ыйман акыйкаттарынын маанилүүлүгү. кyrgyz (кыргыз)

1. ЫЙМАН
АКЫЙКАТТАРЫНЫН
МААНИЛҮҮЛҮГҮ
İMAN
HAKİKATLERİNİN
ÖNEMİ
ХАРУН ЯХЬЯ- АДНАН ОКТАР
HARUN YAHYA

2. Bu kitapta kullanılan ayetler Ali Bulaç'ın hazırladığı
"Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı" isimli mealden alınmıştır.
1. Baskı: Ağustos 2001
2. Baskı: Temmuz 2006
3. Baskı: Mayıs 2009
ARAŞTIRMA
YAYINCILIK
Talatpaşa Mah. Emirgazi Caddesi
İbrahim Elmas İşmerkezi
A Blok Kat 4 Okmeydanı - İstanbul
Tel: (0 212) 222 00 88
Baskı:Seçil Ofset
100 Yıl Mahallesi MAS-SİT Matbaacılar Sitesi
4. Cadde No: 77 Bağcılar-İstanbul
Tel: (0 212) 629 06 15
w w w . h a r u n y a h y a . o r g - w w w . h a r u n y a h y a . c o m
w w w . h a r u n y a h y a . n e t

3. МАЗМУНУ
КИРИШҮҮ
КУРАНДА ЫЙМАН
АКЫЙКАТТАРЫ
ЫЙМАН АКЫЙКАТТАРЫ
ЭМНЕ ҮЧҮН МААНИЛҮҮ?
ИСЛАМ ААЛЫМДАРЫНЫН ЫЙМАН АКЫЙКАТТАРЫНЫН
МААНИЛҮҮЛҮГҮ ЖӨНҮНДӨ ОЙЛОРУ
БУЛ ЗАМАНДЫН АЛДАМЧЫЛЫГЫНА ЭҢ НАТЫЙЖАЛУУ ЧЕЧҮҮ ЖОЛУ:
ЫЙМАН АКЫЙКАТТАРЫ
ЫЙМАН АКЫЙКАТТАРЫ МИСАЛДАРЫ
ЖЫЙЫНТЫК
КОШУМЧА БӨЛҮМ: ЭВОЛЮЦИЯ АЛДАМЧЫЛЫГЫ

4. ОКУРМАНГА
Автордун эмгектеринде эволюция теориясынын кыйрашына атайын орун беришинин себеби – бул
теориянын ар түрдүү динге каршы бир философиянын негизин түзүгөндүгүндө. Жаратылуу жана
натыйжада Аллахтын бар экендигинен баш тарткан дарвинизм 140 жылдан бери көптөгөн адамдардын
ыйманын жоготушуна же жүрөктөрүндө күмөн жаралышына себеп болуп келди. Ошондуктан, бул
теориянын бир калп экендигин ачык далилдөө - абдан маанилүү ыймандык милдет. Бул маанилүү
кызматтын бардык адамдарга жеткирилиши зарыл.
Дагы бир белгилей кетчү жагдай – бул китептердин мазмуну менен байланыштуу. Автордун
бардык китептеринде ыйман темалары Куран аяттары негизинде түшүндүрүлүүдө, адамдар Аллахтын
аяттарын үйрөнүүгө жана жашоого чакырылууда. Аллахтын аяттары менен байланыштуу бардык
темалар окурмандын акылында эч кандай күмөн же суроо белгиси жаралбай турган негизде
түшүндүрүлүүдө.
Түшүндүрүүдө колдонулган чынчыл, жөнөкөй баян китептердин жаш-кары дебей бүт адамдардын
оңой түшүнүшүнө шарт түзүүдө. Таасирдүү жана жөнөкөй баян колдонулган китептер - «бир токтобой
окулчу» китеп өзгөчөлүгүнө ээ. Динден баш тартуу бойунча өжөрлүк көрсөткөн адамдар да бул
китептерде түшүндүрүлгөн чындыктардан таасирленүүдө жана түшүндүрүлгөндөрдү калпка чыгара
албай келет.
Бул китеп жана автордун башка эмгектерин окурмандар жалгыз окуса да, маектешүү чөйрөсүндө
окушса да болот. Бул китептенден пайдаланууну каалагандардын чогуу маек курушу, тажрыйба жана
пикирлерин ортого койушу пайдалуу болот.
Ошондой эле, жалаң гана Аллахтын ыраазычылыгы үчүн жазылган бул китептердин таанылышы
жана окулушуна себепчи болуу да чоң кызмат болмокчу. Себеби автордун бардык китептеринде далил
жана ишендирүү тарабы абдан күчтүү. Ушул себептен динди түшүндүрүүнү каалагандар үчүн эң
эффективдүү ыкма – бул китептерди окууга башка адамдарды да үндөө болмокчу.
Бул эмгектерде башка кээ бир эмгектерде байкалчу жазуучунун жекече ойлору, шектүү булактарга
таянган сөздөрү, ыйык нерселерге болгон керектүү адеп жана урматка көңүл бурбаган баяндар, үмүтсүз,
күмөн жаратуучу сөздөрдү жолуктурбайсыз.

5. АВТОР ЖАНА ЭМГЕКТЕРИ
ЖӨНҮНДӨ
Эмгектеринде Харун Яхья атын колдонгон автор (Аднан Октар) 1956-жылы Анкарада (Түркия)
төрөлдү. Башталгыч, орто мектеп жана лицейди Анкарада бүтүрдү. Андан соң Стамбул Мимар Синан
университетинин Көркөм өнөр факультетинде жана Стамбул университети Философия бөлүмүндө
билим алды. 1980-жылдардан бери ыйман, илимий жана саясий темаларда көптөгөн эмгектер даярдады.
Мындан тышкары, автордун эволюция теориясынын жактоочуларынын алдамчылык ыкмаларын,
алардын жактаган нерселеринин (эволюция теориясынын) туура эместигин жана Дарвинизмдин кандуу
идеологиялар менен болгон караңгы (жашыруун) байланыштарын ортого койгон абдан маанилүү
эмгектери бар.
Харун Яхьянын эмгектери дээрлик 30000 сүрөттү камтыган жалпысы 45000 беттик бир эмгектер
жыйнагынан турат жана бул эмгектер жыйнагы дүйнөнүн 60 тилине которулган.
Автордун эмгектеринде колдонгон аты чындыктан баш тартуучу пикирлерге каршы күрөшкөн эки
пайгамбардын урматына, алардын атын эскерүү үчүн Харун (Муса пайгамбардын жардамчысы) жана
Яхья (Иса пайгамбардын жардамчысы) аттарынан куралган. Автор тарабынан китептеринин сыртында
колдонулган Расулуллахтын мөөрүнүн колдонулушунун символикалык мааниси – китептердин мазмуну
менен байланыштуу. Бул мөөр Курани Керимдин Аллахтын акыркы китеби жана акыркы сөзү,
Пайгамбарыбыз (С.А.В.)дын да хатем-ул анбия экендигин көрсөтөт. Автор жарыкка чыккан бардык
эмгектеринде Куранды жана Расулуллахтын (С.А.В.) сүннөтүн өзүнө жол көрсөткүч кылууда. Ушундай
жол менен баш тартуучу философия системаларынын бардык негизги жактаган нерселерин бир бирден
жыгууну жана динге каршы багытталган каршы пикирлерди толугу менен оозун жабуучу «акыркы
сөздү» айтууна максат кылууда. Абдан терең акыл (хикмат) ээси жана идеалдуу инсан Расулуллахтын
(С.А.В.) мөөрү бул акыркы сөздү айтуу ниетинин бир дубасы катары колдонулуп келүүдө.
Автордун бардык эмгектериндеги орток, негизги максат – Куранга чакырууну бүт дүйнөгө
жеткирүү, мындай жол менен адамдардын Аллахтын бар экендиги, жалгыздыгы жана акырет сыяктуу
негизги ыйман темалары жөнүндө ой жүгүртүүлөрүнө түрткү болуу жана чындыктан (Аллахтан) баш
тартуучу системалардын чирик фундаменттерин жана туура эмес иш-аракеттерин ачыкка чыгарып,
адамзатка көрсөтүү.
Харун Яхьянын эмгектери Индиядан Америкага, Англиядан Индонезияга, Польшадан Босния-
Герцоговинага, Испаниядан Бразилияга чейин дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө жактырылуу менен
окулууда. Англис, француз, немец, италия, испан, португалия, урду, арап, албания, орус, босния, уйгур,
индонезия тилдери сыяктуу көптөгөн тилге которулган бул эмгектер Түркия сыртында да көптөгөн
китеп окуучулар тарабынан окулуп келүүдө.
Дүйнөнүн бардык тараптарында окурмандардын көңүлүнөн орун алган бул эмгектер көптөгөн
адамдардын ыйманга келишине, башкаларынын ыйманынын тереңдешине себепчи болууда. Китептерди
окуп, анализдеген ар бир адам бул эмгектердин терең акыл, кыска-нуска, оңой түшүнүлө турган жана
чын жүрөктөн чыккан сөздөр экендигин, акыл жана илимге таянгандыгын байкашууда. Бул эмгектер –

