warunek KH w kolej- nym wierszu zawsze przyjmował wartość fałszu, nie zostałyby znalezione adne błędy w kodzie oznaczonym komentarzem kod zamiany litery s[j] na postać wielką. Przy opracowywaniu danych wejściowych dla przypadku od razu rozwiązanego, jedną z kwestii, które nale y uwzględnić, jest to, jak obszerne muszą być dane wejściowe. Przykładowo, dla przedstawionego powy ej kodu oznacza to udzielenie odpowiedzi na pytanie, ile znaków musi liczyć ciąg, aby mo na było odpowiednio przetestować kod. Odpowiedź na tak postawione pytanie jest względna. Ogólnie rzecz biorąc, wykorzysta- nie danych wejściowych o trzech do pięciu „elementach” (gdzie elementem jest pozycja tablicy, znak w ciągu znaków itd.) stanowi właściwy kompromis, gdy oznacza dane na tyle krótkie, e mo na praktycznie przeanalizować kod przetwarzający te dane i jedno- cześnie na tyle obszerne, e zapewnia znalezienie błędów, których występowanie jest uzale nione od faktu, e określona liczba elementów występuje w danych wejściowych. Nale y zwrócić uwagę na przypadki, w których kod wydaje się wykonywać zbyt wiele działań na danych, które w rzeczywistości są ju gotowe do przekazania na wyjście. Niepotrzebne przenoszenie danych, nawet jeśli są one z powrotem umieszczane na swoich oryginalnych pozycjach, bez wątpienia stanowi problem natury wydajnościo- wej i mo e wskazywać na występowanie błędu, który mo e się ujawnić w przypadku niegotowych danych wejściowych. Błędne dane wejściowe Błędne dane wejściowe to dane, które po prostu są niepoprawne. Przykładem mo e tu być funkcja pobierająca ciąg cyfr, do której przeka e się ciąg innych znaków lub funkcja pobierająca wskaźnik, do której przeka e się wskaźnik 07...
  • 34. Wybór danych wejściowych dla celów analizy działania 39 W przypadku błędnych danych wejściowych oprócz konieczności upewnienia się, e funkcja obsługuje je bez powodowania awarii programu, nale y równie sprawdzić, czy zachowuje się ona poprawnie. W wielu przypadkach błędne dane wejściowe powinny być obsługiwane odmiennie od, na przykład, danych pustych, poprzez zwrócenie okre- ślonej wartości błędu lub zgłoszenie wyjątku. W innych sytuacjach, gdy funkcja jest zagnie d ona w innym kodzie stanowiącym część tego samego modułu, błędne dane wejściowe mogą być traktowane jako wystą- pienie błędu po stronie funkcji wywołującej i w zamierzeniu mają nie być obsługiwane. Oczywiście, w przypadku niektórych funkcji nie występują adne dane wejściowe, któ- re mo na by traktować jako błędne, jednak w większości przypadków powinno być mo liwe określenie błędnych danych wejściowych i poddanie kodu programu analizie z ich u yciem. Pętle Podobnie jak nie mo na przeanalizować kodu dla wszystkich mo liwych danych wej- ściowych, tak zwykle nie mo na równie poddać analizie ka dego przebiegu pętli. W pewnych przypadkach mo na sterować liczbą przebiegów pętli ograniczając roz- miar danych wejściowych. W przypadku kodu podobnego do przedstawionego poni ej: KPV UWOACTTC[ KPV CTT=? KPV EQWPV ] KPV L HQT L L EQWPV L ] // kod sumowania elementów tablicy _ // zwrócenie sumy _ dane wejściowe funkcji bezpośrednio sterują liczbą przebiegów pętli. Przedstawione wcześniej wskazówki odnośnie do liczby elementów w danych wejściowych mają za- stosowanie tak e i tu. Najpierw nale y wykonać kod dla zmiennej EQWPV równej (przy- padek pusty), następnie dla EQWPV równej (przypadek banalny), a w końcu dla EQWPV nale ącej