химояи хукук ва манфиатхои сохибкорон

1. .Мавзўи
Њимояи њуќуќ ваЊимояи њуќуќ ва
манфиатњои ќонунииманфиатњои ќонунии
соњибкоронсоњибкорон
1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои
соњибкоронсоњибкорон
2. Шакли судии њимояи њуќуќњои2. Шакли судии њимояи њуќуќњои
соњибкоронсоњибкорон
3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи
њуќуќњои соњибкоронњуќуќњои соњибкорон

2. 1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои
соњибкоронсоњибкорон
• Соњибкорї шакли асосии ба амалСоњибкорї шакли асосии ба амал
баровардани њуќуќ ва озодињои инсонбаровардани њуќуќ ва озодињои инсон
,ва шањрванд мебошад ки дар,ва шањрванд мебошад ки дар
Конститутсияи Љумњурии ТољикистонКонститутсияи Љумњурии Тољикистон
.дарљ гардидаанд.дарљ гардидаанд
• Инкишофи соњибкорї самтиИнкишофи соњибкорї самти
афзалятноки сиёсати иќтисодииафзалятноки сиёсати иќтисодии
.давлат мебошад Бинобар ин вазифаи.давлат мебошад Бинобар ин вазифаи
асосии давлат дар ин самтасосии давлат дар ин самт
њавасмандгардонї ва таъминњавасмандгардонї ва таъмин
намудани кафолатњои инкишофинамудани кафолатњои инкишофи

3. Ба мазмуни њуќуќ ба њимоя инњороБа мазмуни њуќуќ ба њимоя инњоро
:дохил намудан мумкин аст:дохил намудан мумкин аст
• - ,маљмўи чорањои њифзи њуќуќие ки- ,маљмўи чорањои њифзи њуќуќие ки
субъекти ваколатдор барои њимояисубъекти ваколатдор барои њимояи
;њуќуќњои худ метавонад татбиќ намояд;њуќуќњои худ метавонад татбиќ намояд
• - намудњои гуногуни таъсиррасонии- намудњои гуногуни таъсиррасонии
;бевосита ба њуќуќвайронкунанда;бевосита ба њуќуќвайронкунанда
• - ,маљмўи чорањои маљбуркунии давлатие- ,маљмўи чорањои маљбуркунии давлатие
ки шахси ваколатдор метавонад истифодаки шахси ваколатдор метавонад истифода
,барад агар њаракатњои мустаќилонаи худи,барад агар њаракатњои мустаќилонаи худи
.ў ба натиљаи зарурї оварда натавонанд.ў ба натиљаи зарурї оварда натавонанд
,Тарзњои њимояи њуќуќ гуфта чорањои,Тарзњои њимояи њуќуќ гуфта чорањои
маљбуркунии бо ќонун пешбинишудаимаљбуркунии бо ќонун пешбинишудаи
,њуќуќи моддї ва мурофиавиро меноманд ки,њуќуќи моддї ва мурофиавиро меноманд ки
тавассути онњо њуќуќњои вайронкардашудатавассути онњо њуќуќњои вайронкардашуда
барќарор ва нисбати њуќуќвайронкунандабарќарор ва нисбати њуќуќвайронкунанда
чорањои таъсиррасонї татбиќ кардачорањои таъсиррасонї татбиќ карда
.мешавад.мешавад

