महाराष्ट्र सहकारी संस्था कायद्यातील तरतुदीनुसार सहकारी संस्थांचे अवसायनाचे /समापनाचे कामकाज केले जाते.त्याअनुषंगाने कायद्यातील तरतुदी व नियम यांचे विवेचन केले आहे.तसेच तरतुदी एकत्रितरीत्या तक्त्याच्या रुपात दर्शविल्या आहेत.सर्व स्लाईडस् स्वंयस्प्ष्ट असल्यामुळे स्वतंत्र व‍िवेचन केलेले नाही.

1. 1 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

2. अवसायक/पररसमापक/रवसर्जक/ऋ‌णपरीशोधक
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 19602
व्याख्या
कलम 2(17)- “पररसमापक” या संज्ञेचा अथथ,या अधधधनयमान्वये
पधरसमापक म्हणून धनयुक्त के लेली व्यक्ती, असा होतो.
कलम 2(20-ए)- “शासकीय‌अरभहस्ाांरक्ी” या संज्ञेचा अथथ,
या कलम 21-अ पोट कलम (2) खाली धनबंधकाने नेमणूक
के लेली व्यक्ती ककवा व्यक्ती धनकाय,असा होतो.

3. अवसायन
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 19603
सांसथा‌प्रकारानुसार‌अवसायन
 1) रवमा‌सांररि्‌बँके चे‌अवसायन‌:
 कलम‌110-ए‌च्या तरतुदी अनुसार अवसायन आदेश व अवसायक
धनयुक्ती कायथवाही
 ठेव धवमा महामंडळ अधधधनयम 1961 अनुसार नोंदणीकृ त बँकांच्या
ठेवींना धवमा संरक्षण असते अशा बँका उदा.नागरी सहकारी बँक, धजल्हा
मध्यवती सहकारी बँक व राज्य सहकारी बँक.
 2) उवजरी्‌सवज‌प्रकारच्या‌सहकारी‌सांसथाांचे‌अवसायन‌:
 कलम‌102 च्या तरतुदी अनुसार अवसायन आदेश व कलम‌103
अनुसार अवसायक धनयुक्ती कायथवाही

4. रवमा‌सांररि्‌बँके चे‌अवसायन‌
कलम‌110-ए‌‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 19604
 कलम 110-ए (दोन) : ठेव धवमा महामंडळ अधधधनयम 1961 चे
कलम 13डी मध्ये उल्लेख के लेल्या पधरस्थथतीत भारतीय धरझव्हथ
बँके ने फमाधवल्यास अशा बँके च्या समापनाचा आदेश देण्यात
येतो.
 कलम 110-ए (चार) : या आदेशाधवरुध्द अधपल/पुनरीक्षण
करण्याची तरतुद नाही.
 कलम 110-ए (पाच) : ठेव धवमा महामंडळ अधधधनयम 1961 चे
कलम 21नुसार ठेव धवमा महामंडळास अधधदान करण्यास
अवसायक बांधील आहे.

5. अवसायन के व्हा- कलम‌102(1)
ऐच्च्िक‌(102(1)(बी))
सांसथेचे ऐच्च्िक‌
(voluntary)
रनबांधकाने‌सव्: होऊन‌
(suo moto)
(102(1)(बी))
संथथेच्या अजावरुन-
संथथेचे अवसायन करणेच्या
प्रयोजनासाठी आयोजीत के लेल्या
संथथेच्या सदथयांच्या सवथसाधारण
अधधमंडळाच्या बैठकीत ¾
बहुमतांनी अवसायनाबाबतचा
ठराव मंजुर झाल्यास
1. (102(1)(ए))
क 81-लेखापरीक्षण,
क 83-चौकशी,
क 84 व क 89-ए-तपासणी
2. (102(1)(सी))
(i) ज्या संथथेने काम सुरु के ले नाही, धकवा
(ii) ज्या संथथेने काम करण्याचे बंद के ले आहे, धकवा
(iii) ≤ 500/- इतक्या धकमतीचे भाग/सदथयांच्या अनामत
रकमा ताब्यात असलेली संथथा, धकवा
(iv) अधधधनयम/धनयम/उपधवधी यातील –नोंदणी व
व्यवथथापन बाबतच्या कोणत्याही शतीचे अनुपालन
करणे बंद के ले आहे
5 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

6. सांसथेचे‌ऐच्च्िक‌अवसायन –कलम‌102(1)(बी)
1) संथथेचा अजथ –
2) संथथेचे अवसायन करणेच्या प्रयोजनासाठी आयोजीत
के लेल्या संथथेच्या सदथयांच्या सवथसाधारण
अधधमंडळाच्या बैठकीची नोधटस व धवषयपधिका
3) अवसायनाबाबतच्या ठरावाची खरी नक्कल
4) सदथयांच्या सवथसाधारण अधधमंडळाच्या बैठकीचे
इधतवृत्त
5) अशा बैठकीस हजर असलेल्या सदथयांचा हजेरीपट
(नाव व सही)
6) अशा बैठकीची नोधटस व धवषयपधिका सवथ सदथयांना
पोचल्याची खािी पटवणारा पुरावा
6 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

7. सांसथेचे‌ऐच्च्िक‌अवसायन –कलम‌102(1)(बी)
7) संथथेची अद्यावत आथीक पिके शक्यतोवर
लेखापधरधक्षत
8) लेखापधरधक्षत ताळेबंदानुसार सवथ मालमत्ता, चीजवथतु
व कारवाईयोग्य दावे तसेच संथथेच्या धंद्यासंबंधातील
सवथ पुथतके ,अधभलेख व इतर दथतऐवज यांची यादी
7 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

8. सांसथेचे‌ऐच्च्िक‌अवसायन –कलम‌102(1)(बी)
 अवसायनाबाबतचा ठराव ¾ बहुमतांनी मंजुर झाल्याची खािी
करणे
 खािी होत असल्यास कलम 102(2) अन्वये अवसायनाचा
आदेश देवुन प्रत सवथ संबंधीतांना पाठधवण्यात यावी
अन्यथा
कलम 102(1) अन्वये अवसायनाचा अंतरीम आदेश देवुन
संथथेस प्रत पाठवुन कलम 102(2) अन्वये सुनावणीअंती
अंतधरम आदेश धवलोधपत वा कायम करणारा अंधतम आदेश
देता येईल.
8 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

9. अवसायन- सक््ीने/रनबांधकाने‌सव्: होऊन‌
(suo moto) कलम‌102(1)(ए)
 पुधढलपैकी कोणत्याही अहवालातील धनष्कषथ/अधभप्राय / शेरा
असल्यास -
1.कलम 81- धहशेबी लेखयांचे लेखापरीक्षण ककवा
2.कलम 83 -संथथेची रचना,धतचे कामकाज व धतची
आर्थथक स्थथती यांची चौकशी ककवा
3.कलम 84 -ऋणग्रथत संथथेच्या पुथतकांचे धनरीक्षण ककवा
4.कलम 89-ए-संथथेच्या कामकाजाचे धनरीक्षण/तपासणी
 अशा अहवालातील दोषांचे धनराकरण करणेसाठी वाजवी व
पुरेशी संधी संथथेस देणे आवश्यक
9 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

10. अवसायन- सक््ीने/रनबांधकाने‌सव्: होऊन‌
(suo moto) कलम‌102(1)(सी)
 पुधढलपैकी कोणत्याही बाबीबाबत धनबंधकाची खािी होत
असल्यास –
(i) ज्या संथथेने काम सुरु के ले नाही –
नोंदणीच्या अटी व शती मध्ये याबाबत धवधशष्ट मुदत देणे आवश्यक
आहे,याबाबत धनबंधकास/नोंदणी अधधकाऱ्यास अधधकार आहेत.
उदा.गृहधनमाण संथथेची नोंदणी करण्यात आली परंतु आवश्यक
जागा उपलब्ध होवु शकली नाही.
(ii) ज्या संथथेने काम करण्याचे बंद के ले आहे-
उदा.प्रक्रीया संथथेची नोंदणीनंतर काही कालावधीनंतर आवश्यक
कच्चा माल उपलब्ध होवु शकला नाही त्यामुळे संथथेने काम
करण्याचे बंद के ले.जंगल कामगार संथथा-
10 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

11. अवसायन- सक््ीने/रनबांधकाने‌सव्: होऊन‌
(suo moto) कलम‌102(1)(सी)
 (iii) ≤ 500/- इतक्या ककमतीचे भाग/सदथयांच्या अनामत
रकमा ताब्यात असलेली संथथा-
उदा.धकमान भागभांडवलासाठी ककवा संथथेच्या प्रशासकीय
खचासाठी अंशदान/वगथणी/अनामत याद्वारे धनधी उभारणेस कसुर
झालेमुळे रुपये पाचशे ककवा त्यापेक्षा अधधक रक्कम नसणे.
11 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

