Wykonywanie protez szkieletowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Boczkowska
Wykonywanie protez szkieletowych
322[09].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
dr n med. Renata Wojtarowicz
dr hab. n med. Maria Gołębiowska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Łukasz Mróz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z2.03.
„Wykonywanie protez szkieletowych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik dentystyczny.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Wykonanie modelu gipsowego 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Analiza paralelometryczna i projektowanie protezy 12
4.3. Przygotowanie modelu do powielenia 23
4.4. Powielanie modelu 27
4.5. Modelowanie protezy szkieletowej 33
4.6. Wykonanie form odlewniczych 37
4.7. Odlewnictwo 42
4.8. Wykonanie obróbki mechanicznej i polerowania 46

3
4.9. Osadzanie sztucznych zębów w protezie szkieletowej 51
4.10. Zamiana wosku na akryl 54
4.11. Wykończenie protezy szkieletowej 58
4.12. Naprawa uszkodzonych protez szkieletowych 61
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 65
6. Literatura 71

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie ci pomocny w kształtowaniu umiejętności z dziedziny wykonawstwa
protez szkieletowych, a także ułatwi ci przyswojenie wiedzy z zakresu materiałów
protetycznych niezbędnych do wykonania powyższej protezy. Wiadomości i umiejętności
z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej pt. "Wykonanie protez
szkieletowych". Jest to jednostka modułowa zawarta w module pt. "Protezy ruchome"
(schemat układu jednostek przedstawiony jest na str. 5).
Każda jednostka modułowa posiada ściśle określone cele kształcenia, materiały
nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu. Dlatego również ta jednostka
posiada owe cechy.
W poradniku zmieszczono:
− wymagania wstępne – jest to wykaz umiejętności, jakie Ty jako uczeń powinieneś mieć
już ukształtowane, abyś mógł korzystać z poradnika bez żadnych problemów
− cele kształcenia – jest to wykaz umiejętności, które ukształtujesz w trakcie pracy z tym
poradnikiem
− materiał nauczania – są to wiadomości teoretyczne, niezbędne do osiągnięcia przez ciebie
celów kształcenia, a także do opanowania umiejętności zawartych w jednostce
modułowej.
− pytania sprawdzające – umożliwią ci one sprawdzenie wiedzy teoretycznej
− ćwiczenia – pomogą ci one ukształtować umiejętności praktyczne w oparciu o nabytą
wcześniej wiedzę teoretyczną,
− sprawdzian postępów – umożliwi ci on osobiste sprawdzenie własnej wiedzy
i umiejętności z zakresu wykonawstwa protez szkieletowych,
− sprawdzian osiągnięć – są to zestawy zadań, których zaliczenie potwierdza opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą – jest to wykaz materiałów, które pomogą ci w opanowaniu
niezbędnej wiedzy a także w dalszym rozwoju w dziedzinie protez szkieletowych.
Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane
z wykonawstwem szkieletu metalowego protezy szkieletowej, ustawieniem zębów
w szkielecie, a także informacje o materiałach i urządzeniach niezbędnych do wykonania
powyższej pracy.
Jednostka modułowa pt." Wykonanie protez szkieletowych" została podzielona na
12 rozdziałów, z których każdy zawiera materiał nauczania niezbędny do wykonania takich
protez. Podział materiału na te właśnie działy odpowiada rzeczywistym etapom pracy
w pracowniach protetycznych.
Pierwsze 8 rozdziałów zawiera informacje dotyczące wykonawstwa metalowego
szkieletu protezy, natomiast kolejne działy zawierają treści związane z ustawieniem zębów
w szkielecie i ostateczne wykończenie pracy.
Zanim przystąpisz do wykonania ćwiczeń powinieneś odpowiedzieć na pytania
sprawdzające. Znajdują się one w każdym rozdziale. Pytania te umożliwią ci sprawdzenie
wiedzy teoretycznej przed przystąpieniem do ćwiczenia praktycznego.
Kiedy już wykonasz ćwiczenia praktyczne jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi
twoją wiedzę i umiejętności przy pomocy pisemnego testu. Na końcu poradnika znajduje się
sprawdzian osiągnięć, który jest przykładowym testem sumującym.

5
Schemat układu jednostek modułowych w module
322[09].Z2.01
Wykonywanie protez
całkowitych
322[09].Z2.02
Wykonywanie
protez częściowych
322[09].Z2.03
Wykonywanie
protez
szkieletowych
322[09].Z2
Protezy ruchome

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posługiwać się urządzeniami i akcesoriami do zarabiania gipsu,
− odlewać modele,
− posługiwać się urządzeniami do obróbki modelu gipsowego,
− charakteryzować podstawową teorię dotyczącą przygotowania modelu gipsowego,
− definiować pojecie wosk,
− wymieniać rodzaje wosków,
− znać podstawy dotyczące wykonywania pierścienia odlewniczego,
− posługiwać się podstawowymi urządzeniami wykorzystywanymi na stanowisku, takimi
jak mikrosilnik i nożyk elektryczny,
− modelować woskiem metodą dodawania,
− charakteryzować podstawy obróbki mechanicznej metalu,
− charakteryzować podstawy polerowania mechanicznego metalu,
− charakteryzować zasady ustawiania zębów w protezach częściowych,
− charakteryzować podstawy obróbki mechanicznej akrylu,
− charakteryzować podstawy polerowania mechanicznego akrylu,
− współpracować w grupie i pracować indywidualnie,
− analizować i wyciągać wnioski,
− oceniać swoje umiejętności,
− uczestniczyć w dyskusji,
− prezentować siebie i grupę, w której pracujesz,
− przestrzegać przepisów BHP.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– scharakteryzować budowę i właściwości protezy szkieletowej,
– określić zasady projektowania konstrukcji protez szkieletowych,
– rozróżnić rodzaje klamer lanych i scharakteryzować ich budowę,
– określić biostatyczne zasady rozmieszczania klamer w protezach,
– wyznaczyć tor wprowadzenia protezy szkieletowej,
– zaplanować przebieg wykonywania protez szkieletowych,
– przygotować projekt graficzny protezy szkieletowej,
– określić zasady modelowania szkieletów protez,
– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– przeprowadzić analizę paralelometryczną, zgodnie z zasadami projektowania protez
szkieletowych,
– dobrać materiały do wykonania modeli i protez,
– dobrać metody i techniki wykonywania protez szkieletowych,
– posłużyć się sprzętem do wykonywania protez szkieletowych,
– określić zasady powielania modeli,
– przygotować formy odlewnicze do wykonania odlewu,
– wykonać modele robocze protezy szkieletowej,
– ustawić sztuczne zęby w protezie szkieletowej,
– przeprowadzić obróbkę mechaniczną i elektrolityczną protez szkieletowych,
– wykonać protezę szkieletową zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty,
– dokonać konserwacji sprzętu użytkowanego podczas wykonywania protez szkieletowych,
– dostosować gotowe protezy do użytkowania przez pacjenta,
– dokonać kontroli procesu wykonywania protez szkieletowych oraz zgodności wykonanej
protezy z projektem klinicznym,
– scharakteryzować rodzaje i przyczyny uszkodzeń protez szkieletowych,
– naprawić uszkodzoną protezę szkieletową,
– określić koszty wykonania protezy szkieletowej,
– udokumentować wykonanie protezy szkieletowej,
– sporządzić ewidencję zużytego materiału,
– zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Wykonanie modelu gipsowego
4.1.1. Materiał nauczania
W laboratorium protetycznym każdą pracę wykonuje się na modelu gipsowym,
powstałym z odlewu wykonanego z formy. Formą tą jest wycisk pobrany przez lekarza
stomatologa w gabinecie. Wyciski mogą być wielowarstwowe lub jednowarstwowe.
Wykonuje się je z różnego rodzaju materiałów. Wyciski służące do wykonania protez
szkieletowych, protez akrylowych całkowitych i częściowych, aparatów ortodontycznych,
szyn nagryzowych i wybielających, koron tymczasowych oraz napraw pobiera się zazwyczaj
masą alginatową.
Masa alginatowa – jest masą z grupy hydrokoloidalnych materiałów. W jej skład
wchodzi: alginian sodu lub potasu, ziemia okrzemkowa, siarczan wapniowy, fosforan
trójzasadowy. Dodatkami są środki barwiące, zapachowe i smakowe. Podstawowym
składnikiem mas algitanowych jest sól kwasu alginowego. Pozostałe składniki pełnią ważne
role i tak: ziemia okrzemkowa działa na zasadzie wypełniacza, a przy okazji zwiększa
mechaniczną wytrzymałość i gładkość wycisku, siarczan wapniowy pozwala na
przechodzenie zolu w żel, fosforan trójzasadowy pełni rolę opóźniacza.
Zaletą mas alginatowych jest:
− łatwość użycia,
− brak nieprzyjemnych doznań (odczuć) u pacjenta,
− dokładność odbicia pola protetycznego,
− stosunkowo niska cena.
Do wad należy zaliczyć:
− małą wytrzymałość mechaniczną,
− dużą elastyczność, co wymusza podparcie całego wycisku łyżką wyciskową,
ale przede wszystkim
− podatność na warunki atmosferyczne.
Sposób zarabiania:
Do gumowej miseczki wlewa się odpowiednią ilość wody i wsypuje proszek
w proporcjach podanych przez producenta na opakowaniu. Następnie mieszadłem łączy się
proszek z wodą, rozcierając jednocześnie powstające grudki na ściankach miski. Po uzyskaniu
jednolitej masy, alginat nanosi się na łyżkę wyciskową i wykonuje wycisk. Po kilku minutach
masa stwardnieje, dzięki czemu możliwe będzie wyjęcie łyżki z jamy ustnej pacjenta.
Następnie wycisk należy opłukać pod strumieniem wody i odlać model gipsowy. Jeśli odlanie
modelu nie jest możliwe zaraz po wykonaniu wycisku, należy go umieścić w zapinanej
torebce plastikowej.
Do wykonywania bardziej precyzyjnych prac takich jak: korony, mosty kombinowane
czy wkłady koronowe i koronowo-korzeniowe używa się wycisków dwuwarstwowych
silikonowych.
Modele gipsowe pod protezy szkieletowe wykonuje się z gipsu IV klasy twardości lub
z tzw. gipsu syntetycznego. Są dwie metody zarabiania gipsu pod protezy szkieletowe.

9
Metoda zarabiania gipsu za pomocą łopatki w misce gumowej
Do gumowej miski należy wlać odmierzoną wcześniej odpowiednią ilość wody (najlepiej
destylowanej) a następnie wsypać odważoną wcześniej ilość gipsu. Należy pamiętać o tym, iż
gips trzeba rozsiać po całej powierzchni wody, co spowoduje jego równomierne nasączenie.
Patrząc na powierzchnię gipsu ocenia się odpowiedni czas do rozpoczęcia mieszania. Moment
ten nadchodzi wtedy, gdy cały gips jest już wyraźnie nasączony. Wówczas energicznymi
ruchami należy wymieszać zawartość miski, dzięki czemu oba składniki łączą się ze sobą.
Należy pamiętać, aby powstające grudki rozetrzeć na ściankach miski. Wadą tej metody jest
to, że podczas mieszania, wewnątrz zamykają się pęcherzyki powietrza. Pozbyć się ich można
w dwojaki sposób. Po pierwsze po zakończeniu mieszania i uzyskaniu jednolitej masy można
popukać łyżką w brzegi miski, wprawiając ją tym w wibracje, które spowodują uwolnienie
powietrza z masy gipsowej. Druga metoda polega na zarabianiu gipsu na stole wibracyjnym,
pozostawieniu gotowej masy na tym właśnie stole na kilkadziesiąt sekund. Wibracje
wytwarzane przez stół wibracyjny również usuwają nadmiar pęcherzyków powietrza w masie
gipsowej.
Po zarobieniu gips powinien mieć konsystencję gęstej śmietany.
Metoda zarabiania gipsu za pomocą mieszadła próżniowego
Metoda ta polega na zarabianiu gipsu przy pomocy specjalnego urządzenia, które
jednocześnie miesza gips z wodą i wysysa powietrze z pojemnika, uniemożliwiając
zamykanie się pęcherzyków w masie gipsowej. Sposób postępowania jest identyczny jak we
wcześniej opisanej metodzie do momentu nasączenia gipsu ale z jedną różnicą. Tutaj gips
zarabia się w pojemniku z tworzywa, będącym nieodłącznym elementem mieszadła
próżniowego, a nie w gumowej misce. Po nasączeniu gipsu miesza się składniki standardową
łyżką do gipsu. Następnie zakłada się pokrywę pojemnika, w której zainstalowane są łopaty
mieszające. Szczególną uwagę należy zwrócić na brzegi pojemnika oraz na gumową
uszczelkę, znajdującą się na pokrywie.
Oba te elementy muszą być idealnie suche i czyste, aby dobrze uszczelniły pojemnik.
Kolejny etap to podłączenie mieszalnika do urządzenia i włączenie próżni. Po kilku
sekundach należy włączyć silnik mieszalnika, uruchamiając tym samym łopaty mieszalnika.
Po upływie uprzednio zaprogramowanego czasu należy wyłączyć mieszalnik, próżnię
a następnie zdjąć pojemnik. Gips powinien mieć konsystencję gęstej śmietany.
Odlewanie modelu gipsowego pod protezę szkieletową nie odbiega od zasad
postępowania jak pod jakąkolwiek inną pracę protetyczną. Szczególną uwagę należy zwrócić
na elementy podłoża protetycznego niezbędne do wykonania protezy szkieletowej. Będą to
przede wszystkim:
− zęby oporowe, czyli te, które planuje się objąć klamrą,
− fragmenty bezzębnego wyrostka zębodołowego, które będą uzupełnione,
− podniebienie (w przypadku modelu górnego),
− językowa strona wyrostka zębodołowego dolnego ( w modelu dolnym).
Model musi być gładki, bez porowatości, wszelkie pęcherze lub ubytki gipsu są
niedopuszczalne.
Przyczyną niedokładności modeli gipsowych mogą być:
− złe proporcje wody do gipsu,
− błędy przy rozrabianiu gipsu,
− wtłoczenie pęcherzyków powietrza w fazie mieszania lub odlewania modelu
(np. niewłaściwe stosowanie wibratora),
− zbyt wczesne uwalnianie lub zbyt długie przetrzymywanie modelu w wycisku.

