Zagrożenia i ochrona zasobów i ujęć wód podziemnych w Metropolii Poznań Kolizje w zagospodarowaniu przestrzennym - Józef Górski, Jan Przybyłek, Zakład Hydrogeologii i Ochrony Wód. Zaprezentowana na Komisji Dialogu Obywatelskiego przy Wydziale Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania w dniu 11.03.2015

1. Zagrożenia i ochrona zasobów i ujęć
wód podziemnych w Metropolii Poznań
Kolizje
w zagospodarowaniu przestrzennym
Józef Górski, Jan Przybyłek, Zakład Hydrogeologii i Ochrony Wód
Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

2. Zagadnienia
1. Przeciwstawne tendencje w planowaniu przestrzennym
2. Problematyka dostępności do zasobów wód podziemnych
3. Regionalizacja w gospodarce wodnej – Poznańska Zlewnia
Warty
4. Zbiorniki wód podziemnych w Poznańskiej Zlewni Warty
5. Poznański System Wodociągowy i główne ujęcia
aglomeracyjne:
– ujęcie Dębina i kolizje w planowaniu przestrzennym
– ujęcie Mosina – Krajkowo i kolizje w planowaniu przestrzennym
6. Skala zagrożeń w utrzymaniu dostępności do zasobów
wód podziemnych na terenach rezerwowych dla ujęć
aglomeracyjnych

3. Przeciwstawne tendencje
w planowaniu przestrzennym
Ekspansja poznańskiego aglomeracyjnego
systemu wodociągowego
Postępujące ograniczanie dostępności
do terenów wodonośnych w rejonie ujęć aglomeracyjnych

4. 4 573
22 935
14
221
8 227
20
716
581 171
34 678
19 467
8 183
14 767
Łącznie 1995r. = 773 096 mk
4 914
29 894
23
075
9 819
30
676
548 028
46 530
26 750
15 971
16 663
14 565
23 454
21 489
23 210 6 951
Łącznie 2013r. = 841 989 mk
2013r.
6 910
13 490
9 051
10 502 4 205
*Dane źródłowe - GUS
Bilans 1995-2013r.
Łącznie + 68 893 mk:
• Poznań - 33 143 mk
• Gminy + 102 036 mk
Liczba mieszkańców Poznania i w sąsiednich gminach
(niezależnie od sposobu zasilania w wodę)
1995r.

5. Gradienty potencjału ludności [pole aglomeracji]

6. SUW Mosina
SUW Gruszczyn
SUW Wiśniowa
Zbiorniki
Pożegowo
Zbiorniki
Morasko
pomp. Koronna
Ø
1000
Ø1000
Ø 1000
Ø 1000
Ø1000
Ø1000
Ø 500
Ø 500
Ø 500
Ø 500
ujęcie Mosina - Krajkowo
Qdmax=120 000m3/dQdmax=120 000m3/d
uj. Dębina
70 000m3/d70 000m3/d

7. Dostępność do zasobów wód podziemnych
W aglomeracji poznańskiej mamy do czynienia nie tyle z
problemem wyczerpywania się zasobów wód podziemnych,
ale zabezpieczeniem długookresowej [wiekowej]
dostępności do tych zasobów.
Utrzymanie dostępności do źródeł wody do picia to
podstawowe zadanie na lata dla służb planowania
przestrzennego, które powinny gwarantować trwałość
dostaw dobrej wody nie tylko obecnym ale przyszłym
pokoleniom.
Brakuje regulacji, które w jednoznaczny sposób wymuszałyby
ochronę prawną tej dostępności.
Nie czyni tego w dostateczny sposób ustawa prawo wodne i
wynikające z tej ustawy przepisy o ustanawianiu stref
ochronnych ujęć wód podziemnych.

8. Dostępność do zasobów wód podziemnych
Wiele obowiązujących obecnie przepisów chroni inne elementy
(składniki) środowiska jak przykładowo:
Obszary Natura 2000 – obłożone rygorystycznymi zakazami
prowadzenia działań, które znacząco (negatywnie) mogą
oddziaływać na cele dla których dany obszar ustanowiono.
Woda jako element środowiska danego obszaru Natura 2000 jest
chroniona pośrednio przez stworzenie rygorów ochronnych
tylko w tych przypadkach, gdy jej jakość i stany zagrażają
utrzymaniu określonych siedlisk zależnych od wód podziemnych
i powierzchniowych a nie w rozumieniu potrzeb wody dla
niezakłóconej fizjologii człowieka.