12. अवसायन- सक््ीने/रनबांधकाने‌सव्: होऊन‌
(suo moto) कलम‌102(1)(सी)
 (iv) अधधधनयम/धनयम/उपधवधी यातील -नोंदणी व व्यवथथापन –
बाबतच्या कोणत्याही शतीचे अनुपालन करणे बंद के ले आहे-
अ) नोंदणीच्या‌श्ी-
1) कलम‌4-कोणत्या‌सांसथेची‌नोंदणी‌कर्ा‌येईल-
i. संथथेचे उद्देश/उधद्दष्ट-सहकारी तत्वानुसार-सदथय/जनता आर्थथक धहत/
सवथसाधारण कल्याण संवधथन करणे
ii. आर्थथकदृष्या दुबळी होण्याचा संभव असलेली/सहकारी चळवळीच्या
धवकासावर प्रधतकू ल पधरणाम/वेळोवेळी राज्य शासनाने काढलेल्या
धोरण धवषयक धनदेशांच्या धवरुध्द असेल अशी संथथा नोंदणी करता
येत नाही
12 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

13. अवसायन- सक््ीने/रनबांधकाने‌सव्: होऊन‌
(suo moto) कलम‌102(1)(सी)
2) कलम‌6 –नोंदणीच्या‌श्ी –
(1) प्रवतथक सभासद संखया - संथथा प्रकार धनहाय पाि असलेल्या व
कायथक्षेिात राहणाऱ्या वेगवेगळ्या कु टूंबातील एक व्यक्ती-धकमान 10
(सहकारी चळवळीची उधद्दष्टे व धतची आर्थथकदृष्या थवयंधनवाधहता व
धवकास या गोष्टी धवचारात घेवुन धनबंधक संथथा वगाकरीता संखया धनस्श्चत
करील)
मा.सहकार आयुक्त व धनबंधक यांनी धनगर्थमत के लेली नोंदणी धनकष
बाबतची पधरपिके
(2) अमयाधदत दाधयत्व असलेली संथथा- सवथ प्रवतथक सभासद व्यक्ती
एकाच नगरात/गावात/गावाच्या गटात राहणाऱ्या असणे आवश्यक
(2-अ) पीक संरक्षण संथथा
(3) संघीय संथथा-धकमान 5 संथथा सदथय
(5) “मयाधदत ” ककवा “अमयाधदत ”–संथथेच्या नावातील शेवटचा
शब्द राहील- सभासदाची जबाबदारी13 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

14. अवसायन- सक््ीने/रनबांधकाने‌सव्: होऊन- क 102(1)(सी)
ब) व्यवसथापनाच्या‌श्ी-
1) प्रकरण‌सा्-सांसथाांचे‌व्यवसथापन‌(कलम‌72‌्े‌79)-
-सवथसाधारण सभा (वार्थषक व धवशेष)
-सधमती,धतचे अधधकार व काये
-सधमतीची धनवडणुक
2) उपरवधी्ील‌्र्ुदी- आदशज‌उपरवधी-
1.संथथेचा प्रकल्प - कायथक्षम व अथथक्षम
2.संथथेचे उद्देश/उधद्दष्ट
3.संथथेचा व्यवसाय
4.सभासद कोणाला होता येईल
5.भागभांडवलाची उभारणी
6.आर्थथक मापदंड पुतथता- नक्त मुल्य (नेटवथथ),नफातोटा
14 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

15. अ) कलम‌102(1) : अवसायनाचा‌अां्रीम‌आदेश‌–
आदेशाचे‌घटक-
i.कलम 102(1) मधील खंडामधील लागु असलेली तरतुद
ii.तरतुदीतील बाब कशी घडुन आली याचे धववेचन
iii.पुरावेदशथक अहवाल/अधभलेख/अजथ/माधहती याचा उल्लेख
iv.समापन करणे का आवश्यक आहे याची कारणमीमांसा
v. कलम 103 अन्वये अवसायक म्हणून धनयुक्तीचा उल्लेख
15 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

16. ब) कलम‌102(2): अां्रीम‌आदेश‌रवलोपी्/कायम‌करणे-
i.धनयम 87 अनुसार अंतरीम आदेशाची प्रत संथथेस रधजथटडथ पोथटाने
पोच पावतीसह पाठधवली पाधहजे
ii.संथथा आधण संथथेचे धनको यांना अंतरीम आदेश काढल्याच्या
तारखेपासुन एक मधहन्याच्या आत आपले थपष्टीकरण आवश्यक त्या
पुराव्यासह सादर करण्यास फमाधवले पाधहजे.मुदतीचा धदनांक
थपष्टपणे नमुद करावा.
iii.संबंधीतांना आपली बाजू मांडण्याची संधी धदली पाधहजे.सुनावणीचे
थथळ,तारीख व वेळ नमुद करावी.
iv.संबंधीतांनी मांडलेली बाजूची पडताळणी करुन पुराव्याधारे धनष्कषथ
नोंदले पाधहजे
v. नोंदलेल्या धनष्कषाअंती अवसायनाचा अतरीम आदेश धवलोपीत/रद्द
करता येईल ककवा कायम करणारा अंतीम आदेश देता येईल.
vi.अवसायनाचा अतरीम आदेश धवलोपीत करणारा ककवा कायम
करणारा अंधतम आदेश कलम 102 (2) अन्वये पारीत करुन संथथा,
तीचे धनको,अवसायक व ज्या बँक शाखेत संथथेचे खाते आहे अशा
बँके स कळधवला पाधहजे
16 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

17. अवसायन‌आदेशारवरुध्द‌अपील-कलम‌104
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196017
 संथथेच्या सधमतीस / धतच्या कोणत्याही सदथयास-
1.कलम 102(1) चा खंड (सी) (एक),(दोन) ककवा (तीन) अन्वयेच्या
अवसायनाच्या आदेशा धवरुध्द अधपल दाखल करता येत नाही.
2.उवथरीत कलम 102(1) चा खंड (ए),(बी) ककवा खंड (सी) (चार)
अन्वयेच्या अवसायनाच्या आदेशा धवरुध्द अधपल दाखल करता येते.
 मुद् : आदेश काढल्याच्या तारखेपासुन दोन मधहन्याच्या आत
 अरपलाचा‌खचज (रनयम‌88): रु.100/- ककवा रु.2500/- पेक्षा
जाथत नाही अशी रक्कम.
 अरपलीय‌अरधकारी :
धवशेष/अपर/सह धनबंधक यांचे धवरुध्द- राज्य शासन,
उवथरीत धनबंधक यांचे धवरुध्द- धवभागीय सह धनबंधक

18. अवसायकाची‌रनयुक््ी‌व‌पदभार,बदल
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196018
 कलम 103 (1) : कलम 102 अन्वयेच्या अंतरीम वा अंतीम आदेशावेळी
अवसायक धनयुक्ती करता येते व त्याचे पाधरश्रधमक ठरधवता येते
 कलम 103(2) : अंतरीम आदेश-पदभार- संथथेचे अधधकारी पुधढल बाबींच्या
अधभरक्षेची व धनयंिणाची व्यवथथा अवसायकाच्या थवाधीन करतील -
1) संथथेचा हक्क असलेली/असल्याचे आढळून येईल,अशी सवथ मालमत्ता,
चीजवथतू व कारवाईयोग्य दावे
2) संथथेच्या धंद्यासंबंधातील सवथ पुथतके ,अधभलेख व इतर दथतऐवज
• कलम 103 (3) : अंधतम आदेशानंतर संथथेचे अधधकारी पदे सोडतील व
आदेश अंमलात असेपयंत त्यांना अधधकाराचा वापर करता येणार नाही.
• कलम 103 (4) : धनबंधकाच्या सवथसाधारण देखरेख, धनयंिण व धनदेश यांचे
अधधनतेने कलम 105 मधील अधधकार वापरण्याचे बंधन.कोणतेही कारण न
देता अवसायक बदल करता येईल.

19. अवसायकाचा‌‌पदभार‌(सथावर‌मत्ता)
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196019
 कलम 103 (5) : धनयुक्तीनंतर संथथेची संपूणथ मत्ता
अवसायकाकडे धनधहत होईल व अंमलात असलेल्या कोणत्याही
कायद्यात काहीही अंतभूथत असले तरी,संथथेच्या वतीने
अवसायकाने धारण के लेली थथावर मालमत्ता अवसायकाच्या
पदाच्या नावाने नोंदबदल करण्यात येताच, त्याचा जधमनीवरील
हक्क पधरपूणथ होईल.
कोणत्याही न्यायालयात अशी मालमत्ता ताब्यातून काढून
घेण्यात आली/ कब्ज्याचा अभाव/ धतचा प्रत्यक्ष ताबा देण्यात
आला नाही या कारणावरुन आक्षेप घेता येणार नाही.