6. ылдам таасир берүү, так натыйжа жаратуу, талашсыз жана толук илимий болуу өзгөчөлүктөрүнө ээ.
Бул эмгектерди окуган жана булар жөнүндө терең ойлонгон адамдар материалисттик философия, атеизм
жана ар кандай адашкан ой-пикир жана философиялардын чындыктан алыс экенин байкай алышат.
Муну түшүнгөндөн кийин материализмди жактагандар ызалык, өжөрлүктөрү айынан гана жакташат,
себеби илимий тараптан материализм жокко чыгарылды. Заманыбызда бардык чындыктан баш
тартуучу агымдар Харун Яхья эмгектеринен илимий, идеялык жактан толук жеңилген абалда.
Шек жок, мындай өзгөчөлүктөр – Курандын терең мазмундуулугу жана өзгөчө баяндоосунун
натыйжасы. Автор бул эмгектери менен мактанууну максат кылбайт, жалаң гана Аллахтын адамдарды
туура жолго салуусуна себепчи болуу ниетинде. Мындан тышкары, бул эмгектердин жарыкка чыгып,
таралышында акча табуу максат кылынбайт.
Бул чындыктарды эске алсак, адамдардын байкабаган чындыктарды байкашын камсыз кылган,
алардын туура жолду табышына жардамчы болгон бул эмгектерди окууга үндөөнүн абдан маанилүү бир
кызмат экендиги жакшы түшүнүктүү болот.
Бул баалуу эмгектерди таанытуу ордуна, адамдардын башын айланткан, пикирлерде
кайчылаштыктар, күмөндөр жараткан, ыйманды куткарууда күчтүү жана так бир таасири болбогон
демейки, монотондуу китептерди жайылтуу эмгек жана убакыт жоготуусуна алып келет. Негизги максат
ыйманды куткаруу эмес, автордун адабий күчүн көрсөтүү болгон эмгектердин күчтүү таасирдүүлүккө
жетиши кыйын. Бул бойунча шектенүү жаралгандар бар болсо, Харун Яхьянын эмгектеринин
максатынын динсиздик менен күрөшүү жана Куран ахлагын жайуу гана экендигин бул кызматтын
таасири, ийгиликтери жана окурмандардын ыраазы болгонунан байкашса болот.
Дүйнөдөгү зулум жана баш аламандыктар, Мусулмандар көрүп жаткан азаптардын негизги
себебинин динсиздик пикирлеринин дүйнөдөгү өкүмчүлүгүнүн натыйжасы экендигин билүү зарыл. Бул
абалдан кутулуу үчүн динсиздикти илим менен жеңүү, ыйман акыйкаттарын, чындыктарын ортого
койуу жана Куран ахлагын адамдар түшүнө ала турган деңгээлде түшүндүрүү зарыл. Зулумдук,
согуштар күчөгөн азыркы күндө бул кызматтын колдон келишинче ылдам болушу айдан ачык. Болбосо
кеч болуп калышы мүмкүн.
Бул маанилүү кызматта алдыңкы ролду аркалаган Харун Яхья эмгектери, Аллахтын буйругу
менен, XXI кылымда дүйнө инсандарын Куранда сүрөттөлгөн бейпилдик жана тынчтыкка, чынчылдык
жана адилеттүүлүккө, сулуулук жана бактылуулукка жеткирүүгө бир себепчи болмокчу.

7. КИРИШҮҮ
Бир жерде көпкө эс алып кайтып келгенде, үйүнүн өтө тартиптүү жана кооз болуп жаңы
эмеректер менен төшөлүп калганын, ага керектүү бүт нерселер эске алынып, анын баарынын жасалып
калганын көргөн бир адам бул көрүнүшкө өтө таң калып, таасирленет. Анан мага бул сюрпризди
даярдаган киши ким болду экен деп кызыгып баштайт. Албетте, мындай керемет сюрпризге кайдыгер
мамиле кылышы мүмкүн эмес. Мисалы, «кандай болсо да болуптур да иши кылып, бул мени
кызыктырбайт» дей албайт. «Бүт нерсе өзүнөн-өзү же кокустан пайда болгон, буюмдар өздөрү эле үйгө
келип, өз ордуна жайгашып калган» деп эч качан ойлобойт. Себеби булардын баары белгилүү бир акыл,
аң-сезим жана күч талап кылат. Ошондуктан, бүт баарын ойлонгон жана пландап жасалгалаган
бирөөнүн бар экени апачык көрүнүп турат.
Бул мисалдагы жагдай бүт аалам, дүйнөбүз жана жандуу-жансыз бүт нерселерге да тиешелүү.
Ааламда адам денесинен асманга, жаныбарлардан океандардын түбүнө чейин бүт нерселерде жана
кубулуштарда өтө комплекстүү системалар жана сансыз, өтө так тең салмактуулуктар бар. Ойлонгон
жана акылын колдоно алган ар бир адам бул комплекстүү системалар менен өтө так тең
салмактуулуктарды жогору курудеттүү жана акылдуу Улуу Аллахтын жаратканын түшүнөт.
Мындай түшүнүккө жеткен адам айланасындагы бүт нерселерде ага Аллахты тааныта турган
сансыз далилдерди көрөт. Мисалы, ылай топурактан чыккан түркүн түстүү, сонун жыттуу гүлдөр,
даамдуу жашылча-жемиштер жана мөмөлөр, буларды сездирген сезүү органдары, ичинде көптөгөн
комплекстүү система кемчиликсиз жана гармониялуу иштеген адам денеси, дүйнөбүздү жарык кылган,
жылыткан жана бул үчүн бизге эң ылайыктуу аралыкта жана чоңдукта жаратылган күн, бопбоз
топуракты жандандырган жамгыр жана ааламдын бүт тарабын курчаган ушулар сыяктуу дагы сансыз
далилдер...
Булардын баары бир «ыйман акыйкаты». Б.а. адамды ыйманга алып баруучу жана ыйманынын
бекемделишине себепчи болуучу чындыктар, жаратуу кереметтери. Бул далилдер жөнүндө терең ой
жүгүрткөн ар бир абийирлүү (жүрөгү таза) адам Аллахтын бар экенин жана улуулугун апачык көрүп,
ыйман кылат (ишенет). Ыйман кылгандар болсо ыйман акыйкаттары аркылуу Аллахты жакшыраак
таанып, Ага болгон ыйманы, сүйүүсү жана коркуусу андан да өсөт.
Бирок адамдардын көпчүлүгү жаш кезинен баштап тынымсыз материалисттик пикирлер менен
сугарылгандыктан, айланаларындагы мындай ыйман акыйкаттарын байкай алышпайт. Бүт нерсени
кокустуктардан, туш келди же табигый окуялардан көз-карандыдай көрсөткөн материалисттик пикирлер
адамдардын бүт ааламды курчаган апачык жаратуу кереметтерин көрүшүнө жолтоо болот. Көздөрүнүн
алдына көрүнбөс бир парда тарткандай болот. Көп адамдар ыйман акыйкаттарына «Аллах кандай
сонун жараткан» деп карабай, «кандай сонун» деп карайт, б.а. капылеттик көзү менен баа берет. Бул
китептин максаты – кээ бир адамдардын көз алдындагы капылеттик пардасынын ачылышына көмөкчү
болуу. Ушул себептен бүт ааламды курчаган ыйман акыйкаттарынын жакшылап изилденип адамдарга
жеткирилишинин маанилүүлүгү жөнүндө сөз кылынат. Китепте, ошондой эле, кээ бир Ислам
аалымдарынын ыйман акыйкаттарынын маанилүүлүгү жөнүндөгү пикирлерине жана кээ бир ыйман
акыйкаты мисалдарына орун берилет. Мындан тышкары, акыр заманда адамдарды атеизмге жана

8. динсиздикке түрткөн жана эң чоң алдамчылык болгон эволюция теориясынын жалган көз-караштарына
каршы ыйман акыйкаттарынын кандайча эң натыйжалуу курал экени да каралат.

9. АКЫЛДУУ ДОЛБООР (ПЛАН), Б.А. ЖАРАТЫЛУУ
Бул китепте маал-маалы менен колдонулган «план (долбоор)» сөзүн туура түшүнүү керек.
Аллахтын кемчиликсиз бир план (долбоор) менен жаратканы Раббибиз алгач план түзүп, анан жараткан
деген мааниге келбейт. Жерлердин жана асмандардын Рабби Аллахтын жаратуу үчүн кандайдыр бир
«план (долбоор)» түзүүгө муктаж эмес экенин билүү керек. Аллахтын пландап-долбоорлошу менен
жаратуусу бир учурда болот. Аллах мындай кемчиликтерден аруу-таза, жогору. Аллах бир нерсенин же
бир иштин болушун каалаганда, анын ишке ашышы үчүн «Бол!» деп айтып коюшу гана жетиштүү
болот. Куран аяттарында мындай деп айтылат:
Бир нерсени каалаганда, Анын буйругу бир гана: «Бол» деп айтуу; ал ошол замат болуп
калат. (Йасин Сүрөсү, 82)
Асмандарды жана жерди (өрнөксүз) жараткан. Ал бир иштин болушун кааласа, ага «Бол»
деп гана айтат, ал ошол замат болуп калат. (Бакара Сүрөсү, 117)