4. • Тарзњои њимоя бо асосњои гуногун таснифТарзњои њимоя бо асосњои гуногун тасниф
карда мешаванд. Масалан, вобаста ба мазмуникарда мешаванд. Масалан, вобаста ба мазмуни
њаракатњои њуќуќї онњоро ба тарзњои њимояињаракатњои њуќуќї онњоро ба тарзњои њимояи
њуќуќи моддї ва мурофиавї људо менамоянд.њуќуќи моддї ва мурофиавї људо менамоянд.
• Тарзњои њимояи њуќуќи моддиро ба:Тарзњои њимояи њуќуќи моддиро ба:
• пешгирикунанда;пешгирикунанда;
• барќароркунандабарќароркунанда
• љаримавї људо менамоянд.љаримавї људо менамоянд.
• Тарзњои њимояи њуќуќи мурофиавї гуфта,Тарзњои њимояи њуќуќи мурофиавї гуфта,
амали намудани ваколатњои бо ќонунамали намудани ваколатњои бо ќонун
муќарраркардашудаи маќомотњои юрисдиксониромуќарраркардашудаи маќомотњои юрисдиксониро
меноманд, ки дар шакли баровардани санадњо боменоманд, ки дар шакли баровардани санадњо бо
маќсади муќаррар намудан, эътироф ё тасдиќмаќсади муќаррар намудан, эътироф ё тасдиќ
намудани њуќуќ ва омилњои дорои ањамиятинамудани њуќуќ ва омилњои дорои ањамияти
њуќуќї ва инчунин барќарор намудани манфиатњоињуќуќї ва инчунин барќарор намудани манфиатњои
ќонунии субъектњои муносибатњои њуќуќї равонаќонунии субъектњои муносибатњои њуќуќї равона
карда шудаанд.карда шудаанд.

5. ,Шаклњои њимоя гуфта маљмўи,Шаклњои њимоя гуфта маљмўи
чорабинињои дохилиичорабинињои дохилии
мурофиќакардашудаи ташкилиеромурофиќакардашудаи ташкилиеро
,меноманд ки барои њимояи њуќуќњои,меноманд ки барои њимояи њуќуќњои
субъективї ва муњофизатисубъективї ва муњофизати
манфиатњои ќонунї равона кардаманфиатњои ќонунї равона карда
.шудаанд.шудаанд
• Масъалаи таносуби тарз ва шаклњоиМасъалаи таносуби тарз ва шаклњои
њимояи њуќуќ дар адабиёти њуќуќїњимояи њуќуќ дар адабиёти њуќуќї
.бањснок мебошад.бањснок мебошад
• Шаклњои њимояи њуќуќ ваШаклњои њимояи њуќуќ ва
манфиатњои ќонунии соњибкоронроманфиатњои ќонунии соњибкоронро
:ба ду намуди асосї људо мекунанд :ба ду намуди асосї људо мекунанд

6. • 2. Шакли судии њимояи њуќуќњои2. Шакли судии њимояи њуќуќњои
соњибкоронсоњибкорон
• Дар њудуди њимояи судии њуќуќ ваДар њудуди њимояи судии њуќуќ ва
манфиатњои соњибкорон чунинманфиатњои соњибкорон чунин
маќомотњои судиро људо намуданмаќомотњои судиро људо намудан
:мумкин аст:мумкин аст
• - суди Конститутсионии Љуњурии- суди Конститутсионии Љуњурии
;Тољикистон;Тољикистон
• - ;суди иќтисодї- ;суди иќтисодї
• - .судњои умумї- .судњои умумї
• Суди Конститутсионии ЉуњурииСуди Конститутсионии Љуњурии
Тољикистон њокимияти судироТољикистон њокимияти судиро
мустаќилона ба амал мебарорад вамустаќилона ба амал мебарорад ва
фаъолияти онро ќонунифаъолияти онро ќонуни

7. • Суди Конститутсионии ЉуњурииСуди Конститутсионии Љуњурии
Тољикистон њуќуќ ва манфиатњоиТољикистон њуќуќ ва манфиатњои
соњибкоронро низ њимоясоњибкоронро низ њимоя
.менамояд .менамояд
• ,Ќайд кардан зарур аст ки Суди,Ќайд кардан зарур аст ки Суди
Конститутсионї танњо онКонститутсионї танњо он
парвандањоеро баррарсїпарвандањоеро баррарсї
,менамояд ки бо вайрон шудани,менамояд ки бо вайрон шудани
њуќуќњои конститутсиониињуќуќњои конститутсионии
.соњибкорон алоќаманд мебошад.соњибкорон алоќаманд мебошад

