Maltese project annual

1. Casey Portelli

2. Fil-qedem aħna ma kellniex muturi, allura dawk li
kienu jigħxu qabilna kellhom jivjaġġaw minn post
għall-ieħor permezz ta’ bhejjem. L-aktar li kienu
jużaw huma l-ħmar u l-bgħula. Dawk ma kinux
jużaw żwiemel għax kienu jqumu ħafna flus u s-
sinjuri biss kienu jirkbuhom. Min ma kienx jista’
jixtri bhima kellu jimxi bilfors u minn dawn in-nies
kien hemm numri kbir ta’ Maltin. Jekk is-sinjuri jew
il-kbarat ikollhom vjaġġ qasir bosta drabi n-nies
kienu jġorruhom fil-portantina jew magħrufa ukoll
bħala is-suġġetta.

3. Il- portantina jew is-suġġetta kienet tintuża minn ħafna nies bħal
Granmastru, uffiċjali għoljin, l-Inkwiżitur, l-Isqof, il-Balliju, il-
membri tan-nobbilita’ Maltija, il-Kavallieri u oħrajn, biex
jivvjaġaw minn post għall-ieħor. F’ Malta dan il-mezz ta’ trasport
kien jintuża l-aktar bejn it-tieni nofs tas-seklu sbatax u t-tluq tal-
kavallieri fl-1798.

4. Il-kaless huwa goff u magħmul minn injam iebes u oħxon. Il-
kaless għandu roti twal daqs raġel li jinsabu fuq in- naħa ta’wara .
Dan il-kaless kien jinġibed minn żiemel u dan kellu ħafna piż xi
jġorr minħabba ir-roti. Is-sinjuri kienu jirkbuh għax kif tafu ż-
żwiemel kienu jitużaw mis-sinjuri biss. Tajjeb li nkunu nafu
x’kienu jsejħulu r-raġel li jsuq il-kaless . Hemm ħafna tipi imma
dawn huma l-iktar popolari: Kalessier, Kuċċier jew xrik.

5. Il-karozzin kellu l-vantaġġi li l-kaless m’għandux . Il-karozzin ma
kienx tqil goff jew storbjuż. Ġewwa l- karozzin hemm żewġ
bankijiet faċċata ta’ xulxin. Dan ovvjament kien jinsaq permezz
tal- kuċċier u ma ninsewx iż-żiemel. Il- passiġġieri kellhom użu
ta’ kif jirkbu billi jitilgħu minn fuq staffa. Mal-ġnub tal-istaffa l-
karozzin kellu żewġ ġwienaħ biex meta jitilgħu l-passiġġieri ma
kinux jintlaqtu mir-roti. Fil-preżent dan il-mezz ta’ trasport għadu
jintuża mit-turisti.

6. L-omnibus kien qisu karru aħdar b’erba ’ roti. Imma b’ differenza
li r-roti ta’ quddiem kienu iżgħar minn ta’wara. Ġewwa hemm
żewġ bankijiet faċċata ta’ xulxin u s-saqaf jixbah ħafna lil tal-
karozzin. Ftit nies kienu jsejħulu n-nemnebus jew nomnibus. L-
ewwel servizz kien fit-tletin ta’ Novembru. Xi wħud mill-ewwel
omnibusijiet kienu wesgħin u kellhom naqra problemi biex
jgħaddu mit toroq dojoq tagħna.

7. Din it-tip ta’karozzella kienet kbira u kienu jiġbduha sitt iżwiemel sbieħ
li l-iktar kienu ikunu bojod għall-importanza. Din kienet lussuża kienet
tintuża biex il-Granmastru imur għal xi ċerimonja uffiċjali. Il-kuċċier
kien joqgħod fil-għoli. Minn ġewwa kienet tkun miżbgħa eċċellenti u
mżejna bl-induratura u bil-pittura fuq wara u mal-ġnub. Din il-
karozzella partikolari kienet tqila u goffa bħall-kaless x’aktarx kienet
tintuża ġewwa l-Belt biss . Minbarra l-karozzella tal-Granmastru hemm
ukoll il-karozzella tal-Isqof u tal-Kappillan.

8. Dawn kienu magħmulin kbar u goffi. Dan il-karettun kien jiflaħ
tagħbijiet ta’ ċnagan u travi marbutin bil-ħbula u bil-ktajjen, li
kienu jkunu miġbuda minn bhima bħal bgħula. Qabel l-ordni ta’
San Ġwann f’Malta , il-bhejjem u l-karettuni kienu jintużaw bix
iġorru l-ġebel għall-bini. Dan ix-xogħol żdied ħafna fi żmien l-
Ordni meta bdew jibnu ħafna djar , palazzi bereġ, u s-swar.

9. Fix-xhur tas-sajf meta jonqos xogħol il- bejjiegħa mit-
toroq kien jiġi l-karettun tal-bexxiex biex ixarrab it-
toroq u jwitti t-trab. Dan il-karettun kien iġorr bettija
kbira u kien jinġibed minn bhima.

11. L-ewwel ajruport kien jinsab Ħal Far u kien inawgurat
fis-16 ta’ Jannar, 1923. Għal din l-okkażjoni ġiet
organizzata l-ewwel wirja tal-ajru f’Malta. Fl-ajruport
kienu jinżlu ajruplani militari, privati u kummerċjali.

12. Il-kajjik kien tip ta’ opra tal-baħar li kienet popolari ħafna mas-
sajjieda. Fi żmien il-kajjik kien jivjaġġa permezz ta’ qlugħ u
mqadef. Aktar ma beda jgħaddi ż-żmien, aktar bdew jintramaw
bil-magni. Illum il-ġurnata ma tantx għadu jisemma għax qed
jinbidel ma’ dgħajjes aktar moderni.

13. Il-frejgatina hija dgħajsa iżgħar mil-kajjik. L-iktar li tintuża hija
mid-dilettant biex jistad, biex idur mal-familja u għat tiġrijiet
tradizzjonali li jsiru fil-Port il-Kbir fil-31 ta’Marzu u t- 8 ta’
Settembru. Il-frejgatina kienet tissejjaħ ukoll ‘Is-sinjorina tad-
dgħajjes Maltin’. Il-frejgatina hija popolari wkoll f’ Wied iż-
Żurrieq għax tintuża’ biex iġġorr it-turisti.

14. Il-luzzu kien maħsub għax- xogħol tas-sajd. Kien jagħmel l-istess
xogħol tal-kajjik. Il-luzzu kien maħsub għal aktar baħar qawwi
peress li din l-opra kellha l-pruwa u l-poppa aktar għoljin biex
ikunu jifilħu iktar għal mewġ għoli. Illum il-ġurnata il-luzzu qed
jintuża wkoll għall-ġarr tat-turisti. Dan jispikka ħafna għall-kuluri
tradizzjonali tiegħu.