10. 1- БӨЛҮМ
КУРАНДА ЫЙМАН АКЫЙКАТТАРЫ
Ислам аалымдары «ыйман акыйкаттары» же «хакаик-и иманийе» деп атаган нерсе адамдарды
ыйманга багыттаган, Аллахтын бар экенине жана жалгыздыгына далил болгон, Анын улуу кудуретин,
илимин жана чеберчилигин көз алдыга тартуулаган ар түрдүү жаратылуу чындыгын, маалымат жана
далилдерди камтыйт. «Ыйман акыйкаты» түшүнүгүнө «ыйманга жеткирген, ыйманга себепчи болгон
жана ошондой эле ыймандын бекемделишине, өсүшүнө жана күчтөнүшүнө шарт түзгөн чындыктар»
деп аныктама берүүгө да болот.
Адамдар Аллахтын Затын көрө алышпайт. Бирок Анын бар экенин, кудуретин жана кээ бир
сыпаттарын Анын жараткан нерселерине карап түшүнүшөт. Ар бир сүрөт өз сүрөтчүсүн тааныткандай,
жандуу жана жансыз нерселер да аларды жараткан Аллахты бизге таанытышат. Адам булар жөнүндө
ойлонуп, жаратуу далилдерине күбө болушу керек. Аллах Куранда төө, чиркей, аары, жөргөмүш
сыяктуу ар кандай жандыктарды, өсүмдүктөрдү, дарактарды, тоолорду, жерлерди, асмандарды бир
ыйман акыйкаты, б.а. жаратуу керемети катары мисал берген. Ушул сыяктуу ыйман акыйкаттарына
көңүл бурган аяттардын кээ бирлери төмөнкүдөй:
Карашпайбы ал төөнү; кантип жаратылганын? Асманды, кантип көтөрүлгөнүн? Тоолорду;
кантип отургузулуп-курулганын? Жерди; кантип жайылып-төшөлгөнүн? (Гашия Сүрөсү, 17-20)
Албетте, Аллах бир чиркейди да, андан өйдөнү да мисал келтирүүдөн тартынбайт.
Ушундайча ыйман келтиргендер, албетте, мунун Раббилеринен келген бир чындык экенин
билишет; каапырлар болсо «Аллах бул мисал менен эмне максат кылыптыр?» дешет. Муну менен
бир тобун адаштырат, бир тобун болсо туура жолго (хидаятка) жеткирет. Бирок Ал бузукулардан
башкасын адаштырбайт. (Бакара Сүрөсү, 26)
Раббиң бал аарысына вахий кылды: тоолордо, дарактарда жана алар курган үйлөрдө өзүңө
үйлөр кур. Кийин мөмөлөрдүн баарынан же, ушундайча Раббиң сага жеңил кылган жолдор менен
жүр-уч. Алардын курсактарынан ар кандай түстөрдөгү шербеттер чыгат, анда адамдар үчүн бир
шыпаа бар. Эч күмөнсүз, ойлонгон бир коом үчүн чындыгында мында аяттар бар. (Нахл Сүрөсү,
68-69)
Күндү бир жарык кылуучу, айды бир нур кылган жана жылдардын санын жана эсепти
билишиңер үчүн ага орундарды аныктап койгон – Ал (Аллах). Аллах буларды акыйкат менен
гана жаратты. Ал билүүчү бир коом үчүн аяттарды ушундай бир-бирден баяндап берүүдө.
Чындыгында түн менен күндүздүн кезек менен келишинде жана Аллах асмандарда жана жерде
жараткан нерселерде коркуп-тартынган бир коом үчүн албетте аяттар бар. (Йунус Сүрөсү, 5-6)

11. Аяттарда басым жасалган бул ыйман акыйкаттары таза жүрөк (абийир) менен ойлонгон ар бир
адам үчүн аны Аллахтын бар экенин түшүнүүгө жана Ага жакындоого алып баруучу өтө маанилүү
себепчилер болот.
Албетте, ыйман акыйкаттары бул аяттардагы мисалдар менен эле чектелбейт. Айланабызда
көргөн –же көрө албаган- көптөгөн нерселер жүрөгү менен жана акылы менен караган ар бир адам үчүн
бир ыйман акыйкаты болот. Мисалы, бакчада бараткан кумурска, столдо турган гүл, көчөдөгү же
үйүбүздөгү мышык, ит же чымчык, денебиз, асмандардагы жана жердеги тартип, жамгырдын жаашы,
айланабызды ороп бизди космостон келген зыяндуу нурлардан жана заттардан коргогон атмосфера
жана ушул сыяктуу дагы канчалаган нерселер Аллахты таанууну каалаган ар бир адам үчүн бир ыйман
акыйкаты боло алат. Чоң бир жылдыздын өмүрү ыйман далили болгон сыяктуу, денебиздин кандайдыр
бир органы да ыйманга багыттоочу бир акыйкат боло алат.
Өмүр бою айланасында көргөн же уккан нерселеринин баарында Аллахтын аяттарын байкап алар
жөнүндө ойлонуу ыймандуу адам үчүн чоң бир жоопкерчилик. Абийирлүү (жүрөгү таза) ар бир адам
муну билип жашайт. Жана Аллах жараткан миллиондогон жандыктардын, кемчиликсиз жайып төшөп
койгон жер жүзү менен учу-кыйырсыз асмандардын арасында жашап жатып, булар жөнүндө ойлонбой,
капылеттик ичинде өмүрүн сүрүүнү улантса, мунун сурагын бере албашын билет.
Ыйман акыйкаттарынын маанилүүлүгүнө
Куранда көңүл бурулат
Куранда адамды Аллахтын жаратканы, жаратуу максатынын Ага ибадат жана кулчулук кылуу
экени, өлүмдөн соң аны түбөлүккө созула турган бир акырет жашоосунун күтүп турганы апачык кабар
берилет. Ошондой эле, адам бул чындыктарга күбөлүккө өтүүчү «далилдер» жөнүндө да терең
ойлонууга чакырылат. Куранда Аллахтын бар экендигинин, жалгыздыгынын жана сыпаттарынын анык
далилдери болгон окуялар менен нерселер болсо «аят» деп айтылат. Аллахтын аяттары Курандагы
жазылуу аяттардан тышкары, тышкы дүйнөдө жана адамдын өз напсисинде да бар. Куранда бул
чындыкка «Жер жүзүндө так бир илим менен ишене тургандар үчүн аяттар (далилдер) бар. Жана
өз напсилериңерде да. Дагы эле көрбөй жатасыңарбы?» (Зарият Сүрөсү, 20-21) деп басым жасалат.
Бул чындык башка аяттарда болсо төмөнкүчө айтылат:
Биз аларга анын акыйкат экени анык болгонго чейин, Өзүбүздүн (кудурет) белгилерибизди
мейкиндиктерде жана алардын өздөрүндө көргөзүп койобуз. Раббиңдин ар нерседен Кабардар,
Күбө экени (аларга) жетиштүү эмеспи? (Фуссилет Сүрөсү, 53)
Эч күмөнсүз, ыймандуулар үчүн асмандарда жана жерде аяттар бар. (Жасия Сүрөсү, 3)
Асмандардын жана жердин жаратылышы менен аларда ар бир жандыктан чыгарып-
жайышы Анын аяттарынан... (Шура Сүрөсү, 29)
Көрүнүп тургандай, Аллахтын бар экенин жана чексиз кудуретин көз алдыга тартуулаган
далилдер бир эле Куранда эмес, айлана-чөйрөбүздүн бүт тарабында бар. Айнекке конгон бир чымчык

12. же бакчадагы бир гүл же асмандагы бир жылдыз болсун, өмүр бою көргөн нерселерибиздин баары
Раббибиз тарабынан «окушубуз» үчүн бизге жөнөтүлгөн бир кабар өзгөчөлүгүнө ээ. Бул жагынан
караганыбызда бир гүл дагы – бир кат. Аны окуй алганга Жаратуучубуздун билдирме катын алып
келген.
Кээ бир ыйман акыйкаттары болсо адамдарга Курандын акыйкат Китеп экенин далилдейт.
Себеби; ааламдын жоктон пайда болушу жана кеңейиши, асмандар менен жердин бир-биринен
бөлүнүшү, асман телолорунун орбиталары, дүйнөнүн тоголоктугу, асмандын корголгон бир чатыр
кызматын аткарышы, атмосферанын кабаттары, жамгырдын пайда болушу, «төлдөтүүчү» (ичине
киргизүүчү) шамалдар, деңиздердин бир-бирине аралашпашы сыяктуу Куранда керемет катары 1400
жыл мурда сүрөттөлгөн көптөгөн ыйман акыйкаты акыркы кылымдын илими менен гана бир-бирден
ачылып, аныктала алды. Ушул сыяктуу темаларда Куран вахий кылынган доордо эч бир адам билбеген
маалыматтардын Куран аяттарында кабар берилиши – Курандын Аллахтын сөзү экенин адамзатка дагы
бир жолу апачык көрсөткөн маанилүү бир чындык.
Ыйман акыйкаттарын терең көрүп-түшүнүү үчүн
ой жүгүртүү жана маалымат алуу...
Жүрөгү таза (абийирлүү) адам айланасындагы бүт нерселердин бир ыйман далили экенин билет.
Деңиздеги олжосун кармоо үчүн сууну көздөй ылдыйлаган бир чайканын, жер бетинде бараткан
кичинекей бир кумурсканын, жыл сайын канчалаган кило мөмө берген бир алма дарагынын,
тонналаган салмагына карабастан асманда турган булуттардын, кыскасы, айланасында көргөн
нерселеринин баарынын Аллахтын бар экендигинин далилдери экенин билет.
Бирок Куран аяттарында ыйман акыйкаттарын терең көрүп-түшүнүү үчүн дагы эки маанилүү
өзгөчөлүк айтылат: ой жүгүртүү жана илимдүү болуу...
• Аллах Куранда адамдарды дайыма асмандардагы, жердеги жана экөөсүнүн арасындагы жаратуу
далилдерин, б.а. ыйман акыйкаттарын ойлонууга чакырат:
Күмөнсүз, асмандардын жана жердин жаратылышында, түн менен күндүздүн кезек менен
келишинде, адамдарга пайдалуу нерселер менен деңизде сүзгөн кемелерде, Аллах жаадырган жана
аны менен жер жүзүн өлүмүнөн кийин тирилткен сууда, ар бир жандыкты ал жерде көбөйтүп-
жайышында, шамалдарды соктурушунда, асман менен жер арасында моюн сундурулган
булуттарды максаттуу (багыттап) башкаруусунда ойлонгон бир коом үчүн чындыгында аяттар
(белгилер) бар. (Бакара Сүрөсү, 164)
Аллах Курандагы көптөгөн аятында жараткан нерселери жөнүндө ойлонуп, алардан сабак, насаат
алышыбызды талап кылат. Айланабыздагы жандуу-жансыз бүт нерселер биздин Аллахтын улуу
жаратуу күчүн, чеберчилигин, илимин терең терең ойлонушубуз үчүн жаратылган. Аятта да
айтылгандай, булардын эч бири жөн эле, максатсыз жаратылган эмес. Буларга эч маани бербөө жана
алар жөнүндө ойлонбоо Аллахтын аяттарынан жүз буруу деген мааниге келет; ыймандуу адам мындай