8. • Ќисмати асосии бањсњо бо иштирокиЌисмати асосии бањсњо бо иштироки
соњибкорон аз љониби Суди иќтисодїсоњибкорон аз љониби Суди иќтисодї
..баррасї карда мешаванд Шакли..баррасї карда мешаванд Шакли
анъанавии мурољиат намудан ба судианъанавии мурољиат намудан ба суди
иќтисодї пешнињод намудани даъвоиќтисодї пешнињод намудани даъво
оиди њимояи њуќуќ ва манфиатњоиоиди њимояи њуќуќ ва манфиатњои
.ќонунии соњибкорон мебошад Ба.ќонунии соњибкорон мебошад Ба
сифати воситаи њимояи судї даъвосифати воситаи њимояи судї даъво
, ,баромад мекунад ки аз як тараф, ,баромад мекунад ки аз як тараф
талаби ба амал баровардани адолатиталаби ба амал баровардани адолати
,судї ва аз тарафи дигар талаби,судї ва аз тарафи дигар талаби
–њуќуќи моддї оиди иљро намудани–њуќуќи моддї оиди иљро намудани
.ўњдадорињои он мебошад.ўњдадорињои он мебошад
• Суди иќтисодї маќомоти давлатиеСуди иќтисодї маќомоти давлатие
,мебошад ки барои баррасии намудани,мебошад ки барои баррасии намудани
,бањсњои иќтисодї байни корхонањо,бањсњои иќтисодї байни корхонањо
,муассисањо ташкилотњо ва,муассисањо ташкилотњо ва

9. • Суди иќтисодї бањсњоиСуди иќтисодї бањсњои
иќтисодиро дар он њолатеиќтисодиро дар он њолате
,баррарсї менамояд ки аз чунин,баррарсї менамояд ки аз чунин
:муносибатњо бармеоянд:муносибатњо бармеоянд
• ) –а байни ташкилотњо шахсони) –а байни ташкилотњо шахсони
;њуќуќї ва шањрвандони соњибкор;њуќуќї ва шањрвандони соњибкор
• ) –б байни ташкилотњо шахсони) –б байни ташкилотњо шахсони
;њуќуќї ва маќомотњои давлатї;њуќуќї ва маќомотњои давлатї
• )в байни шањрвандони соњибкор)в байни шањрвандони соњибкор
.ва маќомотњои давлатї.ва маќомотњои давлатї

10. • Агар бањс бо баамалбарории фаъолиятиАгар бањс бо баамалбарории фаъолияти
,соњибкорї алоќаманд набошанд пас аз,соњибкорї алоќаманд набошанд пас аз
љониби судњои умумї баррасї кардаљониби судњои умумї баррасї карда
.мешавад.мешавад
• Дар судњои умумї чунин бањсњои боДар судњои умумї чунин бањсњои бо
фаъолияти соњибкорї алоќаманд њалу фаслфаъолияти соњибкорї алоќаманд њалу фасл
:карда мешаванд:карда мешаванд
• - бањсњо оиди барќарор намудани њуќуќњо- бањсњо оиди барќарор намудани њуќуќњо
аз рўи ќоѓазњои ќиматноки гумшудаиаз рўи ќоѓазњои ќиматноки гумшудаи
;манзуршаванда ва ордерї;манзуршаванда ва ордерї
• -- аризаи шањрвандон ва ташкилотњо аз болоиаризаи шањрвандон ва ташкилотњо аз болои
њаракатњо ва ќарорњои ѓайриќонунии маќомотњоињаракатњо ва ќарорњои ѓайриќонунии маќомотњои
идоракунии давлатї ва шахсони мансабдори онњоидоракунии давлатї ва шахсони мансабдори онњо
њангоми вайрон намудани њуќуќ ва озодињоињангоми вайрон намудани њуќуќ ва озодињои
.соњибкорон.соњибкорон
• , ,Инчунин бањсњои оилавї мењнатї гражданї ва, ,Инчунин бањсњои оилавї мењнатї гражданї ва
,маъмурие ки ба фаъолияти соњибкорї алоќаманд,маъмурие ки ба фаъолияти соњибкорї алоќаманд
,нестанд аз љониби судњои умумї њалу фасл карда,нестанд аз љониби судњои умумї њалу фасл карда