do przedziału od do . Liczby losowe Niektóre funkcje wykorzystują w swoich obliczeniach liczby generowane losowo. Funkcje takie zwykle wykorzystują pakiet obsługi liczb losowych napisany przez inną osobę, stanowiący część języka, systemu operacyjnego lub odrębnej biblioteki. Głównym zmartwieniem związanym z liczbami losowymi jest konieczność spraw- dzenia ścisłego zakresu zwracanych liczb losowych. Niekiedy zwracana jest wartość z przedziału od 0 do określonej wartości, a w innych przypadkach wartość z przedziału od 0 do 1. W innych sytuacjach kres górny wartości liczby losowej jest mniejszy od zadanej wartości, więc nigdy nie są one sobie równe. Przykładowo, język Python posia- da standardową bibliotekę o nazwie TCPFQO: KORQTV TCPFQO KPFGZ KPV NGP O[ACTTC[
  • 36. 40 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu Wywołanie funkcji TCPFQOTCPFQO powoduje zwrócenie liczby z przedziału od do , ale nie równej , więc wywołanie to stanowi poprawny sposób losowego wybrania elementu z tablicy. Funkcja TCPFQOTCPFQO nigdy nie zwraca wartości 1, więc obli- czany KPFGZ nigdy nie będzie równy NGP O[ACTTC[ (co byłoby zbyt du ą wartością). Wartość zwracana przez generator liczb losowych stanowi kolejną porcję danych wejścio- wych, nawet jeśli pojawia się nagle w środku kodu. Jako taka, musi zostać odpowiednio określona w toku procesu analizy działania kodu. Najlepszym rozwiązaniem jest wybranie takich wartości, które znajdują się blisko kresu dolnego i górnego. W przedstawionym powy ej przykładzie wartościami tymi są oraz wartość poprzedzająca . Wybranie innych danych wejściowych zwykle jest uzale nio- ne od tego, jakie działania są później wykonywane na wartości losowej. Je eli na przy- kład kod wykonuje jedną z trzech operacji w zale ności od wybranej wartości losowej, nale y wybrać trzy wartości odpowiadające owym trzem wyborom (jest bardzo praw- dopodobne, e dwa z nich uwzględniają wartości 0 oraz „poprzedzającą 1”): // Określamy, czy wynikiem uderzenia w rozgrywce baseballowej było ball, strike, czy foul TPF TCPFQOTCPFQO KH TPF DCNN GNKH TPF UVTKMG GNUG HQWN W tym przypadku chcemy wybrać jedną wartość mniejszą od 0,3, jedną z przedziału od 0,3 do 0,75 i jedną większą od 0,75. W przypadku liczb losowych u ywanych w obliczeniach, a nie jako konkretne wartości wyboru, zazwyczaj odpowiednim rozwiązaniem jest wybranie wartości znajdującej się dokładnie pośrodku między dolnym a górnym kresem dziedziny jej wartości. Analiza działania każdej sekcji kodu W celu dokonania analizy działania kodu nale y nauczyć się „myślenia jak kompu- ter”, to znaczy tego, w jaki sposób nale y badać kod źródłowy śledząc dokładnie stan, w jakim znajduje się komputer, a dzięki temu być mo e sprowokować bodziec „Eure- ka”, kiedy nagle zdamy sobie sprawę, w którym miejscu spodziewany stan ró ni się od stanu faktycznego. Innymi słowy, oznacza to znalezienie błędu. Emulowanie działania komputera wydaje się oczywiste, jednak w praktyce mo e okazać się dość trudne. Mo e okazać się trudne, szczególnie po przeczytaniu du ych ilości kodu, uniknięcie szybkiego przeglądania fragmentów kodu, który wydaje się prawidłowy. Nale y pa- miętać, e komputer ka dą instrukcję przetwarza z równą uwagą i analizując kod musi- my postępować tak samo. Bez względu na to, czy instrukcja wydaje się oczywista, czy definicja stałej wygląda na banalną, czy wyra enie wydaje się być poprawne na pierw-