10
Opracowanie modelu gipsowego wykonujemy zgodnie z przyjętymi zasadami
postępowania.
Po pierwsze – podstawa modelu (cokół) nie może być zbyt niska, w najniższym odcinku
musi mieć od 16 do 18 mm wysokości, a jej zasięg powinien przekraczać granice wycisku.
Po drugie – podstawa modelu musi być równoległa do płaszczyzny utworzonej przez
zęby pacjenta.
Po trzecie – nie może dojść do uszkodzenia żadnego z zębów. Nawet lekkie uszkodzenie
zębów gipsowych uniemożliwi pacjentowi założenie gotowej protezy.
Model gipsowy, po całkowitym związaniu gipsu opracowuje się przy pomocy tak zwanej
obcinarki, na mokro. W tej postaci może już służyć do dalszej pracy w pracowni protetycznej.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Pod jakie prace wykonujemy wyciski masą alginatową?
2. Z jakich składników składa się wyciskowa masa alginatowa?
3. Z jakiego gipsu odlewa się modele pod protezy szkieletowe?
4. Jak można pozbyć się pęcherzyków powietrza z masy gipsowej?
5. Jakie są dwie metody zarabiania gipsu?
6. Na jakie elementy wycisku należy zwrócić szczególną uwagę, gdy odlewa się model pod
protezę szkieletową?
7. Na co należy zwrócić szczególną uwagę okrawając model pod protezę szkieletową?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odlej model gipsowy pod protezę szkieletową górną z wycisku wykonanego masą
alginatową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) oczyścić wycisk z nadmiaru wody,
2) odważyć odpowiednią ilość gipsu IV klasy twardości lub syntetycznego, np. na wadze
cyfrowej,
3) za pomocą miarki z podziałką odmierzyć odpowiednią ilość wody destylowanej,
4) wlać wodę do pojemnika mieszadła próżniowego,
5) rozsiać gips na powierzchni wody i poczekać do momentu nasączenia gipsu,
6) wstępnie rozmieszać gips z wodą za pomocą łyżki do gipsu,
7) oczyścić brzeg pojemnika oraz uszczelkę znajdującą się w pokrywie do pojemnika,
8) założyć pokrywę na pojemnik,
9) połączyć pojemnik z mieszadłem i włączyć próżnię,
10) po uzyskaniu odpowiedniej próżni włączyć program mieszania,
11) po upływie uprzednio zaprogramowanego czasu wyłączyć próżnię,
12) oddzielić pojemnik od mieszadła, a następnie pokrywę od pojemnika,
13) umieścić wycisk na stole wibracyjnym,
14) małymi porcjami nakładać masę gipsową na wycisk i powoli wibrować kontrolując
napływanie gipsu,
15) po pokryciu wszystkich zębów oraz podniebienia uformować podstawę modelu tzw.
cokół,

11
16) połączyć zalaną formę wyciskową z cokołem,
17) oczyścić pojemnik mieszadła próżniowego i łopaty mieszające z resztek gipsu,
18) zostawić model do zastygnięcia masy gipsowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− mieszadło próżniowe,
− stół wibracyjny,
− wycisk alginatowy pod protezę szkieletową górną,
− gips IV klasy twardości lub syntetyczny,
− woda destylowana,
− waga (np. cyfrowa),
− miarka z podziałką,
− łyżka do mieszania gipsu.
Ćwiczenie 2
Opracuj model gipsowy pod protezę szkieletową.
1) namoczyć model gipsowy w zimnej wodzie przez około 15 minut,
2) uruchomić obcinarkę włączając wodę i ustalając prędkość obrotów tarczy ściernej,
3) wstępnie wyrównać tylną ścianę cokołu modelu,
4) na wstępnie wyrównanej tylnej ściany cokołu ustawić model i opracować podstawę
cokołu do otrzymania płaszczyzny równoległej do płaszczyzny utworzonej przez szczyty
zębów pacjenta,
5) ułożyć model na przygotowanej podstawie cokołu i ostatecznie opracować jego tylną
granicę cokołu, doprowadzając ją do prostopadłości względem cokołu,
6) ułożyć model na podstawie cokołu i obracając go płynnym ruchem skrawać nadmiar
gipsu jednocześnie z części bocznej i przedniej modelu.
7) wyłączyć silnik obcinarki,
8) zakręcić wodę,
9) pozostawić model do wyschnięcia,
10) ocenić wykonaną przez siebie pracę.
− obcinarka,
− model gipsowy z brakami częściowymi przeznaczonego pod protezę szkieletową.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia masa alginatowa, model gipsowy?  
2) wykonać model gipsowy przy użyciu mieszadła próżniowego?  
3) wykonać model gipsowy przy użyciu miski gumowej i łopatki?  
4) zarobić masę alginatową?  
5) obciąć model gipsowy przy użyciu obcinarki?  
6) określić zasady obcinania modelu gipsowego?  
7) określić cechy prawidłowego modelu pod protezę szkieletową?  
8) podać wady i zalety masy alginatowej?  

12
4.2. Analiza paralelometryczna i projektowanie protezy
Analiza paralelometryczna jest wykonywana zawsze w przypadku projektowania
protezy szkieletowej. Czasami wykorzystywana jest przy zwykłych akrylowych protezach
częściowych. Analizę paralelometryczną wykonuje się w celu zbadania i przeanalizowania
kształtu pola protetycznego. Wykonując analizę paralelometryczną znajduje się odpowiednie
miejsce przebiegu klamer, co jest niezwykle ważne ponieważ klamra w protezie tego typu ma
za zadanie utrzymanie protezy w jamie ustnej. Siły adhezji i kohezji nie działają w przypadku
protez szkieletowych. Najważniejszą rolą analizy paralelometrycznej jest znalezienie jak
najkorzystniejszego toru wprowadzenia protezy szkieletowej na podłoże. Analizę tę
przeprowadza się za pomocą urządzenia zwanego paralelometrem, czasem nazywanym
klamrografem.
Paralelometr składa się zazwyczaj z ruchomego stolika wyposażonego w mechanizm
kulkowy, który umożliwia technikowi poruszanie nim w różnych kierunkach, oraz
z ruchomego ramienia umożliwiającego właściwą analizę.
Proteza szkieletowa należy do grupy uzupełnień ruchomych częściowych. Cechą
charakterystyczną tej protezy jest zredukowana płyta protezy (zarówno górna jak i dolna),
wykonana nie z tworzywa akrylowego, ale z metalu. Proteza szkieletowa jest protezą
ozębnowo-śluzówkową. Oznacza to, że siły żucia przenoszone są na kość nie bezpośrednio
przez płytę akrylową, ale przez ząb za pośrednictwem ozębnej.
W skład protezy szkieletowej wchodzą: klamry, ciernie, łączniki i siodła. Każdy z tych
elementów spełnia inną, charakterystyczną dla siebie rolę. Klamry mają za zadanie
utrzymanie i stabilizację protezy; ciernie przenoszą siły żucia bezpośrednio na ząb oporowy,
siodła utrzymują sztuczne zęby w protezie, a łączniki łączą wszystkie elementy ze sobą.
Proteza szkieletowa utrzymuje się głównie dzięki sile tarcia i wklinowaniu.
Proteza szkieletowa posiada wiele zalet, między innymi:
− jest łatwo akceptowana przez pacjenta,
− ograniczenie ilości akrylu do minimum powoduje zredukowanie możliwości uczuleń na
monomer resztkowy,
− mimo zastosowanie metalu proteza ta jest lekka,
− zastosowanie cierni, dzięki którym następuje przenoszenie sił żucia bezpośrednio na kość
powoduje, że lekko masowana śluzówka nie zanika jak to ma miejsce w przypadku
protez częściowych osiadających, ale zachowuje mniej więcej swój naturalny kształt,
− zmiana powierzchni nacisku protezy zapobiega zanikowi kości w miejscach braków
zębowych,
− zastosowanie sztywnej konstrukcji metalowej powoduje zszynowanie zębów i zapobiega
ich rozchwianiu.
Wadami tego typu protez są:
− ograniczenia możliwości wykonania protezy szkieletowej, zęby muszą być stosunkowo
mocno osadzone w zębodołach, wyrostek nie może być drastycznie zdeformowany, zęby
oporowe powinny być w miarę równoległe, braki zębowe nie powinny być zbyt duże ani
zbyt rozstrzelone,
− ograniczona estetyka, zwłaszcza w odcinkach przednich, wynikająca z zastosowania
metalowych klamer,
− stosunkowo wysoka cena za wykonanie protezy,
− ograniczona możliwość rozbudowy protezy w przypadku utraty innych zębów.

13
Przebieg analizy paralelometrycznej
Pracę zaczyna się od umieszczenia modelu na ruchomej podstawce paralelometru
i zainstalowaniu analizatora w ruchomym ramieniu urządzenia. Analizator jest to metalowy
pręcik, którym dotykając elementów modelu, ustawionego pod różnym kątem, szukamy
optymalnego toru wprowadzania protezy. Za optymalny tor wprowadzania protezy uważa się
taki, który umożliwia swobodne wprowadzenie protezy na podłoże mimo istnienia podcieni,
przy czym na wybranych zębach filarowych będą występować powierzchnie retencyjne do
wklinowania protezy. Po znalezieniu odpowiedniego położenia blokujemy stolik
paralelometru w tej pozycji. Następnie wyjmujemy analizator i zamieniamy go na grafitowy
pręcik.
Grafitem tym obrysowujemy dookoła każdy ząb filarowy, rysując w ten sposób jego
największą wypukłość. Linia ta jest bardzo ważna, ponieważ daje ona później obraz do
przebiegu ramion retencyjnych i stabilizujących klamry. Istotną rzeczą jest również
obrysowanie wyrostków zębodołowych, zwłaszcza w modelu dolnym. Ma to na celu
znalezienie odpowiedniego miejsca przeprowadzenia łuku językowego. Po obrysowaniu
modelu, grafit zamieniamy na tzw. talerzyk. Talerzyk to część, która na końcu prostego
pręcika posiada płaską, okrągłą końcówkę.
Rys.1. Schemat kształtu talerzyków do analizy paralelometrycznej.
(Klaus Dittmar: Protezy szkieletowe zagadnienia omawiane na kursie)
Talerzyka używa się do sprawdzenia głębokości podcieni. W związku z tym, że na
różnych zębach głębokości podcieni są różne, talerzyki występują w kilku rozmiarach.
Najpopularniejszymi rozmiarami są:
− 0,25 mm dla zębów przednich,
− 0,35 mm dla zębów przedtrzonowych,
− 0,50 mm dla zębów trzonowych.
W tym momencie pozostaje tylko nanieść na zęby filarowe linie pionowe, oznaczające
ich oś oraz wyjąć model ze stoliczka.
Po zakończeniu analizy paralelometrycznej zaczynamy etap projektowania protezy
szkieletowej. Projektowanie zaczyna się od naniesienia rysunku klamer na zęby filarowe.
Zęby oporowe to te zęby, na których umieszczone będą klamry i ciernie i przez które
przenoszone będą siły żucia. Zębami oporowymi są zazwyczaj zęby bezpośrednio sąsiadujące
z brakiem zębowym. W skrajnych przypadkach można odejść od tej zasady.
Zaczynając projektowanie klamer należy znać budowę klamry lanej oraz jej rodzaje
i funkcje.
Budowa klamry lanej. Klamra lana składa się z pięciu elementów:
a) ramię retencyjne – znajduje się od strony policzkowej, lub wargowej zęba. Ma za
zadanie utrzymanie protezy na podłożu poprzez wklinowanie ramienia retencyjnego