9. Dostępność do zasobów wód podziemnych
W przygotowaniu jest ustawa, która ma umożliwić ochronę obszarów
występowania złóż surowców energetycznych.
Na tym tle, rażąco przedstawia się sprawa niedostatecznej ochrony tych
fragmentów zbiorników wód podziemnych, które stanowią, względnie
mogą stanowić w przyszłości, źródło zaopatrzenia zbiorowego w wodę dla
dużych aglomeracji.
Jeśli na poziomie władz samorządowych aglomeracji nie będzie dochodziło do
porozumień w tym zakresie to potrzebna będzie ustawa, która zapewni
wyłączność przeznaczenia określonych terenów z zasobami wód
podziemnych dla celów wodociągowych dużych systemów zaopatrzenia w
wodę w myśl brzmienia preambuły RDW UE: „woda nie jest produktem
handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które
musi być chronione, bronione i traktowane jako takie...” .........przed
partykularnymi interesami.

10. Problematyka zagrożenia ujęć
• Wielorakie zagrożenia
komunalnych ujęć wód
podziemnych są
przedmiotem stałej troski
naukowców i praktyków z
dziedziny zaopatrzenia w
wodę miast w Polsce.
• Ostatnim świadectwem
jest krajowa Konferencja
PZITS w Częstochowie, 29
– 30 maja 2014 r.

11. Regionalizacja w gospodarce
wodnej
Poznańska zlewnia Warty

12. REGION WODNY WARTY
Publikacja Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu
Poznańska zlewnia Warty
Zlewnia
Warty Dolnej i Obry

13. Zlewnia bilansowa nr X: Poznańska Zlewnia Warty

14. Zbiorniki wód podziemnych
POZNAŃSKIEJ ZLEWNI WARTY
-------
Tereny wodonośne
dla dużych ujęć aglomeracyjnych

15. Obszar perspektywiczny aglomeracji Poznania z dostępnością
do zasobów wód podziemnych

17. Ujęcie wody DĘBINA
MARLEWO
WIÓREK - ROGALINEK
SOWINIEC
POLANA
ŚRÓDLEŚNA
Ujęcie wody MOSINA-KRAJKOWO
TERENY REZERWOWETERENY REZERWOWE
DO ROZBUDOWYDO ROZBUDOWY
UJĘĆ WODY PSWUJĘĆ WODY PSW
Zagrożenia dla utrzymaniaZagrożenia dla utrzymania
dostępności do zasobówdostępności do zasobów
BARANOWO-SOWINKI
KRAJKOWO II

18. Warta w Puszczykowie

19. Ujęcie Dębina
- kolizje w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym

20. Ujęcie wody Dębina i stacja uzdatniania wody „Wiśniowa”
SUW „WIŚNIOWA”
UJĘCIE WODY DĘBINA

21. Studium uwarunkowań
rozwoju przestrzennego
Aglomeracji Poznańskiej, 2012
?
?
? gdzie uj cie D bina ?ę ę

22. Dolina Warty na odcinku Luboń-Poznań
P

23. Ujęcie Dębina w pasie autostrady po przebudowie

24. Ujęcie Dębina
Ujęcie Dębina funkcjonuje od początku XX wieku jako
infiltracyjne ujęcie brzegowe oraz jako ujęcie sztucznej
infiltracji ze stawów na lewobrzeżnym tarasie zalewowym
rzeki Warty.
Ujęcie to coraz trudniej opiera się współczesnemu rozwojowi
infrastruktury miejskiej, traci bezpowrotnie swoje atuty
związane z historycznie bardzo dobrą lokalizacją (poza
zabudową miejską).
Tylko z tytułu przeprowadzenia przez ujęcie autostrady A2 jego
wydajność spadła o 22% i tylko częściowo ta utrata została
odtworzona przez sztuczną infiltrację na ujęciu w Krajkowie
(wyspa krajkowska).

26. Warta
Zasilanie infiltracyjnego ujęcia wody Dębina
Przez stawy
65-76%
brzegowa
16-27%
gruntowy
2,7-12%
Nadaje wodzie naturalny zapachNadaje wodzie naturalny zapach
Woda rzeczna nabiera cech wody podziemnejWoda rzeczna nabiera cech wody podziemnej
Redukcja zawiesiny ogólnej, zanieczyszczeńRedukcja zawiesiny ogólnej, zanieczyszczeń
mikrobiologicznych i organicznych (utlenialność, OWO),mikrobiologicznych i organicznych (utlenialność, OWO),
detergentów, fosforanów, zanieczyszczeń azotowychdetergentów, fosforanów, zanieczyszczeń azotowych
Poprawa parametrów w zakresie barwy oraz mętnościPoprawa parametrów w zakresie barwy oraz mętności
Podwyższona twardośćPodwyższona twardość
Podwyższone stężenia manganu i żelazaPodwyższone stężenia manganu i żelaza

27. POMPOWNIA
WODY RZECZNEJ
WARTA
Ul. Dolna Wilda
DOM
SOCJALNY
STAW
INFILTRACYJNY
STAROŁĘKA
55,29 - 02.08.1997
57,02 - 01.06.2010
57,38 - 17.03.1979
LEWAR
STUDNIA57,00
53,30
Stany powodziowe rzeki Warty w 2010 r.
Ujęcie wody Dębina - Poznań