13. мамиледен өтө качынышы керек. Курандын көп жеринде Аллахтын аяттарынан жана жаратуу
далилдеринен жүз бургандардын акыйкатты тануучулар экенине басым жасалат.
Адамдын түшүнүгүнүн тереңдешинде, ыйманынын бекемделишинде ыйман акыйкаттары
жөнүндө дайыма ойлонуунун мааниси көп аяттарда айтылат. Бир аятта, мисалы, ыймандуулардын
асмандардын жана жердин жаратылуусу жөнүндө терең терең ойлоноору айтылат:
Күмөнсүз, асмандардын жана жердин жаратылышында, түн менен күндүздүн
алмашышында таза акыл ээлери үчүн чындыгында аяттар (белгилер) бар. Алар турганда да,
отурганда да, жатканда да Аллахты эстешет жана асмандардын жана жердин жаратылышы
жөнүндө ой жүгүртүшөт. (Жана айтышат:) «Раббибиз, Сен муну максатсыз жараткан жоксуң. Сен
– абдан Улуксуң, бизди оттун азабынан сакта.» (Али Имран Сүрөсү, 190-191)
Аллах ыйман акыйкаттарынын ойлонгон адамдар үчүн бир мааниси бар экенин билдирген. Бирок
бул жерде «ойлонуу» дегенде кээ бир адамдар ойлогондой «Аллах кандай сонун жаратыптыр» же
«кандай сонун бир жаныбар» деген сыяктуу ооз менен айтылган жаттамай сөздөр айтылып жаткан жок.
Бул жерде Аллахтын жараткан нерселери жөнүндө узун узун, терең жана ар тараптан ойлонуу,
жаратуудагы даанышмандык менен детальдарын байкоо жана натыйжада Аллахтын чексиз илимине,
кудуретине жана чеберчилигине күбө болуу талап кылынууда.
Мында колдоно турган ыкмалардын бири болсо – бул айланабыздагы нерселер, кубулуштар
жөнүндө анализ жана салыштыруу ыкмасын колдонуу. Аллах бир аятында мындай ойлонуу жолунун
бир мисалын бизге төмөнкүчө үйрөтөт:
Эми силер ичип жаткан сууңарды көрдүңөрбү? Аны силер булуттан түшүрүп жатасыңарбы,
же Биз түшүрүп жатабызбы? Эгер каалаганыбызда аны туздуу кылып коймокпуз; шүгүр
кылышыңар керек эмеспи? (Вакыа Сүрөсү, 68-70)
Суу – дүйнөнүн төрт тарабын курчаган, дээрлик дайыма оңой гана табыла алган бир немат-
жакшылык. Адамдардын көпчүлүгү өмүр бою күн сайын ичкен суусу жөнүндө балким бир жолу да
ойлонгон эмес болушу керек. Суунун бар болушун жана биздин муктаждыгыбызга ылайыктуулугун
кадыресе, катардагы, эч ойлонуу талап кылбаган бир кубулуштай көрөт. Бирок жогорудагы аяттарда
айтылгандай, эгер Аллах каалаганда, суунун физикалык жана химиялык касиеттери башкача болмок же
дүйнөнүн атмосфера түзүлүшү же температурасы башкача болмок. Анда «булут» деген нерсе болмок
эмес жана булут болбогондуктан жер бетинде тузсуз суу булактары болмок эмес. Бизге океан,
деңиздердин тузсуз суусу гана калмак; андай дүйнөдө адамзат же эч жашай алмак эмес же өтө оор
шарттарда, тынымсыз бир суу каатчылыгы ичинде жашамак. Тузсуз суу болбогону үчүн эгин айдалып,
дарактар да өстүрүлө алмак эмес жана бүт дүйнө чөлгө айланып, натыйжада тамак-аш каатчылыгы
келип чыкмак. Бирок Аллах бизге тузсуз суу булактарын берип, буларды дүйнөнүн дээрлик бүт
аймагына жеткирген. Бул үчүн, албетте, Аллахка шүгүр кылышыбыз керек.
Бирок, көрүнүп тургандай, чын жүрөктөн шүгүр кылуу үчүн эң биринчиден суунун чоң бир
немат-жакшылык экенин байкоо керек; бул болсо «ойлонуудан» көз-каранды. Албетте, бул мисал

14. айланабыздагы бүт табигый ресурстарга, жандыктарга жана кубулуштарга да тиешелүү. Баары бизге
Аллахтан бир немат-жакшылык, бирок муну байкоо үчүн алгач ойлонуу, «эгер мындай болбосо, эмне
болмок» деп карап салыштыруу, Аллахтын бүт нерседе канчалык так өлчөмдөр жаратканын түшүнүү
зарыл. Башка бир аятта табигый кубулуштар жөнүндө ойлонуунун, алар жөнүндө «акыл жүгүртүүнүн»
мааниси дагы бир жолу төмөнкүчө айтылат:
Түн менен күндүздүн кезек менен келишинде, Аллахтын асмандан ырыскы түшүрүп
өлүмүнөн соң жер бетин тирилтишинде жана шамалдарды (белгилүү бир тартип менен)
башкаруусунда акылын колдонгон бир коом үчүн аяттар (далилдер) бар. (Жасия Сүрөсү, 5)
Аятта айтылган «акылын колдонгон» кишилер – бул ыймандуулар. Себеби акыл – ыйман менен
гана келчү бир артыкчылык; ыймансыздар болсо акылы жок болгондуктан, Аллахтын аяттарын
байкашпайт, айланаларындагы сансыз далилди көрүшпөйт. Асмандардагы жана жердеги сансыз аятты
көрмөксөн, билмексен болуу Куранда бир мушрик (Аллахка шерик кошкон киши) мүнөзү катары
сүрөттөлөт:
Асмандарда жана жерде канчалаган аяттар бар; жанынан өтүп, андан тескери бурулуп
кетишет. Алардын көпчүлүгү Аллахка ыйман кылышпайт, шерик кошуп гана турушат. (Йусуф
Сүрөсү, 105-106)
• Ыйман акыйкаттарын терең түшүнүү үчүн талап кылынган экинчи өзгөчөлүк болсо – бул
илимдүү, маалыматтуу болуу. Бирок бул жерде маанилүү бир жагдай бар. Бир теманы ыйман акыйкаты
катары көрүү үчүн сөзсүз ал теманын эң таң калыштуу тараптарын билип, анын детальдары жөнүндө
толук маалыматтуу болуу керек эмес. Акылдуу ар бир адам айланасын караганда бир кереметтүүлүк бар
экенин жана бүт нерсенин бир жаратуучусу бар экенин заматта түшүнөт. Бир курт-кумурсканы,
мисалы, бир ийнеликти көргөндө аны бирөө жаратканын түшүнөт. Анын бир ыйман акыйкаты экенин
түшүнүү үчүн ал жандыктын бар болушу эле жетиштүү. Бул жандык жөнүндө терең маалымат алып, ал
жөнүндө ойлонуу болсо ыйманды күчөтө турган бир себепчи болот.
Жогорудагы суу мисалын эстейли. Суунун жашообуздагы маанисин билебиз. Бирок суу жөнүндө
негизги физикалык, химиялык жана географиялык маалыматтарды алганыбызда суунун жашообуздагы
маанисин жакшыраак түшүнөбүз. Суунун касиеттерин тереңирээк караганыбызда болсо суунун
тоңушунан кеңейишине, агуучулук коэффициентинен химиялык касиеттерине чейин адам жашоосуна эң
ыңгайлуу кылып жаратылганын тагыраак көрөбүз (бул темада тереңирээк маалымат алуу үчүн караңыз:
Harun Yahya, Evrenin Yaratılışı (Ааламдын жаратылуусу), 1999). Бул болсо терең ой жүгүртүшүбүзгө
жана көбүрөөк шүгүр кылышыбызга себепчи болот.
Албетте, маалыматы өтө аз бир жаш бала да, канчалаган жыл бою билим алган өтө билимдүү бир
профессор да таза жүрөгү менен караганда Аллахтын аяттарын оңой гана көрүп тааныйт. Бирок адам
айланасында көрбөгөн нерселер жөнүндө ойлонушу үчүн, албетте, көп маалымат талап кылынат. Же
айланасында көргөн бир нерсеси болсо да, аны тереңирээк ойлонуу үчүн анын майда-бараттарын
билиши керек. Антпесе, белгилүү бир деңгээлде гана ой жүгүртө алат, ал тургай, кээде өтө үстүртөн