20. अवसायनाचा‌आदेश‌रद्द‌झाल्यानां्र‌
पदभार‌पर्‌सोपरवणे
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196020
• कलम 103 (6): अंतधरम आदेश धवलोधपत के ल्यानंतर अवसायक
संथथेची मालमत्ता,चीजवथतू व कारवाईयोग्य दावे आधण पुथतके ,
अधभलेख व इतर दथतऐवज ज्याने थवाधीन के ली होती त्याच्या हवाली
करील.
• अवसायकाने के लेली कृ त्ये/कायथवाही अशा संथथेवर बंधनकारक
राहील व ती चालू ठेवली पाहीजे.
• अंतधरम आदेश/अंतीम आदेशानंतर अधपल झाल्यास अधपलाचा
धनकाल लागेपयंत मालमत्तेचा ताबा अवसायकाकडे राहतो परंतु
अवसायकास मालमत्तेची धवल्हेवाट लावता येत नाही.

21. अवसायन‌सांबांधी्‌अपराध‌व‌रशिा‌
‌कलम‌146 व‌कलम‌147
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196021
• कलम 146(र्ी): संथथेबाबतची माधहती व पुथतके व अधभलेख ताब्यात
असणाऱ्या संथथेच्या कोणत्याही अधधकाऱ्याने कलम103 ककवा कलम110-
ए अन्वये धनयुक्त अवसायकास अशी माधहती व पुथतके व कागदपिे प्रथतुत
करण्यास/त्यास सहाय्य करण्यास कसुर करणे.
• कलम 147(र्ी): पाच हजार रुपयापयंत द्रव्यदंडाची धशक्षा
• कलम 146(एच): संथथेच्या अधधकाऱ्याने/पधररक्षकाने संथथेच्या मालकीची
पुथतके ,लेखे, कागदपिे,अधभलेख,रोख रकमा,रोखे व इतर कोणतीही
मालमत्ता कलम 103 ककवा कलम 110-ए अन्वये धनयुक्त अवसायकाकडे
सोपधवण्यात कसूर करणे.
• कलम 147(एच): पाच हजार रुपयापयंत द्रव्यदंडाची धशक्षा

22. अवसायन‌सांबांधी्‌अपराध‌व‌रशिा- कलम‌146 व‌कलम‌147
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196022
• कलम 146(एन): संथथेच्या सदथयाने संथथेचा अग्रहक्क असलेल्या मालमत्तेची
लबाडीने धवल्हेवाट लावणे ककवा सदथयाने/ अधधकाऱ्याने/कमथचाऱ्याने/कोणत्याही
व्यक्तीने संथथेची देणी टाळण्याच्या लबाड उद्देशाने धवक्री,हथतांतरण,गहाण,देणगी
याद्वारे/ अन्यथा आपल्या मालमत्तांची धवल्हेवाट लावणे.
• कलम 147(एन): सहा मधहन्यापयंतच्या मुदतीचा कारावास ककवा पाच हजार
रुपयापयंत द्रव्यदंड ककवा या दोन्ही धशक्षा.
• कलम 146(पी): संथथेच्या अधधकाऱ्याने/सदथयाने कोणतीही पुथतके , कागदपिे /
कजथरोखे नष्ट करणे,त्यात खोडाखोड करणे,अनाधधकृ त धफरवाधफरव करणे अन्यथा
त्यात फे रफार करणे/ती खोटी करणे/छपवून ठेवणे ककवा अशा प्रकारे नष्ट/
खोडाखोड/फे रफार/खोटी करण्यात ककवा छपवून ठेवण्यास सहभागी होणे ककवा
नोंदवहीत,लेखापुथतकात/दथतऐवजात कोणतीही खोटी/लबाडीची नोंद करणे ककवा
असे करण्यात सहभागी होणे
• कलम 147(पी): तीन वषापयंतच्या मुदतीचा कारावास ककवा पंधरा हजार
रुपयापयंत द्रव्यदंड ककवा या दोन्ही धशक्षा.

23. अवसायकाचे‌अरधकार-कलम‌105
 कलम 105(1)- धनबंधकाच्या सवथसाधारण देखरेख, धनयंिण व धनदेश
यांचे अधधनतेने अधधकार- कलम 103(4)
1) ए- दावे दाखल करणे व प्रधतवाद करणे-पदाच्या नावाने संथथेतफे -
धदवाणी / फौजदारी / कोणताही वाद
2) बी- समापन फायदेशीर होण्यासाठी आवश्यकतेनुसार धंदा चालधवणे
3) सी- थथावर , जंगम मालमत्ताधवकण्याचा व कारवाई योग्य दावे
हथतांतरीत करणे (89(14))- जाहीर धललाव / खाजगी कराराद्वारे-
हथतांतरण-भाडेपट्ट्याने
4) डी- मत्तेच्या तारणावर आवश्यकतेनुसार पैसा उभारणे
23 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

24. अवसायकाचे‌अरधकार-कलम‌105
5) इ- संथथे धवरुध्द दाव्यांची चौकशी करणे व धनकोंना त्यांनी
धदलेले कजथ धसध्द करण्यासाठी मुदत देणे (89(4)) –
-दाव्यांचे अन्वेषण करणे
-प्राथम्य प्रश्नाचा धनणथय करणे
-प्राथम्यक्रम धनस्श्चत करणे
-धनकोंची देणी प्रमाणशीर दराने देणे
-अवसायनाच्या तारखेपासुन व्याज देणे (91)
24 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

25. प्राथम्यक्रम‌यादी-1
अ.क्र. रनयम‌18ए(2)(डी) पररपत्रक‌रद.07/01/2005
1 शासकीय अधभहथतांधकतीचा पगार,
पाधरश्रधमक भत्ते व इतर देणी
प्रकार‌1- अ) अवसायकाचा
मोबदला ब) अवसायन खचथ
2 संथथेच्या नोकरांचे पगार व इतर देणे,
नोकरांची थकीत देणी
प्रकार‌2- अ) शासकीय देणे
(राज्य व कें द्र शासनाचे
भागभांडवल,कजथ व व्याज)
ब) संपुणथ महसुल कर,इतर
कर व देणे (राज्य व कें द्र
शासन ककवा थथाधनक)
3 नोंदणी रद्द कारवाईसाठीचा होणारा खचथ प्रकार‌3- कमथचाऱ्याची
मजुरी व वेतन
4 कर,आकार,फी व इतर महसुली देणी (इतर
कायद्यानुसार देय असलेली व जमीन
महसुलाच्या थकबाकीप्रमाणे वसुल होणारी
देणी)
प्रकार‌4- सुरधक्षत धनको
(फक्त मुद्दल रक्कम)
25 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

26. अ.क्र. रनयम‌18ए(2)(डी) पररपत्रक‌रद.07/01/2005
5 न्यायालयाच्या हुकु मनाम्यानुसारची
देणी
रक्कम‌रशल्लक‌राहील्यास‌प्रकार‌5-
असुरधक्षत धनको (फक्त मुद्दल रक्कम)
6 ठेवीच्या रक्कमा रक्कम‌रशल्लक‌राहील्यास‌प्रकार‌6-
सुरधक्षत धनको (फक्त व्याज रक्कम)
7 कें द्र शासनाचे कजथ रक्कम‌रशल्लक‌राहील्यास‌प्रकार‌7-
असुरधक्षत धनको (फक्त व्याज रक्कम)
8 राज्य शासनाचे कजथ प्रकार‌8- सभासद
9 कें द्र शासनाचे इतर देणे
10 राज्य शासनाचे इतर देणे
11 कें द्र शासन हमीचे कजथ
12 राज्य शासन हमीचे कजथ
13 तारण कजथ
14 तारणधवरधहत कजथ
15-20 शेअसथ-कें द्र,राज्य,इतर संथथा, सह.
संथथा, इतर धनगम धनकाय, सभासद26 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

27. अवसायकाचे‌अरधकार-कलम‌105
6) एफ- धनकोंबरोबर तडजोड
7) र्ी- मागण्या/ऋणे याबाबतीत तडजोड
8) एच- सदथय व पदाधधकारी यांचे संथथेच्या मत्तेतील अंशदान
(देय ऋणासह) (धहथसा) धनस्श्चत करणे (89(5 व 6))
9) आय- कलम 98 अन्वये मागण्या पाठधवणे
10) र्े- सहकारी न्यायालयाकडे धववाद धनदेधशत करणे
11) के -अवसायन खचाची जबाबदारी धनस्श्चत करणे व प्रमाण
ठरधवणे (89(10))
27 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