  • 37. Analiza działania każdej sekcji kodu 41 szy rzut oka, trzeba się zmusić do skupienia na faktycznej postaci kodu, a nie tym, jaka powinna ona być lub jaka chcielibyśmy, eby była. Wią e się to z analizą działania kodu dla określonych danych wejściowych. Nie dokonujemy analizy próbując śledzić szereg mo liwości w oparciu o ró ne dane wejściowe, na przykład „ta zmienna będzie miała wartość 0, chyba e wysokość była większa od 100, gdy wówczas będzie to war- tość 1”. Ka da porcja danych wejściowych ma określoną wartość, która ściśle determi- nuje wartości innych zmiennych. Śledzenie wartości zmiennych Analizując działanie kodu nale y śledzić wartości wszystkich zmiennych, chyba e określiliśmy, i zmienna nie jest ju istotna dla działania funkcji (jednak nawet wów- czas mo e się okazać, e takie zało enie było nieuzasadnione). Istnieją dwa sposoby śledzenia zmiennych: Rozpoczynając badanie kolejnych instrukcji mówimy sobie „zmienna Z ma wartość 12, więc w tym miejscu UWDVQVCN będzie równe 32…”. Podejście takie sprawdza się w prostych przypadkach. Zapisujemy wszystkie zmienne na kartce papieru. Ten sposób jest lepszym rozwiązaniem wówczas, gdy istnieje wiele zmiennych lub instrukcje zawierają skomplikowane wyra enia, gdzie analiza składniowa wymaga zbyt wiele uwagi, aby jednocześnie pamiętać wartości wszystkich zmiennych. Weźmy pod uwagę poni szy przykład: WUGTKF IGVAWUGTKF CEEGUU RTKXKNGIG ! OCZACEEGUU WUGTKF RTKXKNGIG Hmm… jaką to wartość miała zmienna WUGTKF? Nale y pamiętać, e w przypadku ka dej zmiennej ka da instrukcja programu albo ją modyfikuje, albo nie. Komputer nigdy o niczym nie zapomina, tak e o zmodyfikowaniu zmiennej, je eli to konieczne. Zapisanie wszystkiego na papierze pomaga nam zapo- biec zapomnieniu o czymś. Pomaga równie w odkryciu, które zmienne zmieniają się w czasie wykonywania danej sekcji, a które pozostają niezmienione. Je eli odkryje się, e wybrane dane wejściowe utrudniają śledzenie wartości zmiennych — na przykład, kiedy wybrana tablica jest zbyt obszerna — mo na wrócić i wybrać inne dane wejściowe. Trzeba jednak pamiętać, e określone błędy mogą wystąpić tyl- ko w przypadku dostatecznie obszernych danych wejściowych. Układ kodu Układ kodu w przypadku większości języków ma słu yć jako wskazówka dla osoby czytającej go, ale zwykle informacje te nie są wykorzystywane przez kompilator lub interpreter przy określaniu sposobu wykonania programu. O ile reguły języka wyraźnie
  • 38. 42 Rozdział 2. ♦ Wskazówki dotyczące analizy kodu tego nie wymagają, wcięcia i rozmieszczenie nawiasów klamrowych nie powinny być wykorzystywane do wyciągania jakichkolwiek wniosków co do znaczenia kodu. Na- le y samodzielnie sprawdzić, czy aspekt semantyczny jest poprawny. Kod podobny do poni szego: KH C D HWPEVKQPA# HWPEVKQPA$ zwykle oznacza coś zupełnie innego ni kod: KH C D ] HWPEVKQPA# HWPEVKQPA$ _ Mo e okazać się konieczne bardzo ostro ne czytanie kodu w celu zauwa enia takiej ró nicy. Z drugiej strony, w przypadku pewnych języków układ kodu, na przykład po względem stosowanych wcięć lub tego, w której kolumnie występuje znak, ma znaczenie i mo e powodować odwrotne problemy, kiedy pomijamy znaczenie wcięć. W języku Python poni szy kod: KH C D HWPEVKQPA# HWPEVKQPA$ ró ni się od kodu KH C D HWPEVKQPA# HWPEVKQPA$ Niepoprawnie zakończone komentarze równie mogą zaciemnić prawdziwy charakter kodu. W przypadku poni szego fragmentu kodu w języku C:
  • 39.