14
w podcień zęba. Ramię retencyjne biegnąc od strony braku zębowego powinno znaleźć
się minimalnie nad największą wypukłością zęba. Gdy ramię zbliży się do osi zęba,
powinno w miejscu przecięcia się największej wypukłości zęba i jego osi przejść
w podcień zęba, czyli pod jego największą wypukłość,
Rys. 2. Ramie retencyjne klamry
(Ryszard Jabłoński, mgr Anna Dubojska: Protezy szkieletowe. Zasady projektowania szkieletowych protez
częściowych na przykładach, Biblioteka Quintessence, Warszawa 1997)
b) ramię stabilizujące – znajduje się zawsze od strony podniebiennej i językowej. Ma za
zadanie stabilizację protezy na podłożu. Przebieg tego ramienia wynika z jego funkcji.
Stabilizacja uniemożliwia ruch zęba w jakąkolwiek stronę, a tym samym sprężynowanie
klamry jest niedopuszczalne. Wynika z tego prosty wniosek: ramię stabilizacyjne biegnie
po największej wypukłości zęba. Ramię stabilizacyjne przechodzi często w cierń, który
jest umocowany na końcu ramienia tej klamry,
c) trzon klamry – łączy oba ramiona klamry ze sobą i z ogonem, a także może łączyć się
z cierniem. Można powiedzieć, że jest to najbardziej centralna część klamry. Układając ją
należy pamiętać, aby ten element klamry nie wchodził w podcień zęba, bo w przeciwnym
wypadku założenie przyszłej protezy będzie niemożliwe. Na ten element należy zwrócić
uwagę już projektując protezę, a następnie pamiętać o nim przygotowując model do
powielenia,
d) cierń klamry – jest to element przenoszący siłę na ząb. Zazwyczaj jest on połączony
z trzonem klamry. Ważną zasadą wykonania ciernia jest jego ułożenie równolegle do
powierzchni żującej zęba. Tylko takie umocowanie ciernia gwarantuje jego prawidłowe
działanie. Umocowanie ciernia pod jakimkolwiek kątem może spowodować wyważanie
zęba filarowego. Wyróżnia się trzy rodzaje cierni w zależności od miejsca ich
umocowania.
1. Bliski – cierń znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie braku zębowego.
2. Oddalony – cierń znajduje się na zębie sąsiadującym z brakiem zębowym, ale jest on
umieszczony po stronie przeciwległej do braku. Przeniesienie następuje za pomocą
ramienia stabilizującego.
3. Daleki – cierń znajduje się na drugim lub dalszym zębie od braku zębowego.
Przeniesienie następuje za pomocą przedłużonego ramienia stabilizującego.
Ważną zasadą przy projektowaniu ciernia jest zwrócenie uwagi na rodzaj braku
zębowego. Brak obustronnie zamknięty, czyli ograniczony z obu stron zębem nie wymaga
stosowania cierni oddalonych i dalekich. Natomiast jednostronnie zamknięty wymaga
zastosowania ciernia oddalonego, co ma na celu zapobieganie wywarzania zęba przez
osiadanie protezy w odcinku wolnym, czyli nie ograniczonym zębem.
Projektując cierń należy pamiętać o układzie zębów w zwarciu. Nie można wykonać
ciernia w miejscu silnego zaguzkowania zębów przeciwstawnych. Może to doprowadzić do
niezamierzonego podniesienia zwarcia. W takim przypadku lekarz powinien wyciąć fragment
zęba filarowego, robiąc tym samym miejsce na cierń. Specyficznym przypadkiem jest
sytuacja, która wymaga podniesienia zwarcia . W tym przypadku cierń jest elementem
podnoszącym owo zwarcie.

15
Cierń ma również za zadanie stabilizować protezę. Bardzo ważną rzeczą jest wielkość
ciernia. Powierzchnia ciernia musi mieć mniej więcej od 2 do 10 mm2
. Zbyt duży cierń może
zniszczyć koronę, a zbyt mały nie spełni swojego zadania.
2) Ogon klamry – w klamrach lanych nie występuje. Klamrę łączy się z całym szkieletem
poprzez zalanie kilku oczek siatki retencyjnej bezpośrednio sąsiadujących z klamrą
woskiem odlewowym.
Jeśli to możliwe, klamra powinna obejmować ząb w 270o
. Taki zasięg gwarantuje
prawidłowe utrzymanie protezy na podłożu.
Istnieje wiele rodzajów klamer. Różnią się one od siebie kształtem i fasonem, ale zasady
ich budowy są takie same.
Wyróżniamy dwie grupy klamer.
Grupa I – charakteryzuje się tym, że klamry tej grupy posiadają retencję obustronną
i obustronne prowadzenie.
Do klamer tej grupy zaliczamy:
Klamra nr 1 – obejmuje ząb z obu stron i stosowana jest dla nie pochylonych zębów.
Rys. 3. Klamra nr 1 Neya
Klamra nr 2 – wskazania przy brakach skrzydłowych, gdy zęby posiadają gładkie
i nisko umieszczone podcienie.
Rys. 4. Klamra nr 2 Neya
Klamra kombinowana – jest połączeniem klamry nr 1 i klamry nr 2. Stosowana dla
zębów sąsiadujących z innymi i w sytuacjach gdy ustawienie zęba wskazuje na zastosowanie
dwóch różnych klamer.
Rys. 5. Klamra kombinowana Neya
Grupa II – w tej grupie klamer brak jest prowadzenia klasycznego. Ten typ klamer
wymaga umieszczenia ich tylko obustronnie symetrycznie i w sposób prowadzący się
nawzajem aktywnie.
Do klamer grupy II zaliczamy:
Klamra jednostronna – wskazaniem są braki skrzydłowe. Stosowana na
przedtrzonowce, kły i siekacze. Łączy się z protezą za pomocą ramienia językowo-
przyśrodkowego.
Rys. 6. Klamra jednostronna Neya
Klamra pierścieniowa – używana gdy górne trzonowce pochylone są dopoliczkowo,
a dolne dojęzykowo.

16
Rys. 7. Klamra pierścieniowa Neya
Powyżej opisano podział klamer według Neya. Istnieją również inne podziały, ale Ney
dał podstawy pod liczne modyfikacje.
Klamra kosmetyczna naddziąsłowa jest to klamra powstała z modyfikacji klamry
naddziąsłowej . W klasycznej klamrze naddziąsłowej część retencyjna klamry wychodzi w osi
zęba co przy zastosowaniu jej na ząb trzeci powoduje dodanie dodatkowego połysku
w ustach, klamra kosmetyczna przesuwa element retencyjny klamry w głąb i chowa go
w cieniu zęba, ograniczając tym samym połysk metalu w ustach.
Klamra zespołowa – stosowana zazwyczaj w przypadku gdy brak zębowy występuje
tylko z jednej strony, a utrzymanie protezy wymaga jej zakotwiczenia na stronie pełnej
połowy łuku zębowego. Składa się z dwóch klamer pojedynczych połączonych cierniem.
Rys. 8. Klamra zepołowa
Łączniki protezy dolnej
Łącznikiem protezy dolnej nazywamy tę część szkieletu, która łączy ze sobą wszystkie
pozostałe elementy protezy szkieletowej. Wyróżniamy cztery rodzaje łączników protezy
dolnej:
1. Łuk podjęzykowy – najbardziej rozpowszechniona forma łącznika. Jest to metalowa
listwa o kształcie podobnym do spadającej kropli, umiejscowiona między granicą pola
protetycznego, a szyjkami zębów dolnych. Łącznik ten gwarantuje zadowalającą
sztywność protezy, oraz higienę przyzębia, gdyż odsłonięcie szyjek zębów zapewnia ich
samooczyszczanie przez pacjenta. Wysokość łuku podjęzykowego nie może być
mniejsza niż 4 mm .
Rys. 9 Łuk podjęzykowy
2. Łuk podjęzykowo-zębowy – charakteryzuje się tym, że oprócz tradycyjnego łuku
podjęzykowego znajduje się również łuk pokrywający zęby pacjenta od strony tylnej.

17
Daje bardzo sztywną konstrukcję, ale ułatwia odkładania się płytki nazębnej w okolicy
szyjek zębów, co powoduje powstawanie poważnych stanów zapalnych. Ponadto
wprowadzenie dodatkowego metalu u niektórych pacjentów powoduje problemy
z przystosowaniem się do tej protezy. W przypadku utraty zęba przez pacjenta
dostawienie nowego zęba sztucznego w tego typu łącznikach nie stanowi wielkiego
problemu ze względu na liczne elementy retencyjne.
Rys. 10 Łuk podjęzykowo-zębowy
3. Łuk zębowy – element łączący, przebiegający po powierzchni językowej wszystkich
istniejących zębów. Ze względu na brak łuku podjęzykowego nie powoduje odkładania
się płytki nazębnej, ani nie powoduje powstawania próchnicy. Daje zadowalającą
sztywność konstrukcji. Dość łatwo akceptowany przez pacjentów. Przy dostawieniu
nowego zęba technik może napotkać kłopoty z zakotwiczeniem akrylu.
Rys. 11. Łuk zębowy
4. Łącznik płytowy – Stosowany w przypadku występowania trudnych warunków
anatomicznych. Pokrywa całe przyzębie, co sprzyja odkładaniu się płytki nazębnej,
kamienia, oraz prowadzi do próchnicy i utrudnia higienę jamy ustnej. Bardzo trudno
akceptowany przez pacjentów. Dostawienie zęba w tym typie łącznika jest niemożliwe.
Rys. 12. Łącznik płytowy

18
Łącznik protezy górnej – analogicznie do protezy dolnej, łącznik górnej protezy łączy
wszystkie elementy szkieletu ze sobą. Wyróżniamy cztery rodzaje łączników protezy górnej:
1. Przerzut podniebienny – to pasek metalu o szerokości nie mniejszej niż 10 mm, który
przechodząc w poprzek podniebienia łączy wszystkie elementy ze sobą. W przypadku
protez górnych, w których zastosowano przerzut podniebienny dostawienie zęba jest
bardzo trudne, a czasem wręcz niemożliwe. Wszystko zależy od rodzaju braków oraz od
rozległości płyty i zastosowanych klamer. Zazwyczaj jest on stosowany przy brakach
bocznych. Pacjenci nie mają problemu z akceptacją tego typu łączników.
Rys. 13. Przerzut podniebienny
2. Przednio-tylny przerzut podniebienny – zapewnia sztywność konstrukcji. Tego typu
łącznik składa się z dwóch cienkich pasków metalu o szerokości około 6–8 mm
oddzielonych od siebie pustą przestrzenią o szerokości 15 mm. Projektuje się go
w przypadku uwydatnionych guzowatości podniebienia. Ten rodzaj łącznika jest również
łatwo akceptowany przez pacjentów.
Rys. 14. Przednio-tylny przerzut podniebienny
3. Łącznik płytowy – wykonywany przy rozległych brakach zębowych lub gdy zanikają
wyrostki zębodołowe, co nie zapewnia dobrego podparcia dla protezy. Jest on trudno
akceptowany przez pacjentów i niekosmetyczny.
Rys. 15. Łącznik płytowy

19
4. Zmodyfikowany łącznik podniebienny – stosowany przy licznych ale pojedynczych
brakach zębowych (nie kolumny zębów ale pojedyncze zęby). Może przybierać różne
kształty w zależności od potrzeb. Akceptacja i przystosowanie się przez pacjenta jest
zależne od rozległości płyty. Przy tego rodzaju łącznikach dostawienie zęba nie stanowi
zazwyczaj problemu.
Rys. 16. Zmodyfikowany łącznik podniebienny
Zasady projektowania łączników dolnych:
1. Łącznik musi znaleźć się pośrodku odległości między ścianą szyjek i granicą pola
protetycznego.
2. Łącznik nie może wchodzić w podcień wyrostka zębodołowego.
3. Łącznik nie może przylegać do śluzówki, aby zapewnić samooczyszczanie przez ślinę.
4. Łącznik musi być na tyle szeroki, aby zapewnić odpowiednią sztywność konstrukcji.
5. Łączniki powinny pokrywać śluzówkę tylko w niezbędnym zakresie.
6. Łączniki powinny być kosmetyczne i niewidoczne np. przez diastemy.
7. Dobór łącznika musi uwzględniać planowanie na przyszłość i życzenia pacjenta.
Zasady projektowania łączników górnych:
1. Łącznik musi mieć odpowiednią szerokość i grubość, aby dawać dobrą sztywność
i wytrzymałość konstrukcji, a także nie powodować dyskomfortu w eksploatacji.
2. Rodzaj łącznika musi być dopasowany do rodzaju braków zębowych i do ich rozległości.
3. Łącznik nie powinien pokrywać szwu podniebiennego czyli fałd podniebiennych, gdyż
może to prowadzić do seplenienia.
4. Łącznik nie może sięgać granicy podniebienia miękkiego i twardego, a także absolutnie
ich przekraczać.
5. Łączniki powinny być odsunięte od dziąsła brzeżnego na odległość minimum 6 mm.
6. Łącznik górny nie powinien być szerszy od luki zębowej, którą ma wypełnić szkielet.
7. Dobór łącznika powinien uwzględniać walory estetyczne i osobiste wymagania pacjenta.
1. Co to jest paralelometr?
2. Na czym polega analiza paralelometryczna?
3. Co jest celem analizy paralelometrycznej?
4. Jakie są etapy analizy paralelometrycznej|?
5. Jakich końcówek używamy do analizy paralelometrycznej i w jakiej kolejności?
6. Jakie znasz rodzaje talerzyków?
7. Jak zbudowany jest paralelometr?
8. Co to jest podcień?