28. अवसायकाचे‌अरधकार-कलम‌105
12) एल- धनकोंनी आपली ऋणे व दावे धसध्द करणेसाठी मुदत
ठरधवणे
13) एम- साक्षीदारांना समन्स काढणे, हजर राहण्यास भाग पाडणे,
पुथतके , लेखे, दथतऐवज, रोखे, रोख रक्कम/इतर मालमत्ता
प्रथतुत करणेस भाग पाडणे- सीपीसी 1908
14) एन- समापनासाठी आवश्यक त्या सवथ कृ ती करणे- संथथेच्या
नावाने व वतीने सवथ धवलेख, पावत्या व इतर दथतऐवज करुन
देणे
15) ओ- शक्य असल्यास कलम 19 नुसार पुनरथचना करणे-
(89(12))
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196028

29. नुकसानभरपाई‌व‌कर्ज‌वसुलीचा‌अरधकार‌
1) संथथेच्या नुकसानीसाठी जबाबदार असणाऱ्या माजी संचालक,
संथथेचे अधधकारी व कमथचारी यांचेधवरुद्ध नुकसान भरपाईसाठी
कलम 88 अन्वये कायथवाहीसाठी धनबंधकास अहवाल सादर करणे.
2) कलम 88 व धनयम 72(3) अंतगथत आदेशाधारे अपचारी व्यक्तींची
मालमत्तेची धनवाड्यापुवी जप्ती करण्यासाठी कलम 95 अन्वये
प्राधधकृ त अधधकारी यांचेकडे अजथ दाखल करणे.
3) कलम 88 व धनयम 72(6) अंतगथतच्या नुकसान भरपाई
आदेशाप्रमाणे रकमा वसुलीसाठी धनबंधकाकडे कलम 98
अन्वयेच्या प्रमाणपिासाठी अजथ दाखल करणे.सदर प्रमाणपिाची
अंमलबजावणी करुन रकमांची वसूली करणे.
4) कजथ वसुलीसाठी कलम 101(1) अंतगथत धनबंधकाकडे अजथ /
कलम 91 अंतगथत सहकार न्यायालयाकडे दावे दाखल करुन
वसुलीचे प्रमाणपि/धनवाडा प्राप्त करणे.
29 Provisions regarding Liquidation under MCSAct 1960

30. अवसायकाचे‌आदेश/रनणजय/रनवाडा‌याांचेरवरुध्द‌
अरपल‌व‌पुनरीिण
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196030
1. रनयम‌89(14) (दोन) नुसार‌अरपल
 कलम 105(1) चे खंड-ए,बी,आय,जे,एल,एम व एन खालील
अवसायकाचे आदेश/धनणथय/धनवाडा यांचेधवरुध्द अधपल
धनबंधकाकडे
2. कलम‌152‌नुसार‌अरपल
 अवसायकाने कोणत्याही रक्कम वसुलीसाठी धदलेले आदेश/
धनणथय/धनवाडा यांचेधवरुध्द
3. कलम‌154‌नुसार‌पुनरीिण‌अर्ज
• अवसायकाने कोणत्याही रक्कम वसुलीसाठी धदलेले आदेश/
धनणथय / धनवाडा यांचेधवरुध्द

31. अवसायनाच्या‌आदेशाचे‌पररणाम
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196031
 कलम‌106 : कलम 102 अन्वयेच्या आदेशाधवरुध्द अपील करण्याची
मुदत संपल्यानंतर ककवा अपील फे टाळण्यात आल्यानंतर,
 अवसायनाचा आदेश हा जणू काही संथथेचे धनको आधण अंशदात्ते यांनी
के लेल्या संयुक्त अजावरुन देण्यात आला आहे असे समजून प्रभावी राहतो
आधण तो अशा सवथ धनको आधण अंशदात्ते यांच्या बाजूने अंमलात येतो.
 अवसायनाचा आदेश प्रभावी झाल्यानंतरच संथथेच्या मत्तेची धवल्हेवाट
लावता येते.
 धनबंधकाच्या परवानगीने व त्याने धनधारीत के लेल्या अटीस अधधन राहुन
संथथेधवरुध्द कोणताही धववाद सुरु करता येईल / पुढे चालू ठेवता येईल
अन्यथा नाही.
 धनबंधकास संथथेने के लेला वा संथथेधवरुध्द असलेला कोणताही धववाद
थवत: होऊन दाखल करुन घेता येईल ककवा धनकालात काढता येईल.

32. अवसायनाच्या‌ककवा‌रवसर्जनाच्या बाब्ी्
वादास‌प्रर्बांध‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196032
 कलम 107 : सहकार कायद्यात थपष्टपणे तरतुद असेल त्याखेरीज,
अवसायनाच्या ककवा धवसथजनाशी संबंधीत कोणत्याही बाबीची कोणतेही
धदवाणी न्यायालय दखल घेणार नाही
 अवसायनाचा आदेशानंतर धनबंधकाच्या परवानगीने व त्याने धनधारीत
के लेल्या अटीस अधधन राहुन संथथेधवरुध्द ककवा अवसायकाधवरुध्द
कोणताही वाद ककवा इतर कायदेधशर कायथवाही दाखल करता येईल / पुढे
चालू ठेवता येईल अन्यथा नाही.
 कलम 91चे‌सपष्टीकरण 1: अवसायक आधण त्याच संथथेचे सदथय
यांचेमधील धववाद पोटकलम (1)अन्वये सहकारी न्यायालयाकडे पाठधवता
येत नाही.
 अवसायकास कलम 105(1) (जे) मधील अधधकारानुसार कोणताही
धववाद धनणथयासाठी सहकारी न्यायालयाकडे धनदेधशत करता येतो.

33. अवसायनाच्या‌ककवा‌रवसर्जनाच्या बाब्ी् वादास‌प्रर्बांध‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196033
 कलम 163.न्यायालयाच्या‌अरधकारर्ेस‌प्रर्बांध:
 कलम 163 (1) (क) : सहकार कायद्यात थपष्टपणे तरतुद असेल
त्याखेरीज कोणतेही धदवाणी ककवा महसूल न्यायालयास “संथथेच्या
अवसायनाशी ककवा धवसथजनाशी संबंधीत कोणतीही बाब” या बाबतीत
अधधकाधरता असणार नाही.
कलम 163 (2) : अवसायन होत असताना, धनबंधकाच्या परवानगीने व
त्याने धनधारीत के लेल्या अटीस अधधन राहुन संथथा ककवा धतचा कोणताही
सदथय यांचे धवरुध्द ककवा
 संथथेच्या कामकाजाशी संबंधीत कोणत्याही गोष्टींबाबत कोणताही वाद
ककवा इतर कायदेधशर कायथवाही दाखल करता येईल / पुढे चालू ठेवता येईल
अन्यथा नाही.
 कलम 163 (3) : सहकार कायदा व धनयम यानुसार देण्यात आलेले सवथ
आदेश, धनणथय ककवा धनवाडे हे सहकार कायद्यातील अपील /पुनरीक्षण यांच्या
अधीनतेने अंधतम असतील आधण कोणत्याही कारणावरुन असा आदेश,
धनणथय ककवा धनवाडा यावर कोणत्याही न्यायालयास हरकत घेणे,रद्द करणे,
फे रबदल करणे,फे रतपासणी करणे वा धनरथथक ठरधवणे याकरीता पाि
असणार नाही.

34. अवसायकाच्या‌लेख्याची‌लेखापरीिा‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196034
 कलम 108(1):अवसायकाने प्रत्येक वषातुन धकमान दोन वेळेस प्राप्त
झालेल्या व अदा के लेल्या रकमांचा लेखा धनबंधकास धवधहत नमुन्यात सादर
के ला पाहीजे.
 धनबंधक योग्य त्या रीतीने लेखापरीक्षा करवून घेण्याची व्यवथथा करील.
 कलम 108(2):अवसायकाने लेखापरीधक्षत लेखयांचा सारांश तयार करुन
त्याची एक प्रत प्रत्येक अंशदात्यास पाठधवली पाहीजे.
 कलम 108(3):धनबंधकाने धनदेशीत के लेले लेखापरीक्षा शुल्क धदले पाहीजे.
 कलम108(4):लेखापरीक्षेत आढळून आलेल्या धनयमबाह्य गोष्टींना
अवसायक जबाबदार राहील.त्यामुळे त्याचेधवरुध्द कलम 88 अन्वये कारवाई
करता येईल.
 परंतु अशा धनयमबाह्य गोष्टींमुळे नुकसान झाले नसेल / नुकसान होण्याचा
संभव नसेल आधण अशा गोष्टींमुळे कतथव्ये व कामे पार पाडताना हयगय
के ल्यामुळे वा त्या गोष्टी,कतथव्ये व कामे पार पाडण्याबाबतच्या अकृ तीमुळे
घडून आल्या नसतील तर अवसायकाधवरुध्द कोणतीही कारवाई करता
येणार नाही.