28. Ujęcie wody Dębina i kolizje skutkujące utratą wydajności
KDPKDP
III RKIII RK
A2A2
ZabudowaZabudowa
Lubonia `Lubonia `
MpzpMpzp
MarlewoMarlewo
Utrata cz. ujęciaUtrata cz. ujęcia

29. Ujęcie Mosina - Krajkowo
- kolizje w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym

31. Warta w Krajkowie k. Mosiny

32. Ujęcie Mosina - Dostępność do zasobów wód podziemnych
Ujęcie Mosina – Krajkowo uruchomione w 1968 roku i
sukcesywnie rozbudowywane w kolejnych latach zostało
zlokalizowane na obszarze o bardzo korzystnym
zagospodarowaniu z punktu widzenia ochrony jakości
ujmowanych wód podziemnych w płytkich systemach ich
krążenia, co wynikało ze znacznego udziału terenów leśnych,
trwałych użytków zielonych, a także ograniczonego
oddziaływania rolnictwa prowadzonego na słabych glebach
głównie V i VI klasy, ponadto bardzo ograniczonego
zasiedlenia (wsie Sowinki, Baranowo, Krajkowo).

33. Zbiorniki wód podziemnych w rejonie Mosiny

35. Przekrój hydrogeologiczny
MOSINAMOSINA ROGALINROGALIN
TERENTEREN
WODONOŚNYWODONOŚNY
TERENTEREN
WODONOŚNYWODONOŚNY

36.  wykup przez prywatnych właścicieli terenów wodonośnych pomiędzy
barierą studni a Wartą
 plany budowy pola golfowego na terenie zakola Warty w rejonie
Sowinki-Baranowo
 plany budowy tras komunikacyjnych przez teren ujęcia oraz
wprowadzania wód z odwodnienia trasy komunikacyjnej w rejonie
Mosiny do strefy źródliskowej cieku Sowinieckiego
 plany lokalizacji obiektów uciążliwych dla środowiska na terenie Mosiny,
a w szczególności:
- spalarni opon w technologii pirolizy
- powiększanie terenów przemysłowych
- budowy stacji paliw przy ul. Leszczyńskiej
- rozwój budownictwa, w tym rekreacyjnego w rejonie
Krajkowa, Sowinek, Baranówka i Baranowa
ZAGROŻENIA UJĘCIA WYNIKAJĄCE ZE ZMIAN ZAGOSPODAROWANIA
TERENÓW WODONOŚNYCH PO PRZEKSZTAŁCENIACH SPOŁECZNO-
GOSPODARCZYCH JAKIE NASTĄPIŁY NA POCZĄTKU LAT 90. XX W.

37. istn. zagospodarowanieistn. zagospodarowanie
Zagospodarowanie a wodonośne tereny rezerwoweZagospodarowanie a wodonośne tereny rezerwowe
w gminie Mosinaw gminie Mosina
SOWINIECSOWINIEC
ROGALINEKROGALINEK
ROGALINROGALIN
ŚWIĄTNIKIŚWIĄTNIKI
RADZEWICERADZEWICE
KRAJKOWOKRAJKOWO
ŻABINKOŻABINKO
ŻABNOŻABNO
BARANÓWKOBARANÓWKO
BARANOWOBARANOWO
SOWINKISOWINKI
KROSNOKROSNO
zagospodarowanie wg Studiumzagospodarowanie wg Studium
wodonośne tereny rezerwowewodonośne tereny rezerwowe
MOSINAMOSINA

41. Ujęcie Mosina - Dostępność do zasobów wód podziemnych
Ujęcie Mosina-Krajkowo w gminie Mosina zlokalizowane w
bardzo perspektywicznym obszarze wodonośnym jest
podstawowym źródłem w rejonie Poznania o możliwościach
zasobowych odpowiadających zapotrzebowaniu mieszkańców
aglomeracji na wodę do picia i na potrzeby gospodarcze.

42. Ujęcie Mosina - Dostępność do zasobów wód podziemnych
Do świadomości wszystkich obywateli Aglomeracji Poznańskiej i
ich Przedstawicieli w organach samorządowych musi dotrzeć
przesłanie:
„Ujęcie to jest jedynym długowiecznym, realnym źródłem wody
podziemnej zasilanej infiltracją z rzeki Warty dla nas, naszych
dzieci, naszych wnuków i prawnuków”.
Należy podjąć pilne starania aby nie stracić tego dziedziczonego
dobra, chronić je, bronić i traktować jako takie...
To przesłanie niech towarzyszy naszemu dzisiejszemu spotkaniu.

43. Dziękujemy za uwagę