Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010

Fryslân do libbest, do libbest yn myn hert
Gjin dei dat ik net even oan dy tink
Der baarnt in fjoer yn my, in libbenslang ferlet
Dy te rûken, dy te sjen, dyn taal te hearren
Uit het lied van De Kast uitgebracht ter ere van het feest ‘Simmer 2000’
geschreven door Baukje Wytsma
Fries in Fryslân:
taal tussen mensen
Van recht naar praktijk
Beleidsplan Fryske taal 2008-2010

2 Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 3
5 Zorg & welzijn 21
5.1 Fries in de zorg 21
5.2 Wat kan de provincie doen? 21
5.3 Onze benadering 21
5.4 Nadruk op twee doelgroepen 22
5.5 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode? 22
6 Voorschoolse opvang & onderwijs 23
6.1 Het belang van tweetaligheid 23
6.2 De positie van het Fries op scholen 23
6.3 Nieuwe accenten 24
6.4 Digitaal Fries leren 24
7 Informatie- en communicatietechnologie 27
7.1 Waarom is ICT belangrijk voor het Fries? 27
7.2 Wat doet de Provincie? 27
7.3 Kansen 27
8 Bedrijfsleven, cultuur & toerisme 29
8.1 Fries in het bedrijfsleven 29
8.2 Fries en cultuur 30
8.3 Fries en toerisme 30
Begroting 32
Bijlage: evaluatie taalnota 2003 – 2007 56
Voorwoord: taal tusken minsken 5
Leeswijzer 6
1 Eigentijdse taal met toekomst 7
1.1 Waarom Fries? 7
1.2 Waarom taalbeleid? 7
1.3 Wat aan dit beleidsplan voorafging 8
1.4 Terugblik taalnota 2003 – 2007 8
1.5 Van concept-taalnota tot beleidsnota 9
2 Fries in Fryslân: onze uitdaging 10
2.1 Taalbeleid met ambitie 10
2.2 Doelen voor 2020 10
2.3 Werken aan een zichtbare taal 11
2.4 Werken aan een goede taaloverdracht 12
2.5 Taal tussen mensen 12
3 Wat doet de Provincie zelf? 14
3.1 Communicatie met gemeenten 14
3.2 Samenwerking met het rijk 14
3.3 Samenwerking in Europa 14
3.4 Fries in het Provinciehuis 15
3.5 Berie foar it Frysk 15
3.6 Fries en de andere streektalen 15
3.7 Coördinatie en decentralisatie organisaties 15
3.8 Wetenschappelijk onderzoek 16
4 Lokale overheden, stad & platteland 18
4.1 Fries bij gemeenten 18
4.2 Fries bij overige overheden 19
Inhoud

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 5
Wij willen iedereen in Fryslân in staat stellen de Friese taal te gebruiken. Onze rol is
die van voortrekker en inspirator. We zijn samen met het Rijk de eerstverantwoor-
delijke overheid voor de Friese taal. Vanuit die verantwoordelijkheid willen we
drempels verlagen en het gebruik van het Fries zo gemakkelijk mogelijk maken. We
werken aan draagvlak voor de taal door het scheppen van de juiste voorwaarden.
We investeren in informatieoverdracht en maken inwoners, instellingen, overheden
en bedrijven bewust van de waarde van meertaligheid. Met dit beleidsplan zetten
we bovendien in op het versterken van het imago van het Fries als eigentijdse taal.
Zichtbaarheid van de taal nodigt uit tot gebruik. Hoe zichtbaarder het Fries, hoe
lager de drempels voor mensen om de taal te gebruiken. Op allerlei manieren en in
allerlei toepassingen moet de taal zichtbaar zijn. Op straat, in musea, op het werk,
in winkels, op internet en computers en op scholen. Dan zullen steeds meer mensen
het gebruik van het Fries als iets vanzelfsprekends zien.
Het levend en eigentijds houden van de taal lukt ons natuurlijk niet alleen. We heb-
ben anderen nodig. Ambassadeurs. Voortrekkers. Jongeren. Ouderen.
Creatievelingen. Wetenschappers. Ondernemers. Laat door het gebruik van de
Friese taal zien dat de taal iets is om trots op te zijn. Iets waar je goed en vertrouwd
bij voelt, omdat het de ‘taal fan it hert’ is.
Meertaligheid is de toekomst van Europa. Onze inwoners worden steeds meer
wereldburger, ‘wrâldfriezen’. Daarbij past ook een eigen en sterke positie van een
taal, zoals het Fries. Wij nodigen burgers en organisaties nadrukkelijk uit om met
elkaar na te denken over hun eigen rol en met voorstellen te komen. Financiën
worden beschikbaar gesteld voor creatieve en innovatieve projecten door middel
van een flexibel programma. Het gaat om projecten die mensen verleiden om de
taal te (blijven) gebruiken. Projecten die handig aansluiten bij de tijdgeest en
gebruik maken van alle nieuwe mogelijkheden om ons heen. Alleen zo blijft het
Fries een levende taal die midden in de maatschappij staat.
Mensen bewegen. De taal beweegt mee. Dat willen wij laten zien in deze taalnota
‘Taal tusken Minsken’.
Gedeputeerden Staten van Fryslân
Taal tusken minsken
Mensen veel meer betrekken bij het levend houden van de Friese taal.
Dat hebben de collegepartijen met elkaar afgesproken in het
koersdocument ‘Fryslân: iepen en eigen!’ Dit jaar loopt de huidige
taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 -
2007’ af. Dit biedt ons de mogelijkheid het taalbeleid een nieuwe
impuls te geven.
4 Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen

De huidige taalnota beschrijft de provinciale ambities voor het Fries aan de hand
van de onderdelen gemeenten, zorg, onderwijs en intern taalbeleid. Dit beleidsplan
besteedt opnieuw aandacht aan de sectoren gemeenten, zorg en onderwijs in de
hoofdstukken ‘Lokale overheden, stad & platteland’, ‘Zorg & welzijn’ en
‘Voorschoolse opvang & onderwijs’. Daarnaast gaat dit beleidsplan in het hoofdstuk
‘Bedrijfsleven, cultuur & toerisme’ ook in op de rol die de Friese taal kan spelen in
het bedrijfsleven, in de culturele en toeristische sector.
De snelle groei van informatie- en communicatietechnologie (ICT) en allerlei mobie-
le telefonietoepassingen, maakt dat communicatie via andere kanalen verloopt.
Maar dat niet alleen. Een taal is door toepassing van nieuwe technieken sneller en
makkelijker (re)produceerbaar. Deze moderne toepassingen maken tweetaligheid
eenvoudiger en dragen bovendien bij aan het eigentijdse karakter van de taal. In
dit plan gaan wij daarom apart in op de mogelijkheden die ICT ons bieden
(‘Informatie- en communicatietechnologie’) om het gebruik van het Fries te verge-
makkelijken.
Wat de Provincie zelf kan doen, komt aan de orde in het hoofdstuk ‘Wat doet de
Provincie zelf?’ In het hoofdstuk ‘Eigentijdse taal met toekomst’ gaan we in op de
vraag waarom aandacht voor het Fries in de vorm van taalbeleid van belang is. Ook
blikken we hier kort terug op de resultaten van de huidige taalnota. In het hoofd-
stuk ‘Fries in Fryslân: onze uitdaging’ benoemen we de doelen en ambities van ons
beleid en geven we aan hoe we overheden, instellingen en burgers willen betrek-
ken bij de uitvoering van dit beleid.
Als bijlage is de evaluatie van de huidige taalnota opgenomen.
Ten slotte nog dit. Tijdens het schrijven aan dit beleidsplan is de samenstelling van
het college door verkiezingen veranderd. De bouwstenen voor de conceptnota zijn
aangeleverd door het vorige college. Als nieuw college hebben we de inhoud en
indeling van die nota op een aantal punten aangepast. Het beleidsplan is daarmee
in lijn met het koersdocument ‘Fryslan: iepen en eigen!’
Leeswijzer

Het spreken van de Friese taal maakt gelukkig. Mensen willen als het even kan hun
moerstaal spreken. Voor vele Friezen is dat het Fries. Dat wil niet zeggen dat
Friezen ‘navelstaarders’ zijn. Integendeel, Friezen zijn zich als wereldburgers
bewust dat Fryslân onderdeel uitmaakt van een grotere wereld. Tegelijk met de
globalisering en schaalvergroting groeit echter de behoefte om de eigen positie te
markeren.
1.1 Waarom Fries?
Naast landschap, natuur, dorpen, buurtschappen en vergezichten, draagt het Fries
in belangrijke mate bij aan het ‘Frysk eigene’. Fries is de taal van het gezin en roept
intimiteit, vertrouwdheid, solidariteit en herkenning op. Uit het onderzoek ‘Lokale
sociale netwerken in Trynwâlden’ (2005) van het Skewiel Trynwâlden in samenwer-
king met de Rijks Universiteit Groningen (RUG) blijkt bovendien dat het Fries bij-
draagt aan de vitaliteit van sociale verbanden. De Friese taal verbindt mensen, met
elkaar en met het bijzondere van het land.
Daar komt nog bij dat tweetaligheid grote voordelen heeft (zie kader). In plaats van
het dogmatisch hanteren van één taal, kiezen wij daarom voor ‘creatieve tweetalig-
heid’. Het motto is ‘Fries als het kan’, maar wel zodanig dat het Fries en het
Nederlands ‘lenig’ naast elkaar worden gebruikt. Dat vraagt om creatieve oplossin-
gen en die zijn er – juist door de moderne digitale toepassingen – volgens ons
genoeg. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van een Friestalige personeelsadverten-
tie in de provinciale dagbladen en/of regionale kranten, terwijl de Nederlandse ver-
taling van een Friestalige personeelsadvertentie op internet wordt gezet. Hier doet
goed voorbeeld volgen.
Wanneer het gebruik van het Fries toeneemt, durven juist meer mensen de stap te
nemen om zich van het Fries te bedienen. Omrop Fryslân, die in 1994 begon met tv-
uitzendingen, hanteert Fries als voertaal en is in de praktijk vaak tweetalig. Die for-
mule is een succes. De omroep trekt erg veel kijkers en luisteraars en is één van de
belangrijkste dragers van de Friese taal en cultuur.
Tweetaligheid biedt voordelen!
Uit diverse universitaire wetenschappelijke studies blijkt, dat tweetaligheid
goed is voor de sociale, de intellectuele en de taalontwikkeling van mensen. Het
wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Toronto heeft onlangs
bewezen dat mensen die hun hele leven intensief twee of meer talen gebruiken
minder kans op dementie hebben dan eentalige personen.
8 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken
Eigentijdse taal met toekomst
1

erkend. De Friese taal geniet daarmee een beschermde positie binnen een wettelijk
beleidskader. De rijksoverheid heeft zich met dit verdrag verplicht om het huidige
beschermingsniveau van de Friese taal minimaal in stand te houden.
Europees niveau
Europees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden
Nationaal niveau
Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 – 2010
Kaderverdrag inzake de bescherming van Nationale Minderheden
Provinciaal niveau
Provinciale (taal)nota’s
Gemeentelijk niveau
taal- en cultuurbeleidsnota’s van gemeenten
1.4 Terugblik taalnota 2003 - 2007
De taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 - 2007’
bevat 36 doelstellingen. 19 daarvan zijn gerealiseerd (53%), acht zijn in ontwikke-
ling (22%) en acht doelstellingen (22%) zijn niet gerealiseerd. Van één doelstelling
is het nog niet bekend of deze gerealiseerd is. 21 doelstellingen hebben betrekking
op het onderwijs, elf op zorg en vier op gemeenten.
De doelstellingen voor het voorschools onderwijs en de gemeenten zijn allemaal
gerealiseerd. Ook het basisonderwijs en het hoger onderwijs ontwikkelen zich posi-
tief. De realisatie van de doelstellingen voor de scholen die onder de Wet op de
Expertisecentra vallen en de ROC’s (Friese Poort en Friesland College) blijft achterwege.
Met name de zorg blijft achter als het gaat om het realiseren van doelen. Hoe komt
dat?
In vergelijking met de domeinen gemeenten en onderwijs - waar al een geruime
tijd beleid voor de bevordering van de Friese taal wordt gevoerd - bevindt het
domein Fries in de zorg zich in de pioniersfase. In de derde taalnota is voor het
eerst beleid voor het Fries geformuleerd.
De Provincie heeft slechts in beperkte mate wettelijke bevoegdheid.
De Provincie heeft geen subsidierelaties met zorginstellingen.
De laatste beleidsperiode hadden de zorginstellingen andere prioriteiten, zoals de
invoering van de Wmo, de zorgverzekeringswet en een ander financieringssysteem.
1.2 Waarom taalbeleid?
Uit het onderzoek Taal in Fryslân (1995), Gorter D. en Reitze J. Jonkman/Fryske
Akademy, blijkt dat 93 procent van de inwoners kiest voor een tweetalig Fryslân. De
Friezen hechten aan hun taal. Dat blijkt ook uit de hoge respons op onze quick scan
Friese taal van januari 2007 (zie kader). Taaldiversiteit is rijkdom. Wij willen graag
dat alle burgers dit ook zo ervaren. Blijvende actie is nodig om mensen voldoende
mogelijkheden te geven om de taal te gebruiken. Daarom werkt de Provincie met
taalbeleid aan het vergroten van de sympathie en het draagvlak voor de taal bij
overheden, organisaties en burgers. Wij willen investeren in de kwaliteit van uit-
ingsvormen van de taal.
Fries in Fryslân
Meer dan 17.000 unieke enquêtes zijn ontvangen van de in totaal 32.400 ver-
stuurde enquêtes. Daarmee is een response verworven van 53 procent: het
hoogste percentage ooit behaald bij een provinciale enquête.
Bron: rapportage quick scan Friese taal, 2007
1.3 Wat aan dit beleidsplan voorafging
Natuurlijk beginnen we niet bij nul. In 1985 heeft de Provincie Fryslân voor het eerst
een taalnota uitgebracht (‘Fan Geunst nei Rjocht’). Daarin staan ‘gelijkwaardigheid’
en ‘gelijkberechtiging’ van het Fries aan het Nederlands als belangrijke uitgangs-
punten voor het provinciale taalbeleid genoemd. De bevolking van Fryslân moet
zich vrij voelen om het Fries te gebruiken, waar en wanneer zij dat wil. De twee uit-
gangspunten zijn nog steeds de pijlers onder ons taalbeleid.
In de tweede taalnota ‘Ramtnota taalbelied’ (1991) doet het Stipepunt Frysk als
onderdeel van de Afûk haar intrede. In deze nota stond het stimuleren van de
externe voorlichting op het gebied van tweetaligheid centraal. Wat de wettelijke
uitvoering van gelijkwaardigheid en gelijkberechtiging betreft, werd duidelijk dat
wet en praktijk niet op elkaar waren afgestemd.
Het Europees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden (voortaan
Europees Handvest) waarborgt de rechten van minderheidstalen. Het Rijk heeft in
1996 voor de Friese taal 48 bepalingen van het Europees Handvest onder deel III
geratificeerd. Om de concrete uitvoering daarvan te regelen, hebben Rijk en
Provincie een convenant afgesloten waarin 108 gezamenlijke ambities staan
(Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 – 2010, voortaan BFTC). Het
Consultatief Orgaan is door het Rijk in het leven geroepen voor advisering over het
Europees Handvest en de BFTC. De ambities van de BFTC vormden mede de basis
voor de derde taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 -
2007’. Speerpunten in die nota waren de domeinen gemeenten, zorg en onderwijs.
In 2005 heeft de rijksoverheid het Kaderverdrag inzake de bescherming van
Nationale Minderheden geratificeerd en de Friezen als enige nationale minderheid

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 1312 Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen
Het Stipepunt van de Afûk heeft in de afgelopen periode heel wat werk verzet om
aandacht te krijgen voor de positie van de Friese taal in de zorg. Praktijkervaring
leert dat er eerst gewerkt moet worden aan bewustwording van (de voordelen van)
meertaligheid. Pas daarna lukt het om zorginstellingen te stimuleren om van taal
beleid te maken binnen de instelling. De doelstellingen op het gebied van zorg in
de taalnota zijn, zo blijkt achteraf, te ambitieus gebleken.
Een uitgebreide evaluatie hebben wij als bijlage bij dit beleidsplan gevoegd.
1.5 Van concept-taalnota tot beleidsnota
Op 27 juni 2006 hebben Gedeputeerde Staten de concept-taalnota ‘Beter zichtbaar,
meer vertrouwd 2007 - 2010’ vastgesteld. We hebben het ‘veld’ vervolgens uitgeno-
digd op de nota te reageren. De reactietermijn liep tot 1 oktober 2006. Binnen die
termijn hebben we 24 inhoudelijke reacties ontvangen. We hebben deze reacties
behandeld in een aparte nota die tegelijkertijd met dit beleidsplan is uitgebracht.
De reacties zijn verdeeld. Een aantal instellingen noemt de concept-nota ambitieus.
Andere organisaties zijn minder enthousiast over het ambitieniveau. Uit de reacties
komt een aantal belangrijke aandachtspunten voor dit beleidsplan naar voren:
• De Provincie zou aan moeten geven hoe zij haar voorbeeldfunctie vorm gaat
geven en overige (overheids)organisaties en de Friese inwoners gaat inspireren.
• De Provincie zou een coördinatierol op zich moeten nemen bij het plannen van acti-
viteiten op het gebied van taal. Dit in nauw overleg met de uitvoerende partijen.
• De Provincie zou een strategie op de lange termijn voor het taalbeleid moeten
formuleren om de voordelen van meertaligheid en het gebruik van de Friese taal
te communiceren.
• De Provincie zou een kwalitatief wetenschappelijk onderzoek moeten laten ver-
richten naar het huidige gebruik en de overdracht van de Friese taal aan toe-
komstige generaties. Basis voor dit onderzoek zijn uiteenlopende conclusies van
diverse onderzoeken naar de toekomst van de Friese taal, bijvoorbeeld van de
Ried fan de Fryske Beweging (2001), Afûk/Leeuwarder Courant (2003),
NIPO/Omrop Fryslân (2004) en Driessen (2006).
• De Provincie zou waar mogelijk meer goede en succesvolle praktijkvoorbeelden
uit andere minderheidstaalgebieden moeten toepassen in de Friese omgeving.
• In de taalnota zou duidelijker moeten staan hoe het taalbeleid op andere
beleidsterreinen door kan werken.
Over het algemeen is positief gereageerd op de doelstellingen voor de lange ter-
mijn. Daarin staan duidelijke normen voor de beheersing van de Friese taal door de
inwoners van Fryslân. Ook de aandacht in de nota voor taalbeleid op het gebied
van marketing oogst waardering.
We hebben bovenstaande reacties verwerkt in dit beleidsplan. Bovendien hebben
we ook zelf op basis van het koersdocument wijzigingen aangebracht en accenten
verlegd.

Fries in Fryslân: onze uitdaging
2 Taal tussen mensen. Mensen moeten vrij zijn en de mogelijkheden hebben om de
taal te gebruiken. Centrale vraag in deze nota is: hoe geven we creatieve
tweetaligheid in de praktijk vorm? Hoe zorgen we dat de Friese taal een vanzelf-
sprekende plek heeft naast het Nederlands? Waar werken we aan met ons
taalbeleid?
2.1 Taalbeleid met ambitie
De Provincie volgt een ‘tweesporenbeleid’. Aan de ene kant werken we aan het
imago van het Fries als eigentijdse taal. Aan de andere kant vergroten we het
draagvlak voor de taal. Daarbij onderscheiden we een aantal categorieën mensen:
• Mensen die het Fries willen én kunnen gebruiken. Deze mensen hebben een
belangrijke voorbeeldfunctie. We zullen deze groep moeten blijven ‘inspireren’
om de taal zichtbaar te maken en zich met taal te onderscheiden. Deze groep
willen we graag per domein inzetten om als voortrekkers te dienen.
• Dan mensen die wel willen, maar niet kunnen. Deze groep moeten we goede
mogelijkheden bieden om zich de taal eigen te maken. Factoren die mensen ver-
hinderen om de Friese taal niet te gebruiken binnen de provinciale grenzen die-
nen weggenomen te worden.‘Opleiden’ en ‘faciliteren’ zijn belangrijke sleutel-
woorden.
• Ten slotte de mensen die wel kunnen, maar niet willen. We moeten deze groep
laten zien dat taaldiversiteit rijkdom kan zijn en de Friese taal iets is om trots op
te zijn. We moeten kortom werken aan ‘bewustwording’ en ‘veiligheid’. Dat kan
bijvoorbeeld door een communicatiecampagne te starten over tweetaligheid,
maar ook door meer inzicht te krijgen in het economisch rendement van tweeta-
ligheid (zie hoofdstuk acht).
2.2 Doelen voor 2020
Taalbeheersing bestaat uit vier vaardigheden: verstaan, lezen, praten en schrijven.
Voor elk van deze vaardigheden stellen we doelen voor de lange termijn (zie
kader). Elke vier of vijf jaar zullen we een quick scan houden naar de staat van de
taal in Fryslân. De quick scan Friese taal uit 2007 fungeert daarbij als nulmeting en
ondergrens.

doelgroep middelbaar onderwijs en pabo’s in de leeftijdsklasse 12 - 23 jaar. Met
tienjaarlijkse edities van De Moanne/Trotwaer (Afûk en de KU), het zesjaarlijkse
Hjir (St. Hispel) en het tweemaandelijkse vernieuwende Farsk wordt voorzien in
een gevarieerd aanbod aan Fries geschreven literatuur voor jong en oud.
Ook de uitzendingen van Omrop Fryslân dragen bij aan de zichtbaar- en vertrouwd-
heid van de Friese taal. Elke dag komt de regionale televisie rechtstreeks bij de
Friezen in huis. Voor de komende periode zien wij kansen voor de omroep om een
nog grotere rol te spelen op het gebied van taalontwikkeling. Wij zullen met het
Rijk voor 2008 in het uitvoeringsconvenant afspraken maken om onderzoek te doen
naar de positie van Omrop Fryslân. Het gaat voornamelijk om de realisatie van een
volledige en veelzijdige programmering in vergelijking met andere regionale
omroepen in de Europese Unie (EU) die zich van een kleinere taal bedienen.
Zoals uit de indeling van dit beleidsplan blijkt, speelt het Fries een belangrijke rol in
verschillende domeinen van de Friese samenleving. Het taalbeleid staat niet op zich-
zelf, maar is een vanzelfsprekend en integraal aspect van het provinciale beleid (zie
kader).
Friese taal en cultuur is onder anderen opgenomen in de onderstaande provin-
ciale plannen
• Notitie Streektalen 2004
• Onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010
• Cultuurnota Sels Dwaan! 2006 - 2008
• Notitie Fries geschreven media 2007 - 2010
• Notitie Letteren
• Fryske Fiersichten, thema cultuur en onderwijs
• Plattelandsbeleid, thema taalidentiteit en cultuur
• Koersdocument ‘Fryslân: iepen en eigen’ coalitieakkoord 2007 – 2011
Op verschillende plaatsen in dit beleidsplan benoemen we daarom de dwarsverban-
den met andere beleidsterreinen en geven we aan hoe het Friese element (het
zogenoemde F-element) daar doorwerkt.
Fries in de bus
Taalbeleid is een vanzelfsprekend onderdeel van al het provinciaal beleid. Een
goed voorbeeld is het streekvervoer waarmee de Provincie contracten afsluit.
Met aanbieder Connexxion is afgesproken dat alle chauffeurs ten minste het
Fries passief beheersen. De nieuwe bussen in Fryslân hebben een toepasselijke
naam die de bevolking aanspreekt: De Frysker.
Wat willen we in 2020 hebben bereikt?
• Minstens 95% van de Friese bevolking kan het Fries verstaan (situatie 2007:
94%).
• Minstens 75% van de totale Friese bevolking kan het Fries naar eigen zeggen
vrij aardig tot heel goed spreken (situatie 2007: 74%).
• Minstens 75% van de Friese jongeren in de leeftijdsklasse 18 - 29 jaar kan het
Fries naar eigen zeggen vrij aardig tot heel goed spreken (situatie 2007:
71%).
vrij aardig tot heel goed lezen (situatie 2007: 68%).
vrij aardig tot heel goed schrijven (situatie 2007: 26%).
Om deze ambities waar te kunnen maken, willen we de komende periode werken
aan een zichtbare taal en aan een goede taaloverdracht. Deze doelstellingen heb-
ben betrekking op de mensen in Fryslân die naar eigen zeggen het Fries op een
vaardigheid van vrij aardig tot en met heel goed beheersen.
2.3 Werken aan een zichtbare taal
Het Fries is meer en meer zichtbaar in de Friese samenleving. Om een paar voor-
beelden te noemen. Gemeenten kiezen bijvoorbeeld voor Friese plaatsnaamaandui-
dingen. Met het project ‘Frysk yn de musea’ (2000) zijn veel meer diverse musea in
Fryslân voorzien van een Friestalige bewegwijzering. De waternamen in 26 Friese
gemeenten zijn vanaf 15 maart 2007 officieel Friestalig geworden. Een ander voor-
beeld: meer dan 25 procent van de familieberichten in de krant is in het Fries
geschreven. Voor de geboorteaankondigingen is dat zelfs gemiddeld meer dan vijf-
tig procent in de Leeuwarder Courant, zo blijkt uit onderzoek van het Berie foar it
Frysk. Ondanks al deze positieve signalen, is er nog veel werk aan de winkel om
onze achterstand bij andere minderheidstaalgebieden in Europa in te lopen.
Het zichtbaar maken van het Fries is door toepassing van ICT en multimediale tech-
nieken veel eenvoudiger dan een aantal jaren terug. Bovendien versterkt dit soort
toepassingen het imago van het Fries als eigentijdse taal, waardoor ook de jongere
doelgroep wordt aangesproken. In dit beleidsplan besteden wij daarom apart aan-
dacht aan het gebruik van Fries in de ICT. Belangrijk is ook de plek van het Fries in
de geschreven media en op internet. In oktober 2006 heeft de Provincie daarom de
notitie ‘Fries Geschreven Media 2007 – 2010’ vastgesteld (zie kader).
‘Fries Geschreven Media 2007 – 2010’ in het kort
Voor de periode 2007 - 2010 is een bedrag beschikbaar gesteld van jaarlijks
423.000 euro voor de realisatie van een volledig en veelzijdig aanbod in
Friestalige media. Met een vierjaarlijkse uitgave van de thematijdschriften
(Afûk) en een vierjaarlijkse editie van Styl (Migg Media Producties, onlangs
overgenomen door Van der Let Partners) wil de Provincie leesbevordering in de
Friese taal stimuleren. Met het programma leesbevordering jongeren en Fries
wil de Provincie via nieuwe multimediale initiatieven een impuls geven aan de

2.5 Taal tussen mensen
De Provincie Fryslân wil werken aan een levende Friese taal, die zichtbaar tussen
mensen staat. Om dit te bereiken, zullen wij overheden, instellingen en burgers
faciliteren en stimuleren om het Fries te gebruiken. Door ons eigen handelen geven
we zoveel mogelijk het goede voorbeeld. Dit beleidsplan stelt de kaders voor het
provinciaal taalbeleid. Met dit plan willen we zoveel mogelijk mensen enthousias-
meren en activeren om het draagvlak voor het Fries verder te vergroten.
Om dit beleid te doen slagen, hebben we dus mensen nodig die de taal maken.
Bondgenoten die het goede voorbeeld geven. Mensen die zich in allerlei geledin-
gen en op allerlei niveaus inspannen om de taal levend te houden. Professionals,
maar zeker ook vrijwilligers spelen hierbij een belangrijke rol. In dit plan ligt het
accent op de uitvoering, op het Fries in de praktijk van alledag. We nodigen ieder-
een uit om – in lijn met de inhoud van dit beleidsplan - met creatieve en innovatie-
ve ideeën te komen om de tweetaligheid in de praktijk handen en voeten te geven.
Wij zullen een budget door middel van een flexibel programma beschikbaar stellen
voor de uitvoering van innovatieve en creatieve projecten. Uiteraard moeten de
projecten betrekking hebben op een of meer van de in dit plan onderscheiden
domeinen gemeenten, zorg, onderwijs, ICT of bedrijfsleven. De financiën die wij
daarvoor beschikbaar willen stellen staan vermeld in de begroting.
De Provincie is verantwoordelijk voor een goede coördinatie van de uitvoering van
dit plan. Per domein geven we aan hoe we de activiteiten coördineren en wie daar-
bij een rol spelen.
2.4 Werken aan een goede taaloverdracht
Voor de continuïteit van een taal is het van belang dat generaties elkaar de taal
doorgegeven. Door aanstaande ouders, verzorgers en leerkrachten te informeren
over de voordelen van meertaligheid willen we ze stimuleren een bewuste taalkeu-
ze te maken voor de opvoeding van de kinderen. Een goed voorbeeld is de website
‘heitenmem.nl’, een initiatief van de Afûk. Daarop is veel informatie te vinden over
tweetalige opvoeding.
Taaloverdracht: feiten en cijfers
Het aantal ouders dat Fries spreekt tegen kinderen is de afgelopen jaren iets
afgenomen. Op dit moment spreekt 48% van de ouders Fries met de kinderen,
47% spreekt Nederlands.
Taaloverdracht vindt alleen plaats als mensen de Friese taal als een verrijking
beschouwen. Dat is lang niet altijd het geval geweest, maar het draagvlak voor de
taal is de laatste jaren toegenomen. Het Fries krijgt meer ruimte, in gezinnen, op
scholen, maar ook in de recreatiesector. Om deze trend te ondersteunen, richt de
Provincie zich op vier aspecten:
Taalhouding. De Friezen moeten voldoende zelfvertrouwen hebben om het Fries te
gebruiken.
Veiligheid. Overheden moeten ruim baan geven om het Fries te gebruiken. Alleen
zo voelen mensen zich vertrouwd en veilig genoeg om te kiezen voor het Fries in
het openbare leven.
Schrijfvaardigheid. Meer mensen moeten Fries kunnen schrijven. Kinderen zouden
het Nederlands vanuit de eigen taal moeten leren. Dat is beter voor het vertrouwen
en de emotionele ontwikkeling van het kind. Daarnaast kunnen kinderen ook profi-
teren van de transfer van twee of meerder talen (zie hoofdstuk zes).
Taaloverdracht bij generaties. Mensen tussen de nul en dertig jaar leveren een
belangrijke bijdrage aan de toekomst van het Fries. Wij willen investeren in deze
jongere generatie. Om de jongeren te bereiken, is het actueel houden en digitalise-
ren van het leerstofaanbod van groot belang.
Met de paplepel …
In 2007 heeft de Afûk in samenwerking met het IFAT (It Fryske Amateur
Toaniel) de Friese voorleesweek georganiseerd. Ongeveer 350 vrijwilligers met
diverse bekende Friezen, lezen voor in peuterspeelzalen. Zo’n 8.000 peuters
komen op deze manier met het Fries in aanraking.

Wat doet de Provincie zelf?
3
De Provincie is samen met het Rijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de
Friese taal. De uitvoering van het Friese taalbeleid vindt via een
decentralisatiemodel plaats, waarbij de Provincie de coördinatierol op zich heeft
genomen. Daarnaast stimuleert de Provincie instanties, organisaties, bedrijven en
personen om de positie van de Friese taal te versterken. Kortom, de Provincie
faciliteert, coördineert, initieert en geeft het goede voorbeeld. Maar wat doet de
Provincie zelf om het gebruik van het Fries te bevorderen?
3.1 Communicatie met gemeenten
De Provincie Fryslân wil het gebruik van het Fries tussen Provincie en gemeenten
bevorderen. Acht Friese gemeenten hebben met het ondertekenen van een inten-
tieverklaring afspraken gemaakt met de Provincie om voor de onderlinge schrifte-
lijke communicatie zoveel mogelijk te kiezen voor het Fries. Denk daarbij bijvoor-
beeld aan het opstellen van subsidieaanvragen of officiële uitnodigingen. Voor de
komende periode willen wij met ten minste nog eens vijf gemeenten dergelijke
afspraken maken. Bovendien zullen we ook periodiek nagaan wat het resultaat van
de afspraken is.
3.2 Samenwerking met het Rijk
Op nationaal niveau zien wij voor de komende periode drie belangrijke prioriteiten.
Allereerst willen we in onze contacten met de rijksoverheid bevorderen dat het
Fries als tweede rijkstaal in de grondwet wordt opgenomen. Dit biedt een solide
wettelijke waarborg voor continuïteit van de taal, en de meest essentiële stap in de
wettelijke verankering op basis van de eerste taalnota ‘Fan Geunst nei Rjocht
(1985)’. Tweede belangrijke prioriteit is de vervanging van de huidige bestuursaf-
spraak met het rijk, die in 2010 afloopt. Wij willen in de komende periode samen
met het Rijk aan de slag met het formuleren van een nieuwe samenwerkingsover-
eenkomst voor de periode na 2010. Ten derde zullen wij ons inzetten om als gevolg
van het verkenningsrapport van de Minister van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (BZK) ‘de toekomst van het decentrale bestuur, het decentrale
bestuur van de toekomst’ (december, 2006) voor meer bevoegdheid voor de Friese
taal te pleiten, in de eerste plaats op het gebied van het Fries in het onderwijs.

Nota Streektalen
Het provinciaal beleid ten aanzien van het Bildts en het Stellingwerfs is te type-
ren als stimulerend en volgend. De gemeenten zijn verantwoordelijk en de
Provincie volgt. Eén en ander is vastgelegd in de nota streektalen (2004). Uit de
quick scan 2007 blijkt dat het Bildts zich goed staande houdt in de gemeente.
Het Bildt is een goed voorbeeld, waar het Nederlands, Fries en de streektaal
heel goed naast elkaar en in harmonie worden gebruikt. Het Stellingwerfs ver-
keert daarentegen in een moeilijkere positie. Ruim een derde van de moeder-
taalsprekers van het Stellingwerfs kiest ervoor om de eigen moedertaal over te
dragen. Meer dan de helft van deze groep spreekt Nederlands met de kinderen.
In 2009 zal de Provincie het streektalenbeleid evalueren.
3.7 Coördinatie en decentralisatie organisaties
De uitvoering van het taalbeleid en de ambities van de BFTC is georganiseerd in een
decentralisatiemodel. Voor specifiek zeven beleidsvelden hebben Rijk en Provincie
beleidsvoornemens geformuleerd voor de Friese taal. Het Rijk voorziet de Provincie
van financiële middelen en doet wettelijke aanpassingen voor de Friese taal. De
Provincie is verantwoordelijk voor de uitvoeringsstructuur binnen het bestaande
kader van de Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur (BFTC) en verricht de coördina-
tie. Enerzijds door middel van subsidieafspraken met instellingen, anderzijds via de
subsidieverordening cultuur, taal en onderwijs en diverse regelingen die (particulie-
re) initiatieven financieel mogelijk maken. Op de volgende bladzijde wordt een kort
schema weergegeven van het huidige uitvoeringsmodel per beleidsveld van de BFTC.
3.3 Samenwerking in Europa
Er zijn meer regio’s in Europa met een tweede taal. Zo’n tien procent van de EU-
burgers spreekt een minderheidstaal. Wij vinden het belangrijk om de samenwer-
king met deze regio’s te versterken. Doel is samen op te trekken, van elkaar te leren
en invloed uit te oefenen op besluitvorming in Europa. We willen daarom chief
member worden van het ‘European Network for the Active Promotion of Linguistic
Diversity (NPLD)’. Het doel van het netwerk is het vertegenwoordigen van de pro-
motie van de taaldiversiteit en kleine talen op Europees niveau. Samen met de
gemeente Leeuwarden hebben we geld uit het stadsconvenant ter beschikking
gesteld om Mercator in staat te stellen zich tot een Europees Kenniscentrum voor
meertaligheid en hoger onderwijs te profileren. Het kenniscentrum – dat een voort-
zetting is van het Europese Mercator-Education project – is onderdeel van de Fryske
Akademy. Het centrum bevindt zich momenteel in de ontwikkelingsfase. Vestiging
van dit centrum in Leeuwarden betekent een unieke kans om ons als provincie met
meertaligheid binnen Nederland en daarbuiten te onderscheiden. Om de continuï-
teit van het centrum te waarborgen, zal ook een beroep worden gedaan op het Life
Long Learning Programme 2007 – 2013 van de Europese Commissie.
3.4 Fries in het Provinciehuis
In de notitie intern taalbeleid ‘It kin!’ (2006) geeft de Provincie aan hoe zij het
gebruik van het Fries in de eigen organisatie wil stimuleren. Daarin staat bijvoor-
beeld hoe de ambitie dat 25 procent van alle PS-stukken in 2008 Friestalig bereikt
kan worden; de officiële stukken die het college van Gedeputeerde Staten aan
Provinciale Staten voorlegt. Wij willen ons uitgangspunt ‘Frysk, as it heal kin’ uit-
werken in een communicatieplan, waarbij creatieve tweetaligheid centraal staat.
3.5 Berie foar it Frysk
De Provincie heeft een eigen adviesorgaan op het gebied van de Friese taal en cul-
tuur ‘It Berie foar it Frysk’. De leden zijn afkomstig uit verschillende sectoren van de
maatschappij zoals media, bedrijfsleven, bestuur, onderwijs en wetenschappen. Ze
werken in drie taakgroepen: ‘Overheid’, ‘Sociaal leven en onderwijs’ en ‘Economie
en media’. Wij willen dit adviesorgaan in de toekomst efficiënter en effectiever
inzetten voor “advies op maat”. Het accent van de advisering zou juist meer op uit-
voering moeten liggen en minder op het doen van onderzoek.
3.6 Fries en de andere streektalen
Naast het Fries worden in Fryslân nog twee andere streektalen gesproken: het Bildts
en het Stellingwerfs (zie kader). De Provincie subsidieert de Stichting Ons Bildt en
de Stellingwerver Schrieversronte. Daarnaast zullen we ervoor zorgen dat bij de uit-
voering van projecten vanuit dit beleidsplan ook zoveel mogelijk aandacht wordt
geschonken aan beide streektalen.
SFBO
CEDIN
Afûk
NHL/CHN
Scholen
Rechtbank &
arrondise-
mentsparket
31 gemeenten
Overige over-
heidsdiensten
Afûk
Omrop Fryslân
Afûk
Van der
Let/Migg
Media
Fryske
Akademy
Tresoar
Tryater
It Fryske Boek
St. Hispel
Afûk
St. Partoer
Afûk
Fryske Rie
EBLT
Bestuursafspraak Friese taal en cultuur 2001 - 2010
O R&R BA& OD M C & L E & SL GU
O: Onderwijs
R & R: Rechtspraak en Rechtsverkeer
BA & OD: Bestuurlijke Autoriteiten en Openbare Diensten
M: Media
C & L: Cultuur & Literatuur
E & SL: Economie en Sociaal Leven
GU: Grensoverschrijdende Uitwisselingen

Fries en andere streektalen:
10 Het Bildts en het Stellingwerfs hebben een geïntegreerde plaats binnen de nieu-
we projecten die uit de taalnota voortvloeien.
Wetenschappelijk onderzoek:
11 Voor 2010 is wetenschappelijk onderzoek verricht naar het gebruik en de plaats
van de Friese taal in secundaire taalverwerving.
3.8 Wetenschappelijk onderzoek
In januari 2007 is op provinciaal initiatief een quick scan gehouden naar de beheer-
sing van de Friese taal en primaire taaloverdracht, dat wil zeggen taaloverdracht
binnen het gezin. Met de uitgave van de Friese taalatlas en de rapportage eind april
heeft de Provincie Fryslân inzicht gekregen in hoeverre de inwoners van de
gemeenten aan het vasteland de Friese taal beheersen.
Voor de nieuwe samenwerkingsovereenkomst met het Rijk na 2010 voor de lange
termijnplanning is het noodzakelijk om over wetenschappelijke informatie te
beschikken naar het gebruik van de Friese taal op het gebied van secundaire taal-
overdracht. Met andere woorden, wat is de plaats van het Fries op het schoolplein,
op de werkvloer en in de winkels om maar een paar voorbeelden te noemen.
Daarmee willen wij de komende beleidsperiode aan de slag.
3.9 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?
Gewenste resultaten
Gemeenten:
1 De Provincie Fryslân heeft in 2010 met minstens twaalf Friese gemeenten een
intentieverklaring ondertekend om onderlinge schriftelijke taalafspraken te
maken.
Samenwerking Rijk:
2 In de nieuwe Grondwet is de Friese taal naast het Nederlands opgenomen.
3 Het EU-verdrag verschijnt naast het Nederlands ook in het Fries.
4 In 2010 hebben de rijksoverheid en de Provincie Fryslân een nieuwe samenwer-
kings-overeenkomst geformuleerd voor de periode na de Bestuursafspraak Friese
taal en cultuur 2001 - 2010.
5 De Provincie heeft meer bevoegdheid over het Fries in het onderwijs.
Samenwerking Europa:
6 In 2008 is in Leeuwarden het Kenniscentrum Meertaligheid officieel gevestigd.
7 De Provincie Fryslân heeft de beschikking over een uitgebreid netwerk van diver-
se instellingen van EU-minderheidstaalgebieden. Daarmee is de Provincie beter
in staat samenwerkingsverbanden met invloedrijke partijen aan te gaan en krijgt
de Provincie inzicht in goede praktijkvoorbeelden.
8 De Provincie wil minstens aan één grootschalig en aansprekend Europees project
deelnemen op het gebied van taal.
Berie foar it Frysk:
9 Voor 2010 is het Berie foar it Frysk zodanig georganiseerd, dat zij flexibel advies
op maat kan leveren en via rechtstreeks contact met het veld coördinatiewerk
kan verrichten.

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 2726 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken
Lokale overheden, stad & platteland
4 Gemeenten zijn belangrijke partners van de Provincie, ook bij het bevorderen van
het Fries. De gemeenten hebben juist rechtstreeks contact met de burger. Zij
kunnen met een eigen taalbeleid het Fries zichtbaar maken in de directe
leefomgeving van mensen en het gebruik ervan stimuleren. Naast de gemeenten,
wil de Provincie ook andere overheden stimuleren tot een actief taalbeleid. Het
gaat dan bijvoorbeeld om gedeconcentreerde rijksdiensten met (een deel van) het
werkgebied in Fryslân.
4.1 Fries bij gemeenten
In 2007 heeft de Provincie het voortouw genomen een grootschalig onderzoek te
houden naar de taalsituatie in Fryslân. Met deze quick scan, die periodiek herhaald
zal worden, is de positie en beheersing van het Fries in gemeenten voor het eerst
visueel zichtbaar gemaakt. Gemeenten kunnen de cijfers gebruiken als uitgangs-
punt voor het ontwikkelen van nieuw taalbeleid en als ‘vinger aan de pols’ van
bestaand taalbeleid. Ook kunnen ze zien hoe andere gemeenten het doen, zodat ze
van elkaar kunnen leren. Daarnaast wordt voor gemeenten dit jaar een digitaal
menusysteem ontwikkeld. Aan de hand van een vragenlijst kunnen gemeenten een-
voudig toetsen hoe hun taalbeleid ervoor staat.
De positie van het Fries in de gemeenten
In plattelandsgemeenten zonder stedelijke kern spreekt ongeveer tachtig pro-
cent van de bevolking Fries en draagt driekwart van de ouders de Friese taal
over op de kinderen. In een aantal stadsgemeenten en gemeenten met een dui-
delijke streektaalidentiteit is de positie van het Fries duidelijk minder. In deze
gemeenten is een lager aantal Friessprekers, heeft nog geen vijftig procent het
Fries als moedertaal en wordt soms nauwelijks Fries met de partner of de kinde-
ren gesproken.
Steeds meer gemeenten hebben een eigen taalnota of taalbeleidsplan (zie de bijla-
ge). De plannen verschillen afhankelijk van de taalsituatie in een gemeente. Bijna
de helft van de 31 Friese gemeenten heeft een taalverordening Fries in het schrifte-
lijke verkeer aangenomen die het gemeentelijke taalbeleid een juridische basis
geeft. Op allerlei manieren probeert de Provincie gemeenten te stimuleren beleid te
ontwikkelen voor het Fries en het gebruik van de Friese taal te bevorderen. Zo
organiseren wij jaarlijks in samenwerking met de Afûk en het Berie een conferentie
voor gemeenten. Andere voorbeelden zijn de ontwikkeling van de brochure Taal
fan it Hert, de website ‘gemeenten-enfrysk.nl’ en de uitreiking van het webstekje

Fries voor de gemeente met de meest taalvriendelijke website. We willen de
komende periode de mogelijkheden verkennen om tot een uitvoeringsconvenant te
komen tussen Provincie en gemeenten met gemeenschappelijke ambities op het
gebied van het Fries.
Basis daarvoor zijn intentieverklaringen die we afsluiten met de gemeenten die een
taalverordening hebben.
Huwelijkstoespraken in het Fries
Bij huwelijksvoltrekkingen wordt bruidsparen nadrukkelijk de keus gelaten of
de buitengewone ambtenaar van de burgerlijke stand (babs) gebruik maakt van
de Nederlandse of de Friese taal. Uit onderzoek is gebleken dat één op de vier
huwelijkstoespraken in het Fries wordt gehouden, in plattelandsgemeenten
zelfs veertig procent. Een uitschieter is de gemeente Littenseradiel met meer
dan zeventig procent.
Het gemeentelijke landschap is steeds in beweging. Dat biedt nieuwe kansen voor
het bevorderen van het Fries. Met de invoering van de Wmo (Wet maatschappelijke
ondersteuning) kunnen gemeenten nu bijvoorbeeld eisen stellen in contracten aan
zorginstellingen om aandacht te schenken aan de taaldiversiteit in Fryslân. De
gemeenten Tytsjerksteradiel en Leeuwarden doen dat onder andere. Ook hebben
gemeenten in het kader van diezelfde wet een actievere rol bij het uitoefenen van
toezicht op peuterspeelzalen en kinderdagverblijven waarbij ook taalbeleid een rol
kan spelen. Vergelijkbare taaleisen en/of competenties kunnen bijvoorbeeld ook
worden gesteld aan bedrijven die zich binnen de gemeentegrens willen vestigen.
‘In de gemeente wordt door het overgrote deel van de ambtenaren en politici
Fries gebruikt. Ook verschijnen er steeds meer adviezen in het Fries aan college
en raad. Als er in de raadsvergadering door raadsleden Fries wordt gesproken,
wordt dit ook zo genotuleerd.’
Yvonne Hiemstra
Beleidsmedewerkster gemeente Menaldumadeel
Bron: TaalActief jaargang 8 (2007), nummer 4, pag. 5-8
4.2 Fries bij overige overheden
Naast de gemeenten, wil de Provincie ook andere overheden stimuleren tot een
actief taalbeleid. Het gaat daarbij om overheidsdiensten die veel contact hebben
met burgers, zoals de Politie Fryslân, het Wetterskip Fryslân, diverse rijksdiensten en
intergemeentelijke samenwerkings-verbanden. Het Wetterskip Fryslân is op dit
moment bezig met een taalbeleidsplan en -verordening. De Politie Fryslân stelt sinds
kort als eis aan haar personeel om het Fries ten minste te verstaan. Een belangrijke
speerpunt in de komende periode zijn de ‘gedeconcentreerde rijksdiensten’ waar-
van het werkgebied in Fryslân valt. Het gaat om veertien rijksdiensten, waarvan zes
diensten ook in onze provincie zijn gevestigd (bijvoorbeeld: de Belastingdienst,
Bureau Slachtofferhulp, Inspectie van het Onderwijs, de Inspectie voor de
taalbeleid gemeenten
Friestalige huwelijkstoespraken 2002-2005 per gemeente (%)

Gezondheidszorg en Rijkswaterstaat). In lijn met de bestuursafspraak willen wij in
samenwerking met het Rijk bevorderen dat deze rijksdiensten op beleidsniveau aan-
dacht schenken aan het gebruik van de Friese taal en mede op grond daarvan een
verordening vaststellen voor het gebruik van het Fries in het bestuurlijke verkeer.
Tot nu toe hebben alleen de Belastingdienst en het Ministerie van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) wat betreft de milieuverslaglegging
een regeling ingevoerd voor de Friese taal, zo blijkt uit de rapportage van het
Europees Handvest van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (BZK). Belastingplichtigen mogen het Fries gebruiken bij het
indienen en aanvragen bij de vestiging van de Belastingdienst in Fryslân. Bedrijven
in Fryslân mogen de Friese taal gebruiken in het milieuverslag.
Gewenste resultaten tot en met 2010:
Fries bij Gemeenten
1 Ten minste twintig Friese gemeenten hebben in 2010 een taalverordening Fries
in het schriftelijk verkeer vastgesteld.
2 Gemeenten hebben in 2008 duidelijkheid over de wettelijke mogelijkheden om
de Friese taal op te laten nemen in de Wmo-aanbestedingscriteria.
3 Gemeenten beschikken in 2008 over een digitaal menusysteem, zodat zij hun
eigen taalbeleid goed kunnen toetsen en formuleren.
Overige overheden
4 Ten minste vijf gedeconcentreerde rijksdiensten hebben een verordening Friese
taal in het schriftelijk verkeer vastgesteld.
5 Het Wetterskip Fryslân en de Politie Fryslân hebben een verordening Friese taal
in het schriftelijk verkeer vastgesteld.

Zorg & welzijn
5 De Provincie Fryslân wil het gebruik van het Fries in de zorgsector stimuleren. De
zorgsector is gericht op het beter maken van mensen, op het verhogen van de
kwaliteit van leven, op contact tussen mensen. Het belang van taal tussen mensen
is in deze sector dan ook sterk aanwezig. Ook omdat het in de zorg veelal gaat om
de bejegening en beleving van de cliënt.
Wat kan de Provincie doen om de Friese taal meer zichtbaar te maken en om op
deze manier de drempel om het gebruik van het Fries te verlagen?
5.1 Fries in de zorg
Zorg is een speerpunt van het huidige provinciaal taalbeleid. Niet zonder reden. Uit
een rapport van het Economisch Bureau Coulon (2001) blijkt dat zorginstellingen op
bestuurlijk en beleidsmatig niveau nauwelijks aandacht hebben voor de positie van
het Fries binnen de eigen muren. Door de vele veranderingen in de zorg – denk aan
de invoering van de DBC-systematiek, de nieuwe zorgverzekeringswet en de aanbe-
steding van zorg via de Wmo – hadden zorginstellingen minder prioriteit om Fries
taalbeleid te formuleren. Dat betekent niet dat er op de werkvloer geen Fries wordt
gesproken of dat het belang van Fries als taal tussen de zorgbehoevende (klant) en
de verzorgende niet wordt (h)erkend. Integendeel, de vanzelfsprekende plek die
het Fries in de zorg heeft, is vaak een extra argument voor het bestuur van zorgin-
stellingen om er geen formele afspraken over te maken.
Fries bij Thuiszorg Het Friese Land
Klanten van Het Friese Land kunnen bij de intake aangeven of zij in de
Nederlandse of Friese taal geholpen willen worden.
5.2 Wat kan de Provincie doen?
De mogelijkheden voor de Provincie om het gebruik van het Fries in de zorg te
bevorderen, zijn beperkt. Zo hebben we geen subsidierelatie met zorgaanbiedende
instellingen op basis waarvan we bepaalde ‘voorwaarden’ kunnen stellen. Wel is er
met provinciaal geld een projectcoördinator aangesteld bij het Stipepunt van de
Afûk. De Afûk heeft de afgelopen periode diverse activiteiten georganiseerd om
draagvlak voor de taal in de zorgsector te vergroten (zie de bijlage). Aansprekende
voorbeelden zijn een studiedag over kwaliteitsbeleid, workshops over het belang
van de taal en het Vertel- & Voorleesweek Festival voor zorgcentra. De zorginstellin-
gen kunnen verder gebruik maken van het menusysteem ‘Frysk yn de soarch’ dat
door de Afûk is ontwikkeld. Dit is een vragenlijst met aandachtspunten voor taal die
op de instelling van toepassing kan zijn. Verder heeft de Provincie divers Friestalig
logopedisch materiaal laten ontwikkelen (zie bijlage, domein Fries in de zorg). De
komende periode willen wij ons voornamelijk concentreren op projecten.

Toekomstige ouders:
1 Minstens vijftig procent van de toekomstige ouders en voornamelijk de tweetali-
ge stellen zijn goed geïnformeerd over de voordelen van het gebruik van de
Friese taal vanuit het oogpunt van meertaligheid, zodat zij in staat zijn op dat
gebied een goed onderbouwde keuze te kunnen maken. (Dit resultaat is overge-
nomen van de nota Boppeslach en financiën voor acties zijn uit die nota daar-
voor beschikbaar gesteld.)
Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen:
2 Minstens 25 thuiszorgorganisaties en verzorgingshuizen besteden aandacht aan
de Friese taal binnen de beleidsvoering van belevingsgerichte zorg.
3 Het aantal activiteitenbegeleiders dat over Friestalig behandelmateriaal beschikt
stijgt vanaf 2008 jaarlijks ten minste met vijftien procent.
Gewenste resultaten algemeen:
4 In 2010 heeft de zichtbaarheid van de Friese taal in de zorgsector een grote
groei doorgemaakt.
5 Minstens drie van de vijf ziekenhuizen in Fryslân maken gebruik van de Friese
taal via bewegwijzering en besteden aandacht aan de Friese taal binnen de
beleidsvoering.
6 Voor 2009 is het reeds beschikbare logopedisch materiaal en test- en behandel-
materiaal voor afasiepatiënten getoetst op bruikbaarheid en mate van gebruik
voor de tweetalige situatie in Fryslân.
5.3 Onze benadering
Onze rol is stimulerend en faciliterend. Voor de komende periode kiest de Provincie
voor een aanpak die zowel bottom-up als top-down te noemen is. Met bottom-up
bedoelen wij dat meer Friestalig materiaal wordt ontwikkeld voor activiteitenbege-
leiders en personeel in de jongeren- en ouderenzorg en dat de Friese taal op de
werkvloer zichtbaarder wordt. Voor aanstaande ouders dient voorlichtingsmateriaal
aanwezig te zijn over de voordelen van meertaligheid bij het opvoeden van het
kind. Met top-down willen wij mensen op bestuurs- en beleidsniveau in zorginstel-
lingen bewust maken van de meerwaarde van de taal. Dit willen wij realiseren door
te werken met ambassadeurs met een netwerk in de zorg.
Wij willen binnen onze bestaande netwerken en overlegstructuren met onder ande-
re de GGD, Gehandicaptenzorg, GGZ en De Friesland Zorgverzekeraar zorgbestuur-
ders aanmoedigen aandacht te schenken aan de meertaligheid binnen de beleids-
voering en hen raadplegen voor het ambassadeurschap. Daarnaast zullen wij het
zorgkantoor, de Friesland Zorgverzekeraar en het Zorgbelang vragen om aan te
geven hoe de Friese taal in instellingen gebruikt wordt in hun inkoopbeleid.
Voor zorginstellingen in Fryslân zien wij het als onze taak om het Friestalig behan-
delmateriaal financieel toegankelijk te maken, zodat bij de Friese zorginstellingen
op financieel gebied de drempel wordt verlaagd om Friestalig materiaal aan te
schaffen.
5.4 Nadruk op twee doelgroepen
De Provincie legt de komende periode vooral de nadruk op twee belangrijke doel-
groepen:
Toekomstige ouders. Deze groep is belangrijk met het oog op de overdracht van
het Fries op de komende generatie. Wij willen ouders tijdens de zwangerschapsfase
wijzen op het belang van een bewuste taalkeuze. Een goed voorbeeld is de website
heitenmem.nl en de folder meertaligheid. Andere voorbeelden zijn het ‘taaltasje’
en het welkomstpakket. Dit zijn informatiepakketten over de voordelen van meer-
taligheid voor jonge ouders en nieuwe inwoners bij de officiële aangifte op het
gemeentehuis. Hiermee willen wij er zorg voor dragen, dat jonge ouders hierover
goed ingelicht worden.
Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen. Ouderen zijn vaker dan anderen kwets-
baar en eentalig. Met allerlei projecten willen we het verzorgend personeel meer
faciliteren in het gebruik van de Friese taal door het beschikbaar stellen en ontwik-
kelen van Friestalig materiaal.
‘Ik kan het Fries heel goed lezen maar schrijven gaat een stuk minder. Vandaar
dat ik meestal gewoon in het Nederlands schrijf. Als we elkaar maar kunnen
“verstaan” he?’
Bijdrage op het forum van heitenmem.nl

Voorschoolse opvang & onderwijs
6 Kinderen leren gemakkelijker en sneller lezen en schrijven in de taal waarmee ze
opgroeien. Onderwijs in het Fries is daarnaast van belang voor de algemene
vorming. Friestaligen kunnen hun kennis van het Fries uitbreiden. Niet-Friestaligen
maken kennis met de Friese taal en cultuur. De Provincie Fryslân wil de komende
periode de plaats van het Fries in het onderwijs versterken. De inhoudelijke en
beleidsmatige koers is beschreven in de nota Boppeslach 2007 – 2010.
6.1 Het belang van tweetaligheid
Veel Friese kinderen spreken thuis en met vriendjes meerdere talen. Het is belang-
rijk dat ze die mogelijkheid aan het begin van hun ‘schoolloopbaan’ ook aangebo-
den krijgen. Het is dan ook een goede ontwikkeling dat het aantal tweetalige kin-
deropvangcentra de afgelopen jaren is toegenomen. Onderwijs in het Fries geeft
kinderen en jongeren de kans zich goed voor te bereiden op de meertalige samen-
leving. Met kennis van het Fries hebben schoolverlaters niet alleen een betere posi-
tie op de arbeidsmarkt in Fryslân (o.a. bij lokale overheden, zorg en onderwijs),
maar het maakt het ze ook gemakkelijker om sociale contacten te leggen. Verder
kan taalonderwijs helpen bij het wegwerken van onderwijsachterstanden. Niet in de
laatste plaats is onderwijs in het Fries van belang voor het voortbestaan van de taal.
Niet voor niets heeft de Provincie geld beschikbaar gesteld aan de scholen om een
visie op integraal taalbeleid te formuleren. Daarnaast verhoogt de invoering van
Studio F – de nieuwe lesmethode Fries bij basisscholen – bij de scholen de noodzaak
om over juiste informatie te beschikken over de talige achtergronden van de leerlin-
gen. Studio F kan namelijk op vier differentiatieniveaus worden toegepast.
Sinds 2004 coördineert de Provincie de verschillende activiteiten in de domeinen
voorschools onderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs via de zogenoemde
‘coördinatie- en adviesgroepen’ (CAG’s) en de stuurgroep Fries in het onderwijs. De
specifieke doelen, ambities en gewenste resultaten voor deze domeinen en voor de
lerarenopleidingen (Pabo’s, CHN, NHL en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs
van de NHL) staan in onze onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010.
6.2 De positie van het Fries op scholen
Op allerlei manieren heeft de Provincie Fryslân de afgelopen periode geïnvesteerd
in onderwijs in het Fries en niet zonder resultaat (zie de bijlage). Zo heeft Fryslân
het hoogste aantal taalcoördinatoren van alle provincies. De taalcoördinator speelt
een belangrijke rol bij de uitvoering van taalbeleid op scholen. Ook in de komende
periode zetten we stevig in op de taalcoördinatoren met bijzondere aandacht voor
een goede spreiding over heel Fryslân. Steeds meer basisscholen formuleren taalbe-
leid. Verder neemt de Onderwijsinspectie het Fries vanaf 2007 structureel mee als

6.4 Digitaal Fries leren
Door het toepassen van moderne digitale technieken is het mogelijk dat iedereen
overal snel en gemakkelijk Fries kan leren (zie ook hoofdstuk 7). Op dit moment
digitaliseert de Afûk het bestaande cursusaanbod. Dit digitaal aanbod kan vervol-
gens via het internet beschikbaar komen (EduFrysk). Door het ontwikkelen van een
dergelijk ‘educatief digitaal platform’ is de verwachting dat meer mensen een cur-
sus Fries gaan volgen. Overal ter wereld en van huis uit kunnen mensen vanaf 2008
het Fries op digitale wijze leren. Ook kunnen cursussen door de Afûk op maat wor-
den ontwikkeld voor bijvoorbeeld de politie, leidsters van kindercentra of pabo-stu-
denten.
‘Vorig jaar zijn we vanuit Castricum naar Arum verhuisd. Als ik in een nieuwe
streek kom wonen, wil ik mijn best doen om de plaatselijke taal te verstaan.
Daarom heb ik een cursus Fries gevolgd.’
Gwen Weers uit Arum
Het beleidskader, visie op integraal taalbeleid en het integrale taalbeleid per onder-
wijssector staan vermeld in de onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010.
Volledigheidshalve worden de resultaten van de nota Boppeslach per onderwijssec-
tor die betrekking hebben op de Friese taal ook in deze beleidsnota genoemd.
Gewenste resultaten
Voorschools onderwijs
1 In 2010 is de helft en in 2015 zijn alle ouders van jonge kinderen in Fryslân zo
goed mogelijk geïnformeerd over de voordelen van een twee- of meertalige
opvoeding.
2 In 2015 komt ten minste driekwart van de jonge kinderen, ouders/verzorgers, de
grootouders en alle leidsters in kindercentra systematisch en in verschillende vor-
men in contact met de Friese taal, zodat daardoor bijgedragen wordt aan stimu-
lering van die taal.
3 In 2010 zijn er minstens honderd Friestalige en/of tweetalige peuterspeelzalen
en kinderdagverblijven.
Basisonderwijs
4 In 2012 is er een breed draagvlak voor integraal taalbeleid bij ouders, leraren en
schooldirecties door vooral goede voorbeelden van Friese scholen onder de aan-
dacht van het brede publiek te brengen.
5 In 2010 hebben zoveel leraren de landelijke opleiding van taalcoördinator
gevolgd, dat er sprake is van een dekkend netwerk van taalcoördinatoren over
de gehele provincie.
criterium in het toezicht van basis- en voortgezet onderwijs. Voor de verschillende
onderwijssectoren zijn (digitale) methoden voor Fries taalonderwijs beschikbaar,
zoals de Sânglêsrige, Tomke (voorschoolse periode), Studio F (basisonderwijs) en
FReemwurk (voortgezet onderwijs). Ten slotte is te noemen dat het aantal leraren
met de bevoegdheid Fries is gestegen; het huidige percentage leraren zonder
bevoegdheid vinden wij nog steeds te hoog.
Trijetalige Basisskoalle (Drietalige Basisschool)
Acht jaar lang hebben zeven Friese basisscholen meegedaan aan het project ‘De
Trijetalige Skoalle’. In de groepen drie tot en met zes is de helft van het onder-
wijs in het Nederlands en de helft in het Fries gegeven. In de bovenbouw is
Engels als instructietaal toegevoegd. Uit het experiment blijkt dat leerlingen
beter scoren op lezen en schrijven in het Fries én hoger scoren op het
Nederlands dan de gemiddelde leerling in Fryslân. Bovendien pakken kinderen
het Engels sneller op. Het experiment wordt vanaf nu structureel ingezet en
toegepast op vijftien scholen.
6.3 Nieuwe accenten
Uit de evaluatie blijkt dat de aandacht voor de Friese taal binnen het beroepsonder-
wijs achterblijft (zie de bijlage). Daar willen we de komende periode dan ook
nadrukkelijk op inzetten. We willen studenten bewustmaken van de waarde van de
taal op de werkvloer. We denken dan bijvoorbeeld aan studenten van het MBO-v
die later in de zorg terecht komen. Dit willen wij onder andere stimuleren met de
uitvoering van het reeds vastgestelde programma leesbevordering jongeren en Fries
in de notitie Fries geschreven media 2007 - 2010. Daarnaast willen we het integraal
gebruik van de taal op scholen bevorderen. Naast het Fries als vak kan het Fries bij-
voorbeeld ook als instructietaal worden gebruikt. Verder zou ook de rol van het
Fries bij de transfer naar andere talen meer aandacht kunnen krijgen. Meertaligheid
is daarbij een voordeel, zo blijkt bijvoorbeeld uit het project ‘De Trijetalige Skoalle’
(zie kader). Daarnaast zetten we in op het verder ontwikkelen en implementeren
van een doorlopende leerlijn Fries met behulp van bestaande methoden als
Sânglêsrige, Tomke, Studio F en FReemwurk.
Wij zullen ook nauwlettend de huidige ontwikkelingen op onderwijsgebied volgen
die mogelijk gevolgen hebben voor de Friese taal. Een voorbeeld ervan is het initia-
tief dat de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) wil
nemen om voor alle peuters in Nederland een verplichte taaltoets in te stellen. Wij
zullen expliciet aandacht vragen voor de Friese taalsituatie.
Digitaal faklokaal Frysk
Het digitaal faklokaal Frysk biedt het vak Fries aan via het internet. Leerlingen
van het voortgezet onderwijs kunnen er terecht voor lesmateriaal en allerlei
oefeningen. Het faklokaal sluit aan bij de methode FReemwurk en maakt een
doorlopende leerlijn binnen het voortgezet onderwijs mogelijk.

6 De Provincie draagt er zorg voor dat de taalcoördinatoren goed geïnformeerd
worden over het provinciaal taalbeleid.
7 De implementatie van het nieuwe onderwijsmateriaal Fries – Studio F – verloopt
kwantitatief vanaf 2006 erg goed.
8 In 2012 is het onderwijsmateriaal Studio F verder zodanig ontwikkeld, dat er een
volwaardige integrale taallijn is met een zwaar accent op ICT en een volledige
tweetalige schrijflijn Nederlands – Fries.
9 De Provincie sluit een convenant met de bovenschoolse directeuren vanaf 2007
over de beheersing van de Friese taal en de didactiek van meertaligheid in het
nascholingstraject.
10 In 2015 is er een werkend systeem van zelfevaluatie, inspectie en visitatie wat
betreft integraal taalbeleid in het Friese primair onderwijs, waarbij scholen, de
Inspectie van Onderwijs en de Provincie op basis van eigen verantwoordelijkheid
samenwerken.
11 In 2012 doet 75 procent van de Friese basisscholen mee aan de eindtoets Fries in
het basisonderwijs.
12 In 2012 zijn er ten minste 25 drietalige basisscholen. Jaarlijks zullen er zo’n vijf
scholen instromen in dit project.
13 In 2010 is er voor alle kindercentra met Friestalige en/of tweetalige groepen een
professioneel systeem van begeleiding, zelfevaluatie, inspectie/visitatie en certifi-
cering beschikbaar, zodat de kwaliteit van de taalstimulering op die centra gega-
randeerd is.
14 In 2010 is de nascholing in de beheersing van de Friese taal en de didactiek van
meertaligheid op meer dan de helft van de scholen opgenomen in het nascho-
lingsplan.
Voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs
15 In 2015 hebben alle scholen in het voortgezet onderwijs in de provincie Fryslân
een breed gedragen concreet beeld wat betreft de Friese taal en cultuur, inclu-
sief concrete afspraken over taalgedrag.
16 In 2012 biedt minstens een kwart van de scholen in Fryslân voor alle leerjaren
het vak Fries aan (van vmbo t/m vwo) en wordt de Friese taal ook bij andere vak-
ken gebruikt.
17 In 2010 is minstens de helft van de scholen betrokken bij projecten, waar het
Fries de instructietaal is bij andere vakken.
18 Vanaf 2007 kan het Taalsintrum Frysk van Cedin de scholen voor het voortgezet
onderwijs optimaal en intensief begeleiden.
19 In 2010 is er voldoende draagvlak voor een goede positie van de Friese taal en
cultuur in het voortgezet onderwijs bij een breed publiek.
Lerarenopleidingen (pabo’s, NHL en CHN)
20 In 2010 is er naar oordeel van een visitatiecommissie een goede en vanzelfspre-
kende positie voor de Friese taal en cultuur binnen het curriculum van de Friese
opleidingen tot leraar in het basisonderwijs.
21 De Provincie zorgt voor een visitatiecommissie die over de inhoudelijke en vakdi-
dactische kwaliteit van de bevoegdheid Fries kan oordelen.
22 De Provincie sluit in 2007 een convenant met de pabo’s en het primair onderwijs
over de vanzelfsprekende plaats van de bevoegdheid Fries binnen het profiel
van leraren.
23 In 2010 is de kwaliteit van de bevoegdheid Fries gewaarborgd door een accredi-
tatiesysteem.

Informatie- en communicatietechnologie
7 Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is niet meer weg te denken uit de
moderne samenleving. Denk aan de mogelijkheden die computer, internet of
mobiele telefoon bieden. Dit soort ICT-toepassingen maakt het makkelijker om de
Friese taal zichtbaar te maken. Bovendien versterkt het gebruik van ICT het
eigentijdse karakter van het Fries. De Provincie wil investeren in het geschikt maken
van ICT-toepassingen voor het Fries.
7.1 Waarom is ICT belangrijk voor het Fries?
Het gebruik van ICT kan het gebruik van het Fries een nieuwe dimensie geven. Niet
alleen maakt ICT het gebruik van het Fries eenvoudiger, ook kunnen op het snijvlak
van ICT en de Friese taal allerlei nieuwe innovatieve toepassingen ontstaan. Een
voorbeeld is het gebruik van text-to-speech-systemen. Ook kan het de taalover-
dracht aan de jongere generatie vergemakkelijken. Door het gebruik van ICT krijgt
de Friese taal namelijk een eigentijdse en interactievere uitstraling met interactieve
tijdschriften en televisie, gaming, YouTube, Second Life en ga maar door.
7.2 Wat doet de Provincie?
De Provincie zet zich in om een zo volledig en veelzijdig mogelijk Friestalig aanbod
van ICT-toepassingen mogelijk te maken dat beantwoordt aan de behoefte van
Friezen. Die toepassingen maken het mensen makkelijker om het Fries te gebruiken.
‘Volledig’ betekent dat er voor elk wat wils moet zijn, voor jong en oud, man en
vrouw, woonachtig in Fryslân of daarbuiten. ‘Veelzijdig’ betekent dat er een gevari-
eerd aanbod is van Friese ICT-toepassingen. De Provincie rekent het tot haar taken
om minimaal te voorzien in een technische basisinfrastructuur met toepassingen
voor de computer en de mobiele telefoon.
In dit beleidsplan beperken we ons tot de rol van ICT als hulpmiddel voor het
gebruik en zichtbaar maken van taal. Uiteraard is ICT een thema dat in de volle
breedte van het provinciaal beleid een rol speelt en dat in verschillende nota’s aan-
dacht krijgt (zie bijvoorbeeld de onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010 en de huidi-
ge cultuurnota).

ICT is geen doel op zich. Het is belangrijk dat de ontwikkelde infrastructuur ook
wordt gebruikt. We zullen iedereen dus goed op de hoogte moeten houden van de
nieuwste ontwikkelingen op dit gebied (bijvoorbeeld door goede voorlichting).
Daarnaast willen wij stimuleren dat er op allerlei creatieve manieren iets met de
techniek gebeurt (denk aan: animaties, gaming, promotiefilmpjes). Daarom zullen
we met instellingen die we subsidiëren afspraken maken om waar mogelijk in te
spelen op de mogelijkheden die de ICT-toepassingen bieden. Maar ook andere
organisaties nodigen we uit om met voorstellen voor projecten te komen.
Uitgangspunt is dat Friestalige ICT-toepassingen voor onze inwoners zoveel moge-
lijk toegankelijk worden gemaakt.
We willen organisaties en instellingen op het gebied van Fries en ICT stimuleren om
samen te werken in een (digitaal) netwerk. Zo kunnen ze snel en effectief informa-
tie uitwisselen en zijn er voldoende mogelijkheden om van elkaar te leren. Met een
dergelijk netwerk scheppen we goede voorwaarden voor innovatieve projecten op
het gebied van Fries en ICT. Een netwerk zou ook vorm kunnen krijgen aan de hand
van ‘meetings’ of door middel van een jaarlijks congres.
Wij willen daarnaast nieuwe projecten stimuleren op het gebied van Fries en ICT en
er zorg voor dragen dat bestaande projecten worden uitgebouwd of met elkaar
worden verbonden.
Automatische woordenlijst op de website van Omrop Fryslân
Sinds januari 2007 beschikt de website van Omrop Fryslân over een automati-
sche woordenlijst, die zo’n 9.000 Friese woorden herkent en automatisch de
Nederlandse vertaling weergeeft. Op deze manier wil de Omrop zoveel moge-
lijk de Friese taal voor iedereen toegankelijk maken.
Gewenste Resultaten
1 Het Friestalige Microsoft Officepakket is in 2010 gereed.
2 In 2010 is er ten minste een Friese grammaticacontrole, een T9 functie Fries voor
mobiele telefoons en een Friestalig text-to-speech-systeem ontwikkeld.
3 De Friese taal heeft bij het (verder) ontwikkelen van bestaande en nieuwe ICT-
toepassingen door de Provincie een vanzelfsprekende plaats gekregen (F-ele-
ment).
7.3 Kansen
Wij realiseren ons dat wij een inhaalslag moeten maken als we de situatie in Fryslân
vergelijken met die in andere regio’s waar minderheidstalen worden gesproken
zoals Baskenland en Wales. De komende periode willen we dan ook investeren in
de technische ontwikkeling van verschillende soorten toepassingen, zoals de taal-
help, een Friestalige Microsoft Office, text-to-speech-methoden en SMS-woordenlijs-
ten in het Fries. In dit rijtje hoort ook de ontwikkeling van het ‘educatief digitaal
platform’ (EduFrysk) thuis (zie hoofdstuk zes). Ook zullen we investeren in nieuwe
projecten en in het draagvlak voor Fries en ICT.
Microsoft Office in het Fries
Met een Friestalig Microsoft Officepakket wordt het schrijven van Friese brieven
op de computer ineens een stuk eenvoudiger. Dat maakt het bijvoorbeeld voor
het bedrijfsleven gemakkelijker om in het Fries te communiceren of informatie
meertalig aan te bieden. De Provincie wil met Microsoft de samenwerking aan-
gaan om Microsoft Office ook in de Friese taal te laten verschijnen. De contac-
ten zijn al reeds gelegd. Wales, Baskenland en Catalonië beschikken al sinds
enige tijd over een variant in de eigen minderheidstaal.
SMS-en in het Fries
Een ander voorbeeld is de T9-functie op de mobiele telefoon die woorden in
SMS-berichten herkent en aanvult. Als daarvoor een woordenlijst Fries beschik-
baar zou zijn, kan de jeugd veel gemakkelijker in het Fries SMS’en.
In onze eigen provinciale organisatie bevorderen we het gebruik van Friestalige ICT-
toepassingen. De Provincie maakt nu al gebruik van de nieuwste versie van de Friese
taalhelp. Door het installeren van een nieuwe versie van het archiveringssysteem
Thesaurus in onze eigen organisatie is het nu mogelijk met Nederlandstalige en
Friestalige zoektermen naar dossiers te zoeken. Dit systeem is ook aan gemeenten
ter beschikking gesteld.
Friese taalhelp
De Friese taalhelp is een programma dat hulp biedt bij het schrijven van Friese
teksten en bijvoorbeeld woordenlijsten en een spellingchecker bevat. De taal-
help 1.0 is te gebruiken in combinatie met Microsoft Office 2000, XP, 2003 en
Vista. Er is ook een educatieve variant voorhanden: de Berne-taalhelp. Deze
taalhelp gaat een stap verder en biedt ook allerlei informatie over de Friese
taal. De taalhelp versie 2.0 is onlangs verschenen met een compleet Fries –
Nederlands en Nederlands – Fries digitaal woordenboek, een woordenafbreker,
een duidelijke lay-out en een nieuwe spellingslexicon. De reeks verschenen taal-
helpen vormen de basis voor een geheel Friestalige configuratie die toegepast
kan worden in text-to-speech-systemen en systemen voor spraakherkenning (bij-
voorbeeld te gebruik in telefooncentrales of navigatiesystemen). Text-to-speech
is een technologie waarbij geschreven tekst automatisch wordt omgezet naar
vloeiende spraak.

Bedrijfsleven, cultuur & toerisme
8 De Provincie Fryslân wil de zichtbaarheid van de Friese taal in steden, dorpen en
wijken vergroten. Dat betekent bijvoorbeeld dat je als klant je veilig en vertrouwd
voelt om in een winkel het Fries te gebruiken, dat de bibliotheek om de hoek
voldoende aanbod heeft van Friestalige literatuur en dat de Friese taal en cultuur
een onderscheidend element is in het toeristisch aanbod. Het domein ‘bedrijfsleven,
cultuur & toerisme’ is daarom een van de speerpunten in dit beleidsplan.
8.1 Fries in het bedrijfsleven
De rol en zichtbaarheid van het Fries in het bedrijfsleven is op dit moment niet
groot en blijft bovendien achter bij andere Europese regio’s met een minder-
heidstaal. In het door de Provincie zelf verrichte onderzoek ‘Marketing yn minder-
heidstalen’ (2007) staat de vraag centraal welke rol de minderheidstaal speelt bij
reclame en marketing in Wales, Schotland, Finland, Baskenland en Fryslân. Daaruit
blijkt dat het Friese bedrijfsleven in vergelijking met die EU-minderheidstaalregio’s
nauwelijks gebruik maakt van de minderheidstaal in deze regio. Niet op de gevel op
het bedrijventerrein of in de winkelstraat, in mindere mate in de reclamecampagne
op de regionale televisie en ook niet op de eigen website. Een steekproef onder
Friese MKB-bedrijven bevestigt deze resultaten: geen enkel MKB-bedrijf heeft een
Friestalige website. Natuurlijk zijn er uitzonderingen zoals de bedrijven Frivius
Energie en Sonnema die een Friestalige website hebben en het Fries gebruiken in
reclame-uitingen.
Friese producten hebben een positief imago en stralen kwaliteit uit. Juist de Friese
taal maakt die kwaliteit voor de klant herkenbaar. De Friese taal straalt vertrouwen
en nuchterheid uit, geen poespas. Wij willen het Friese bedrijfsleven verleiden om
creatief om te gaan met de meertaligheid in de producten. Daarbij kunnen ze dank-
baar gebruik maken van de ervaringen in andere regio’s met een minderheidstaal.
Working Welsh
In het onderzoek ‘Marketing yn minderheidstalen’ (2007) staan diverse voor-
beelden van succesvolle projecten om het gebruik van het Fries in het bedrijfsle-
ven te bevorderen. Een opvallend project is ‘Working Welsh’. Dit project voor-
ziet in badges voor werknemers van bedrijven, zodat klanten kunnen zien wie
het Welsh beheerst of leert. Doel is om het mondeling gebruik van het Welsh te
bevorderen en het bewustzijn te vergroten.
Om de zichtbaarheid van de Friese taal in het openbare leven te vergroten, zet de
Provincie de komende periode in op bewustwording bij bedrijven aan de hand van
een bottom-up en top-dowbenadering. Wij zoeken ambassadeurs die het goede
voorbeeld geven (top-down) en willen projecten stimuleren die ondernemingen ver-

8.2 Fries en cultuur
De Friese taal en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Taal verbindt
mensen evenals cultuur dat doet. Het zijn beide belangrijke pijlers onder wat we als
het ‘Frysk eigene’ aanduiden. In diverse culturele uitingen komt de taal in al zijn
schoonheid en rijkdom tot zijn recht (denk aan literatuur, film, muziek, podiumkun-
sten). Kunst en cultuur leveren dus een belangrijke bijdrage aan de instandhouding
en groei van de taal. De kwaliteit van de Friese taal komt ook duidelijk tot uiting bij
de voorstellingen van Tryater en bijvoorbeeld bij de Iepenloftspullen. Wij verwijzen
hier dan ook naar de cultuurnota ‘Sels dwaan!’ en het bestuursakkoord. Daarin heb-
ben we aangegeven hoe we de rol van het Fries in het culturele domein voor ons
zien. In het Stadsconvenant vormt de Friese taal integraal onderdeel van festivals en
culturele activiteiten.
Ook in de cultuursector willen we gebruik maken van de ‘voortrekkers’ en hun vra-
gen collega-instellingen te inspireren en voor te lichten over de praktijkuitwerking
van taalafspraken. We denken dan bijvoorbeeld aan Tresoar en Keunstwurk die het
Fries op een eigentijdse manier gebruiken.
De Provincie Fryslân bevordert dat de Friese taal en cultuur een geïntegreerde plek
krijgen in de ruim tachtig bibliotheken in Fryslân. Wij willen de bibliotheken verlei-
den om aandacht te schenken aan de zichtbaarheid van de Friese taal. Dat willen
wij van zowel onderaf als bovenaf stimuleren. Onderaf via productafspraken met It
Fryske Boek en Bibliotheekservice Fryslân. Bovenaf via gemeenten. Gemeenten zijn
namelijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de bibliotheken. Van de
Bibliotheekservice Fryslân vragen wij dat zij het aantal uitgeleende Friestalige pro-
ducten in de bibliotheken in Fryslân periodiek te monitoren. In 2005 bedroeg het
percentage uitgeleende Friestalige producten drie procent van het totale aantal
producten.
8.3 Fries en toerisme
We willen de zichtbaarheid van de Friese taal in de toeristische sector bevorderen
en daarbij aansluiting zoeken bij de doelstellingen uit de onlangs vastgestelde noti-
tie ‘Fryslân, toeristische topattractie in Nederland’. Juist de Friese taal maakt dat
veel toeristen Fryslân ervaren als een stukje buitenland in Nederland. Het is duide-
lijk: het Fries maakt Fryslân tot een bijzondere regio met een heel eigen cultuur en
identiteit. We kunnen nog meer doen om taal en toerisme te verbinden. Een
belangrijke rol is weggelegd voor het toeristisch promotie- en marketingbureau van
de Provincie, Fryslân Marketing. Zij kunnen bijvoorbeeld in hun campagnes en op
hun website meer aandacht besteden aan het bijzondere van de Friese taal. Ook
zouden er speciale taalcursussen kunnen worden ontwikkeld voor toeristen. Een
andere kans is het ‘rootstoerisme’. De Friezenreünie ‘Simmer 2000’ heeft aange-
toond dat Friese emigranten zich zeer verbonden voelen met hun geboortegrond.
Uit onderzoek van Tourdata Noord blijkt ook nog eens dat Fryslân de koppositie
bekleedt van alle provincies, waarbij de eigen inwoners het meeste gebruik maken
van de eigen toeristische faciliteiten. Nog twee belangrijke redenen om het gebruik
van het Fries in de toeristische sector te bevorderen.
leiden meer het Fries op een creatieve manier te gebruiken (bottom-up). Uit ons
onderzoek blijkt dat er vooral kansen liggen bij banken, restaurants en supermark-
ten. Bedrijven zijn bang dat het gebruik van Fries hen op hoge kosten jaagt.
Bovendien vrezen ze eventuele reacties van klanten, met alle gevolgen voor de
omzet en winst. Het is van belang om deze ‘koudwatervrees’ weg te nemen door te
wijzen op de voordelen van het Fries. Zo is het gebruik van het Fries juist een moge-
lijkheid om je als bedrijf te onderscheiden, geef je Friese klanten vertrouwen en
vestig je een positief imago.
‘Minsken wolle graach kommunisearje yn harren eigen taal. It jout fuortendaliks
wat fertrouds. In Fries bliuwt Frysk tinken. Wat is no moaier as jinsels wêze te
kinnen?’
Oene van der Meulen
Frivius Energie, Dokkum
Wij willen de komende periode meer inzicht krijgen in de economische voordelen
van het Fries en/of het gebruik van een minderheidstaal. Ook willen we de komen-
de periode proefprojecten stimuleren gericht op het gebruik van de Friese taal op
de website en bij etiketteringen. Daarnaast willen we dat het aantal Friese reclame-
uitingen toeneemt, bijvoorbeeld door bedrijven en reclamebureaus te wijzen op de
mogelijkheden die de Afûk biedt om teksten snel te laten vertalen. Ook zouden we
de Kamer van Koophandel en de opleidingen op het gebied van communicatie en
marketing willen aansporen het belang van het Fries meer te benadrukken in voor-
lichtingsmateriaal en curricula van opleidingen. Verder kunnen contacten met
Friestalige media (denk aan Omrop Fryslân) wellicht wat opleveren. Zij kunnen
adverteerders wijzen op de voordelen om in het Fries te adverteren. Ten slotte is
het belangrijk om (jonge) ontwerpers te prikkelen vaker meertalige (reclame)ont-
werpen te maken. Dit zouden we kunnen doen door een prijs uit te reiken aan de
ontwerper met het beste ontwerp. In Wales en Schotland zijn hier al ervaringen
mee opgedaan. Het ‘voorwerk’ is overigens al gedaan met het ‘web-stekje’ voor
gemeenten.
Het ligt voor de hand dat we gebruik maken van de kennis, ervaring en het net-
werk van bedrijven die het Fries nu al gebruiken. Deze ‘voortrekkers’ zijn de aange-
wezen personen om andere bedrijven te overtuigen ook meer gebruik te maken
van het Fries. Wij zien hier een duidelijke rol weggelegd voor ons adviesorgaan It
Berie foar it Frysk om mensen uit het bedrijfsleven met een voorbeeldfunctie bij
elkaar te brengen.

Gewenste Resultaten
Algemeen
1 De zichtbaarheid van de Friese taal in het openbare leven en dorpsgemeen-
schappen binnen de provinciale grenzen maakt vanaf 2008 een grote groei door.
2 De Provincie streeft er naar, dat in 2015 qua zichtbaarheid en gebruik de Friese
taal in het bedrijfsleven en toerisme op een vergelijkbaar niveau komt in verge-
lijking met het Baskisch in Baskenland, het Welsh in Wales en het Zweeds in
Finland.
Bedrijfsleven
3 Minstens vijf procent van de MKB-bedrijven in Fryslân maakt in 2010 gebruik van
de Friese taal op de website. Uit een nulmeting blijkt dat dit nu voor nul procent
tot anderhalf procent het geval is.
4 Supermarkten, restaurants en banken maken meer gebruik van de Friese taal in
bewegwijzering en het aanbieden van de producten. Jaarlijks vindt er vanaf
2008 een groei plaats van minstens 25 ondernemingen.
5 In 2010 zijn de directies van het bedrijfsleven veel beter voorgelicht over de
voordelen van het gebruik van de Friese taal in contact met de afnemers.
Cultuur
6 Het aantal cultuurinstellingen dat een actief Fries taalbeleid voert in Fryslân
groeit van een kleine tien naar ten minste twintig organisaties.
7 De Friese taal en cultuur krijgen een geïntegreerde en een meer zichtbare plek
in de bibliotheken in Fryslân.
Toerisme
8 In 2010 heeft de zichtbaarheid van de Friese taal in de toerismesector een grote
groei doorgemaakt.
9 De organisaties die een belangrijke rol spelen in de toerismesector in Fryslân
besteden meer aandacht aan de Friese taal.
10 In 2008 heeft de Provincie de mogelijkheden verkend hoe de Friese taal en het
roots-toerisme elkaar zo goed als mogelijk kunnen versterken.

Begroting
Om de resultaten waar te maken willen wij met een financieel actieprogramma
werken, dat voor de vier beleidsvelden en het wetenschappelijke taalonderzoek
flexibel ingezet kan worden. Elk jaar zullen wij een verdeelplan vaststellen, waarin
een verdeelsleutel zal worden toegepast over de vijf beleidsdomeinen, afhankelijk
van de mate van planning van de uitvoering van de taalnota. In het verdeelplan zal
tevens rekening worden gehouden met de beschikbare financiën uit bestaande
regelingen, zoals het thema Friese taal (70.000 euro) van de Subsidieverordening
Friese taal, cultuur en onderwijs en de regeling Kontakten op it mêd fan
Twataligens (10.000 euro). Met budgetinstellingen willen wij afspraken maken voor
reservering van financiën voor de uitvoering van de taalnota.
Voor het jaar 2008 hebben wij een bedrag van in totaal 405.000 euro in de begro-
ting opgenomen voor de uitvoering van deze taalnota. Wij zullen voor de jaren
2009 en 2010 met een apart financieel voorstel komen bij Provinciale Staten. Voor
de eerste twee posten schatten wij in dat jaarlijks 435.000 euro nodig is voor de uit-
voering. Wij zullen hiervoor voor de begroting van 2009 met een apart financieel
voorstel komen bij Provinciale Staten, inclusief een financieel voorstel voor het
actieprogramma Fries en ICT.
Posten Begroting 2008 (in €)
Lidmaatschap network of linguistic diversity 30.000
Actieprogramma taalnota voor domeinen: 235.000
1) lokale overheden, stad en platteland
2) zorg en welzijn
3) bedrijfsleven, cultuur en toerisme
4) wetenschappelijk onderzoek
Actieprogramma Fries en ICT 140.000
Projectsubsidie Gemeenten en zorg ¹ (30.000)
Projectcoördinatie zorg/onderwijs bij Afûk ¹ (30.000)
Totaal 465.000
¹ Beschikbaar budget uit huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it
Frysk’ (kasritme)
Toelichting posten:
• Lidmaatschap network of linguistic diversity: Het chief member lidmaatschap
kost 30.000 euro per jaar. De Provincie heeft met dit lidmaatschap stemrecht en
onderhoudt op bestuurlijk niveau contacten met andere EU-minderheidstalenor-
ganisaties.

• Actieprogramma taalnota: Wij willen werken met een actieprogramma dat jaar-
lijks flexibel ingezet kan worden voor uitvoering van projecten die vallen onder
de vier domeinen in bovengenoemd schema. Jaarlijks willen wij bekijken welke
financiële verdeelsleutel toegepast moet worden voor de vier domeinen op basis
van prioriteiten. Voor het jaar 2008 willen wij een bedrag van 235.000 euro
daarvoor begroten.
• Actieprogramma Fries en ICT: Wij willen werken met een actieprogramma dat
specifiek voor het domein Fries en ICT ingezet kan worden. Voor het jaar 2008
willen wij een bedrag van 140.000 euro daarvoor reserveren.
• Projectsubsidie gemeenten en zorg: Voor 2008 is nog een bedrag van 30.000
euro beschikbaar voor een activiteitenprogramma gemeenten en zorg vanuit de
huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 –
2007’ die de Afûk/Stipepunt in staat stelt taalbevorderingsactiviteiten voor
gemeenten en zorg op te zetten.
• Projectcoördinatie onderwijs/zorg bij de Afûk: In de nota ‘Ta rjocht komme: it
fanselssprekkend plak fan it Frysk’ is een jaarlijks bedrag van 90.000 euro opge-
nomen voor extra projectcoördinatie bij het Stipepunt/Afûk op het gebied van
zorg en onderwijs. De huidige subsidiëring van de projectcoördinatie verloopt
van 1 mei 2004 tot 1 mei 2008. Er is daarom nog een bedrag van 30.000 euro
(1/3 x 90.000 euro) beschikbaar.
Jaarlijks zullen wij het financieel verdeelplan vaststellen, waarin wij aan de hand
van een uitvoeringsnotitie met de (financiële) voorwaarden de acties voor de
beleidsvelden van de taalnota zullen bepalen. Aan de hand van het jaarverslag zul-
len wij Provinciale Staten op de hoogte stellen van de resultaten van de taalnota.