35. अवसायनाची‌कायजवाही‌बांद‌करणे‌‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196035
 कलम 109(1) : कलम 103(2) अन्वये अवसायकाने ताबा घेतल्याच्या
तारखेपासुन सहा वषाच्या आत व्यवहायथ होईल धततक्या लवकर अवसायनाची
कायथवाही बंद के ली पाहीजे.
 कलम 109(1) पधहले परंतुक : धनबंधकास अवसायकाच्या अजावरुन कारणे
नमुद करुन एकाच‌वेळी‌एक‌वषज व एकू ण चार वषे एवढी मुदतवाढ मंजुर
करता येईल.
 कलम103(2) अन्वये अवसायकाने ताबा घेतल्याच्या तारखेपासुन दहा वषाची
मुदत संपल्यावर लगेच अवसायनाची कायथवाही समाप्त झाली आहे,असे समजून
धनबंधकाने अवसायनाची कायथवाही समाप्त करण्याधवषयी आदेश धदला पाहीजे.
 कलम 109(1) दुसरे परंतुक : दहा वषाच्या अखेरीस धनबंधकाची खािी होईल
की, अवसायक त्याच्या आटोक्याबाहेरील कारणांमुळे अवसायनाचे काम पूणथ
करु शकणार नाही, तर धनबंधक अवसायकास याबाबत अहवाल सादर
करण्यास फमावील.
 अशा अहवाल प्राप्तीनंतर, धनबंधकाची खािी होईल की,मत्ता/मालमत्ता धवक्री
करुन रोख वसूल करणे बाकी आहे,तर सदरचे कायथ अवसायनाच्या
प्रयोजनासाठीच पूणथ करण्याचे व उपरोक्त नमुद अहवाल प्राप्तीच्या तारखेपासून
एक वषाच्या आत अवसायकाचा अंतीम अहवाल सादर करण्याबाबत
अवसायकास धनदेश देईल.

36. अवसायना्ील‌सांसथेची‌नोंदणी‌आपोआप‌रद्द‌होणे‌‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196036
 कलम 109(1)‌ अन्वये‌ अवसायनाची‌ कायजवाहीची‌ मुद्‌ समाप््‌ झाल्यावर‌
अशा‌सांसथेची‌नोंदणी‌आपोआप‌रद्द‌हो्े.
 ‌अवसायना्ील‌सांसथेची‌नोंदणी‌आपोआप‌रद्द‌झाल्यास‌होणारे‌पररणाम -
1.ऋणकोधवरुध्द असलेले अधनर्थणत दाव्याबाबत वसुली होणे अशक्य आहे असे
समजले जाते .
2.धनकोला संथथेने देणे असेल व त्याबद्दल धनकोकडे संथथेचे तारण असेल तर
अवसायकाने समापनाची मुदत संपण्याच्या आत धनकोचे ऋण देण्याची व्यवथथा
के ली पाधहजे.
3.अवसायकाने कोणाधवरुध्द कायदेधशर कारवाई चालू के ली असेल ती कारवाई
त्याने समापनाचे मुदत/कायथ संपण्याच्या आत मागे घेतली पाधहजे,परंतु जेथे
अवसायकाधवरुध्द कायदेशीर कारवाई न्यायालयात चालू असेल तर त्या कारवाईचा
धनकाल लागेपयंत न्यायालयाने ती पुढे चालू ठेवावयाची असते.

37. अवसायन‌कायजवाहीच्या‌मुद्ीबाब्‌कलम‌157‌
अन्वये‌सूट‌रमळणेसाठीचा‌प्रस्ाव
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196037
कलम‌109(1) मधील‌अवसायनाच्या‌कायजवाहीच्या‌मुद्ीस‌‌
कलम‌157‌अन्वये‌सूट‌रमळणेसाठीचा‌प्रस्ाव‌सादर‌करणे-
 अवसायकाने ताबा घेतल्याच्या तारखेपासुन दहा वषाच्या मुदतीच्या
आत अवसायनाची कायथवाही संपणार नाही अशी शक्यता असल्यास
 कलम 109(1) मधील धवधहत कालावधीच्या तरतुदीपासुन सुट
धमळणेसाठी महाराष्र शासनाकडे कलम 157 अंतगथत प्रथताव
धनबंधकामाफथ त पाठवावा
• असा प्रथताव अवसायकाने ताबा घेतल्याच्या तारखेपासुन नऊ
वषाच्या मुदतीच्या आत पोहचेल याची जबाबदारी अवसायक व
धनबंधक यांची असते.

38. अवसायनाच्या‌कायजवाहीचा‌अांर्म‌अहवाल‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196038
 कलम 109(2) : अंधतम अहवाल प्राप्त झाल्यावर धनबंधक अवसायनाची
कायथवाही समाप्त करील.
 अंधतम अहवालात पुढील बाबी नमूद असतील-
1.अवसायनाची कायथवाही समाप्त झाली आहे.
2.अवसायनाचे काम कशा रीतीने चालधवण्यात आले
3. संथथेच्या मालमत्तेचा कशा प्रकारे धवधनयोग के ला
4.दावे कशा रीतीने धनकालात काढण्यात आले
5.अवसायनाचा खचथ
6.दाधयत्वाच्या रकमा धदल्यावर अवसायनातील संथथेच्या
नावे जमा असलेली रक्कम (असल्यास)
7.अवसायनाच्या धहशेबाचा सारांश दशथधवणारे धववरणपि
8.अधधशेष रकमेचा कशा प्रकारे धवधनयोग करण्यात यावा याबाबत सूचना

39. कसटोडीयन‌व‌रीसीव्हरची‌रनयुक््ी-रनयम‌89(17)
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196039
‌समाप््ीअां्ी‌रवल्हेवाट‌करणे‌रशल्लक‌मत्ता‌व‌कारवाईयोग्य‌दावे‌
 रनयम 89(17):अवसायनाच्या कायथवाहीच्या समाप्तीनंतर अंधतम अहवाल
प्राप्त झाल्यावरुन संथथेची मत्ता (unrealised assets) व कारवाईयोग्य दावे
(unrealised actionable claims)यांची (धवक्री वा वसुली करुन) धवल्हेवाट
लावणे बाकी असल्यास,अशी मत्ता व दावे धनबंधकाकडे धनधहत असेल.
 धनबंधक अशा मत्ता व दावे यांची धवल्हेवाट लावुन प्राप्त होणारी रक्कम
वाढाव्यास (सरप्लस) जमा करण्यासाठी पधररक्षक (कथटोधडयन) ककवा प्रापक
(रीसीव्हर) यांची धनयुक्ती करील.
 पधररक्षक (कथटोधडयन) ककवा प्रापक (रीसीव्हर) अशा कारवाई दरम्यान
होणाऱ्या कोणत्याही धववादाबाबत दावा दाखल करील ककवा अशा दाव्यात
बचाव करील.
 अशा मत्ता व दावे यांची धवल्हेवाट लावण्यासाठी होणारा खचथ धनबंधक ककवा
पधररक्षक (कथटोधडयन) यांचेकडे असलेल्या वाढाव्यातून (सरप्लस) भागवीता
येईल.

40. अांर्म‌सवजसाधारण‌सभा‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196040
 कलम 109(3) : अंधतम अहवाल प्राप्त झाल्यावर धनबंधक
अवसायकास अशा अंधतम अहवालाची नोंद करण्यासाठी संथथेच्या
सदथयांची सवथसाधारण सभा बोलाधवण्याचा धनदेश देईल.
 धनयम 89(16) : अशा सभेत पुढील बाबींची नोंद करण्यात येईल-
1.अवसायनाच्या कामकाजाचा गोषवारा
2.संथथा यशथवी न झाल्याची कारणे
3.सवथ दाधयत्वाच्या रकमा धदल्यावर कोणतीही धशल्लक रक्कम
4.अधधशेष रकमेचा धवधनयोग करणेबाबत अवसायकाच्या सूचना
• अशा अहवालावर सभेला मतप्रदशथन करता येत नाही ककवा मान्यता
द्यावी लागत नाही.
• परंतु उपधवधीत अधधशेष रकमेचा धवधनयोग करणेबाबत तरतुद
नसल्यास धनयम 90 च्या तरतुदीनुसार सावथजधनक आधण थथाधनक
धहताच्या उधद्दष्टांसाठी धवधनयोग करणेबाबत धशफारस करता येईल.