20
9. Co to jest największa wypukłość zęba?
10. Jak zbudowana jest klamra lana?
11. Co to jest ramię retencyjne i czym się charakteryzuje?
12. Co to jest ramię stabilizacyjne i czym się charakteryzuje?
13. Co to jest trzon klamry i czym się charakteryzuje?
14. W jaki sposób klamra w protezie szkieletowej łączy się z pozostałą częścią szkieletu?
15. Co to jest cierń?
16. Jakie warunki musi spełniać cierń?
17. Jaka jest rola ciernia?
18. Jakie znasz rodzaje cierni?
19. Jakie znasz rodzaje klamer?
20. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje klamer?
21. Co to jest proteza szkieletowa i czym się charakteryzuje?
22. Jakie znasz wady i zalety protez szkieletowych?
23. Co to jest łącznik?
24. Czym charakteryzuje się łącznik górnej protezy szkieletowej?
25. Czym charakteryzuje się łącznik dolnej protezy szkieletowej?
26. Jakie znasz rodzaje łączników dolnej protezy szkieletowej?
27. Jakie znasz rodzaje łączników górnej protezy szkieletowej?
28. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje dolnych protez szkieletowych?
29. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje górnych protez szkieletowych?
30. Jakie znasz zasady projektowania górnych łączników?
31. Jakie znasz zasady projektowania dolnych łączników?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj analizę paralelometryczną modelu pod protezę szkieletową.
1) ustawić paralelometr na równej powierzchni,
3) zainstalować model gipsowy na stoliku paralelometru,
4) zainstalować analizator na ramieniu paralelometru,
5) dokonać analizy modelu zgodnie z zasadami,
6) dokonać analizy zębów i wyrostka zębodołowego,
7) znaleźć najlepszy tor wprowadzenia protezy i zablokować stolik,
8) wymienić analizator na grafit,
9) określić, które zęby będą zębami filarowymi,
10) obrysować grafitem największą wypukłość zębów filarowych,
11) wymienić grafit na talerzyk,
12) dokonać badania głębokości podcieni,
13) określić wstępny przebieg klamer.
− paralelometr,
− model gipsowy górny pod protezę szkieletową,
− analizator,
− grafit,
− talerzyki w trzech rozmiarach.

21
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj protezę szkieletową górną.
1) zaprojektować cienkim ołówkiem przebieg klamer na zębach filarowych zgodnie
z zasadami,
1) zaprojektować położenie cierni zgodnie z zasadami,
2) zaprojektować zasięg siodeł,
3) dobrać odpowiedni łącznik do rodzaju braków zębowych i stanu istniejących zębów,
4) zaprojektować przebieg łącznika zgodnie z zasadami,
5) przeanalizować ostateczny projekt.
− cienki ołówek,
− model gipsowy górny po analizie paralelometrycznej.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj protezę szkieletową dolną.
1) zaprojektować cienkim ołówkiem przebieg klamer na zębach filarowych zgodnie
z zasadami,
2) zaprojektować położenie cierni zgodnie z zasadami,
3) zaprojektować zasięg siodeł,
4) dobrać odpowiedni łącznik do rodzaju braków zębowych i stanu istniejących zębów,
5) zaprojektować przebieg łącznika zgodnie z zasadami,
6) przeanalizować ostateczny projekt.
− cienki ołówek,
− model gipsowy dolny po analizie paralelometrycznej.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać definicję protezy szkieletowej?  
2) zdefiniować pojęcie analizy paralelometrycznej?  
3) podać definicję paralelometru?  
4) podać zasady analizy paralelometrycznej?  
5) wymienić wady i zalety protezy szkieletowej?  
6) przeprowadzić prawidłowo analizę paralelometryczną?  
7) opisać budowę klamry lanej?  
8) wymienić rodzaje klamer lanych?  
9) scharakteryzować klamry lane?  
10) dobrać odpowiedni rodzaj klamry do występującego na modelu zęba?  

22
11) podać definicję ciernia i określić jego rodzaje?  
12) dobrać łącznik dolny do warunków, występujących u pacjenta?  
13) dobrać łącznik górny do warunków, występujących u pacjenta?  
14) zaprojektować łącznik górny na modelu?  
15) zaprojektować łącznik dolny na modelu?  
16) określić zasady wykonania łącznika do warunków występujących
u pacjenta?
 
17) zaprojektować prawidłową protezę szkieletową zgodnie z zasadami?  

23
4.3. Przygotowanie modelu do powielenia
Protezę szkieletową składa się z elementów woskowych na modelu, a następnie w całości
zatapia w pierścieniu razem z modelem i ułożonym na nim woskowym szkieletem. Niestety
gips nie nadaje się do wygrzewania w piecu, gdyż ulega on zniszczeniu w wysokich
temperaturach. Poza tym zatapiając model w pierścieniu tak naprawdę pozbylibyśmy się go,
a będzie on potrzebny w dalszej pracy. Aby uniknąć tego typu problemów model powiela się
w masie ogniotrwałej, która jest do tego przeznaczona. Ma ona wysoką odporność na
temperaturę a więc nie niszczy się pod wpływem gorąca. Aby powielić model gipsowy należy
go najpierw odpowiednio przygotować.
Przygotowanie górnego modelu do powielenia zaczynamy od naklejenia wosku na
model w miejscach przyszłych zębów oraz akrylu. Wosk powinien mieć grubość ok. 1,0 do
1,5 mm . W tym miejscu w szkielecie metalowym znajdować się będzie siatka metalowa.
Metal z akrylem nie łączy się chemicznie tylko mechanicznie, a położony w tym miejscu
wosk stworzy przestrzeń do napływania akrylu w kolejnych etapach pracy. W sprzedaży
występują woski, których jedna strona pokryta jest specjalnym klejem ułatwiającym
przyklejenie wosku do modelu. Z płytki należy wyciąć pasek wosku o odpowiedniej
szerokości i nałożyć go na model, a następnie odciąć nadmiar wosku i ukształtować
ostateczny wygląd (kształt) siodła. Następnie od strony podniebiennej na granicy siodła
przykleja się cienkie pręciki woskowe, które w przyszłości stworzą dodatkową retencję do
zakotwiczenia akrylu w metalu. W przypadku braków skrzydłowych ograniczonych zębem
z jednej strony, w siodle woskowym, na środku wyrostka wycina się kwadratowy otwór
o wymiarach 1mm na 1mm zwany okienkiem. Wycięcie to umożliwi w późniejszym czasie
wykonanie pod siatką retencyjną metalowego podparcia, które zapobiegać będzie osiadaniu
szkieletu na modelu, a to mogłoby bardzo utrudnić prawidłowe ustawienie zębów. Proteza
szkieletowa nie osiada w tak dużym stopniu, jak proteza akrylowa. Nie oznacza to jednak, że
wyrostki i podniebienie nie podlegają jakiemukolwiek zanikowi. Aby wyeliminować ryzyko
odstawania płyty protezy szkieletowej od podniebienia, często wykonuje się uszczelnienie.
Wykonanie tego typu uszczelnienia polega na wydrapaniu płytkiego rowka przebiegającego
po liniach wcześniej zaprojektowanego przęsła. Do wydrapania owego rowka należy użyć
ostrego inleya. Inley jest to instrument metalowy zakończony zazwyczaj ostrzem, który
używany jest w technice dentystycznej do docinania woskowych elementów. W zależności od
przeznaczenia modelarzyki posiadają ostrza różnego rodzaju i kształtu. Modelarzyki
nazywane są często instrumentami do modelowania, ale nazwa ta traktowana jest jako
potoczna i nie oddająca w pełni dokładnego przeznaczenia tego instrumentu.
Teraz pozostaje usunąć wszelkie podcienie znajdujące się na modelu, zwłaszcza w miejscach
występujących na granicy szyjek i dziąsła, a także na wyrostku w przypadku występowania
jego kolbowatości. Podcienie należy również zablokować w zębach filarowych, zwłaszcza w
odcinku sąsiadującym z brakiem zębowym. Nie zablokowanie podcienia w tym miejscu może
w przyszłości uniemożliwić założenie metalowego szkieletu protezy. Blokując podcienie
w zębach filarowych w strefie przyszyjkowej należy bardzo uważać, aby nie usunąć podcienia
w miejscu, gdzie klamra ma wchodzić w retencję zęba. Usunięcie tej retencji spowoduje
niestabilność szkieletu w jamie ustnej. Przed rozpoczęciem powielania tak przygotowany
model należy namoczyć w wodzie.
Przygotowanie dolnego modelu do powielenia jest prawie analogiczne do czynności
wykonywanej przy protezie górnej. Siodła przygotowuje się z takiego samego wosku, w ten
sam sposób, z zachowaniem takich samych zasad. Różnica pojawia się w momencie

24
wykonania łącznika. W protezie dolnej nie wykonuje się płyty, a tym bardziej uszczelnienia.
W protezie dolnej dominują łuki językowe i takimi właśnie łukami zajmiemy się tym opisie.
Przygotowując dolny model do powielania należy pamiętać, że proteza dolna również
osiada, podobnie jak górna. Warto również pamiętać, że łuk językowy nie powinien przylegać
bezpośrednio do wyrostka. Osiadanie protezy może spowodować zbyt duży nacisk na
wyrostek zębodołowy, co prowadzi do stanu zapalnego i uciążliwego bólu. Drugą bardzo
ważną przyczyną odsunięcia łuku od wyrostka jest samooczyszczanie się okolic pod łukiem.
Stworzenie minimalnej przestrzeni spowoduje swobodny przepływ śliny i wypłukiwanie
resztek pokarmowych. Chcąc osiągnąć odpowiednią odległość nie kładziemy żadnych płytek
woskowych, ale pokrywamy model w części językowej wyrostka cienką warstwą wosku.
W przypadku kiedy po analizie paralelometrycznej stwierdziliśmy występowanie głębokiego
podcienia występującego na wyrostku w okolicy naszego przyszłego łuku zębowego obszar
ten również musimy pozbawić podcieni poprzez zalanie ich woskiem. Nie wykonanie tej
czynności uniemożliwi nam w przyszłości założenie protezy na model.
Dalszy proces usuwania podcieni na zębach i wyrostku oraz zasady postępowania z zębami
oporowymi podczas usuwania podcieni, nie ulega zmianie w stosunku do modelu górnego.
Model dolny również należy namoczyć przed jego powieleniem.
1. W jakim celu powiela się model pod protezę szkieletową?
2. Jakie znasz etapy przygotowania modelu górnego do powielenia?
3. W jakim celu wykonuje się uszczelnienie?
4. Jak należy postępować z usuwaniem podcieni w zębach filarowych?
5. Co to jest okienko i do czego służy?
6. Jakiej grubości jest wosk podkładowy?
7. Jakie znasz etapy przygotowania modelu dolnego do powielenia?
8. W jakim celu wykonuje się przestrzeń pod łukiem językowym?
9. Co jest ostatnim etapem przygotowania modelu do powielenia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj górny model do powielenia.
1) odmierzyć pasek wosku na siodła o odpowiedniej długości i szerokości w stosunku do
wielkości braków zębowych,
2) przykleić wosk do modelu i dociąć do wymiaru,
3) dokleić pręcik woskowy od strony podniebiennej do wykonanego wcześniej siodła,
4) w razie potrzeby wyciąć okienko,
5) wyciąć uszczelnienie na podniebieniu zgodnie z wcześniej naniesionymi liniami,
6) usunąć podcienie na wyrostkach za pomocą wosku do blokowania podcieni,
7) usunąć podcienie na zębach za pomocą wosku do blokowania podcieni,
8) dokładnie obejrzeć model i usunąć ewentualne błędy, które powstały przy blokowaniu
podcieni na zębach filarowych,
9) namoczyć model.

25
− model górny pod protezę szkieletową po analizie paralelometrycznej z zaprojektowanym
szkieletem protezy,
− ostry inley,
− nożyk elektryczny,
− wosk na siodła,
− cienkie pałeczki woskowe,
− wosk do blokowania podcieni,
− miska z zimną wodą.
Ćwiczenie 2
Przygotuj dolny model do powielenia.
1) odmierzyć pasek wosku na siodła o odpowiedniej długości i szerokości w stosunku do
wielkości braków zębowych,
2) przykleić wosk do modelu i dociąć do wymiaru,
3) dokleić pręcik woskowy od strony podniebiennej do wykonanego wcześniej siodła,
4) wykonać odciążenie wyrostka od strony językowej w celu pozostawienia miejsca na
przestrzeń powstałą między łukiem a wyrostkiem,
5) wyciąć uszczelnienie na podniebieniu zgodnie z wcześniej naniesionymi liniami,
6) zablokować podcienie na wyrostkach za pomocą wosku do blokowania podcieni,
7) zablokować podcienie na zębach za pomocą wosku do blokowania podcieni,
8) dokładnie obejrzeć model i usunąć ewentualne błędy, które powstały przy blokowaniu
podcieni na zębach filarowych,
9) namoczyć model.
– model górny pod protezę szkieletową po analizie paralelometrycznej z zaprojektowanym
szkieletem protezy,
– ostry inley,
– nożyk elektryczny,
– wosk na siodła,
– cienkie pałeczki woskowe,
– wosk do blokowania podcieni,
– miska z zimną wodą.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady przygotowania górnego modelu do powielenia?  
2) określić zasady przygotowania dolnego modelu do powielenia?  
3) wymienić i opisać etapy przygotowania dolnego modelu do
powielenia?  
4) wymienić i opisać etapy przygotowania górnego modelu do
powielenia?  

26
5) podać definicję okienka?  
6) podać przyczynę wykonywania uszczelnienia?  
7) podać przyczynę wykonywania odciążenia dla łuku językowego?  
8) wymienić zasady blokowania podcieni w zębach filarowych?  

27
4.4. Powielanie modelu
Powielanie modelu ma na celu uzyskanie modelu z zablokowanymi podcieniami, ale
wykonanego z masy ogniotrwałej. Jest on potrzebny, gdyż właśnie na takim modelu
wykonuje się dalsze etapy modelowania protezy szkieletowej. Modele z masy ogniotrwałej są
kruche, zwłaszcza te powielone w agarze i dlatego usunięcie podcieni na gipsowym wzorze
jest niezbędne, aby model z masy ogniotrwałej można było usunąć z formy bez uszkodzenia
zębów oraz wyrostka.
Ostatnim etapem przygotowania modelu do powielenia było namoczenie go w wodzie.
Działanie to ma na celu zapobieganie przyklejenia się masy silikonowej do gipsu
(w przypadku powielania w silikonie), lub uniemożliwienie powstania sytuacji, w której gips
zacząłby wyciągać wodę z agaru (w przypadku powielania w agarze). Szczegółowo zjawiska
te zostaną opisane w dalszej części tego rozdziału.
Wykonanie formy silikonowej
Silikon jest masą służącą do powielania modeli. Głównym składnikiem tych mas jest
poli-dwumetylo-siloksan. Zaletą mas silikonowych jest możliwość odlania kilku modeli
z jednej formy.
Silikon jest masą dwuskładnikową o bardzo dużej precyzji. Walor ten wykorzystuje się
zazwyczaj do powielania modeli pod prace precyzyjne i kombinowane, gdzie dokładność
formy silikonowej jest podstawą prawidłowego wykonania dalszych etapów pracy, a tym
samym ostatecznego sukcesu.
Preparat silikonowy składa się z dwóch składników: bazy i katalizatora. Osobno
składniki te nie wykazują żadnej skłonności do wiązania, ale po zmieszaniu ich ze sobą wiążą
w przeciągu 20–30 minut. Wadą silikonu jest jego jednorazowość w użyciu i stosunkowo
wysoka cena. Raz związany silikon nie da się ponownie wykorzystać. Procesy chemiczne
zachodzące podczas łączenia się bazy z katalizatorem są nieodwracalne.
Rozpoczynając pracę przy powielaniu modelu należy wyjąć gipsowy wzór z wody
i osuszyć go sprężonym powietrzem. Ten etap należy wykonać ze szczególną dokładnością.
Pozostawienie jakichkolwiek, choćby najmniejszych ilości wody na modelu spowoduje
powstanie niedokładności w formie silikonowej, gdyż ten rodzaj materiału nie łączy się
z wodą, a wręcz przeciwnie działa jak uszczelniacz. Model musi być więc nasączony, ale nie
mokry. Następnym etapem jest umieszczenie modelu w puszce do powielania modeli. W tym
momencie pamiętać należy, aby model umieścić dokładnie na środku podstawki puszki tak,
aby odległość modelu od ścianek była równa we wszystkich kierunkach. Teraz odmierzamy
taką samą ilość bazy silikonowej i katalizatora, a następnie obie porcje wlewamy do
głębokiego pojemnika do mieszadła próżniowego, zamykamy go pokrywką zaopatrzoną
w łopatki mieszające, całość podłączamy do urządzenia zwanego mieszadłem próżniowym
i uruchamiamy proces mieszania masy. Silikon gotów jest do zalewania puszki w momencie
powstania jednolitej i jednokolorowej masy w pojemniku.
Kolejnym etapem powielania modelu w silikonie jest zalanie puszki masą. Jeśli to
możliwe, silikon należy wlewać cienkim strumieniem do puszki, zwracając szczególną uwagę
na to, aby nie lać go bezpośrednio na model. Wlewając masę obok modelu zaobserwujemy,
że podnosząc swój poziom stopniowo wypełnia wszelkie zakamarki modelu, wypychając
jednocześnie powietrze. Silikon wlewamy tak długo, aż pokryte zostaną wszystkie elementy
modelu, a jego najwyższy punkt zostanie zalany masą na wysokości około 1 cm . Zapobiegnie
to rozerwaniu formy w tym miejscu. Wiązanie masy trwa około 20–30 minut. Po tym czasie

28
należy wyjąć model z silikonu i sprawdzić jakość formy. Na skutek bardzo szczelnego
przylegania silikonu do gipsu może wystąpić zjawisko tzw. zassania, co może utrudnić
wyjęcie modelu. W takich sytuacjach najlepiej wpuścić niewielką ilość powietrza w okolice
podniebienia, co doprowadzi do rozszczelnienia obu powierzchni, i ułatwi wyjęcie modelu.
Wykonanie formy agarowej
Agar jest materiałem złożonym głównie z wody i alg morskich. Wykazuje się on dużą
precyzję w wykonywaniu form, ale mniejszą niż silikon, dlatego raczej nie jest stosowany do
powielania modeli pod prace kombinowane i precyzyjne. Zaletą agaru jest jego niska cena
i możliwość wielorazowego użycia. Wadą jest długi proces przygotowawczy, krótki okres
trwałości formy, a w przypadku powielania modeli w masie ogniotrwałej jednorazowość
wykonanej matrycy.
Wykonanie formy z agaru rozpoczyna się od jego roztopienia, czyli doprowadzenia go do
stanu płynnego. W tym celu kroi się agar w kostkę zwykłym nożem i wrzuca do agarownicy.
Im mniejsza kostka tym agar szybciej się rozpuszcza. Agarownica jest urządzeniem
służącym do topienia agaru i chłodzenia go do temperatury uznanej za odpowiednią do
zalania formy.
Włączenie agarownicy spowoduje, że temperatura wewnątrz bębna będzie rosła tak
długo, aż agar roztopi się całkowicie osiągając temperaturę około 72–78o
C. W bębnie
agarownicy uamieszczone są skrzydła mieszające, które co jakiś czas mieszają jego zawartość
powodując równomierne roztopienie wszystkich kostek. Po osiągnięciu wyżej wymienionej
temperatury następuje proces schładzania agaru do około 42o
C. Temperatura 72o
C jest za
wysoka dla wosku, którym pokryty jest model gipsowy. Zalanie puszki agarem o tej
temperaturze spowodowałoby rozpuszczenie wosku na modelu gipsowym. Temperatura 42o
C
uznana jest za optymalną i nie powodującą znaczących odkształceń wosku.
Zalanie agarem suchego modelu gipsowego spowodowałoby jego nasączenie wodą
z masy agarowej, tym samym wysuszenie agaru i deformację powstałej formy.
Model umieszcza się w puszce stosując te same zasady co w przypadku powielania
silikonem. Następnie należy umieścić puszkę pod lejkiem agarownicy, nakierowując czubek
lejka na otwór w puszce, odblokować zawór spustowy i cienkim strumieniem wlać agar do
puszki. Z tych samych powodów co w przypadku silikonu, wskazane jest wlewanie masy
agarowej obok modelu. Po pokryciu najwyższego punktu modelu minimum 1 cm warstwą
agaru należy zablokować zawór agarownicy i odstawić formę do zastygnięcia, trwa to od 30
minut do około godziny, w zależności od temperatury panującej w pomieszczeniu.
Po zastygnięciu masy agarowej wyjmuje się bardzo delikatnie model gipsowy z formy,
stosując zasadę wpuszczonego powietrza pod podniebienie. Kolejnym krokiem jest
sprawdzenie jakości formy i ocena dotychczasowej pracy.
Zalewanie formy masą osłaniającą
Masy osłaniające do protez szkieletowych różnią się od swych odpowiedników do koron
i mostów, głównie ziarnistością. Ziarnistość mas osłaniających dla protez szkieletowych jest
zazwyczaj większa niż mas na korony i mosty. Spotyka się jednak i masy o małych
ziarnistościach, których używa się głównie do wykonywania prac kombinowanych,
wymagających dużej precyzji. Różnice między masami dotyczą również odporności na
temperatury. Różne prace wymagają różnych temperatur wygrzewania pierścieni. Masy
osłaniające odznaczają się też dużą twardością, zwłaszcza podczas wygrzewania. Ma to
istotne znaczenie, gdyż podczas odlewania działają na pierścień duże siły, które mogłyby
doprowadzić do jego zniszczenia.
Masy osłaniające, zwane czasami ogniotrwałymi składają się z dwóch składników:
z proszku i specjalnego płynu. Płyny występują zazwyczaj w formie stężonej, co prowadzi do

29
konieczności rozcieńczenia ich wodą destylowaną w proporcjach podanych przez producenta
na opakowaniu. Stosowanie się do zaleceń producenta jest bardzo istotne, gdyż eliminuje to
lub redukuje do minimum niekorzystną ekspansję masy podczas wygrzewania pierścienia
w piecu.
Zalewanie formy silikonowej i agarowej niczym się praktycznie nie różni, więc poniższy
opis dotyczyć będzie obu rodzajów form.
Masy ogniotrwałe zarabia się zawsze w mieszadle próżniowym, a formy zalewa na stole
wibracyjnym. Pracę należy zacząć od odmierzenia odpowiedniej ilości płynu i wody
destylowanej, (zgodnie z zaleceniami producenta); oraz od odważenia odpowiedniej ilości
proszku. Następnie oba składniki trzeba połączyć ze sobą w mieszadle próżniowym
i wstępnie wymieszać. Po założeniu pokrywy pojemnika postępować należy tak samo, jak
w przypadku zarabiania gipsu (rozdział 4.1.). Po zakończeniu procesu mieszania formę
umieszcza się na stole wibracyjnym i cienkim strumieniem zalewa się wcześniej
przygotowaną matrycę. Cienki strumień umożliwi pełną kontrolę nad masą i zalewaną
powierzchnią. Formę zalewa się do samego brzegu. Resztę masy należy usunąć z pojemnika
mieszadła i dokładnie umyć pojemnik i łopatki mieszające. Masę pozostawia się w formie do
zastygnięcia na około 15–25 minut.
Wyjmowanie powielonego modelu z silikonu
W związku z tym, że silikon nie zawiera wody, model w nim powielony jest twardy i nie
wymaga utwardzania. Wyjmując model z masy ogniotrwałej stosuje się taką samą zasadę jak
przy wyjmowaniu modelu gipsowego. Jeśli podcienie były dobrze zablokowane, to wyjęcie
modelu nie sprawia większego kłopotu. Formę silikonową należy oczyścić i odłożyć. Wyjęty
model od razu nadaje się do dalszej obróbki.
Wyjmowanie powielonego modelu z agaru
Zawierający wodę agar przekazuje jej część masie ogniotrwałej, co powoduje powstanie
bardzo kruchego modelu. Dlatego też nie można wyjąć go tak samo jak model z silikonu,
gdyż groziłoby to uszkodzeniem zębów i zniszczeniem modelu.. W tej sytuacji wyjmuje się
agar z puszki i ostrym nożem odcina się jego małe kawałki, odsłaniając stopniowo kruchy
model z masy ogniotrwałej. Pocięty agar należy umyć pod bieżącą wodą i odłożyć do pudełka
w celu ponownego użycia. Model, który w tej postaci nie nadaje się jeszcze do dalszej pracy
wkłada się do pieca nagrzanego do około 250o
C na około 15–20 minut. Po tym czasie
wyjmuje się go z pieca i umieszcza na 10 sekund w specjalnym preparacie zwanym
utwardzaczem.
Utwardzacz jest to płyn pochodzenia żywicznego, który utwardza masę osłaniającą,
poprzez wnikanie w jej strukturę.
Po 10 sekundach model należy odstawić do całkowitego wystygnięcia. Dopiero po tym etapie
nadaje się on do dalsze pracy.
1. W jakim celu powiela się model?
2. Co to jest silikon i czym się charakteryzuje?
3. Jakie są wady i zalety silikonów?
4. Jakie znasz etapy wykonania formy za pomocą silikonu?
5. Co to jest agar i czym się charakteryzuje?
6. Jakie znasz wady i zalety agaru?
7. Jakie znasz etapy wykonania formy z agaru?

30
8. Co to jest masa osłaniająca i czym się charakteryzuje?
9. Jakie znasz etapy zalewania form masą osłaniającą?
10. Jak uwalnia się model wykonany z masy ogniotrwałej z formy silikonowej?
11. Jak uwalnia się model wykonany z masy ogniotrwałej z formy agarowej?
12. Co to jest utwardzacz?
13. Jak przebiega proces utwardzania modelu?
14. Które modele się utwardza i dlaczego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Powiel model za pomocą silikonu.
1) wyjąć model z wody i osuszyć go z jej nadmiaru,
2) odmierzyć równą ilość silikonu, bazy i katalizatora,
3) wlać oba składniki do pojemnika próżniowego i uruchomić proces mieszania,
4) umieścić model w puszce do powielenia dokładnie na środku,
5) cienkim strumieniem zalać puszkę kontrolując zapływanie masy silikonowej,
6) poczekać do zastygnięcia silikonu,
7) uwolnić model z nowopowstałej formy,
8) skontrolować stworzoną formę,
9) odmierzyć odpowiednią ilość mieszanki płynu do masy osłaniającej i wody destylowanej
w proporcjach podanych przez producenta,
10) odważyć odpowiednią ilość proszku do masy osłaniającej,
11) połączyć wszystkie składniki w pojemniku do mieszadła próżniowego i wstępnie
wymieszać,
12) założyć pokrywę pojemnika i zainstalować go w mieszadle,
13) wymieszać próżniowo masę,
14) umieścić silikonową formę na stole wibracyjnym,
15) cienkim strumieniem zalać formę silikonową,
16) poczekać do zastygnięcia masy ogniotrwałej,
17) uwolnić powielony model z formy,
18) ocenić stan wykonanego modelu.
– sprężone powietrze,
– mieszadło próżniowe z pojemnikiem przeznaczonym do silikonu,
– dwie porcje silikonu (bazy i katalizatora),
– puszka do powielania modeli,
– gipsowy model,
– proszek do masy osłaniającej, płyn do tej masy oraz woda destylowana,
– waga cyfrowa,
– miarka z podziałką,
– mieszadło próżniowe,
– stół wibracyjny.

31
Ćwiczenie 2
Powiel model za pomocą agaru.
1) wyjąć model z wody o suszyć go z jej nadmiaru,
2) pociąć agar na jak najdrobniejsze kawałki i umieścić go w agarownicy,
3) włączyć program w agarownicy,
4) poczekać do stopienia agaru, a następnie do ostudzenia go do temperatury 42o
C,
5) umieścić model gipsowy na środku puszki do powielania,
6) umieścić puszkę pod agarownicą, a nastepnie odblokować zawór spustowy i zalać puszkę
cienkim strumieniem agarowego żelu,
7) pozostawić agar do zastygnięcia,
8) uwolnić model gipsowy z formy agarowej i ocenić stan i jakość wykonanej formy,
9) odmierzyć odpowiednią ilość płynu do masy osłaniającej i wody destylowanej
w proporcjach podanych przez producenta,
10) na wadze odważyć odpowiednią ilość proszku do masy ogniotrwałej,
11) połączyć wszystkie składniki w pojemniku do mieszadła próżniowego i wstępnie
wymieszać,
12) oczyścić brzegi pojemnika i założyć pokrywę,
13) umieścić pojemnik w mieszadle i włączyć urządzenie,
14) umieścić agarową formę na stole wibracyjnym,
15) cienkim strumieniem zalać formę agarową,
16) poczekać do wystygnięcia masy ogniotrwałej,
17) uwolnić model z agaru poprzez ostrożne rozcinanie formy na drobniejsze kawałki,
18) oczyścić agar i schować go do ponownego użycia,
19) ocenić stan wykonanej pracy.
− model gipsowy,
− sprężone powietrze,
− mieszadło próżniowe,
− agarownica,
− agar,
− łyżka do mieszania,
− proszek i płyn do masy osłaniającej oraz woda destylowana,
− waga cyfrowa,
− miarka z podziałką,
− puszka do powielania modle,
− stół wibracyjny,
− ostry nóż.

32
Ćwiczenie 3
Utwardź model z masy osłaniającej
1) włączyć suszarkę elektryczną,
2) umieścić w niej model z masy ogniotrwałej,
3) model wygrzewać przez 20–30 minut w temperaturze 250o
C,
4) wyjąć model z suszarki za pomocą kleszczy,
5) umieścić model na 10 sekund w płynie utwardzającym,
6) pozostawić model do całkowitego wystygnięcia.
− model z masy ogniotrwałej,
− suszarka elektryczna,
− utwardzacz w płynie,
− kleszcze.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać definicję silikonu, agaru, masy ogniotrwałej?  
2) wymienić wady i zalety silikonu?  
3) wymienić wady i zalety agaru?  
4) wykonać formę silikonową?  
5) wykonać formę agarową?  
6) wykonać model z masy ogniotrwałej?  
7) utwardzić model z masy ogniotrwałej?  
8) obsługiwać agarownicę?  
9) ocenić jakość wykonanej formy?  
10) ocenić jakość wykonanego modelu z masy ogniotrwałej?  
11) wymienić zasady topienia agaru?  

33
4.5. Modelowanie protezy szkieletowej
Modelowanie szkieletu górnego należy rozpocząć od dokładnej analizy
przygotowanego wcześniej modelu. Jeśli nie posiada on żadnych wad można zacząć pracę
nad kształtem szkieletu metalowego. Modelowanie wykonuje się za pomocą gotowych
kształtek przyklejanych na model. Proces modelowania rozpoczyna się od posmarowania
masy ogniotrwałej specjalnym klejem wosk – masa, ale czynność ta nie jest czynnością
niezbędną. Ma ona na celu polepszenie jakości połączenia wosku z masą ogniotrwałą.
Pierwsza warstwa to tzw. wosk podkładowy. Jest on sprzedawany w formie płytek
o różnej grubości. Przed położeniem wosku podkładowego, należy na początku zalać
zwykłym woskiem odlewowym wszystkie rowki powstałe na skutek wyskrobywania w gipsie
tzw. uszczelnienia i wyrównać je z powierzchnią masy osłaniającej. Następnie przy pomocy
ciepłego powietrza lekko uplastycznić płytkę wosku podkładowego i ułożyć ją na
podniebieniu, dociskając palcem przez gąbkę. Użycie gąbki ma na celu zapobieganie
przecienieniu wosku. Ważną rzeczą jest granica, do której należy dociąć wosk. Granica ta
powinna dochodzić i łączyć się z siodłami od strony braków zębowych, a z drugiej strony
(czyli od uszczelnienia) nie powinna dochodzić do wcześniej zalanego rowka. Odległość
między rowkiem a woskiem podkładowym powinna wynosić około 0,5–1,0 mm. Wosk
podkładowy układany jest po to, aby zwiększyć grubość płyty szkieletowej w odcinku
środkowym.
Drugą kształtką woskową jest tzw. siatka. Jest to forma woskowa z oczkami, przez które
przepływać będzie akryl łącząc ustawione zęby z płytą szkieletu. Zazwyczaj sprzedawana jest
ona w kolorze czerwonym lub zielonym. Siatkę należy ułożyć na siodłach, czyli
w przestrzeniach braków zębowych, a następnie połączyć z woskiem podkładowym. Pamiętać
należy, aby siatka nie wystawała poza obręb siodeł ani poza płaszczyznę policzkową zębów.
Przekroczenie tych granic bardzo utrudni, a w niektórych przypadkach wręcz uniemożliwi
zamocowanie zębów akrylowych.
Trzecim etapem jest położenie klamer na zęby. Klamry woskowe sprzedawane są
w kwadratowych płytkach. W sprzedaży dostępne są klamry o różnych kształtach
i rozmiarach, co bardzo ułatwia pracę nad woskową formą szkieletu. Układanie klamry należy
zacząć od jej trzonu, a następnie układać kolejne jej ramiona (retencyjne i stabilizujące).
W tym momencie powinno się mieć przed sobą model z zaprojektowanym za pomocą ołówka
przebiegiem klamer, aby wiedzieć jak należy przyklejać ramiona klamer. Jeśli klamra jest za
długa należy odciąć jej nadmiar, a końcówkę przykleić do modelu. Po przyklejeniu klamer
należy zalać gorącym woskiem powierzchnie żujące, przeznaczone pod ciernie, a następnie
wymodelować ich ostateczny kształt. Kolejny krok to połączenie klamer z siatką i zalanie
oczka siatki bezpośrednio sąsiadującego z klamrą. Ma to na celu trwałe połączenie siatki
z klamrą.
Czwartym etapem jest przyklejenie woskowych pręcików na granicy siatki i wosku
podkładowego. Ten element spowoduje stworzenie niezbędnego stopnia, czyli retencji dla
akrylu a także sprawi, że akryl przejdzie prostą linią w metalową płytę szkieletu. Teraz należy
tylko połączyć pręcik z woskiem podkładowym za pomocą wosku modelowego, tworząc
jednocześnie łagodne przejście w formie stoku.
Pręciki łączy się po obu stronach z trzonami klamer, a w przypadku braków
jednostronnie ograniczonych z granicą tylną siodła.
Ostatnim etapem jest położenie tzw. morki. Jest to płytka woskowa
o charakterystycznych tłoczeniach przypominających śluzówkę. Morka sprzedawana jest