15. болуп калат. Мисалы, космостогу системалар жөнүндө эч маалыматсыз, асманды карап ой жүгүрткөн
бир адам менен астрономия илими күчтүү бир адамдын ой жүгүртүшү албетте бир-биринен айырмалуу
болот. Же адам денеси, физиологиясы жана анатомиясы жөнүндө терең маалыматы бар бир кишинин
адам денесиндеги кереметтерди байкашы бул темаларда маалыматы жок адамга караганда алда канча
терең жана күчтүү болот. Аллах илимдүүлөрдүн акыл жүгүртүү жана түшүнүү жагынан билбегендерден
жогору тураарына аяттарында көңүл бурат:
Мына ушул мисалдар; Биз буларды адамдарга берүүдөбүз. Бирок аалымдардан
(илимдүүлөрдөн) башкасы буларга акыл жүгүртпөйт. (Анкебут Сүрөсү, 43)
Асмандардын жана жердин жаратылуусу менен тилдериңердин жана түстөрүңөрдүн ар
түрдүү болушу Анын аяттарынан. Күмөнсүз, мында аалымдар (илимдүүлөр) үчүн чындыгында
аяттар бар. (Рум Сүрөсү, 22)
Же ал түнкү сааттарда туруп сажда кылып жана кыямга туруп чын көңүлдөн моюн сунган
(ибадат кылган), акыреттен корккон жана Раббисинин мээримин үмүт кылганбы (сыяктуубу)?
Айткын: «Билгендер менен билбегендер бир болобу? Күмөнсүз, таза акыл ээлери сабак алып-
ойлонушат.» (Зүмер Сүрөсү, 9)
Бирок бир нерсени кайра эске салуу керек; илимдин, маалыматтын бир эле өзү аны жоромолдой
турган акыл, таза жүрөк жана баам-парасат болбогон соң адамды чындыкка жеткирбейт. Таза жүрөктүү
жана чын ниеттүү бир адамдын илими гана анын Аллахты жакшыраак таанышы жана Ага
жакындашышы үчүн маанилүү болот. Мына ушул себептен бүгүнкү күндө илим менен технологиянын
өнүгүшү Аллахтын жаратуусундагы илимди, даанышмандыкты, чеберчиликти жана кылдаттыкты
жакшыраак көрүп таанууга чоң салым кошууда.
Бүгүнкү күндө медицина, биология, астрономия сыяктуу илим тармактары урматында Аллахтын
жаратуусундагы кереметтер менен кооздуктар жакшыраак жана тереңирээк көрүнүүдө. Бул
маалыматтарды үйрөнүп, Аллах жараткан даанышмандыктар менен сулуулуктарды анализ кылган
адамдардын Аллахтын чексиз кудуретине болгон таң калуусу эсе эсе өсүүдө.

16. 2- БӨЛҮМ
ЫЙМАН АКЫЙКАТТАРЫ ЭМНЕ ҮЧҮН
МААНИЛҮҮ?
Ыйман акыйкаттары ыймандын
келишине себеп болот
Ыйман акыйкаттары – адамдардын ыйман кылышына себепчи болгон эң маанилүү себептердин
бири. Ыйман кылбаган киши терең бир капылеттик ичинде болот. Айланасындагы жаратуу далилдерин
көрө албайт. Коомунун динден алыс болушу себебинен ою күнүмдүк жашоо менен алагды болуп, аң-
сезими айланасындагы сансыз жаратуу далилдерин байкай албай турганчалык даражада алсыздаган
болот. Мындай адамга, эгер ниети түз жана жүрөгү таза болсо, ыйман акыйкаттары айтып берилгенде,
Аллахтын бар экенине жана жалгыздыгына, жандуу-жансыз бүт нерсени Аллахтын жаратканына
ыйман кылышы, Аллахтын чексиз илими менен кудуретин көрүшү ыктымал. Ыйман акыйкаттары
ниети түз, бирок атеист пропагандалар себебинен чындыктардан кабарсыз калган адамдардын
Аллахтын каалоосу менен ыйманга жетишине өтө маанилүү бир себепчи болот.
Дүйнө бир сыноо мекени болгондуктан, бүт адамдарды ыйман кылууга мажбурлай турган,
кишинин жүрөгү менен ыйманды тандашына мүмкүнчүлүк калтырбай турган даражадагы бир
кереметти күтүү жаңылыштык болот. Мисалы, жерге ташталган урук бир канча секунда ичинде чоң бир
даракка айланып калса, сөзсүз өтө таң калтырмак жана бул окуяга күбө болгондор муну улуу бир
керемет дешмек. Бирок миллиарддаган дарактар жай чоңойгону үчүн бул жагдай бир караганда
адамдарга кереметтей сезилбейт.
Башка бир мисал жөнүндө ойлонолу. Орточо 60-70 жыл ичинде улгайган бир адам денесинин бир
заматта көз алдыңызда улгайып калганын элестетиңиз. Жаңы төрөлгөн бир наристе бир канча мүнөт
ичинде тездик менен чоңоюп, жетилип, анан улгайып калса, албетте, бул таң калыштуу бир окуя болмок
жана буга күбө болгон адамдарды ойлонууга түртмөк. Бирок бул жерде төмөнкүгө көңүл буралы; ушул
эле окуя азыр да болуп жатат; бир гана айырма – ортодогу убакыт. Ушул эле окуянын байкалбай
турганчалык жай жүрүшү көңүл коюусу, ой жүгүртүүсү начар адамдар үчүн кадыресе бир окуядай
көрүнөт. Бирок чындыгында бул кубулуш толугу менен бир керемет. Бул кереметти байкоо үчүн болсо
таза жүрөк жана чын пейил менен бул окуянын майда-бараттарын изилдөө, андагы жаратуу сырларын,
кылдат эсептерди көрүү керек.
Капылеттик ичиндеги адамдар көрө албаган бир чындык бар; өз денелери да кошо айланадагы
жана ааламдагы бүт нерселер – жаратуу кереметтери... Куранда адамдар мындайча эскертилет:
Көрбөй жатасыңбы; чындыгында Аллах асмандан суу түшүрүп, аны жердин ичиндеги
булактарга өткөрдү. Анан аны менен ар кандай түстө эгиндер чыгарууда. Анан куурап баштайт,
ошентип анын саргарганын көрөсүң. Анан аны куураган ыпыр-сыпырга айлантат. Күмөнсүз,
мында таза акыл ээлери үчүн чындыгында насаат алына турган бир сабак (зикир) бар. (Зүмер
Сүрөсү, 21)

17. Ыйман акыйкаттарынын терең айтып берилишинин мааниси мына ушул жерде көрүнөт.
Капылеттик ичиндеги адамдардын күн сайын айланаларында болуп жаткан, бирок алар байкабаган
көптөгөн жаратуу далилдерин, кемчиликсиздиктерди толугу менен алардын көз алдына тартуулоо бул
кишилердин капылеттик пардаларынын ачылышында өтө натыйжалуу болот. Көп жылдар бою бүт
адамдардын көзү көнүп калган жана көп адамдар эч ойлонбогон көптөгөн ыйман акыйкатына
адамдардын көңүлү бурулса, бул ыймандык аң-сезимдин орношуна, абийирлеринин ойгонушуна жана
атеизмдин негизсиз пропагандаларынын жок болушуна себеп болот.
Ыйман акыйкаттарын көргөндө жүрөгүнүн үнүн уккан кишинин акылына «булар кокустан же
өзүнөн-өзү пайда боло албайт» деген ой келет. Булардын баарын жараткан улуу кудуреттүү Аллахтын
бар экенин түшүнүп, Ага ыйман кылат (ишенет).
Ыйман акыйкаттары ыйманды бекемдейт
Ыйман акыйкаттарын бир эле Аллахка ишенбеген адамдар эмес, ыйман кылган адамдардын да
үйрөнүп, алар жөнүндө ойлонушу өтө маанилүү. Аллах Куранда ыймандууларга ааламда жараткан
далилдери жөнүндө терең терең ойлонууну буйруп, ыйман акыйкаттарынын маанилүүлүгүнө басым
жасайт.
Ыйман кылган бир адам намаз кылып, орозо кармап жана башка ибадаттарын кылуу менен бирге,
терең ой жүгүртө да алышы керек. Куранда көңүл бурулган «асмандардагы жана жердеги» жаратуу
далилдери жөнүндө терең ой жүгүртүү ыймандуу кишинин ыйманынын өсүшүнө, анык бир илим менен
ыйман кылышына себепчи болот. Бир Куран аятында Аллахтын жер жүзүндөгү далилдеринин анык
илим менен ыйман кылууга багыттай турганы кабар берилет:
Жер жүзүндө так (анык) бир илим менен ишене тургандар үчүн аяттар (далилдер) бар. Жана
өз напсилериңерде да. Дагы эле көрбөй жатасыңарбы? (Зарият Сүрөсү, 20-21)
Аятта апачык айтылгандай, адамдын өз напсисиндеги жана жер жүзүндөгү ыйман акыйкаттары
анык бир илим менен ишенүүгө себепчи болот. Анык илимге таянган бир ыйман болсо адамдын Аллах
коркуусунун өсүшүнө, натыйжада Аллахтын буйрук менен тыюуларын тагыраак орундатышына шарт
түзөт. Жаратуу далилдери жөнүндө терең ойлонгон бир адам ибадаттарын чын жүрөктөн берилип
жасап, кылып жаткандарын Аллахтын көрүп тураарына жана жакшылыктары үчүн Аллахтын ага
сыйлык берээрине анык ишенет. Ошол сыяктуу кетирген кичинекей катасын да Аллахтын билип
тураары аны тообо кылууга жана каталарынан тездик менен кайтышына негиз түзөт.
Аллах Куранда ыймандууларга мындайча кайрылат:
Эй ыйман кылгандар, Аллахтан коркуп-тартынгыла жана (силерди) Ага (жакындата
турган) себеп издегиле; Анын жолунда жехд (аракет) кылгыла, кутулууга жетээрсиңер. (Маида
Сүрөсү, 35)

18. Аятта айтылгандай, адамдардын аларды Аллахка жакындата турган себеп издеши – кутулууга
жетүүнү үмүт кылуу үчүн бир жол. Ыйман акыйкаттары да – ыймандууларга Аллахтын бар экени жана
сыпаттары жөнүндө тереңирээк бир түшүнүк, аң-сезим бере турган, Аллахка көбүрөөк жакындата
турган себептер. Мисалы, Аллах жараткан жандыктарды изилдөө, алардагы кемчиликсиз түзүлүш жана
системаларга байкоо жүргүзүү жана алар жөнүндө ойлонуу Аллахтын чексиз илими менен кудуретине
жакыныраактан күбө болууга шарт түзөт.
Мисалы, адам денесиндеги кереметтүү түзүлүштөрдү окуп үйрөнгөн киши Аллахтын бар
экендигинин жана чеберчилигинин апачык далилдерин көрүп, өз денеси да кошо бүт нерсенин
Аллахтын чыгармасы экенин жана дайыма Аллахтын контролу астында экенин түшүнөт. Ошондой эле,
өзүнүн алсыздыгын байкап Аллахка андан да жакындайт. Аллахка болгон жакындыгы себебинен Анын
ыраазылыгы менен мээримине жетүүгө көбүрөөк аракет кылат. Мисалы, балким мурда эч пайдасыз
өткөргөн убакыттарын эми Аллахтын көбүрөөк ыраазылыгын алууга бөлүп, ибадаттарын көбүрөөк
каалоо менен орундатат.
Жыйынтыктасак, ыйман акыйкаттары үстүртөн жана туурамчы бир ыймандан тахкики (анык
илим менен, өтө бекем) жана күчтүү бир ыйманга өтүүдө өтө маанилүү бир роль ойнойт.
Ыйман акыйкаттары атеизмдин
пропагандаларын жок кылат
Азыркы заман – атеисттер менен дин душмандары адамдарга Аллахтын бар экенин жана
жалгыздыгын жокко чыгартуу үчүн өтө көп аракет кылган бир доор. Бирок Аллах атеист-
материалисттердин адашкан, жолдон чыккан философиясын жер менен жексен кыла турган
мүмкүнчүлүк менен далилдерди да ыймандууларга сунду. Бул далилдердин башында ыйман
акыйкаттары турат.
Аллахты тангандардын жактаган эң чоң жалганы – бул «жандуу-жансыз бүт нерселер кокустуктар
натыйжасында пайда болгон» деген көз-караш. Атеисттер жайылтууга аракеттенген бул негизсиз
пропаганданын бузулушу жана жашырууга аракет кылган жаратуу кереметтери ачыкка чыгышы үчүн
айланабыздагы ыйман акыйкаттарын заманбап илимдин негизинде анализдөө жана аларды адамдарга
айтып берүү керек. Жандыктардагы керемет түзүлүштөрдү, ааламдагы керемет системаларды жана
миллиарддаган кылдат тең салмактуулукту толугу менен көргөн таза жүрөктүү адамдар булардын
кокустан пайда боло албашын жана бүт нерсени улуу кудуреттүү Аллахтын жаратканын түшүнүшөт.
Натыйжада атеисттер жайылтууга аракет кылган «кокустук» көз-карашы, аятта «...Акыйкат (чындык)
келди, жалган (батыл) жок болду. Эч күмөнсүз, жалган жок болуучу.» (Исра Сүрөсү, 81) деп
айтылгандай, жок болот.
Ал эми ыйман акыйкаттарын билбеген бир адам болсо атеизм-материализм пропагандаларына
карата өтө коргоосуз калат. Мунун жашоодо көп мисалдары бар. Өткөн жылдарды эле караганыбызда
динчил бир үй-бүлөдө чоңойгон, жаш кезинде диний тарбия алган көп адамдардын жогорку класста же
университетте окуп жүргөн кезинде айланасында көргөн, достошкон кээ бир адамдардын пикирдик
таасиринен улам ишенимин жоготконун көп көрөбүз. Мунун себеби – атеисттердин өздөрүнүн негизсиз,
далилсиз ишенимине «акыл жана илим» кооздугун бериши. Өздөрүн табият менен аалам жөнүндө бүт
нерсени билген, жашоонун эрежелерин түшүнгөн, чындыктарды байкаган кишилердей көрсөтүшөт.

19. Ушундайча динчил бир үй-бүлөдө өскөн, бирок ыйман акыйкаттарынан кабарсыз болгон жана ушул
себептен «тахкики», б.а. анык илимге таянган бир ыйманы болбогон адамдарды алдап, жолдон чыгара
алышат.
Ал эми ыйман акыйкаттарын билген бир адам болсо атеисттердин жалгандарын, көз
бойомочулуктарын оңой гана көрүп, кыйратат. Өзүнө да, айланасындагы башка адамдарга да пайдасы
тийет. Ыйман акыйкаттарынан кабарсыз болуу бир адамды атеисттердин калптарына карата коргоосуз
кылса, ыйман акыйкаттарын билүү, түшүнүү жана түшүндүрүү динчил адамды ар кандай атеисттик
философияны илим-пикир менен жеңишине шарт түзөт.
Ыйман акыйкаттары Аллахты жакшылап
түшүнүүгө шарт түзөт
Ыйман акыйкаттары жөнүндө терең ойлонуу жана Аллахтын аларда чагылган сыпаттарын көрүү
Аллахты алда канча жакшыраак жана жакындан таанууга шарт түзөт. Аллахты жакшыраак таанып,
дайыма бүт тарапта Анын чагылууларын көрүп баштаган адам болсо бул артыкчылыгы натыйжасында
Аллахтын кудуретин жакшы түшүнүп калат.
Мисалы, ыйман акыйкаттары жөнүндө терең маалымат алып, ой жүгүртүү натыйжасында бир
адам төмөнкү чындыкты жакшыраак түшүнөт: дүйнөдө жашаган миллиарддаган адамды жана алардын
жашоосунун ар бир көз ирмемин Аллах билип, контрольдоп турат. Бир денедеги триллиондогон клетка,
дүйнөдөгү миллиарддаган адамдын денелери жана ааламдагы бүт жандыктар Аллахтын каалоосу менен
бар жана жашап жатышат. Ар бир кыймылы Аллахтын каалоосу менен болуп жатат жана Аллахтын
контролу астында. Мындай бир система иштеши үчүн чексиз бир күч, чексиз бир илим, чексиз бир акыл
жана мээ талап кылынаары анык. Бир эле ушул чындык жөнүндө ой жүгүртүү да Аллахтын чексиз
сыпаттарына жакыныраактан күбө болууга жана Аллахтын чексиз кудуретин жакшылап түшүнүүгө
шарт түзөт.
Куранда Аллах кичинекей бир чымынды да бир ыйман акыйкаты катары мисал келтирген соң,
бул чындыктарды билбей жашагандардын Аллахтын кудуретин жакшылап түшүнө албай турганын
билдирет:
Эй адамдар, (силерге) бир мисал келтирилди; эми аны уккула. Силердин Аллахтан башка
сыйынып жаткандарыңар, баары ушул үчүн бириксе да, чындыгында бир чымынды да жарата
алышпайт. Эгер чымын алардан бир нерсе тартып алса, муну да андан кайра ала алышпайт.
Талап кылган да алсыз, талап кылынган да. Алар Аллахтын кудуретин жакшылап түшүнө
алышкан жок. Күмөнсүз, Аллах кудуреттүү, Азиз (Улуу). (Хаж Сүрөсү, 73-74)
Башка Куран аяттарында болсо ыйман акыйкаттары жөнүндө ойлонбогон кишилер жөнүндө
айтылып жатып, ал кишилердин Аллахтан коркпошу кабар берилет:
Айткын: «Асмандардан жана жерден силерге ырыскы берген ким? Кулактарга жана
көздөргө малик (ээ) болгон ким? Тирүүнү өлүүдөн чыгарган жана өлүктү тирүүдөн чыгарган
ким? Жана иштерди ороп-курчаган ким?» Алар: «Аллах» дешет. Андай болсо, айт: «Силер дагы

20. эле коркуп, (күнөөдөн) сактанбайсыңарбы? Мына ушул – силердин чыныгы Раббиңер болгон
Аллах. Андай болсо чындыктан соң адашуудан башка эмне бар? Кантип дагы эле бурулуп
кетүүдөсүңөр?» (Йунус Сүрөсү, 31-32)
Аяттардан көрүнүп тургандай, ыйман акыйкаттарын изилдөө жана окуп-үйрөнүү, алар жөнүндө
терең ойлонуу Аллахтын жандуу-жансыз бүт нерселерди дайыма контрольдоп, башкарып тураарын
анык бир илим менен түшүнүүгө себеп болушу керек. Жана мындай түшүнүк Аллахка толук моюн
сунууга негиз түзөт. Денесиндеги татаал системаларды жана алардагы кылдат тең салмактуулуктарды
билген жана алар жөнүндө ойлонгон бир момун (ыймандуу киши) эч кемчиликсиз иштеген бул
системаларды пайда кылган акылдын дененин өзүнө тиешелүү эмес экенин түшүнөт. Дене деген
нерсенин аң-сезими, сезүү органдары жана ойлонуу жөндөмү жок атомдордон турган бир клеткалар
жыйындысы экенин көрөт. Мындай ой жүгүртүүнүн натыйжасында киши денесиндеги ар бир клеткага,
ал тургай, ар бир атомго чейин бүт нерсенин Аллахтын буйругу жана каалоосу менен кыймыл-аракет
жасаарына толук ынанат. Эч бир окуянын эч бир жеринде шанс же кокустук жок экенин түшүнөт.
Илимдүүлөр гана Аллахтан
чындап коркот
Ыйман акыйкаттары жөнүндө изилдөө жасап маалымат алуу, алар жөнүндө ойлонуу акырындап
кишинин көп тараптан илимдүү болушуна шарт түзөт. Мындай кишилер, жогоруда да айтылгандай,
Курандын сүрөттөөсү боюнча «терең илимдүү» же «илимдүү» кишилер болот. Илимдүүлөр ыйман
акыйкаттары жөнүндө терең ойлонуу натыйжасында Аллахтын бүт тарапты ороп-курчап тураарына,
Андан башка кудай жок экенине чындап күбө келтиришет:
Аллах чындап Өзүнөн башка Кудай жок экенине күбөлүк берди; периштелер менен
илимдүүлөр да Андан башка Кудай жок экенине адилеттик менен күбөлүк беришти (күбө
болушту). Азиз (Улуу) жана Хаким болгон Андан башка Кудай жок. (Али Имран Сүрөсү, 18)
Илимдүү адамдар Аллахтын өздөрүндөгү жана айланаларындагы чагылууларын дайыма
көрүшөт. Мисалы, кичинекей бир кумурсканын кумурска колониясында ага тапшырылган кызматты эч
тоң моюндук кылбастан жана өтө жөндөмдүүлүк менен орундатканын, уюгуна азык ташуу үчүн
пландуу бир иштөө системасы бар экенин билген илимдүү бир киши ар бир көргөн кумурскада
Аллахтын улуу акылы менен кудуретинин чагылуусун көрөт.
Ыйман акыйкаттары жөнүндө терең терең ойлонуп Аллахты жакыныраак тааныган илимдүүлөр
Аллахтын күч-кудуретинин улуулугун жакшыраак түшүнүшөт. Ыймандуу ар бир адам Аллахтын күч-
кудуретүүлүгүн билет. Бирок ыйман акыйкаттары жөнүндө көп маалыматы жок адамдар, мисалы, учуп
бараткан бир чымчыкты көргөндө «Аллах кандай сонун жараткан» деп коюуну эле жетиштүү көрүшөт.
Ал эми илимдүүлөр болсо чымчыктардын канаттарынын учууга ылайыктуу кылып жаратылганын,
азыраак энергия сарптоо үчүн «V» формасында учаарын, түктөрүндөгү комплекстүү дизайнды билишет.
Кыскасы, бир канаттуунун учушунан көбөйүшүнө, түктөрүнүн формасынан түсүнө чейин бүт
баарынын Аллах тарабынан долбоорлоп жаратылганын билишет. Же мындай адамдар жаңы төрөлгөн

21. бир наристени карап «кандай сонун наристе, Аллах узун өмүр берсин» деп айтуу менен эле чектелишет.
Албетте, бир адамдын бир наристени караганда, Аллахты эстеши да жакшы көрүнүш. Бирок ал
наристенин эне курсагындагы өрчүү этаптары жөнүндө ойлонуп, алардын баарын Аллах жаратканын,
Аллахты тасбих кылууну, Аллахка шүгүр кылууну эстөө мындан да жакшы жана туурасы болот.
Илимдүүлөр ал наристенин дүйнөгө келгенге чейинки башынан өткөргөн этаптарындагы кереметтүү
тараптарды ойлонушат. Бир даана сперма клеткасынын өтө алыста жайгашкан жумуртка клеткасына
жетишиндеги кереметти көрүп, эки башка денедеги бул эки башка клетканын бир-бирине толук төп
келип биригип, убакыттын өтүшү менен көргөн, уккан, ойлоно алган бир адамга айлануусундагы
кереметти эстешет. Бул кемчиликсиз жаратуу чеберчилигинин мисалдары жөнүндө ойлонушканда,
Аллахтын улуу кудурети менен илими алдында ыймандары өсөт. Аллахтын ар бир чагылуусунда
Аллахтын сыпаттарын сезген илимдүүлөрдүн Аллахтан болгон коркуусу да жогорулап, күчтөнөт.
Илимдүүлөрдүн мындай өзгөчөлүгү –жогоруда да айтылгандай, Куранда төмөнкүчө кабар берилген:
...Кулдарынын арасынан болсо Аллахтан жалаң гана илимдүүлөр «ичтери титирөө менен
коркушат». Күмөнсүз, Аллах – улук жана күчтүү, кечиримдүү. (Фатыр Сүрөсү, 28)
Илимдүүлөр Куранда ушундай жогорку сыпаттар менен макталышкан. Бүт ыймандуулар да
Куранда макталган ушундай илимдүүлөрдүн даражасына көтөрүлүүгө аракет кылышы керек. Ал үчүн
болсо башына келген окуяларды, көргөн нерселерин бир ыйман акыйкаты катары көрүп баалашы керек
жана алар жөнүндө ой жүгүртүшү зарыл.
Ыйман акыйкаттары адамдын
ойлонуу масштабын кеңейтет
Ыйман акыйкаттарын үйрөнүү, алар жөнүндө ойлонуу, сырларын жана майда-бараттарын көрүү
адамдын ой жүгүртүү масштабын да кеңейтет.
Бүгүнкү күндө адамдар жыш калктуу шаарлардын күңүрт атмосферасында, монотондуу өмүр
сүрүшүп, Аллах дайыма бүт тарапта жараткан ыйман акыйкаттарын көрбөй, көрүшсө да аларды эч
ойлонбой жашап жатышат. Ал эми ыйман кылган бир адам үчүн бүт нерселер ыйман акыйкаты болот.
Жер жүзүндөгү жандуу, жансыз бүт нерселерди, ааламдагы тартипти Аллахтын жаратканын билген
адам бүт нерсени ошого жараша баалайт. Мисалы, ыйман кылбаган адамдар да ыймандуу үчүн бир
ыйман акыйкаты болот. Себеби Аллах Куранда мындай адамдардын болоорун кабар берген. Ошондой
эле, Аллахтын бар экени апачык көрүнүп турганына карабастан, бул адамдардын ыйман кылбай
жатышы ыймандуу адамдын ыйманынын өсүшүнө жана ыйманы үчүн Аллахка шүгүр кылышына
себепчи болот. Ыйман акыйкаты катары бир эле дарактарды, гүлдөрдү же жаныбарлардын таң
калыштуу өзгөчөлүктөрүн ойлонбойт. Ал үчүн Аллах жараткан жеңилдиктер, мисалы, транспорттук
каражаттар, чөнтөк телефону же компьютер да – ыйман акыйкаты. Булардын да Аллахтын каалоосу
менен пайда болгонун билет жана иштерин жеңилдеткени үчүн Аллахка шүгүр кылат.
Айланабызда көп кездешкен ачуулуу, өзүмчүл, орой жана жаман мамилелер бүт нерсени
Аллахтын жаратканынан кабарсыз, караңгы (сабатсыз) адамдарга тиешелүү. Бүт нерсени ыйман
акыйкаты катары караган, алар жөнүндө ойлонгон бир адам руханий жактан өсүп, тереңдейт.

22. Аллах мындай руханий тереңдик менен түшүнүктөн алыс, тар ойлонгон адамдарга Куранда
«бедевилерди» (көчмөндөр) мисал көрсөткөн. Бедевилер Пайгамбарыбыз доорундагы шаардык
араптарга окшобой, көчмөн өмүр сүргөн уруулар болгон. Шаардык араптар адабият жана сулуулук
маданиятын билсе, бедевилер сабатсыз, орой мүнөздүү болушкан. Мындай мүнөз динди түшүнүү жана
дин менен жашоонун алдындагы чоң бир тоскоолдук болот. Ошондуктан Аллах Куранда бедевилер
жөнүндө мындай деген:
Бедевилер динди тануу жана эки жүздүүлүк жагынан күчтүүрөөк. Аллах элчисине
түшүргөн чектерди тааныбашка да алар көбүрөөк жакын болушат. Аллах билүүчү, өкүмдар жана
даанышман. (Тообо Сүрөсү, 97)
«Бедеви мүнөзү» караңгылыкты (сабатсыздыкты), оройлукту чагылтат. Мындай мүнөздү
айыктыруу үчүн адамдар маданияттуу, терең ойлонгон, Аллахтын жаратуусундагы жогорку
чеберчиликти жана даанышмандыктарды түшүнө алган абалга келүү үчүн аракет кылышы зарыл.
Ыйман акыйкаттарын изилдөө, үйрөнүү, ойлонуу жана чечмелөө болсо Аллах бизден талап кылган
ушундай маданияттын негизи. Бир аятта Мусулмандын мындай өзгөчөлүгү төмөнкүчө сүрөттөлөт:
Алар турганда да, отурганда да, жатканда да Аллахты эстешет жана асмандардын жана
жердин жаратылышы жөнүндө ойлонушат. (Жана айтышат:) «Раббибиз, Сен буларды жөн гана
(максатсыз) жаратпадың. Сен абдан Улуксуң, бизди оттун (тозоктун) азабынан сакта.» (Али
Имран Сүрөсү, 191)
Жыйынтык: ыйман акыйкаттары Аллахтын мээримине,
бейишине жана акыретте жогорку даражаларга
жетүүгө себепчи болот
Ыйман акыйкаттарынын адамдардын Аллахты жакыныраактан таанып Ага ыйман кылышына
себеп болоорун бул жерге чейин ар тараптан карадык. Ошондой эле, ыймандуулардын ыймандарын
өстүрөөрүн, жүрөктөргө бекем ыйман салаарын, Аллахты жакшылап түшүнүүгө шарт түзөөрүн да
айттык. Ыйман акыйкаттарын үйрөнүү жана ойлонуу натыйжасында жетишилген мындай мүнөздөр
ыймандуу адамдын Аллах коркуусунун өсүшүнө, Аллахтын буйругу менен тыюуларын өтө
жоопкерчилик менен орундатышына шарт түзөт. Натыйжада Аллахтын мээримине жетишине себепчи
болушат. Аллахтын мээрими – бул дүйнөдө жакшылык, береке, сулуулук, акылдын өсүшү, илим жана
даанышмандыктын берилиши, бейпилдик, кубаныч жана бакыттын берилиши, немат-жакшылыктардын
берилиши сыяктуу берешендиктер. Акыретте болсо түбөлүк тозок азабынан кутулуу, түбөлүк бейиш
немат-жакшылыктарына жана Аллахтын үзгүлтүксүз ыраазылыгына жетүү.
Ыймандын даражасына жараша бейиштеги даражалар да ар түрдүү болот. Ушул себептен ыйман
акыйкаттарын терең үйрөнүп, Аллахтын чексиз сыпаттарына жакыныраактан күбө болгон жана мунун
натыйжасында анык илимге таянган (тахкики), таза жана жогорку бир ыйманга жеткен момундардын
бейиштеги даражалары да Аллахтын уруксаты менен ошончо жогору болот. (Эң туурасын Аллах билет.)

