More Related Content
Similar to хэрэглэгдэхүүн
Similar to хэрэглэгдэхүүн (20)
More from tseekoonee (20)
хэрэглэгдэхүүн
- 1. Манай оронд 0.1 км.кв-аас дээш талбайтай 3500 гаран байгаа ба нийт
талбай нь 15640 км кв буюу манай орны нийт нутаг дэвсгэрийн 1 хувийг
эзэлдэг байна.
Монгол орны нууруудын гарал үүслийн ангилал
Гарал үүсэл Тайлбар
Тектоникийн хөдөлгөөний үед газрын гадарга
Тектоник шилжиж зөрөгт хотос буюу хотгор үүсдэг. Энэ нь
хөдөлгөөнөөр голдуу гүнзгий, гонзгой хэлбэртэй, томоохон талбай
үүссэн нуур эзлэн оршдог ба манай орны Хөвсгөл, Хяргас, Хар-Ус,
Увс, Дархадын нуурууд энэ хэлбэрийн гарал үүсэлтэй.
Галт уулын өрх тогоон дотор эсвэл голын ус галт
Галт уулын уулын лааванд хаагдсанаар тунаж тогтсон нууруудыг
гаралтай нуур оруулдаг. Хорго, Гичгэнэ, Уран Тогоо зэрэг нуурууд
хамрагдана.
Өндөр уулархаг нутгуудаар элбэг байдаг ба ийм
Мөсөн голын нуурууд нь морены хурдас голыг хааж боосноос эсвэл
гаралтай нуур мөсдлийн хунхад /хөндий/ үүсдэг. Толбо, Хотон, Даян,
Хагийн хар нуурууд багтана.
Хөндийлж /агуй/ эсвэл суффозийн дулааны
Цөмөрлөөс үүссэн хөндийлжийн гаралтай. Ийм нуурууд Монгол орны
нуур зүүн хойд нутгаар их тархсан ба жижиг хэмжээтэй
байна.
Голдуу хуурай уур амьсгалтай говь цөл нутагт
Салхины үйл
тохиолдоно. Салхинд туугдаж ирсэн элс голын
ажиллагаа
хөндийг хааснаас үүсдэг.
Хад чулуу, Ийм төрлийн нуур ховор тохиолдох ба 1957 оны газар
хажуугийн хурдас хөдлөлөөр үүссэн Оюут, Биндэрьяа нууруудыг энэ
нурснаас үүсэх төрөлд хамааруулдаг.
- 2. нуур
Голын хөндийд Гол гольдрилоо сольж урсах, эсвэл гол ширгэснээс
тогтсон үүсдэг.
Увс нуур
Увс нуур нь Монгол улсын Увс аймгийн зүүн хойд хэсэгт оршдог, Монгол орны
хамгийн том нуур юм. Уртаараа 84 км, өргөнөөрөө 79 км, 3350 ам км талбай
эзэлнэ. Нас нь 200 сая гэж эрдэмтэд тогтоожээ. Увс нуурт Тэс, Нарийн, Түргэн,
Хархираа, Хөндлөн, Сагил, Боршоо, Хандгайт, Торхилог зэрэг их бага 38 гол
цутгана. Увс нуур Их нууруудын хотгорын хойд захад байх бөгөөд далайн төвшнөөс
759 м өндөрт тогтжээ. Энэхүү нуур нь давсны нөөцтэй. Энэ нуурын хөвөөг тойрон
Тэс, Зүүнговь, Малчин, Наранбулаг, Тариалан, Улаангом, Түргэн, Сагил, Давст
зэрэг сумын ардууд нүүдэллэн амьдарна. Увс нуурт ногтруу, галуу, хошуу галуу,
бор галуу, ангидаг, шар алаг нугас, улаан хүзүүт болон шунхан шумбуур, гэзэгт
шумбуур, 362 төрлийн нүүдлийн шувууд урин дулааны улиралд ирнэ. Увс нуурын
сав газарт 72 төрлийн хөхтөн амьтан байгааг эрдэмтэд тогтоожээ. Төв Азийн
гадагш урсгалгүй ай савын босоо бүслүүрийн бүхий л шинжийг тусгасан
ландшафтын сонгодог жишээ нь Увс нуурын ай сав юм. Ай савын хамгийн нам цэг
далайн төвшнөөс дээш 758,9 м, Хамгийн өндөр цэг далайн төвшнөөс дээш 4126 м
өргөгдсөн Хархираа, Түргэний ноён оргил юм. Увс аймгийн нутаг дэвсгэр дэх,
байгалийн өвөрмөц тогтоц, үзэсгэлэнт газар нутаг болох Түргэн уул, Алтан элс,
Цагаан шувуут уул, Увс нуурыг багтаасан 679,6 мянган га газар нутгийг УИХ-ын
шийдвэрийг үндэслэн Монгол Улсын Засгийн газрын 1994 оны есдүгээр
тогтоолоор Увс нуурын ай савын дархан цаазат газар болгосноос гадна Оросын
Холбооны Улстай хамтран, Увс нуурын сав гэдэг нэрээр ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн
өвийн жагсаалтад бүртгүүлсэн.