34
zazwyczaj w płytkach prostokątnych w kolorze zielonym. Układanie polega na
uplastycznieniu płytki ciepłym powietrzem, nałożeniu jej na model i dociśnięciu za pomocą
gąbki. Gąbka w tym przypadku oprócz zapobiegania przecienieiu płyty pełni również funkcję
zapobiegawczą przed zniszczeniem specyficznej faktury charakterystycznej dla morki.
Tą warstwę odcina się na 1mm za granicą uszczelnienia, a nie tak jak wosk podkładowy –
przed ową granicą. Od strony siodeł morkę odcina się równo z pręcikiem woskowym. Tak
wymodelowany szkielet górny kończy ten etap pracy nad nim. Teraz należy przykleić tylko
kanały i zatopić całość w pierścieniu.
Modelowanie szkieletu dolnego różni się od górnego min. tym, że model dolny nie ma
płyty.
Proces modelowania w tym przypadku rozpoczyna się od położenia siatki z wosku na
siodłach. Zasady są takie same, jak przy pracy nad szkieletem górnym.
Drugim etapem jest ułożenie klamer, podobnie jak w wyżej opisanym przypadku.
Różnica pojawia się w trzecim etapie, w którym to zamiast płyty układa się specjalną
kształtkę zwaną łukiem podjęzykowym. Jest on w górnej części cieńszy, a w dolnej szerszy.
W taki oto właśnie sposób należy go nakleić na model. Dokładne umiejscowienie łuku
opisane zostało w rozdziale 4.3.
Specyficznym rodzajem łuku jest łuk zębowy. W przypadku tego rodzaju łącznika nie
stosuje się żadnej kształtki, ale modeluje się cały łuk własnoręcznie z wosku odlewowego.
W tym przypadku należy pamiętać, aby łuk był tej samej grubości na całej powierzchni.
Będzie to gwarantować dokładne przyleganie łuku i jego odpowiednią sztywność oraz
spowoduje, że łuk nie złamie się. Wykonanie łuku podjęzykowo-zębowego łączy w sobie
obie wyżej opisane techniki modelowania, czyli wykonania łuku podjęzykowego i łuku
zębowego. Najwięcej problemów nastręcza proteza z łącznikiem płytowym. W tym
przypadku należy najpierw zaprojektować zasięg całej płyty, następnie ułożyć wosk
podkładowy, wykorzystując zasady opisane w przypadku protezy górnej, a następnie ułożyć
morkę również wykorzystując wyżej wymienione zasady. UWAGA! W protezach dolnych
nie wyskrobuje się uszczelnienia. Ostatnim etapem modelowania protezy dolnej jest
położenie pręcików woskowych zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami oraz połączenie łuku
z siatką za pomocą domodelowania krótkich łączników.
Dodatkowym elementem ręcznie domodelowywanym są małe, cienkie słupki doklejone
do siatki na środku wyrostka. Są to specjalne utrzymywacze. Wymagają one nawiercenia
otworu na zębie akrylowym, ale gwarantują lepsze utrzymanie owych zębów w protezie Takie
łączniki wykonuje się zawsze na pojedyncze braki zębowe (brak pojedynczego zęba),
a czasami na zęby sieczne dolne i górne. Zapobiega to wyłamywaniu się zębów z protezy, ale
wymaga bardzo dobrej oceny miejsca ustawienia przyszłych zębów. Umocowanie owych
słupków w niewłaściwym miejscu mija się z celem i dodatkowo bardzo utrudnia dalszą pracę.
Rys. 17. Łącznik słupkowy

35
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co ułatwia przyklejenie wosku do modelu?
2. Jakie są etapy układania szkieletu górnego?
3. Jakie są etapy układania szkieletu dolnego?
4. Jak modeluje się łuk zębowy i jakie są zasady modelowania takiego łuku?
5. Co to jest słupek?
6. Kiedy i w jakim celu wykonuje się słupki?
7. Jakie warunki musi spełniać dobrze przygotowany słupek?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymodeluj z wosku szkielet protezy górnej (z zastosowaniem kleju pod elementy
woskowe).
1) zalać uszczelnienie woskiem,
2) wyrównać uszczelnienie do podniebienia,
3) posmarować podniebienie klejem do wosku,
4) uplastycznić wosk podkładowy, a następnie nałożyć go na model i dociągnąć go zgodnie
z zasadami,
5) posmarować siodła klejem do wosku,
6) położyć siatkę i dociąć ją zgodnie z zasadami,
7) połączyć siatkę z woskiem podkładowym,
8) posmarować zęby klejem do wosku,
9) ułożyć klamry zgodnie z zasadami,
10) wymodelować ciernie zgodnie z zasadami,
11) połączyć trzony klamer z siatką zgodnie z zasadami,
12) ułożyć pręcik woskowy zgodnie z zasadami,
13) połączyć pręcik woskowy z woskiem podkładowym i z trzonami klamer tworząc stok,
14) uplastycznić morkę,
15) ułożyć morkę na modelu i dociąć ją zgodnie z zasadami,
16) ocenić wykonaną pracę i nanieść ewentualne poprawki.
− model górny bezzębia częściowego z masy ogniotrwałej,
− klej do wosku,
− płytka wosku podkładowego,
− siatka woskowa,
− klamry woskowe różnego rodzaju i rozmiaru,
− wosk odlewowy,
− pręciki woskowe,
− płytka woskowa zwana morką,
− inley,
− palnik gazowy lub nożyk elektryczny.

36
Ćwiczenie 2
Wymodeluj szkielet protezy dolnej z wosku stosując łuk podjęzykowy (z zastosowaniem
kleju pod elementy woskowe).
1) posmarować siodła klejem do wosku,
2) ułożyć siatkę i dociąć ją zgodnie z zasadami,
3) posmarować zęby klejem do wosku,
4) ułożyć klamry zgodnie z zasadami,
5) wymodelować ciernie zgodnie z zasadami,
6) połączyć trzony klamer z siatką zgodnie z zasadami,
7) posmarować klejem obszar, na którym ma się znaleźć łuk podjęzykowy,
8) ułożyć łuk podjęzykowy zgodnie z zasadami,
9) ułożyć pręciki woskowe zgodnie z zasadami,
10) połączyć pręciki woskowe z łukiem za pomocą wosku modelowego,
11) wymodelować stoki,
− model dolny z brakami częściowymi z masy ogniotrwałej,
− klej do wosku,
− siatka woskowa,
− klamry woskowe o różnych kształtach i rozmiarach,
− wosk odlewowy,
− pręciki woskowe,
− woskowy łuk podjęzykowy,
− modelarzyk,
− palnik lub nożyk elektryczny.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia morka, siatka, wosk podkładowy, pręcik
woskowy?  
2) wymodelować szkielet protezy górnej w wosku?  
3) wymodelować szkielet protezy dolnej w wosku?  
4) wymienić etapy modelowania protezy szkieletowej górnej w wosku?  
5) wymienić etapy modelowania protezy szkieletowej dolnej w wosku?  
6) odróżnić od siebie i nazwać elementy kształtek woskowych?  
7) wymienić okoliczności wykonywania słupków woskowych?  
8) wymienić zasady wykonywania słupków woskowych?  

37
4.6. Wykonanie form odlewniczych
Forma odlewnicza to swego rodzaju matryca o bardzo dużej wytrzymałości i odporności
na bardzo wysoką temperaturę. Formy wykonywane są z mas osłaniających, inaczej zwanych
ogniotrwałymi. W przypadku wykonywania protez szkieletowych z mas tego rodzaju
korzysta się dwukrotnie. Pierwszy raz, gdy powiela się model, po raz drugi wykonując
formę odlewniczą. Należy jednak zaznaczyć, że masy tego rodzaju charakteryzują się
minimalną ekspansją podczas procesu wygrzewania. Każda masa posiada inną ekspansję,
dlatego wykonując protezę szkieletową należy stosować w obu etapach tę samą masę, co
zapobieganie różnicy ekspansji i ewentualnym błędom w odlewach.
Roztopiony metal płynie kanałami odlewniczymi i wypełniając formę tworzy kształt
szkieletu. Kanały odlewnicze wykonuje się używając specjalnie wyprofilowanego wosku. Jest
on w sprzedaży w postaci długiego sznurka nawiniętego na szpulę o przekroju okrągłym
i średnicy 1,5 do 5 mm,. Do szkieletów używa się kanałów o przekroju 4,0; 4,5; 5,0
w związku z dużą powierzchnią, jaką gorący metal ma wypełnić. Grube kanały też spełniają
rolę zasobnika ciekłego metalu na wypadek skurczu metalu podczas stygnięcia.
Dołączenie kanałów do szkieletu górnego rozpoczyna się od określenia liczby kanałów,
która powinna być dołączona do szkieletu woskowego. Najrozsądniejszym rozwiązaniem jest
podłączenie kanałów do każdego braku zębowego, co gwarantuje prawidłowe odlanie
każdego elementu.
Kanał pojedynczy przykleja się bezpośrednio do siatki, pamiętając o tym, aby znajdował
się on jak najbliżej płyty protezy, a najlepiej gdyby się z nią częściowo kontaktował. Takie
połączenie kanału gwarantuje wpłynięcie metalu nie tylko w siatkę, ale i w płytę szkieletu.
Przyklejając kanał należy pamiętać, aby nie przyklejać go prostopadle do modelu, gdyż
wstrzyknięcie roztopionego metalu w takiej sytuacji spowoduje uderzenie ciekłej stali
w model i rozpryśnięcie się jej, a nie rozpłynięcie po formie. Kanały zawsze należy
przyklejać do formy pod łagodnym kątem.
Rozgałęziona końcówka kanału powoduje rozbicie stali na dwie mniejsze porcje, co
z kolei gwarantuje dopłynięcie stali do większej ilości elementów. Wadą tej metody jest
przymus zmniejszenia średnicy kanałów w ich ostatniej części do 2,5–3,0 mm. Instalacja
polega na doklejeniu na końcu kanału o średnicy 4,5 mm. dwóch lub więcej końcówek
o średnicy 2,5 mm. Następnie cały kanał dokleja się do wymodelowanego szkieletu,
a końcówki instaluje się nie w siatce, ale w miejscu łączenia trzonu klamry i pręcika
woskowego. Gwarantuje to dopływ stali w każdy element szkieletu. Należy również pamiętać
o tym, aby kanały nie biegły prostopadle do modelu. W przypadku braków jednostronnie
ograniczonych, drugą końcówkę kanału wkleja się na połączeniu siatki z płytą protezy.
Następnie kanały należy zagiąć w kierunku środka modelu, ale nie pod kątem prostym, ani
ostrym. Kąt ten powinien być rozwarty, aby stal mogła swobodnie dopływać. Osiągnąwszy
środek modelu kanały winny się zawijać do góry również pod kątem rozwartym, a następnie
łączyć ze sobą. UWAGA! Kanały muszą się łączyć ze sobą w miejscu wyższym od
najwyższego elementu szkieletu, w przeciwnym razie element ten może zostać nie zalany.
Na końcu kanałów przykleja się lejek z plastiku. Lejek ułatwia trafienie ciekłą stalą w kanały
odlewnicze.
Dołączanie kanału odlewowego do szkieletu dolnego różni się nieco od szkieletu
górnego. Wynika to z faktu, że w dolnym szkielecie nie występuje płyta protezy ale łuk
podjęzykowy. Z tego też względu zmianie ulega kąt wprowadzenia, miejsce i kierunek
zakrzywienia kanału odlewowego.

38
Stosując metodę pojedynczego kanału należy najpierw przykleić kanał w miejscu
łączenia siatki z łukiem podjęzykowym, ale w taki sposób, aby kanał biegł niemal równolegle
do łuku podjęzykowego i kierował się w stronę gardła lekko ku górze. Takie ułożenie
gwarantuje wpłynięcie metalu w łuk i wypełnienie go w całości. Następnie kanał powinien
zawinąć się do góry i skierować w kierunku środka modelu, ale nie równolegle do niego.
Osiągnąwszy środek modelu kanały zawijają się do góry i łączą ze sobą nad najwyżej
położonym elementem wymodelowanego szkieletu. Na końcu przykleja się lejek.
Na dolnym szkielecie również można stosować technikę rozgałęzionych kanałów, ale
wtedy rozgałęzienia wchodzą niemal równolegle do łuku podjęzykowego, a kanał główny
instalowany jest tak, jak w modelu górnym.
Po wymodelowaniu szkieletu i prawidłowym podłączeniu kanałów, cały model,
a zwłaszcza elementy woskowe należy spryskać preparatem w sprayu, który zmniejsza
napięcie powierzchniowe wosku. Po zastosowaniu tego preparatu trzeba poczekać, aż
nadmiar płynu wyparuje. Pozostawienie go na modelu może mieć bardzo niekorzystny wpływ
na odlew.
Teraz należy wyścielić metalowy pierścień odlewniczy specjalnym materiałem zwanym
bibułą, która spali się w piecu, tworząc wolną przestrzeń dla podlegającej ekspansji pod
wpływem temperatury masy. Nie zastosowanie bibuły może spowodować pęknięcia
przyszłego pierścienia, gdyż otaczająca go obręcz metalowa nie podda się naciskowi masy.
Tak wielkiego naprężenia masa osłaniająca zazwyczaj nie wytrzymuje.
Po przygotowaniu obręczy z bibułą należy umieścić w niej model z woskowym
szkieletem i rozrobić masę w mieszadle próżniowym w podanych przez producenta
proporcjach i z zachowaniem opisanych już wcześniej zasad. Zalewanie formy odbywa się na
stole wibracyjnym, cienkim strumieniem. Podczas wiązania masy wydziela się dużo ciepła
czym nie należy się przejmować. Po zastygnięciu masy wyjmuje się plastikowy lejek i ocenia
jakość wykonanego pierścienia. Wszelkie pęknięcia lub dziury w pierścieniu automatycznie
dyskwalifikują go z dalszej pracy.
Wykonanie formy odlewniczej przy użyciu metalowej obręczy wyścielonej bibułą nie
jest jedyną metodą stworzenia takiej formy. W sprzedaży dostępne są specjalne pierścienie
plastikowe, które również służą do wykonywania form odlewniczych. Zestaw składa się
zazwyczaj z plastikowej podstawki i osadzanego na niej plastikowego pierścienia. Oba
elementy łączą się ze sobą bezszczelinowo. W środek pierścienia na podstawce umieszczany
jest nasz model z masy ogniotrwałej z wymodelowanym szkieletem woskowym
i doklejonymi kanałami odlewniczymi. Tu również należy pilnować aby kanały
z przyklejonym lejkiem nie wystawały ponad górną granicę pierścienia. Po takim
przygotowaniu modelu następuje proces zalewania formy masą ogniotrwałą zgodnie
z wcześniej opisanymi zasadami. Po zastygnięciu masy musimy bardzo delikatnie zdjąć
plastikową podstawkę, a następnie uwolnić pierścień z plastikowej obręczy ponieważ do
pieca wkładany jest pierścień zbudowany tylko z masy ogniotrwałej. Plastikowe elementy
formy należy oczyścić i wykorzystać do następnej pracy gdyż są one wielorazowego użytku.
Istotną wadą tej metody jest to, że pierścień z masy ogniotrwałej nie ma żadnego
zabezpieczenia i w razie jakiejkolwiek eksplozji masy nic nie utrzyma jej w jednym miejscu.

