1. Бэлтгэсэн: 4-23 Д.Цээпилмаа

2. Орчуулгын програм гэж юу вэ?
Орчуулгын програм буюу текстийг нэг хэлээс
н г хэл р х рв лэхдээ комьпютерийнө өө үү ө үү
програмын тусламжтайгаар г йцэтг лэхийгү үү
орчуулгын програм гэнэ. Орчуулгын програмыг
р р машины орчуулга гэж бас нэрлэдэг.өө өө
/Machine translation/

3. Машины орчуулга
Машины орчуулга нь тооцооллын хэл шинжлэлийн
ухаанд /computational linguistics / харьялагдах нэгэн
дэд салбар б г д комьпютерийн програм хангамжийгө өө
ашиглан нэг хэлээс н г хэл р х рв лэхө өө үү ө үү
ажиллагааг судалдаг. Х рв лэлт нь текст буюу яриаө үү
хэлбэртэй байж болдог.
 ндсэндээ бол, машины орчуулга нь эх хэлнээс н гҮ ө өө
р г орлуулах зарчмаар явагддаг. ндсэн аргаүү ү Ү
техник дийг ашиглан ил цогц орчуулагууд, хэлүү үү
шинжлэлийн хэв шинжийн ялгаануудыг сайтар
боловсруулахад анхаарал тавих, г хэллэгийг танинү
мэдэх, в рм ц хэллэг дийг орчуулах, т нээс гаднаө ө ө үү үү
хэвийн бус байдал буюу гажиг тусгаарлах зэрэг арга
техникийг хэрэглэдэг.

4. Машины орчуулгын т х:үү
Машины орчуулгын санаа анх 17-р зууны ед анх гарчү
байсан. 1629 онд Риней Декарт р р хэл д нэгөө өө үү
билэгдлийн хамтран ашиглах универсал хэлийг санал
болгож байсан. 1950 онд Georgetown 60 гаруй Орос
г лбэр дийг Англи хэл х х рв лэлт хийдэгө үү үү үү ө үү
б рэн автоматчилагдсан туршилтийг хийж байсанү .
. 1980-аад оны эхээр тооцоололын х ч нэмэгдэж арайү
ил нэд х рэх болсон ба машины орчуулгынүү ү ү
статистикийн з лэлт ил сонирхол татаж эхэлжээ.ү үү үү
 Т р лх хэл дийг орчуулахад тоон системийнө ө үү
комьюптеруудыг хэрэглэх санаа 1946 оны эхэн еэсү
гарсан.

5. Орчуулгын йл явц :ү
Орчуулгын йл явц дараах хэлбэртэй байсан.ү
 Эх текстийг кодыг тайлж унших
 Х рв лэх хэл дээрх тухайн утгыг дахин кодчилох гэсэнө үү
е шаттай.ү
Эх текстийн утгыг б хлээр нь кодын тайлалү
хийнэ, орчуулагч нь орчуулга хийж текстийн
б хий л хэсг дэд анализ хийх ёстой. Эдгээр йлү үү ү
явц нь тухайн эх хэлний д рмийн, утга з й,ү ү
г лбэр з й, в рм ц хэллэг зэрэг б х талын г нө үү ү ө ө ө ү ү
г нзгий мэдлэг шаарддаг.ү
 Орчуулагчид нь м н адил х рв лэх хэлийгө ө үү
дахин кодчилоход тухайн хэлний б х талынү
мэдлэг шаардлагатай болдог.

6. Пирамидаар завсрын зуучлалуудын г ний харьцуулалтыг з лсэн, хэлү ү үү
хоорондын машины орчуулгын машин пирамидийн дээд орой хэсэг, дараа
нь солих хэсэг, тэгээд шууд орчуулга гэсэн дарааллаар явагдана.
Машины орчуулга нь хэл шинжлэлийн д рм дэд суурилсан аргыгү үү
ашигладаг. Энэ нь тухайн г нь хэл шинжлэлийн арга барилаар орчуулагданаү
гэсэн г. Эх хэлний гтэй хамгийн тохиромжтой гэсэн гийг х рв лэх хэлү ү ү ө үү
дээр сольж байрлуулдаг
Пирамид б тэцтэй явагдана.ү

7. Машины орчуулгыг хэрхэн сайн
хийх вэ?
Машиныг орчуулга сайн хийгдэх асуудал нь
т р лх хэлний ойлголтуудыг эхлээдө ө
шийдвэрлэсэн байхыг шаарддаг ба энэ тал дээр
маргаантай асуудлууд ихэвчлэн сдэг.үү
Хангалттай мэдээлэл г гдс н орчуулахө ө ө
мэдээллийн утга алдааг й тохиолдолд, машиныү
орчуулгын програм ихэнхдээ хангалттай сайн
ажилладаг.