  • 41. VQV Z
  • 42.
  • 44. VQV [ instrukcja VQV Z nie jest wykonywana poprawnie, poniewa stanowi część komentarza. Je eli wyszuku- jemy błędy w kodzie i udało nam się ograniczyć problem do niewielkiej sekcji kodu, ale nie mo emy po prostu określić dokładnego miejsca występowania błędu, niektóre języki pozwalają na usunięcie komentarzy (na przykład poddając kod przetworzeniu przez preprocesor języka C) w celu sprawdzenia, czy błąd nie jest związany z usunię- ciem pewnych instrukcji przez błędnie wstawiony komentarz.
  • 45. Analiza działania każdej sekcji kodu 43 Ponadto nale y zachować ostro ność odczytując skomplikowane wyra enia arytmetycz- ne, szczególnie takie, które nie zawierają nawiasów jasno określających kolejność wy- konywania działań. Je eli nie jest się pewnym, w jaki sposób dane wyra enie zostanie poddane rozbiorowi składniowemu, mo na dodać nawiasy samodzielnie w sposób, który uwa a się za słuszny, a następnie sprawdzić, czy zmienia to sposób działania programu. Pętle Pętle mogą być szczególnie kłopotliwe pod względem analizy, poniewa zwykle nie da się zasymulować wszystkich ich przebiegów. W przypadku kodu wykonywanego liniowo bez u ycia pętli często mo na z łatwością znaleźć błędy badając ka dy wiersz po kolei. Jednak w przypadku pętli zazwyczaj nie jest mo liwe przejrzenie całego zestawu instrukcji, które zostaną wykonane w toku wszystkich przebiegów pętli. W przypadku ka dej pętli nale y zwrócić uwagę na to, gdzie następuje wyjście z niej i dokąd jest przenoszone wówczas sterowanie. W normalnej sytuacji wyjście z pętli następuje na jej końcu, kiedy warunek zakończenia przyjmuje wartość fałszu, jednak wyjście mo e nastąpić równie poprzez instrukcję DTGCM lub instrukcję TGVWTP z pozio- mu funkcji. Nale y określić, czy pętla zawiera instrukcję DTGCM i gdzie powoduje ona przeskok. Niektóre języki oferują mo liwość określania kodu, który jest zawsze wyko- nywany w momencie zakończenia pętli, tak jak klauzula GNUG, którą w języku Python mo na dodać do pętli (jest ona wykonywana, je eli pętla zakończy działanie w sposób normalny — kiedy pętla HQT dojdzie do końca lub warunek pętli YJKNG przyjmie wartość fałszu — ale nie kiedy wyjście z pętli następuje poprzez instrukcję DTGCM). Oczywiście, nale y pamiętać, e warunek zakończenia pętli jest jawnie sprawdzany jedynie na końcu pętli. W przypadku kodu podobnego do poni szego: YJKNG Z # blok kodu A KH RGYKGPAYCTWPGM Z # blok kodu B fragment DNQM MQFW $ zostanie wykonany po ustawieniu wartości zmiennej Z na , chy- ba e po instrukcji Z jawnie doda się instrukcję DTGCM. Człowiek mo e stale wyli- czać w pamięci warunek zakończenia pętli, ale komputer nie postępuje w ten sposób. Oznacza to, e je eli gdzieś we fragmencie kod bloku B zostanie przyjęte zało enie, e Z jest zawsze większe od , wówczas program mo e ulec awarii. Po zakończeniu pętli istotną rzeczą w takich przypadkach jest znajomość tego, w jakim stanie dany język pozostawia licznik pętli. W szczególności, czy zostanie ustawiony na wartość, którą posiadał w ostatnim przebiegu, czy mo e o jeden większą? Poni sza instrukcja pętli języka Python: HQT K KP TCPIG oraz pętla języka C: