In de ochtend van donderdag 21 maart vond voor ruim 90 aanwezigen de ontbijtlezing plaats op Beneluxlaan 31-33 te Utrecht. De groot-zakelijke ondernemers uit Utrecht en omgeving kregen het onderzoek gepresenteerd over de verwachtingen van de economische ontwikkelingen op zowel internationaal, nationaal en regionaal niveau. Het onderzoek is verricht door de afdeling Kennis en Economisch Onderzoek van de Rabobank Groep. Frits Oevering, senior onderzoeker, lichtte zijn onderzoek toe ‘Utrecht: knooppunt in de netwerksamenleving’. Hij ging nader in op de economische waarde en –dynamiek in Utrecht en op vragen als waar houdt Utrecht op?

1. Ondertussen in
Utrecht . . .
Werk in uitvoering
21 maart 2013 Frits Oevering
Kennis & Economisch Onderzoek

2. Utrecht Centraal
Vraag en aanleidingen
• Vraag
– wat moet worden verstaan onder
‘Utrecht’?
• Regeerakkoord Rutte II
– ‘kleiner sturen’
• Economische Verkenning Utrecht 2012
– wat was groeitempo provincie Utrecht?
– wat was bijdrage sectoren?
• Werk in uitvoering
– gedeeltelijk met unieke, eigen data van
de Rabobank
2 Kennis & Economisch Onderzoek

3. Utrecht Centraal
Agenda
• conclusies Metropoolregio
– sterke groei in verleden en toekomst . . .
– . . . dankzij logistiek, communicatie, zakelijke en financiële diensten
– recente schaalverkleining en concentratie groei in Stad Utrecht . . .
– . . . duidt op agglomeratievoordelen
 in welke mate is sprake van interactie tussen bedrijven in Utrecht?
• voornemens Regeerakkoord
– minder, maar grotere gemeenten
– arbeidsmarkt, zorg en welzijn
– 5 landsdelen i.p.v. 12 provincies
– ruimtelijke ordening, verkeer & vervoer, natuur en regiostimulering
 welke gemeentelijke indeling is plausibel in Utrecht?
• wat zegt dit een ondernemer?
3 Kennis & Economisch Onderzoek

4. Groei en agglomeratie
Utrecht aan kop . . .
Ontwikkeling werkgelegenheid 1996-2011 bolgrootte: gerealiseerde groei t.o.v. verwachte groei 1996-2011
zorg 200%
onderwijs
Rivierenland Stadsgewest
dienst 100% Zuidoost- Amersfoort
Utrecht
leisure
0%
productie / logistiek -50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50%
Utrecht- Nederland BRU
landbouw West Utrecht
-100%
m
>
=
a
n
g
e
k
s
v
t
l
i
totaal
m
=
<
p
a
h
d
e
o
n
c
s
v
r
/
l
i
-200%
-80% -40% 0% 40% 80%
Nederland BRU Utrecht <= invloed sectorsamenstelling =>
sterke groei Utrecht en BRU dankzij
sectorstructuur,
vestigingsklimaat minder gunstig
4 Kennis & Economisch Onderzoek

5. Groei en agglomeratie
. . . ook in de toekomst
Prognose werkgelegenheidsontwikkeling 2011-2020
Global Economy
Transatlantic Market
Strong Europe
banen (x 1.000)
•Utrecht 227 => 224 - 248
Regional Communities •BRU 403 => 400 - 440
-10% -5% 0% 5% 10% 15%
Nederland BRU Utrecht
5 Kennis & Economisch Onderzoek

6. Groei en agglomeratie
Schaalverkleining
J-o-j-ontwikkeling werkgelegenheid 1996-2011 Gemiddeld aantal banen per vestiging 2011
15%
zorg
10%
onderwijs
5%
dienst
0%
leisure
-5%
productie /
logistiek
-10%
landbouw
7
9
1
8
9
1
9
1
0
2
1
0
2
0
2
3
0
2
4
0
2
5
0
2
6
0
2
7
0
2
8
0
2
9
0
2
1
0
2
1
0
2 0 5 10 15
Utrecht Overige BRU Nederland Nederland Zeer sterk stedelijk Utrecht
Stad Utrecht groeit harder dan BRU
Utrechtse bedrijfsleven nog altijd
relatief grootschalig
6 Kennis & Economisch Onderzoek

7. Groei en agglomeratie
Agglomeratievoordelen?
Samenhang met regionale banendichtheid 2010
vervoer & opslag
handel & reparatie
horeca
financiële instellingen
landbouw & visserij
industrie & nutsbedrijven Cluster (Porter)
overige dienstverlening •ruimtelijke concentratie van
overheid & onderwijs ondernemingen . . .
delfstoffenwinning •. . . die onderling samenwerken
bouwnijverheid en concurreren, . . .
•. . . waardoor hun
gezondheidszorg
concurrentiekracht toeneemt
zakelijke dienstverlening
omgekeerd geen volledig
arbeidsproductiviteit arbeidsinkomen
7 Kennis & Economisch Onderzoek

8. Groei en agglomeratie
Concentratie van dienstverlening
Concentratie-index sectoren Utrecht (werkgelegenheid; NL = 1)
Kantines en catering concentratie-index:
aandeel Utrecht in
Interne concerndiensten werkgelegenheid sector
Overig onderwijs /
aandeel Utrecht in totale
Kunst werkgelegenheid
Telecommunicatie
Verzekeringen en pensioenfondsen
Financiële instellingen
ICT-dienstverlening
Religieuze en politieke organisaties
Tertiair onderwijs
0 1 2 3 4 5
Utrecht 2011 Utrecht 1996
8 Kennis & Economisch Onderzoek

9. Groei en agglomeratie
Utrecht is in zichzelf gekeerd . . .
Herkomst en richting betalingen bedrijfsleven Utrecht
2012k1
naar Utrecht
binnen Utrecht
vanuit Utrecht
-50% 0% 50% 100%
Utrecht overige BRU
overige provincie Utrecht overige Randstad
overig Nederland
sterke lokale oriëntatie (>70%),
maar nauwelijks regionaal (4%)
en een ‘handelstekort’ Kennis & Economisch Onderzoek
9

10. Groei en agglomeratie
. . . en afstand bepaalt interactie
10 Kennis & Economisch Onderzoek

11. Groei en agglomeratie
Verband relaties en prestatie onduidelijk
Overig Overig
Zorg Zorg
Overheid & Onderwijs Overheid & Onderwijs
Zakelijke diensten Zakelijke diensten
Horeca & Vrije tijd Horeca & Vrije tijd
Vervoer en logistiek Vervoer en logistiek
Detailhandel Detailhandel
Groothandel Groothandel
Bouw Bouw
Industrie Industrie
0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100%
BRU overig Utrecht BRU overig Utrecht
Zuid-Holland Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Holland
Noord-Brabant Gelderland Noord-Brabant Gelderland
Utrecht:
wel regionale oriëntatie zakelijke diensten en logistiek,
niet in handel en horeca
11 Kennis & Economisch Onderzoek

12. Groei en agglomeratie
Samenscholen loont (in Utrecht) soms
Arbeidsproductiviteit bedrijfsleven 2010
Utrecht:
overige dienstverlening wel hoge productiviteit in financiële
gezondheidszorg instellingen, handel en horeca,
overheid & onderwijs maar niet in logistiek en landbouw
zakelijke dienstverlening
financiële instellingen
vervoer, opslag & communicatie
horeca
handel & reparatie
bouwnijverheid
industrie & nutsbedrijven
delfstoffenwinning
landbouw & visserij
x 1.000 € 0 € 50 € 100 € 150 € 200
Nederland BRU Utrecht
12 Kennis & Economisch Onderzoek

13. Naar een nieuwe indeling
Nederland netwerksamenleving
Tijdbesteding personen 20-72 jaar 2010 Aandeel binnengemeentelijke relaties in totaal relaties 2000-12
bestedingen dagelijkse artikelen
bestedingen cultuur
% van buitenshuis
bestedingen artikelen in en om huis
bestedingen mode & luxeartikelen
verhuizingen
bestedingen sport
% van dag
bestedingen restaurants
bestedingen café's
0% 50% 100% bestedingen vrijetijdsartikelen
thuis betaald werk pendel
sociale contacten mobiliteit 0% 50% 100%
cultuur, sport, recreatie boodschappen doen binnengemeentelijk van of naar rest van het land
grote steden:
draagvlak => voorzieningen =>
aantrekkingskracht => . . .
13 Kennis & Economisch Onderzoek

14. Naar een nieuwe indeling
Utereg me stadje
algeme-
winkels HBO-
ne
banen mode & instelling
zieken- Aandeel gemeente Utrecht in Nederland 2007/12
luxe en
huizen
bestedingen aan cultuur
Amsterdam 529.211 2.015 8 5 theaters, bioscopen, musea
Rotterdam 324.627 1.198 7 3 zakelijke transacties
Den Haag 263.511 998 6 3 bruto TW
Utrecht 222.642 628 4 4
woon-werkverkeer
Eindhoven 146.243 461 2 4
Groningen 131.742 415 1 1 banen
Haarlemmermeer 122.669 186 1 0 binnenlandse migratie
Tilburg 110.696 369 2 1 inwoners
Breda 101.648 458 2 2 detailhandelsbestedingen
Arnhem 101.228 408 1 2
winkels
Nijmegen 98.910 334 2 0
's-Hertogenbosch 96.863 451 2 3 0% 1% 2% 3% 4% 5%
Apeldoorn 94.095 262 1 0
Zwolle 85.442 274 2 3
Utrecht:
Amersfoort 80.929 266 2 0
prominente positie (kern) en
Almere 80.587 209 1 0
Enschede 78.253 316 2 1 centraal in netwerken
Maastricht 73.710 490 0 0 (verzorgingsgebied)
Haarlem 66.568 455 2 0
14 Kennis & Economisch Onderzoek
Leeuwarden 65.510 236 1 3

15. Naar een nieuwe indeling
Voorbeeld verzorgingsgebied
15 Kennis & Economisch Onderzoek

16. Naar een nieuwe indeling
Asymmetrie tussen stad en ommeland
omvang aanbod doet ertoe in
maatschappelijke processen
16 Kennis & Economisch Onderzoek

17. Naar een nieuwe indeling
Concurrentie dichtbij en veraf
karakter relaties tussen gemeenten
•intensiteit varieert met afstand en
omvang kernen
•asymmetrisch
•oriëntatie vanuit gemeente is diffuus
•verschillen tussen typen
17 Kennis & Economisch Onderzoek

18. Naar een nieuwe indeling
Recept gemeenten Nieuwe Stijl
Ontwikkeling homogeniteit arbeidsmarktregio t.o.v.
500 toename omvang kern 10%
men neme:
400 8%
minimale omvang kerngemeente 300 6%
+ 200 4%
toedelen aan sterkst trekkende kern
100 2%
=
gemeente nieuwe stijl 0 0%
omvang
kern
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
0
5
0
1
0
5
1
0
2
0
5
2
0
3
0
5
3
0
4
0
5
4
0
5
0
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
aantal gemeenten - l-as - ontwikkeling homogeniteit - r-as -
homogeniteit:
aantal relaties binnen gebied /
totaal aantal relaties vanuit of
naar gebied
18 Kennis & Economisch Onderzoek

19. Naar een nieuwe indeling
Winkelregio Utrecht 2011
19 Kennis & Economisch Onderzoek

20. Naar een nieuwe indeling
Woningmarktregio Utrecht 2000/9
20 Kennis & Economisch Onderzoek

21. Naar een nieuwe indeling
Arbeidsmarktregio Utrecht 2009 . . .
21 Kennis & Economisch Onderzoek

22. Naar een nieuwe indeling
. . . basis voor gemeenteindeling?
22 Kennis & Economisch Onderzoek

23. Naar een nieuwe indeling
‘Handelszone’ Utrecht
23 Kennis & Economisch Onderzoek

24. Naar een nieuwe indeling
Of o.b.v. aaneengesloten stedelijk areaal?
24 Kennis & Economisch Onderzoek

25. Belang voor ondernemer
Wat is uw afzet/inkoop/arbeidsmarkt?
Oriëntatie Utrecht 2000-12
vanuit Utrecht naar
betalingen door bedrijven
besteding dagelijkse artikelen
cultuurbezoek
verlaat woning
besteding mode en luxeartikelen
restaurantbezoek
werkzame beroepsbevolking
naar Utrecht vanuit
betalingen aan bedrijven
klanten dagelijkse artikelen
cultuurbezoekers
betrekt woning
klanten mode en luxeartikelen
restaurantbezoekers
werkzame personen
0% 20% 40% 60% 80% 100%
vanuit Utrecht vanuit overige BRU-gemeenten
vanuit overige Randstad overig Nederland
naar Utrecht naar overige BRU-gemeenten
naar overige Randstad overig Nederland
25 Kennis & Economisch Onderzoek

26. Ondertussen in Utrecht . . .
Conclusies
• Sterke groei, voordeel van agglomeratie onduidelijk
– landelijke oriëntatie productie en diensten
– lokale oriëntatie logistiek, zakelijke diensten en zorg
• Utrecht knooppunt in de netwerksamenleving
– centrum van werk en voorzieningen, met ‘handelstekort’
– relaties asymmetrisch en diffuus
• Stad Utrecht is groter dan gemeente Utrecht
– ruimtelijk - BRU
– functioneel – Midden-Nederland
26 Kennis & Economisch Onderzoek