23. Ыйман акыйкаттарын изилдеген, окуп үйрөнгөн ыймандуулар терең ой жүгүрткөнү жана ичи
титиреп Аллахтан корккону себептүү, Аллахтын уруксаты жана каалоосу менен, бейиштерде жогору
даражалар менен сыйланышат:
Момундар (ыймандуулар) бир гана ушундай адамдар, Аллах эскерилгенде жүрөктөрү
титирейт. Анын аяттары окулганда ыймандарын көбөйтөт жана бир гана Раббилерине тобокел
кылышат (таянышат). Алар намазды туптуура кылышат жана аларга ырыскы катары
бергендерибизден садака кылышат. Мына чыныгы ыймандуулар ушулар. Раббилери Кабатында
алар үчүн даражалар, кечирим жана жогорку бир ырыскы бар. (Энфал Сүрөсү, 2-4)

24. 3- БӨЛҮМ
ИСЛАМ ААЛЫМДАРЫНЫН ЫЙМАН
АКЫЙКАТТАРЫНЫН МААНИЛҮҮЛҮГҮ ЖӨНҮНДӨ
ОЙЛОРУ
Бизге ыйман акыйкаттарынын маанилүүлүгүн көрсөткөн жана бул акыйкаттарды кантип
чечмелөө керек экени жөнүндө бизге жол көрсөткөн маанилүү бир булак – бул өтмүштөгү же азыркы
доордогу Ислам аалымдарынын эмгектери. Куранга жана сүннөткө толук моюн сунуп жашаган жана
Куранга ылайык ойлонгон бул олуя адамдар ыйман акыйкаттарын изилдөөгө жана алар жөнүндө ой
жүгүртүүгө өтө маани беришип, эмгектеринде да ыйман акыйкаттарын дайыма алдыңкы планга
коюшкан. Бул бөлүмдө кээ бир Ислам аалымдарынын эмгектеринде орун алган ыйман акыйкаты
мисалдарына жана бул теманын маанилүүлүгү жөнүндөгү пикирлерине орун берилген.
Имам Газали
Имам Газали он биринчи кылымдын экинчи жарымы менен он экинчи кылымдын баштарында
жашаган Хорасандык бир Ислам аалымы болгон. Өз доорунун эң кескин мээлүүлөрүнүн бири деп
кабыл алынат. Өз доорунун мужеддиди (Пайгамбарыбыздын хадистеринде кабар берилген, ар
кылымдын башында диний акыйкаттарды доордун муктаждыгына жараша сабак берүү үчүн
жөнөтүлгөн күчтүү аалым) деп кабыл алынат. Терең илими, күчтүү мээси жана күчтүү анализи менен
атагы бир эле Ислам ааламына эмес, бүт Батыш дүйнөсүнө жайылган. Имам Газали ал доордо өзгөчө
грек философиясынан таасирленип Куранга сыйбаган ишеним менен пикирлерди айткан кээ бир
ойчулдарды өтө натыйжалуу кыйратып, ыйманды сактаган.
Бул атактуу аалым сабактарында жана маектеринде ыйман акыйкаттарына кеңири орун берген.
Эмгектеринде да ар кандай темада ыйман акыйкаттарын көрүүгө болот. Эмгектеринде орун алган
ыйман акыйкаттарынан кээ бир мисалдар жана ыйман акыйкаттарынын маанилүүлүгү жөнүндөгү кээ
бир сөздөрү төмөнкүдөй:
Эч бир өкүмдардын мамлекетин башкаруусу асмандар менен жердин мүлкүн жана бул ааламдын
тартибин камсыз кылган Аллах Тааланын чарасындай тартиптүү эмес. Аллах Тааладан сулуураак,
кемчиликсизирээк эч ким жок. Демек Аны көрүүдөн, Ага кароодон да ырахаттуураак бир нерсе болушу
мүмкүнбү? Бул жерден көрүнүп тургандай, Аллах Тааланы жана Ага тиешелүү сырларды билүү бүт
илимдерден ырахаттуураак.
Жүрөктүн ырахаты марифетуллах (Аллахты түшүнүү): ар сезим жактырган, ырахат алган
нерселер бар. Көздүн ырахаты сулуу нерселерди көрүү, кулактын ырахаты каалаган нерселерин угуу,
напсиники жеп-ичүү, жакындашы, душманын жеңүү сыяктуу нерселер. Жүрөктүн ырахаты болсо бүт
нерсенин акыйкатын билүү, бул болсо марифетуллах. Марифетуллах жолунда канчалык алга кетсе,
ошончо ырахат алат. Ааламдын Халики (Жаратуучусу) жана сактоочусу Аллах Тааланын заты жана
сыпатына, сыры жана даанышмандыгына, эмгектер менен чеберчилигине, күч-кудуретине

25. байланышкан марифеттен (ачылыштан, таануудан) да ырахаттуураак; Ага жакын болуу, Аны таануу
кубанычы менен бакытынан да жакшы эмне болушу мүмкүн?1
Нутфадан (спермадан) жаратылган адам Аллахтын аяттарынан... Башында абалыңдын эмне
экенин, анан эмне болгонуңду ойлон! Адамдар менен жиндер чогулса, спермадан бир көз, же кулак, же
акыл, же кудурет, же илим же рух жарата алышмак беле? Андан сөөк, тамыр, нерв, тери, түк жана
башкаларды жасай алышмак беле? Булар мындай турсун, Аллах жараткан соң адамдын мүнөз жана
маңызын, затынын маңызын (өзүн, негизин) түшүнүүнү каалашса, муну да кыла алышмак эмес...
Аллахтын берешендигин, ал укмуш кудурет менен даанышмандыкты караңыз, адамды кандай
кучактоодо. Канчалык ажайып таң калыштуу; дубалда бир сүрөт же кооз бир сызык же оймо-чиймени
көргөн адам токтоп, таң калып аларды карап, сүрөтчү буларды кантип жасады деп ойлонот, канчалык
зор чеберчилик жасаган дейт; бирок ушул керемет ааламды жана Аллахтын жараткандарын көрүп
туруп, аларды жана Аллахтын чеберчилиги менен даанышмандыгын ойлонбой, капылеттик кылат.2
Күн, ай, жылдыздар, булут, жамгыр, шамал жана табияттагы бүт күчтөр, баары Аллах Тааланын
эркинде, буйругунда. Жазуучунун колундагы калем сыяктуу.3
Асманда канчалаган жылдыздар бар, жерден жүздөгөн эсе чоң. Алыс болгондуктан, чекиттей
көрүнүшөт. Жылдыздар ушундай болгондуктан, асмандардын чоңдугун ушундан түшүнүүгө болот. Бүт
бул жылдыздар ушундай чоңдугу менен сенин көзүңдө кичинекей эле көрүнөт. Мына ушул себептен
буларды жараткандын улуулугу менен өкүмдарлыгын түшүнө аласың.4
Жылдыздардын көптүгүнө көңүл бургула... Кыймылы менен айланышы, айланып жатканда
ылдамдыгы ар түрдүү. Кээ бири бир айда, кээ бири бир жылда, кээ бири он эки жылда, кээ бири отуз
жылда айланып, көпчүлүгү ушул топтон. Ал жердеги таң калыштуу маалыматтар эч түгөнгүс... Аллах
Таала бул кыска дүйнө өмүрүндө бул жагдайда берген илимдерди айтып берүүгө аракет кылсак,
канчалаган күнгө созулат.5
Жүзүңдү асманга бур, асмандын жылдыздарын, алардын чыгып батышын, күн менен айды,
алардын тынымсыз эч адашпастан чыгып-батышындагы айырмачылыктарды, кыяматка чейин улана
турган керемет кыймылдарын, бир секунда да жолунан чыкпаган кыймылдарын насаат алып кара!
Жылдыздардын көптүгүн, формасы менен түстөрүн ойлон. Күндүн бир жыл ичиндеги кыймылына
назар сал. Эгер ал чыгып батпаганда, түн менен күндүз болмок эмес. Чыгышы менен батышындагы
айырмалар болбогондо мезгилдер болмок эмес... Буларды санап бүтүүгө болбойт. Ааламдагы ар бир
зерренин (эң майда нерсе, атом) канчалаган сырлары бар. Аалам бир үй болсо, асман анын чатыры.6
Имам Азам Эбу Ханифа
Эбу Ханифа азрети – Ханафий мазхабынын түзүүчүсү. Өз доорунда Мусулмандар арасында
«Имамы Азам», б.а. «Эң чоң имам» деген ат менен таанылган. Мусулмандарга имамдык кылып,
Исламды адамдарга жеткирүү жана Аллахтын өкүмдөрүн адамдарга түшүндүрүү үчүн өмүр бою
күрөшкөн. Имамы Азамдын Аллахтын бар экенин далилдөөдө жана динди жеткирүүдө колдонгон эң
негизги ыкмасы болсо ыйман акыйкаттары болгон. Бул чоң аалымдын ыйман акыйкаттарына берген
маанисин бир мисал катары анын төмөндөгү атеист (дехри-табиятчы, материалист) бир адам менен
болгон диалогун берели:
...