39
1. Jakie są cechy woskowych kanałów odlewniczych?
2. Jak prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie górnym?
3. Jak prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie dolnym?
4. Jak prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie górnym?
5. Jak prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie dolnym?
6. Jak prawidłowo przeprowadzić kanał w szkielecie górnym?
7. Jak prawidłowo przeprowadzić kanał w szkielecie dolnym?
8. Jakie znasz średnice kanałów odlewowych?
9. Do czego wykorzystuje się kanały grube, a do czego kanały cienkie?
10. Po co wyściela się obręcz bibułą?
11. Jak zalewa się pierścień masą osłaniającą?
12. Po co wykonuje się lejek?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyklej rozgałęzione kanały w szkielecie górnym.
1) odciąć odpowiednią długość i ilość kanałów odlewowych o średnicy 4,00 mm,
3) połączyć zgodnie z zasadami kanały 4,0 mm z kanałami 2,5 mm,
4) przykleić rozgałęzione kanały w odpowiednich miejscach zgodnie z zasadami,
5) wyjąć kanały 4,00 mm z zachowaniem wszystkich zasad prowadzenia kanałów
odlewowych,
6) połączyć ze sobą kanały z zachowaniem zasad,
7) dokleić lejek,
− model górny masy ogniotrwałej z wymodelowanym szkieletem w wosku,
− woskowe kanały odlewowe o średnicy 4,00 mm,
− inley,
− lejek,
− palnik lub nożyk elektryczny.
Ćwiczenie 2
Przyklej pojedyncze kanały w szkielecie dolnym.
2) przykleić pojedyncze kanały w odpowiednich miejscach zgodnie z zasadami,

40
3) wygiąć kanały z zachowaniem wszystkich zasad dotyczących prowadzenia kanałów
odlewowych,
4) połączyć kanały ze sobą z zachowaniem zasad,
5) dokleić lejek
− model dolny z masy ogniotrwałej z wymodelowanym w wosku szkieletem,
− inley,
− lejek,
− palnik gazowy.
Ćwiczenie 3
Wykonaj pierścień z masy ogniotrwałej.
1) spryskać wymodelowany szkielet woskowy płynem do zmniejszania napięcia
powierzchniowego,
2) poczekać aż nadmiar preparatu wyparuje,
3) dociąć bibułę na odpowiednią długość,
4) wyłożyć metalową obręcz bibułą,
5) umieścić model w obręczy na środku pierścienia,
6) rozrobić masę osłaniającą w mieszadle próżniowym w proporcjach podanych przez
producenta i z zachowaniem wszystkich zasad,
7) umieścić pierścień na stole wibracyjnym,
8) zalać pierścień masą osłaniającą z zachowaniem wszystkich zasad prawidłowego
zalewania pierścieni,
9) poczekać do związania masy,
10) wyjąć plastikowy lejek,
11) ocenić jakość wykonanego pierścienia.
– model z masy ogniotrwałej z wymodelowanym w wosku szkieletem i z prawidłowo
przyklejonymi kanałami odlewowymi i lejkiem,
– preparat do zmniejszania napięcia powierzchniowego wosku,
– bibuła do wyścielenia pierścienia,
– metalowa obręcz do pierścieni,
– mieszadło próżniowe,
– stół wibracyjny,
– proszek do masy osłaniającej , woda destylowana, płyn do masy osłaniającej,
– łyżka do mieszania masy.

41
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia forma odlewnicza, kanał odlewowy?  
2) podać cechy budowy woskowych kanałów odlewniczych?  
3) prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie górnym?  
4) prawidłowo zainstalować pojedynczy kanał w szkielecie dolnym?  
5) prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie dolnym?  
6) prawidłowo zainstalować rozgałęziony kanał w szkielecie górnym?  
7) prawidłowo przeprowadzić kanały w szkielecie górnym?  
8) prawidłowo przeprowadzić kanały w szkielecie dolnym?  
9) wymienić średnice kanałów odlewowych?  
10) podać przyczynę wyścielania pierścieni bibułą?  
11) zalać pierścień masą ogniotrwałą?  

42
4.7. Odlewnictwo
Odlewnictwo jest nieodłącznym elementem pracy technika dentystycznego. W ogólnym
zarysie polega na wypełnieniu formy z masy ogniotrwałej roztopionym metalem. Wykonanie
prawidłowego odlewu wymaga dużej wprawy i doskonałej znajomości tematu.
Doświadczenie zdobywa się poprzez wykonanie wielu odlewów i dokładne poznanie
zachowań poszczególnych materiałów dostępnych na rynku. Na jakość odlewu wpływ ma
bardzo wiele czynników. Oto kilka z nich:
− rodzaj stopu,
− skład stopu,
− wielkość formy,
− rozległość zalewanej matrycy,
− czas wygrzewania pierścieni,
− materiał, z którego wykonany jest pierścień,
− sposób zarabiania masy,
− proporcje proszku, płynu i wody,
− rodzaj odlewni,
− przyrost temperatury na minutę,
− sposób przyklejania kanałów,
− doświadczenie odlewającego.
Na rynku dostępnych jest bardzo wiele stopów i wiele mas osłaniających, a każda z nich
wymaga innego postępowania. Dlatego też należy czytać instrukcję obsługi i materiały
informacyjne, a także zdobywać indywidualne doświadczenie i opierać się na własnych
obserwacjach.
Wygrzewanie pierścienia
Proces odlewnictwa rozpoczyna się od wygrzewania pierścienia w piecu. Etap ten
wykonuje się w celu pozbycia się wosku zalanego w pierścieniu, co doprowadzi do
stworzenia przestrzeni na metal, a także w celu rozgrzania pierścienia do temperatury
umożliwiającej swobodne napływanie metalu bez ryzyka jego wcześniejszego zastygnięcia.
Wygrzewanie rozpoczyna się od umieszczenia pierścienia w piecu, lejem do dołu, co
umożliwi spokojne wypływanie wosku z pierścienia i spalanie się go w sposób bezresztkowy.
Ważne jest, aby podczas wygrzewania pierścienia zastosować odpowiednie progi
temperaturowe, czyli takie etapy wzrostu temperatury, które umożliwią prawidłowe
wygrzanie pierścienia. W przypadku szkieletów zasady wygrzewania kształtują się
następująco:
− na początek przyrost temperatury wynosi 3o
C na minutę,
− po osiągnięciu temperatury 250o
C pierścień przetrzymuje się w tej temperaturze przez
1 godzinę,
− następnie temperatura powinna wzrastać do 5o
C na minutę,
− po osiągnięciu 580o
C pierścień przetrzymuje się przez godzinę w tej temperaturze,
− po godzinie w temperaturze 280o
C należy zwiększyć przyrost do 9o
C na minutę,
− po uzyskaniu temperatury 1040o
C pierścień należy wygrzewać przez godzinę.
Zachowując powyższy schemat procesu wygrzewania pierścienia uzyska się pewność, że
pierścień posiada odpowiednią temperaturę, a także nie zawiera w swym wnętrzu wosku.
Szczególną oznaką gotowości pierścienia do dalszej pracy jest efekt tzw. świecenia kanałów.

43
Oznacza to mniej więcej tyle, że patrząc w lej widzi się świecące na pomarańczowo
kropki, które są ujściem kanałów odlewowych do leja.
Topienie metalu rozpoczyna się od umieszczenia w odlewni specjalnego tygla z masy
o bardzo dużej wytrzymałości termicznej i mechanicznej. Kupując tygle należy zwracać
uwagę na sygnatury, gdyż każda odlewnia wymaga tygla o charakterystycznym kształcie
i stąd pochodzi wymóg podawania sygnatur.
W kolejnym etapie należy umieścić w tyglu odpowiednią ilość metalu, który jest
potrzebny do zalania danego szkieletu. Nie wolno jednak dać zbyt wiele metalu, ponieważ
może on nie zostać roztopiony w całości, a także podczas topienia mogą nastąpić zmiany
w strukturze metalu, wynikające z nierównomiernego działania temperatury. Dobierając ilość
metalu należy pamiętać, że do zalania oprócz samego szkieletu protezy są również kanały
odlewowe oraz lej. Zalanie leja gwarantuje, że w odlewie nie będzie „wżerów”. Ewentualne
zassanie metalu podczas jego stygnięcia spowoduje pociągnięcie go z leja poprzez kanały,
a nie bezpośrednio z kanałów wraz z powietrzem. Warto zwrócić uwagę na rodzaj metalu,
który używa się do szkieletu. Do tego rodzaju prac nie należy stosować stopów chromowo-
niklowych. Są one bardzo sztywne i mało sprężyste, co znacznie utrudnia, a czasami
uniemożliwia zakładanie protezy. Najlepszym metalem jest stop chromowo-kobaltowy.
Połączenie to daje sztywny i sprężysty stop świetnie nadający się do wykonywania protez
szkieletowych.
Bez względu na rodzaj odlewni kolejną czynnością jaką trzeba wykonać jest tzw.
nadtopienie metalu. Proces ten polega na lekkim roztapianiu metalu w tyglu
i doprowadzeniu go do konsystencji półciekłej. Proces ten jest niezbędny i nie można go
pominąć. Jest to spowodowane tym, że topienie całkowite poprzedzające odlewanie jest zbyt
długie i może prowadzić do zbyt dużego wystygnięcia formy, a to z kolei prowadzi do
niedokładnego odlewu.
Następnie umieszcza się gorący pierścień w siodle odlewni i rozpoczyna proces
całkowitego topienia stali. Podczas topienia na powierzchni pojawia się charakterystyczna
błonka, która w pewnym momencie pęka i zaczyna się rozchodzić w kierunku brzegów lustra
topionej stali. Jest to moment, w którym należy włączyć proces wtłaczania stali do
pierścienia. W zależności od rodzaju odlewni może być to np.: siła odśrodkowa lub ciśnienie.
Po zakończeniu procesu wtłaczania stali trzeba odstawić pierścień do całkowitego
ostygnięcia, a tygiel oczyścić z resztek metalu. Nie wolno wstawiać gorącego pierścienia pod
zimną wodę. Szok, który nastąpi podczas tego zdarzenia doprowadzi do całkowitego
zniekształcenia odlewu lub nawet do zniszczenia formy.
Proces topienia stali jest najtrudniejszy w całym odlewnictwie. Wynika to z faktu
dostępności na rynku różnych stali o zróżnicowanym składzie, co ma duży wpływ na
zachowanie się stali podczas topienia. Aby dobrze opanować technikę odlewnictwa trzeba
dużej wprawy i doświadczenia.
Innym sposobem odlewu pierścienia jest odlew za pomocą fotokomórki, która uruchamia
się po włączeniu wcześniej zaprogramowanego programu. Ta opcja dostępna jest tylko
w odlewniach wysokiej klasy. W takim przypadku ograniczamy się do zainstalowania
pierścienia w siodle i naciśnięcia guzika a resztę robi za nas fotokomórka.
Proces rozpoczyna się od wprowadzenia w pamięć odlewni parametrów
temperaturowych danej stali takich jak:
− temperatura nadtapiania,
− temperatura rozpoczęcia odlewania,
− czas odlewania, itp.
Parametry te są charakterystyczne dla danego stopu, dlatego dane te muszą być napisane
i stosowane dla danego metalu. Następnie umieszczamy w odlewni pierścień i naciskamy
przycisk. Proces odlewu tą metodą również nastręcza wiele problemów i wymaga olbrzymiej
wprawy.

Wykonywanie protez szkieletowych

Wykonywanie protez szkieletowych

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Wykonywanie protez szkieletowych

Similar to Wykonywanie protez szkieletowych (20)

Wykonywanie protez szkieletowych