- 10. Урт 136 км Өргөн 36,5 км
Талбай 2620 км²
Үнэмлэхүй гүн 262 м
Дундаж гүн 120 м
Эзэлхүүн 381 км³
Эх авах гол Эгийн гол
Хөвсгөл нуур нь Монгол улсын хойд хэсэгт Оросын улсын хэмжээнд хамгийн ойролцоо
орших томоохон хэмжээний 381 км³, энэ нь дэлхийнХолбооны Улсын хилийн гүн нуур өл
болно. Нийт усны горхи үүн цэнгэг устганцхан гөөд нийтэх авч урсан Сэлэнгэ мөрөнд
нуур бө
нуурт нийтвлийн улиралд 12-р бөгөөд 5 сар хүЭгийн өлддцэнгэг усны 0.4% өсөн дээгөвсг
эзэлх цутгах болно. Х
цутгана. Ө 96 гол боломжтой. Хөвсгөл нуурын өмнөд, хойдучир нуурын м
машин тээвэр явах сараас ртэл х гол өг эрэгт үүр
хоёр боомтуудаар дамжин Оростой усан тээврийн зам бий. Хорших Хатгал, Ханх
гэсэн нь фосфоритын ордоор баялаг.
нутаг өвсгөл нуурын бүс
Хөвсгөл нь ойролцоогоор арван долоон эртний нуурнуудын нэг ба 2 сая гаруй рөнд
жилийн
дамжинхэмээн тооцоолсон байдаг. Уг нуураас эх авах Эгийн гол нь Сэлэнгэ мө
настай 1000 км зайг туулан Байгал нуурт цутгадаг. Эдгээр нууруудын хоорондын шууд зай
нь ердөө 200 км.
Хөвсгөбүсийн шилжилтийн хэсэгт хамаарна. Уггазар нь Монгол улсын аялалазийн хээр
талын л нуурын бүс нутаг нь үндэсний дархан нуур ба сибирийн тайга, төв жуулчлалын
нэг томоохон чиглэл юм.
- 20. Хүйсийн найман нуур
Уянга сумын нутаг Хангайн нурууны баруун урд хэсэгт, далайн түвшнээс дээш
2700-3165м өргөгдсөн уулсын дунд галт уулын дэлбэрэлт, суултын дүнд үүссэн
цар хэлбэрийн хүнхэр газарт орших Ширээт, Халиут, Бугат, Хаяа, Хүйс, Онон,
Дөрөө, Баян-Уулын нуур зэрэг хоорондоо газрын гүний судлаар холбогдсон цэнгэг
усны их нөөц бүхий байгалийн өвөрмөц тогтоцтой үзэсгэлэнт газар юм.
Энд мөн Урт жалгын тогоо, Довын тогоо, Ар битүүтийн тогоо, Ногоон нуурын тогоо
нэртэй сөнөсөн галт уулын тогоонууд байдаг.
Эргэн тойрон их тайга бүхий уулстай бөгөөд Хүйсийн найман нуур орчмын 3%
буюу 7491,3 мянган га талбайг хуш, шинэс зэрэг шилмүүст ой эзэлдэг. Мөн нөөц
нь
эрс хомсдсон олон зүйлийн эмийн ургамал ургадгаас гадна 18 з үйлийн х өхт өн, 39
зүйлийн шувуу байнга болон нүүдлийн хэлбэрээр амьдардаг.
Байгалийн өвөрмөц тогтоцтой, үзэсгэлэнт энэхүү нутаг нь байгалийн үнэт
дурсгал юм.
- 25. Хар-Ус нуур
Энэ нуурүйн өндөр 1157 м тул Их талбайн хувьд Увсынбдараа орох бөдотроо нилээд
говийн нуурууд дотроос гөөд усны мандлын
үндөрт орших цэнгэг устай урсгал нууруудын хотгорын талбай бүх нууруудын хамтаар
ө нэмлэх нуур болно. Нуурын үлэг нуурууд
1859,2 хавт.дөр.км, болно. их өргөн 26,2 км, дундаж өргөн 25,8 км, хамгийн их урт
шулуунаар 72,2 км хамгийн
Харм, дундаж гүн нь 2,0 м байна. Хар боловч маш гүехэн нуур юм. Нуурынүүсэлтэй.үн нь
4,4нуурт томхэдийгээр гаруй арал байгаагаас хамгийн том нь 400 хавт.дөр.км талбайтай 30
ус нуур том талбайтай ус нуурын хотгор тектоникийн гарал хамгийн г Хар
ус жижиг 10
орчим кмтэнцусны мандлаас 272 м өндөр Агбаш хэмээх арал бөгөөд тэрээр Хар ус нуурыг
хойт урд урт үү биш хоёр хэсэгт хуваана.
Хойт хоолой холбоно. Хойтүн, 50-100 м400 өн, 20 гаруй километр урт Лүн боловч нэлдээ
хоёр урд далайг 1,2-2,0 м г далай нуур өрг шахам хавт.дөр.км талбайтай Юм гэдэг нэртэй
зэгсээр хучигдаж нуур гэхээргүй бага устай болсон. Далай нуурын гүн 1,8 м-ээс хэтрэхгүй.
Хар ус хамаарна. МонголөАлтайгаас эх авчусжина. Үүний 70 хувь нь ганц гол жилд
газарт нуур 70450шоо км р.км талбайгаасөгурсах Ховд, Буянт Цэнхэрийн Ховд голын сав
хавт.д
барагцаалбал 2,2 ус нийлүүлэх б өөд илүүдэл усаа ууршуулахын хамт 40 км урт
- 26. 50-75 км өргөн Чоно-Харайх голоорангилалд багтана. . Хар ус ионы бүрэлдэхүүнээр
гидрокарбонатын ус бүхий нуурын Хар ус нуурт өгнө
- 31. Хяргас нуур
Хяргас нуур нь хойд хэсэгтээ зөөлөн элсэрхэг, нохой хэсэгтээ чулуурхаг, чулуун аралтай.
ө ө сугас, давжаа
Нууранд Алтайн загас, монгол амьдардаг. Түүх мнхвөл, 1922 онд Баянмандалзагас зэрэг
олон төрлийн нэртэйгээр байгуулагдан, осман, сХяргас нуураараа сугас, шар туулын хошуу
тамгынСумын загас, жараахай
хадран, ө овоглосон үүхтэй юм
байна. үү шилжин нь влөрчээ. Хяргас ар1931 ондбайрлаж байснаа тэрмэсийн амралтбаруун
дэнж р
газар төв
тө Бугат хайрханы нуурын баруун хөвөөнд Хар Тахилт хайрханы бий.
дэнжид
Энэ нуурын усны найрлага Хар далайнхтай адил хэмээн үздэг. өө н усанд ороход оршдог.
тохиромжтой. Хяргас сум Улаанбаатараас 1300 км, аймгийн төвМөсөө 160 км зайд маш
- 32. Хяргас нуур Хар ус нуурын систеийн дотор хамгийн нам дор орших том нуур
бөгөөд Алтайн хангайн уулархаг нутгаас эх авч Их нуурын хотгор руу урсах бүх
голуудын эрозийн эцсийн суурь болно. Нуурын гадаргын талбай 146,8 хавт.дөр.км,
хамгийн урт нь 75,07 м, өргөн 31,07 м, дундаж өргөн 19,0 км ба усны маандал 1028
м үнэмлэхүйн өндөрт оршино.
Хяргас нуур тектоникийн хотгорт тогтсон учраас эргийн шугам их хэрчигджээ.
Иймээс эргэн тойрны хуурай газар усны хилийн зааг харьцангуй урт, эргийн
шугмын коэффиицент 1,90 хүрэх бөгөөд уснаа хэд хэдэн нарийн хошуу түрж
орсон байна. Тэдгээрийн томыг нуурын шугам /7 км/, чацарганы шугам /4 км/,
могойн шугам /5км/ гэж нэрлэнэ.
Нуурын эргээс ялимгүй дотогшлоход усны гүн 40-50м болох бөгөөд Чацарганы
шугамын зүүхэнээ хамгийн их гүн 80 метрт хүрч байв. Хяргас нуурын талбай
Алтайн нурууны зүүн ба хойд хажуу, мөн Хангайн нурууны баруун хажууг нилд нь
хамарсан 170000 хавт.дөр.км талбайтай уудам нутаг болох тэндээс усжих б үх гол
горхи их нууруудын хотгорын бүлэг нуурыг дамжсаар эцэстээ Айраг нуурт нэгдэж
нуурын хоолой гэдэг ганц хоолойгоор Хяргас нуурт цутгана.