8. Машины орчуулгын ангилал
Машины орчуулгыг ер нхийд нь дараах байдлаарө
ангилж болно.
Rule-based –Д рэмд суурилсанү
Transfer-based machine translation – дамжуулалтад
сууриалсан орчуулгын машин
Interlingual –хэл хоорондын
Dictionary-based – толь бичигт суурилсан
Statistical – статистикийн
Example-based - жишээнд суурилсан

9. Орчуулгын програм хангамж
хийхэд ашиглагдаг хэл дүү
Java , Sun, C/C++, PHP зэрэг хэл д ашиглагддаг.үү
Орчуулгын програмд м н г гдлийн сангийнө ө ө
програм чухал рэг г йцэтгэдэг.үү ү
Хадгалах г гдлийн хэмжээ ихтэй, байнга баазаасө ө
г гд л уншиж , бааз руу илгээх зэрэг йлдл дө ө ө ү үү
маш олон давтамжтай явагддаг тул г гдлийнө ө
сангаа з в оновтой хэлбэрээр зохион байгуулах ньө
програмын хурдан найдвартай ажиллагаанд
н л лд г.ө өө ө

10. Дэлхийд т гээмэл хэрэглэгдэжү
байгаа орчуулгын програмууд
Дээрх програмуудыг олон з лэлт дийг харьцуулжү үү үү
гаргасан байна. з лэлт дийг .Ү үү үү docx файлаас знэ .ү үү

11. Бусад веб д:үү
Dictionary.com - Англи хэл дээрх хэд хэдэн толь
бичигvvдийг нэгтгэсэн том хайлттай
InvestorWords.com - Энэ толь бичигийн вэб хуудасны
зохион байгуулалт нь vг хайхад их тохиромжтой.
Microsoft Network Dictionary - Гол онцлог нь МСН
нэвтэрхий толь бичигтэйгээ холбоотой, мєн англи vгсийг
дуудлагыг нь WAV, AIFF тєрлийн файль хэлбэрээр сонсож
болдог давуу талтай.
Columbia Encyclopedia 6th edition. - Yгийн дуудлагыг нь
WAV файль хэлбэрээр татаж аваад сонсож болдог. Энэ
Колумбын нэвтэрхий толитойгоо холбоотой тул судалгааны
ажил хийх буюу ямар нэгэн сэдэвээр сонирхон судалж
байгаа vед маш их хэрэг болдог, єєр хоорондоо холбоотой
мэдээлэл, єгvvллэг, англи vгс зэрэгийг нэг дор нь хайж
болно.
AskOxford - Англи хэлний мэдлэгээ гvнзгийрvvлэхийг
хvсэгчидэд энэ сайтыг зєвлєх байна.

12. Монгол дахь орчуулгын
програмуудаас
Асуулт нетийн орчуулгын програм
Мобинэтийн Англи-Монгол толь
Moviator монгол-англи г лбэрө үү
орчуулгын програм
tiim.mn онлайн орчуулгын програм
www.bolor-toli.com онлайн толь
бичиг
Март 1.5 хувилбар г лбэрийнө үү
орчуулга хийдэг.
гэх мэт.

13. Орчуулгын програм хийхэд
тулгардаг асуудлууд:
Монголд орчуулгын програм хэдхэн жилийн мн сө өө
х гжиж эхэлсэн. Одооноос хэд хэдэн програмууд гарчө
эхлээд байгаа ба дээр дурьдсан програмуудаас гадна
Март програмын 1.5 хувилбар дээр г лбэрийн буюуө үү
текстийн орчуулга хийдэг болсон юм байна. Харин
англи юм уу бусад хэл дээрх веб хуудасыг монгол хэл
р орчуулдаг програм т дийл н гарааг й байгаа юмүү ө ө ү
байна. Иймээс энэ т рлийн судалгааныө
шинжилгээний ажил хийх шаардлага, м н хийхэд цагө
хугацаа болоод эдийн засгийн х ндрэл их гардаг зэрэгү
шалтгаануудаас болоод асуудлууд тулгардаг. М нө
судалгаа шинжилгээний ажилд хэл шинжлэлийн
салбарын мэргэжилтн дийн рэг их юм.үү үү

14. Д гнэлтү
1950, 60-аад онд гараагаа эхэлсэн орчуулгын программ
хамгамж єнєєдєр интернэтийн хамгийн ирээдvйтэй
vйлчилгээний нэг болоод байна. Та эмайлаа орчуулуулж
болно, хэсэгхэн текст орчуулж болно, эсвэл URL-г нь зааж
єгєєд вэб хуудас орчуулж болно. Дээр дурдсан ёсоор нэгэнт
ихэнх онлайн мэдээлэл англи хэл дээр байгаа тул, ихэнх
орчуулагч программууд Англи хэлтэй хосолсон байдлаар
орчуулга хийдэг. Та герман, франц, орос, хятад, япон,
испани, итали гэх мэт хэл дээр байгаа вэб хуудасыг унших
гээд хэлний бэрхшээлтэй тулсан бол орчуулгын программ
хангамж хэрэглээд англи хэл рvv эгшин зуурт хєрвvvлж
болно, шаардлагатай бол англиас эдгээр хэл руу хєрвvvлж
болно. Хамгийн гол анхаарах зvйл гэвэл та нэгэнт
машинаар хvний хэл бичигийг орчуулж буй тул чанарын
хувьд тєдийлєн санаанд тань хvрэхгvй байж магадгvй.