11. 3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи
њуќуќњои соњибкоронњуќуќњои соњибкорон
• Чунин шаклњои ѓайрисудии њимояиЧунин шаклњои ѓайрисудии њимояи
њуќуќ ва манфиатњои соњибкоронро људоњуќуќ ва манфиатњои соњибкоронро људо
:намудан мумкин аст:намудан мумкин аст
• - ;њимояи нотариалї- ;њимояи нотариалї
• - ;њимояи њакамї- ;њимояи њакамї
• - .њимояи то судї- .њимояи то судї
• Нотариат њуќуќ ва манфиатњои ќонунииНотариат њуќуќ ва манфиатњои ќонунии
шањрвандон ва шахсони њуќуќиро бо роњишањрвандон ва шахсони њуќуќиро бо роњи
ба амал баровардани њаракатњои муайянба амал баровардани њаракатњои муайян
.аз номи давлат таъмин менамояд.аз номи давлат таъмин менамояд
• Предмети фаъолияти нотариатро корњоиПредмети фаъолияти нотариатро корњои
.бебањс ташкил медињанд Ин аз хусусияти.бебањс ташкил медињанд Ин аз хусусияти
махсуси усулњои њал намуданимахсуси усулњои њал намудани
масъалањои ваколати нотариат даракмасъалањои ваколати нотариат дарак
.медињад.медињад
• Нотариус фаъолияти худро дар асосиНотариус фаъолияти худро дар асоси

12. Њимояи њуќуќ ва манфиатњоиЊимояи њуќуќ ва манфиатњои
ќонунии соњибкор аз љониби нотариатќонунии соњибкор аз љониби нотариат
дар чунин шакл ба амал баровардадар чунин шакл ба амал бароварда
:мешаванд:мешаванд
• )а тасдиќ ва мустањкам намудани)а тасдиќ ва мустањкам намудани
њуќуќњои гражданї бо маќсадињуќуќњои гражданї бо маќсади
пешгири намудани имконияти дарпешгири намудани имконияти дар
(оянда вайрон намудани онњо тасдиќ(оянда вайрон намудани онњо тасдиќ
,намудани њуќуќњои бебањс тасдиќ,намудани њуќуќњои бебањс тасдиќ
);намудани њўљљатњо ва ѓайра);намудани њўљљатњо ва ѓайра
• )б бо роњи њимоя намудани њуќуќи)б бо роњи њимоя намудани њуќуќи
.аллакай вайронгардида.аллакай вайронгардида

13. • Ќонунгузорї имконияти баррасї намуданиЌонунгузорї имконияти баррасї намудани
,бањсњои иќтисодиро бо иштироки,бањсњои иќтисодиро бо иштироки
, ,соњибкорон аз љониби суди њакамї яъне, ,соњибкорон аз љониби суди њакамї яъне
,суди махсусе мебошад ки бањси байни,суди махсусе мебошад ки бањси байни
тарафњоро дар асоси розигии истисноиитарафњоро дар асоси розигии истисноии
.њардўи онњо баррасї менамояд.њардўи онњо баррасї менамояд
• Ба баррасии суди њакамї бањсњои ба вуљудБа баррасии суди њакамї бањсњои ба вуљуд
,омада ва бањсњое ки дар оянда ба вуљуд,омада ва бањсњое ки дар оянда ба вуљуд
.меоянд пешнињод карда мешаванд.меоянд пешнињод карда мешаванд
Њамзамон созишнома дар бораи пешнињодЊамзамон созишнома дар бораи пешнињод
намудани кор ба суди њакамї ё њамаинамудани кор ба суди њакамї ё њамаи
,бањсњо ё ин ки номгўи муайяни онњоро дар,бањсњо ё ин ки номгўи муайяни онњоро дар
.бар мегирад Вобаста ба ин чунин судњои.бар мегирад Вобаста ба ин чунин судњои
:њакамиро људо менамоянд:њакамиро људо менамоянд
• - ,судњои њакамие ки барои баррасї- ,судњои њакамие ки барои баррасї
намудани бањси мушаххас таъсис доданамудани бањси мушаххас таъсис дода
;мешаванд;мешаванд