Bijlage: evaluatie taalnota 2003 - 2007
A Fries in het onderwijs
Voor de domeinen voorschools onderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs
zijn CAG’s (coördinatie- en adviesgroepen) in het leven geroepen. Een stuurgroep
Fries in het onderwijs houdt zich bezig met de coördinatie in de verschillende
onderwijssectoren. Er is specifiek beleid uitgezet voor de voorschoolse periode, het
basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en de lerarenopleidingen (Pabo’s, CHN,
NHL en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs van de NHL) binnen de onder-
wijsnota Boppeslach 2007 - 2010.
Voorschools onderwijs
Doelstellingen Gerealiseerd Niet gerealiseerd In ontwikkeling
Alle Friestalige en tweetalige peuterspeelplaatsen en x
kinderdagverblijven worden vanaf 2003 systematisch
begeleid en jaarlijks op kwaliteit aangesproken.
Jaarlijks neemt het aantal Friestalige en/of tweetalige x
peuterspeelplaatsen en kinderdagverblijven met tien
plaatsen toe tot 2007.
Binnen drie jaar is Friestalig materiaal beschikbaar voor x
alle activiteiten in Friestalige en tweetalige peuterspeelzalen
en kinderdagverblijven Daartoe hebben het Rijk en de
Provincie inmiddels ieder 109.000 euro beschikbaar gesteld.
Toelichting
• De Provincie ondersteunt financieel vanaf 2003 de twee
volgende meerjarige projecten, te weten het winnen van
centra voor kinderopvang om met Fries en/of tweetalig
taalbeleid uit een te zetten en het begeleiden van Fries-
en/of tweetalig centra voor kinderopvang. Het Sintrum
Frysktalige Berneopfang (Centrum Friestalige
Kinderopvang (SFBO)) - een samenwerkingsverband van
de stichting Friestalige kinderopvang en Partoer CMO
Friesland - houdt zich bezig met de uitvoering van de
twee projecten.
• Uit de evaluatie SFBO 2003 - 2006 is gebleken, dat de doel-
stellingen voor de uitbreiding van Fries-/tweetalige centra
voor kinderopvang meer dan gehaald zijn. De begeleiding
van het SFBO was ook geslaagd in vorm en opzet. Op 1 juli
2007 zijn er 55 centra voor kinderopvang (42 peuterspeel-
plaatsen en dertien kinderdagverblijven) met Fries en/of
tweetalig beleid van de ongeveer 260 locaties voor peuter-
speelzalen en 120 locaties voor kinderopvang in de voor-
schoolse fase. Op dit moment is de helft van de peuterspeel-
plaatsen en kinderdag-
verblijven, die aan het certificeringstraject van het SFBO
deelnemen, Friestalig en de andere helft tweetalig. Aan
het einde van 2007 zou er voor zo’n 4000 kinderen Fries -
of tweetalige opvang moeten zijn. Bij negen gemeenten
worden al meer dan vijftig kinderen bereikt. De groei is
tussen 2003 - 2007 toegenomen met een factor vijf.
• Provincie en Rijk hebben beiden eenmalig ruim 109.000 euro
aan subsidie gegeven voor het ontwikkelen van program-
ma’s om de Friese taalomgeving bij peuters te bevorderen.
In 2004 en 2005 zijn tien verschillende thema’s verschenen
onder de naam ‘Sânglêsrige’. Tot en met 2006 zijn er in
totaal 190 pakketten verkocht aan peuterspeelzalen, biblio-
theken en kinderdagverblijven. Zo’n zeventig procent van
de voorschoolse centra in Fryslân maakt gebruik van het
materiaal van de Sânglêsrige. Het digitale materiaal van
Tomke is tevens op de thema’s van de Sânglêsrige aange-
past. In 2006 zijn 18.000 boekjes van Tomke verspreid; alle
peuters krijgen gratis elk jaar het boekje van Tomke mee
naar huis.

Voortgezet onderwijs
De scholen die deelnemen aan de projecten voor Fries in de x
basisvorming, havo en vwo en het Fries in het vmbo
(CSG Bogerman, CSG Dockingacollege, OSG Singelland/CSG
Liudger en OSG Piter Jelles) hebben in 2003 een taalbeleid
vastgesteld voor het Fries als vak en als onderwijstaal.
Dit beleid wordt per twee jaar bijgesteld. In 2005 zal in
samenwerking met deze scholen een modelleerplan voor
Fries en tweetaligheid tot stand komen.
In 2003 is voor de bovenbouw havo en vwo digitaal materiaal x
gereed voor de leerlingen die Fries als examenvak hebben
gekozen.
Het doel is dat ongeveer honderd leerlingen het Fries als x
examenvak kiezen.
In 2005 worden in samenwerking met de rijksoverheid en het x
onderwijsveld de kerndoelen Fries in de basisvorming opgesteld
en vastgesteld. Vóór 2007 wordt multimediaal
onderwijsmateriaal vervaardigd.
Basisonderwijs
Clusters van basisscholen komen tot het aanstellen van een x
taalcoördinator.
De basisscholen in Fryslân komen tot een taalbeleidsplan x
voor hun scholen.
De Provincie stelt de scholen instrumenten ter beschikking, x
zodat scholen zelf de eigen beginfase kunnen vaststellen
en jaarlijks kunnen bijhouden.
De Provincie maakt afspraken met de Staatssecretaris van x
Onderwijs en de Inspectie om na drie jaar de gang van zaken
met betrekking tot het Fries op scholen te beoordelen.
Toelichting
• Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) concludeert, dat
Fryslân het hoogste aantal taalcoördinatoren heeft van
alle provincies. Het aantal ligt per 1 juli 2007 op zo’n hon-
derd taalcoördinatoren op 482 basisscholen. De taalcoördi-
natoren hebben een belangrijke taak bij de implementatie
van integraal taalbeleid op de scholen. Wij hebben de
informatie nog niet beschikbaar om te concluderen dat
alle clusters van basisscholen over een taalcoördinator
beschikken. De komende tijd zullen wij er meer naar stre-
ven om verspreidingsgegevens te krijgen op dit gebied in
samenwerking met ISM (Instituut Service Management)
van de CHN en ECNO (Educatief Centrum Noord Oost) van
de NHL die de opleiding tot taalcoördinator verzorgen.
• In 2004/2005 heeft zeven procent van de basisscholen taal-
beleid; in 2001 was dat drie procent. Wel vermelden er
heel wat meer scholen over het Fries in het onderwijskun-
dige rapport, namelijk 37 procent ten opzicht van twaalf
procent in 2001. De verwachting is dat de komende tijd
meer basisscholen een taalbeleidsplan formuleren zullen
als gekeken wordt naar de volgende ontwikkelingen:
1 Op basis van de onderwijsnota Boppeslach heeft de
Provincie een eerste impuls gegeven aan het verbeteren
van de onderwijskundige kwaliteit en integraal taalbe-
leid aan een aanzienlijk gedeelte van de basisscholen in
Fryslân. Op 87 basisscholen is voor dan 1.2 miljoen euro
aan subsidie beschikbaar gesteld: 36 scholen zullen voor
het volgend schooljaar aan de slag met het verbeteren
van het integraal taalbeleid en 51 scholen met het ver-
hogen van de onderwijskundige kwaliteit.
2 Vanaf 2006 is de nieuwe lesmethode Fries - Studio F -
beschikbaar voor de basisscholen in Fryslân. De methode
is afgestemd op de nieuwe kerndoelen en gaat uit van
vier verschillende differentiatieniveaus. Voor een goede
implementatie van de methode dienen de scholen een goed
beeld te hebben van de talige achtergrond van de leerlin-
genpopulatie. Dit vormt de opmaat om tot een taalbeleids-
plan te komen. De methode is op 1 juli 2007 aan 180 scholen
(36 procent van alle scholen) verkocht; tachtig scholen (17
procent van alle scholen) hebben een starterpakket aange-
schaft.
Uit het onderzoeksrapport van de Inspectie van Onderwijs,
dat voor het cursusjaar 2008 - 2009 gepland staat, moet
duidelijk worden in hoeverre en hoeveel basisscholen in
Fryslân uitvoering geven aan taalbeleid respectievelijk
taalbeleid hebben geformuleerd.
• In de beleidsperiode 2003 - 2007 is het Leerplan Fries voor
het Primair Onderwijs - Fries aan bod ontwikkeld. Verder
kan de Taalspiegel door scholen gebruikt worden om haar
beginsituatie vast te stellen en te monitoren; De
Taalspiegel is ontwikkeld voor talen over het algemeen.
• Jaarlijks heeft bestuurlijk overleg plaatsgevonden tussen
de Minister van OCW en de portefeuillehouder van de
Provincie Fryslân, die zorg draagt voor het Fries in het
onderwijs. In nauwe samenwerking wordt er aan een
waarderingskader gewerkt. Vanaf 2007 heeft de minister
besloten 0.2 fte te oormerken aan het toezicht Fries in het
basis en voortgezet onderwijs en wordt het Fries meege-
nomen in de reguliere vragenlijst, specifiek als aandachts-
punt bij het vak, voertaal en het schoolbeleid Fries.
Jaarlijks zal periodiek kwaliteitsonderzoek gedaan worden
bij een kwart van de scholen in Fryslân. Voorheen was het
Fries niet geoormerkt aan het takenpakket van de
Inspectie van Onderwijs, nu heeft een dergelijke ontwik-
keling - ook al is het beperkt - tussentijds plaatsgevonden.
Het Fries heeft vanaf 1 januari 2007 structureel de aan-
dacht bij de Inspectie van Onderwijs.
Toelichting
• De vier scholen - CSG Bogerman in Sneek, het
Dockingacollege in Dokkum, OSG Singelland/het
Drachtster Lyceum en OSG Piter Jelles in Leeuwarden -
hebben inmiddels een taalbeleidsplan opgesteld. De vier
scholen werken met elkaar samen aan het vijf jaar duren-
de project Frysk in de bovenbouw havo en vwo, te weten
het project ‘Op weg naar Fries als examenvak in het voort-
gezet onderwijs’. In het onderzoek ‘Fries in het voortgezet
onderwijs, een Echternachse processie’ van de heren J. Van
der Bij en R.W Valk is dieper ingegaan op de effecten van
bovenstaand project.
• Het modelleerplan voor Fries en tweetaligheid is ontwik-
keld. Het modelleerplan voor Fries en tweetaligheid, te
weten het kaderleerplan Fries in het voortgezet onderwijs
dat het doel heeft om richting te geven aan de vernieuw-
ing van het vak Fries, is per 4 april 2005 beschikbaar
gesteld.
• Het aantal leerlingen dat het Fries jaarlijks als examenvak
kiest, heeft de honderd niet gehaald. Uit het inspectierap-
port blijkt, dat gemiddeld twintig vmbo leerlingen, dertig
- vijftig havo leerlingen en tien - twintig vwo leerlingen
examen in het Fries doen. De meest recente telling voor
het schooljaar 2004/2005 geeft aan, dat 73 studenten exa-
men Fries hebben gedaan (50 havo, 19 vmbo en 4 vwo).
• Vanaf het schoolseizoen 2006 - 2007 heeft de Minister van
OCW het wettelijk mogelijk gemaakt, dat leerlingen in
Fryslân in het vmbo het Fries als examenvak kiest kunnen
binnen het kader- en basisberoepsgerichte leerpad. Het
feit dat bij havo meer leerlingen voor het Fries kiest om
examen te doen heeft ogenschijnlijk te maken met het
feit dat juist aan die leerlingen een keuzemogelijkheid
wordt aangeboden, namelijk Fries 1 of Fries 1 + 2.
• Vanaf het schooljaar 2006 - 2007 is voor de eerste klassen
van het voortgezet onderwijs de methode FReemwurk
beschikbaar gesteld. Het aanbod bestaat uit een leerlin-
genboek en een werkboek voor het vmbo en een leerlin-
gen- en werkboek voor havo-vwo. De thema’s sluiten aan
op LinKk en Switsj. Met FReemwurk is een begin gemaakt
om te voorzien in het multimediaal onderwijsmateriaal
(digiFrysk). Vanaf schooljaar 2007/2008 is het gehele mate-
riaal voor het voortgezet onderwijs in het kader van
FReemwurk gereed (vmbo t/m vwo, klas 1 t/m 6).

Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010

Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (19)

Similar to Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010

Similar to Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010 (20)

Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010