41. अवसायना्ील‌सांसथेची‌नोंदणी‌रद्द‌करणे‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196041
 अवसायकाने अंतीम सवथसाधारण सभेच्या इधतवृत्तासह संथथेची नोंदणी
रद्द करणेबाबतचा अहवाल धनबंधकास सभा झाल्यानंतर शक्य
धततक्या लवकर सादर के ला पाधहजे.
 कलम‌21: संथथेचा व्यवहार समाधपत के ल्यास ककवा कलम 109
खाली अशा संथथेचा व्यवहार समाधपत करण्याची कायथवाही बंद ककवा
समाप्त के ल्यास.
 धनबंधक अशा संथथेची नोंदणी रद्द करणारा आदेश देईल.
 संथथेची नोंदणी रद्द करण्याच्या आदेशाच्या तारखेपासून संथथेचे
धवसजथन झाले आहे असे समजण्यात येईल व ती धनगमधनकाय
असण्याचे बंद होईल.
 असा आदेश शासकीय राजपिात प्रधसध्द के ला पाधहजे.
 आदेशाची प्रत धनको संथथा (असल्यास) व अवसायक यांना
पाठधवली पाधहजे.

42. नोंदणी‌रद्द‌के लेल्या‌सांसथेच्या‌कागदपत्राांची‌रवल्हेवाट
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196042
 रनयम 92(1) : कलम 102 अन्वये अवसायनाचा आदेश देण्यात
आला परंतु अवसायकाची धनयुक्ती के ली नाही-संथथेचे अधधकारी -
अवसायनाचा आदेश शासकीय राजपिात प्रधसध्द झाल्याचे तारखेपासून
15 धदवसांचे आत, संबंधीत धनबंधक यांचेकडे संथथेचे कागदपिे व
पुथतके रधजथटर पोथटाने ककवा रेल्वे पासथलने पाठवतील ककवा थथाधनक
लेखापरीक्षकाच्या हवाली करतील.
 रनयम 92(2) : अवसायकाची धनयुक्ती के ली – अवसायक-कलम 21
अन्वयेचा संथथा नोंदणी रद्द करण्याचा आदेश देण्यात आल्यावर शक्यतो
लवकर.
 रनयम 92(3) : नोंदणी रद्द के लेल्या संथथेची सवथ कागदपिे व पुथतके
आधण अवसायनाचे कामकाज हे संथथा नोंदणी रद्द आदेशाच्या
तारखेपासून दोन वषाची मुदत संपल्यानंतर यथास्थथती नष्ट करण्यात
येतील.
 कलम 108 अन्वये अवसायकाधवरुध्द कायदेशीर कारवाई चालू असेल
व ती धनयम 92(3) अन्वयेच्या दोन वषाच्या मुदतीत पूणथ होत नसल्यास
कलम 157 अनुसार या धनयमातुन सूट घ्यावी लागेल.

43. अवसायना्ील‌सांसथेची‌पुनरजचना‌करणे‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196043
 कलम 19(ब):अवसायनातील संथथेची पुनरथचना करण्यासाठी
बोलाधवलेल्या धवशेष सवथसाधारण सभेने, संथथा ककवा धतचे
सदथय यांच्यामध्ये,तडजोड ककवा व्यवथथा करण्याचा प्रथताव
मान्य करण्यात आल्यास
 अवसायकाने धनयम 18 अनुसार व नमुना “ह” मध्ये अजथ
के ल्यावर, धवधहत रीतीने संथथेची पुनरथचना करण्याचा आदेश
धनबंधक देईल.
 अवसायकास कलम 105(1)(ओ) अनुसार धनबंधकाच्या
पूवथसंमतीने संथथेच्या पुनरथचनेचा अजथ दाखल करता येतो.

44. सांसथेच्या‌पुनरजचनेचा‌प्रस्ाव‌‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196044
पुनरथचनेचा प्रथताव पुधढलप्रमाणे सादर करावा -
1.नमुना “ह” मध्ये अजथ,
2. धवशेष सवथसाधारण सभेचा ठराव,सभेचे इधतवृत्त व
सभेची नोधटस व धवषयपधिका,हजेरीपट,
3.पुनरथचनेची योजना,
4.संथथा आधण तीचे सभासद,धनको यांच्यातील
समेट व तडजोड याबाबतचा मसुदा,
5.लेखापरीधक्षत ताळेबंद,
6.नमुना “ह” मधील अजासोबतची सवथ कागदपिे.

45. अरधशेष‌मत्तेचा‌रवरनयोग
(कलम‌110 व‌रनयम‌90)
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196045
• अवसायकाच्या अंधतम अहवालातील अधधशेष मत्ता
• धनबंधक,राज्य शासनाच्या पूवथमंजूरीने धनयम 90 अनुसार
अ) उपधवधीमध्ये अधधशेष मत्तेचा धवधनयोगाबाबत तरतुद
असल्यास-
a) संथथेच्या सदथयांमध्ये धवभागणी –सदथयांपैकी प्रत्येकाने
धारण के लेल्या भागांच्या प्रमाणात ककवा
b)सदथय आधण ककवा धवधशष्ट प्रयोजनाकरीता करणेबाबत थपष्ट
तरतुद असल्यास त्याप्रमाणे
ब) उपधवधीमध्ये तरतुद नसल्यास-

46. अरधशेष‌मत्तेचा‌रवरनयोग-(कलम‌110 व‌रनयम‌90)
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196046
ब) उपधवधीमध्ये तरतुद नसल्यास-
1.अधधशेष मत्ता धनबंधकाकडे धनधहत झाल्यास -धनबंधक मत्तेचा
धवश्वथत म्हणून धारण करील व समापीत संथथेच्या उधद्दष्टांचे समान
उधद्दष्टांसाठी नोंदणी झालेल्या व समापीत झालेल्या संथथेचे कायथक्षेि
समाधवष्ट असलेले कायथक्षेि असणाऱ्या नवीन नोंदणी झालेल्या
संथथेच्या राखीव‌रनधीकडे हथतांतरीत करील.
2.अधधशेष मत्ता धनबंधकाकडे धनधहत झाल्यास आधण अशी
कोणतीही नवीन नोंदणी झालेली संथथा अस्थतत्वात नसल्यास
ककवा
3.अधधशेष मत्ता धनबंधकाकडे धनधहत झाली नसल्यास,अशी संथथा
रद्द के ल्यापासुन तीन वषांच्या आत,अशी कोणतीही नवीन संथथा
नोंदधवण्यात आली नसल्यास –

47. अरधशेष‌मत्तेचा‌रवरनयोग‌(कलम‌110 व‌रनयम‌90)
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196047
ब) उपधवधीमध्ये तरतुद नसल्यास-
तर पुढीलपैकी सवथ ककवा कोणत्याही उधद्दष्टांसाठी –
अ) अंधतम सवथसाधारण सभेत सदथयांनी धशफारस के लेल्या
सावथजधनक उपयुक्ततेच्या आधण थथाधनक धहताच्या उधद्दष्टांसाठी;
ब) रद्द करण्यात आलेली संथथा समान उधद्दष्टे असलेल्या ज्या
संघीय संथथेशी संलग्न होण्यास पाि असेल त्या संघीय संथथेस
ककवा संघीय संथथा अस्थतत्वात नसल्यास राज्य शासनाने या
कलमासाठी अधधसूधचत के लेल्या राज्य संघीय संथथेस ; आधण
क) धमादाय दानधनधी अधधधनयम,1890 चे कलम 2 यातील
व्याखयेप्रमाणे कोणत्याही धमथदाय प्रयोजनासाठी

48. अवसायना्ील‌सांसथेपासून‌येणे‌असलेल्या‌
रकमाांवरील‌व्यार्‌(रनयम‌91)
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196048
 अवसायनातील संथथेच्या धनकोस अशा संथथेकडून येणे असलेल्या
कोणत्याही कजावरील व्याज देण्याबद्दल अवसायकाकडे अजथ करता येईल.
 भाग‌रकमेसह‌सवज‌दारयत्वाांच्या‌फे डीनां्र‌अरधशेष‌मत्ता‌नसेल‌्र
1.अवसायनाच्या आदेशाच्या तारखेपयंत संथथेकडून येणे असलेल्या कजावर
2.व्याज दर : अ) राज्य सहकारी बँक व कें द्रीय धवत्तीय संथथा ककवा संथथेस
अथथसहाय्य करण्यास परवानगी धदलेली बँक – कराराने के लेला व्याजदर
ब) इतर संथथा -करारातील ककवा त्यापेक्षा कमी दर- धनबंधकाने ठरधवलेनुसार
 भाग‌रकमेसह‌सवज‌दारयत्वाांच्या‌फे डीनां्र‌अरधशेष‌मत्ता‌असेल‌्र‌
1.अवसायनाच्या आदेशाच्या तारखेपासून मुद्दलाची परतफे डीच्या तारखेपयंत
धनकोस संथथेकडून येणे असलेल्या कजावर
2.करारातील ककवा त्यापेक्षा कमी दर- धनबंधकाने ठरधवलेल्या दराने आणखी
व्याज देता येईल.

49. सहकार‌कायद्या्ील‌्र्ुदी‌
Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196049
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
1 102(2) 87 अवसायनाचा अंतरीम आदेशाची बजावणी
रधजथटडथ पोथटाने
2 103(1) 89(1) अवसायक धनयुक्ती राजपिात अधधसूधचत करणे
3 103(1) 89(10) अवसायकाचे मानधन
4 103(2) 89(1) अवसायकाने ताबा घेणे
5 103(4) 89(13) अवसायक बदल
6 103(6) 89(3) अवसायकाने ताबा परत करणे
7 104 88 अवसायन आदेशाधवरुध्द अपील व त्याचा खचथ

50. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196050
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
8 105(1)(ए) अवसायकाने संथथेच्याधवरुध्द/बाजूने धदवाणी/
फौजदारी / इतर दावे दाखल करणे/बचाव करणे
9 105(1)(बी) अवसायनातील संथथेचे कामकाज/व्यवसाय चालधवणे
10 105(1)
(सी)
89(14)
(एक)
धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने मत्तेचे हथतांतरण/भागश:
धवक्री/जाहीर धल लावाद्वारे/खाजगी कराराद्वारे धवक्री
करणे
11 105(1)
(सी-एक)
89(14)
(एक)
धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने मत्ता,समान उधद्दष्टे असणाऱ्या
संथथेस/समान धंदा करणाऱ्या शासकीय उपक्रमास
बाजारभावाने मूल्यांकन करुन धवक्रीद्वारे हथतांतरण
करणे
12 105(1)
(सी-दोन)
89(14)
(एक)
धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने मत्तेचे हथतांतरण/भागश:
धवक्री/जाहीर धललावाद्वारे/खाजगी कराराद्वारे धवक्री
करणे

51. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196051
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
13 105(1)
(डी )
धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने मत्तेचे तारणावर पैसा उभारणे
14 105(1)
(इ)
89(4) धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने धनको/हक्ककारी यांचेकडुन
दोन मधहने मुदतीच्या आत दावा/हक्क सादर करण्याची
नोधटस प्रधसध्द करणे.प्राप्त दाव्यांचे अन्वेषण करणे,
प्राथम्याचा प्रश्न धनर्थणत करणे,प्राथम्यक्रम ठरधवणे
15 105(1)
(इ)
91 धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने धनकोच्या कजथ परतफे डीचा
व्याजदर ठरवून व्याज देणे
16 105(1)
(एफ)
धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने धनकोशी तडजोड/व्यवथथा
करणे
17 105(1)
(जी)
89(5) धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने ऋणकोशी तडजोड करणे,
परतफे डीसाठी तारण घेणे/संपूणथ ऋणमुक्ती देणे

52. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196052
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
18 105(1)(एच) 89(6) धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने सदथय व अधधकारी
यांचेकडील अंशदानाची रक्कम धनर्थणत करणे, ऋण
वसुलीसाठी हुकु मनामा देणे.
19 105(1)(आय) - कलम 98 अन्वये मागण्या पाठधवणे
20 105(1)(जे) धववाद सहकार न्यायालयाकडे पाठधवणे
21 105(1)(के ) 89
(5) व
(10)
धनबंधकाचे पुवथमान्यतेने अवसायनाचा खचासाठी
(अवसायकाच्या मानधनासह) सदथय व अधधकारी
यांचेकडील अंशदानाची रक्कम धनर्थणत करणे व
वसुलीसाठी हुकु मनामा देणे.
22 105(1)(एल) धनकोने ऋण/दावा धसध्द करणेसाठी मुदत ठरधवणे
23 105(1)(एम) सी.पी.सी.1908 नुसार साक्षीदारांना समन्स काढून
बोलाधवणे, हजर राहण्यास भाग पाडणे, पुथतके , लेखे,
कागदपिे, रोख रक्कम ककवा इतर मालमत्ता प्रथतुत
करण्यास भाग पाडणे

53. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196053
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
24 105(1)(एन) - अवसायनासाठी आवश्यक त्या कृ ती करणे
25 89(7) धनबंधकास आवश्यक असलेले अवसायकाचा धतमाही
प्रगती अहवाल,इतर पिके ,धनवेदन पाठधवणे
26 89(8) रकमा स्थवकारण्यासाठी व त्याच्या धवधीग्राह्य पावत्या
देण्यासाठी प्राधधकृ त करणेबाबत लेखी आदेश देणे
27 89(9) सवथ धनधी अवसायकाच्या नावाने धशखर राज्य
बँक/धजल्हा मध्यवती बँक/भारतीय थटेट बँके त ककवा
धनबंधकाच्या परवानगीने इतर बँके त ठेवील
28 89(15) धनबंधकाने धवधहत के लेली पुथतके व धहशोब ठेवील.
29 89(11) सदथयांची सवथसाधारण सभा बोलाधवणे
30 89
(16)
अवसायनाचे कामकाज संपल्यानंतर सवथसाधारण सभा
बोलाधवणे,अवसायनाचा अंतीम अहवाल सादर करणे
व अधधशेष मत्तेच्या धवधनयोगाबाबत सूचना करणे

54. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196054
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
31 105(1)
(ओ)
89
(12)
पुनरथचना के ल्यामुळे संथथा यशथवी होण्याची शक्यता
असल्यास धनबंधकाच्या मान्यतेने कलम 19 व धनयम 18
नुसार पुनरथचना प्रथताव दाखल करणे
32 105(2) - अवसायकास धनवडणुकीत मत देण्याचा हक्क नाही.
33 106 - कलम 102 अन्वयेच्या आदेशाधवरुध्द अपील करण्याची मुदत
संपल्यानंतर ककवा अपील फे टाळण्यात आल्यानंतर,असा
आदेश प्रभावी होतो व त्यानंतरच संथथेच्या मत्तेची धवल्हेवाट
लावता येते.
धनबंधकाच्या परवानगीने व त्याने धनधारीत के लेल्या अटीस
अधधन राहुन संथथेधवरुध्द कोणताही धववाद सुरु करता येईल /
पुढे चालू ठेवता येईल अन्यथा नाही.
धनबंधकास संथथेने के लेला वा संथथेधवरुध्द असलेला
कोणताही धववाद थवत: होऊन दाखल करुन घेता येईल ककवा
धनकालात काढता येईल.

55. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196055
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
34 107 सहकार कायद्यात थपष्टपणे तरतुद असेल त्याखेरीज,
अवसायनाच्या ककवा धवसथजनाशी संबंधीत कोणत्याही
बाबीची कोणतेही धदवाणी न्यायालय दखल घेणार नाही.
अवसायनाचा आदेशानंतर धनबंधकाच्या परवानगीने व त्याने
धनधारीत के लेल्या अटीस अधधन राहुन संथथेधवरुध्द ककवा
अवसायकाधवरुध्द कोणताही वाद ककवा इतर कायदेधशर
कायथवाही दाखल करता येईल / पुढे चालू ठेवता येईल
अन्यथा नाही.
35 108 - दरवषी धकमान दोन वेळा धनबंधकाने धवधहत के लेनुसार,
अवसायकास प्राप्त रकमा व त्याने अदा के लेल्या रकमा यांचे
लेखे सादर करणे
36 108 - धनबंधकाने धनयुक्त के लेल्या लेखापरीक्षकास लेखे,प्रमाणके
व माधहती देणे.लेखापरीक्षण शुल्क अदा करणे.
37 108 - लेखापरीधक्षत लेखयांचा सारांश तयार करणे व प्रत प्रत्येक
अंशदात्यास पाठधवणे

56. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196056
अ.
क्र.
कलम‌ रनयम ्परशल
38 109 अवसायनाचे कामकाज सहा वषे मुदतीत समाप्त करणे
बंधनकारक. शक्य न झाल्यास,अवसायकाने वार्थषक
मुदतवाढ घेणेसाठी प्रथताव धनबंधकास मुदतीत सादर करणे.
39 109(1)
परंतुक
- दहा वषाच्या अखेरीस धनयंिणाबाहेरील कारणांमुळे धवल्हेवाट
लावणे बाकी असलेल्या प्रकरणात धनबंधकाने धदलेल्या
आदेशानुसार मालमत्तेची एक वषाच्या आत धवल्हेवाट लावुन
अहवाल धनबंधकास सादर करणे
40 109(2) - धनबंधक अवसायकाचा अंतीम अहवाल प्राप्त होताच
अवसायनाचे कामकाज समाप्त करील.अवसायकाचा अंतीम
अहवालाचे घटक.
41 109(3) - धनबंधक अवसायकाच्या अंतीम अहवालाची नोंद
करण्यासाठी सदथयांची सवथसाधारण सभा बोलाधवण्यासाठी
धनदेश देईल.

57. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196057
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
42 110 90 राज्य शासनाच्या परवानगीने धनबंधक अवसायकाच्या अंतीम
अहवालानुसार अधधशेष मत्तेचा धवधनयाग करील.
43 21 - धनबंधकाने कलम 102 खाली संथथेचा व्यवहार समाधपत
के ल्यास ककवा कलम 109 खाली संथथेच्या अवसायनाची
कायथवाही बंद के ल्यास,अशा संथथेची नोंदणी रद्द करणारा
आदेश देईल.
44 - 92 अवसायक नोंदणी रद्द झालेल्या संथथेची कागदपिे व पुथतके ,
अवसायकाचे कामकाजाची कागदपिे धनबंधक / थथाधनक
लेखापरीक्षकाच्या थवाधीन करील.
45 - 92 धनबंधक अशी कागदपिे नोंदणी रद्द आदेशाच्या तारखेपासून
दोन वषाच्या मुदतीनंतर नष्ट करील.

58. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196058
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
46 98 - अवसायकाच्या कलम 105 खाली धदलेल्या आदेशाची
अंमलबजावणी न झाल्यास अवसायकाने कलम 98 (अ)
खाली थवाक्षरीत प्रमाणपि धदल्यास अशा आदेशास धदवाणी
न्यायालयाचा हुकू मनामा समजण्यात येवून त्याच रीतीने
त्याची अंमलबजावणी करण्यात येते.
47 98 82 अवसायकाच्या कलम 98 (अ) खालील थवाक्षरीत
प्रमाणपिासोबतच नमूना “क्यू” मध्ये मालमत्तेची खाजगी
हथतांतरणे करण्यास मनाई करणारी उद्घोषणा काढील.
थथावर मत्तेच्या बाबतीत तीची प्रत संबंधीत महसूल
अधधकाऱ्याकडे पाठवून त्याची नोंद अशा मत्तेच्या
अधधकाराधभलेखात करधवल.
48 99 - कलम 98 अन्वये अवसायकाने प्रमाणपि धदल्यानंतर
मालमत्तेचे कोणतेही खाजगी हथतांतरणके ल्यास / दुसऱ्याच्या
थवाधीन के ल्यास / धतच्यावर बोजा ककवा भार धनमाण
के ल्यास या सवथ गोष्टी अवसायकाच्याधवरुध्द धनरथथक
ठरतात.

59. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196059
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
49 100(1) 85 कलम 98 अन्वये धदलेल्या आदेशाची अंमलबजावणी
करताना खरेदीदार नसल्यामुळे कोणतीही मालमत्ता धवकणे
शक्य होत नसेल व ती मालमत्ता कसुरदाराच्या ककवा
धतच्यावतीने इतर व्यक्तीच्या भोगवयात असल्यास ककवा
अवसायकाने कलम 98 (अ) खाली प्रमाणपि धदल्यानंतर
कसुरदाराच्यावतीने इतर व्यक्तीच्या भोगवयात
असल्यास, त्या वेळी अंमलात असलेल्या कोणत्याही
कायद्यात काहीही अंतभूत असले तरी, न्यायालय/
धजल्हाधधकारी / धनबंधक यास उक्त मालमत्ता / धतचा
कोणताही भाग हथतांतरीत करण्याबाबत आदेश देता
येईल.
50 100(2) 85 न्यायालय/ धजल्हाधधकारी / धनबंधक यास कलम 100(1)
अन्वये हथतांतरीत के लेली ककवा कलम 98 अन्वये धवक्री
के लेली मालमत्ता संथथेच्या / खरेदीदाराच्या कब्जात देता
येईल.

60. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196060
अ.क्र. कलम‌ ्परशल
51 110-ए (1)
(पाच)
ठेव धवमा महामंडळ अधधधनयम 1961 चे कलम 21नुसार ठेव
धवमा महामंडळास अधधदान करण्यास धवमा संरधक्षत बँके चा
अवसायक बांधील आहे.
52 146
(जी)
संथथेबाबतची माधहती व पुथतके व अधभलेख ताब्यात असणाऱ्या
संथथेच्या कोणत्याही अधधकाऱ्याने कलम 103 ककवा कलम
110-ए अन्वये धनयुक्त अवसायकास अशी माधहती व पुथतके व
कागदपिे प्रथतुत करण्यास/त्यास सहाय्य करण्यास कसुर करणे.
53 147(जी) पाच हजार रुपयापयंत द्रव्यदंडाची धशक्षा
54 146 (एच) संथथेच्या अधधकाऱ्याने/पधररक्षकाने संथथेच्या मालकीची पुथतके ,
लेखे,कागदपिे,अधभलेख,रोख रकमा,रोखे व इतर कोणतीही
मालमत्ता कलम 103 ककवा कलम 110-ए अन्वये धनयुक्त
अवसायकाकडे सोपधवण्यात कसूर करणे.
55 147 (एच) पाच हजार रुपयापयंत द्रव्यदंडाची धशक्षा

61. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196061
56 146
(एन)
संथथेच्या सदथयाने संथथेचा अग्रहक्क असलेल्या मालमत्तेची लबाडीने
धवल्हेवाट लावणे ककवा सदथयाने/अधधकाऱ्याने/कमथचाऱ्याने/
कोणत्याही व्यक्तीने संथथेची देणी टाळण्याच्या लबाड उद्देशाने धवक्री,
हथतांतरण,गहाण,देणगी याद्वारे/अन्यथा आपल्या मालमत्तांची
धवल्हेवाट लावणे.
57 147
(एन)
सहा मधहन्यापयंतच्या मुदतीचा कारावास ककवा पाच हजार रुपयापयंत
द्रव्यदंड ककवा या दोन्ही धशक्षा.
58 146
(पी)
संथथेच्या अधधकाऱ्याने/सदथयाने कोणतीही पुथतके ,कागदपिे/कजथ
रोखे नष्ट करणे,त्यात खोडाखोड करणे,अनाधधकृ त धफरवाधफरव
करणे अन्यथा त्यात फे रफार करणे/ती खोटी करणे/छपवून ठेवणे
ककवा अशा प्रकारे नष्ट/खोडाखोड/फे रफार/खोटी करण्यात ककवा
छपवून ठेवण्यास सहभागी होणे ककवा नोंदवहीत,लेखापुथतकात/
दथतऐवजात कोणतीही खोटी/लबाडीची नोंद करणे ककवा असे
करण्यात सहभागी होणे

62. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196062
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
59 147
(पी)
तीन वषापयंतच्या मुदतीचा कारावास ककवा पंधरा हजार
रुपयापयंत द्रव्यदंड ककवा या दोन्ही धशक्षा.
60 152
(1)
परंतुक
- कलम 105 अन्वये धदलेल्या आदेश/धनणथय याधवरुध्द
धनबंधक /राज्य शासन यांचेकडे अधपल करता येईल.परंतु
धनवाड्यातील रकमेच्या 50 टक्के रक्कम जमा के ल्याखेरीज
धनवाड्यान्वये वसूलीस थथधगती आदेश देता येत नाही.
61 154
(2ए)
- अजथदाराने एकू ण वसूलपाि रकमेच्या 50 टक्के इतकी
रक्कम अवसायकाकडे जमा के ल्याखेरीज कलम 105
अन्वये अवसायकाने धदलेल्या प्रमाणपिाच्या पुनरीक्षणाचा
अजथ धवचाराथथ स्थवकारता येत नाही.
62 156
(1)(ब)
107 अवसायकाने कलम 105 अन्वये धदलेल्या आदेश/ धनणथय/
धनवाड्यानुसार येणे असलेली रक्कम व धतच्यावरील व्याज
धनबंधक/अधधकार प्रदान के लेल्या वसूली अधधकारी यांचे
माफथ त मालमत्ता जप्त करुन ककवा जप्तीधशवाय धतची धवक्री
करुन वसूल करता येते.

63. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196063
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
63 157 - राज्य शासनास कोणत्याही संथथेस/संथथांच्या वगाना
सहकार कायद्याच्या/ धनयमांच्या कोणत्याही तरतूदी
पासून सूट देता येईल ककवा अशा तरतूदी
फे रफाराधनशी लागू करता येतील.
64 161 - कलम 103 अन्वये अवसायक म्हणून धनयुक्त
के लेली व्यक्ती भारतीय दंड संधहतेच्याकलम 21 च्या
अथांतगथत लोकसेवक असल्याचे मानण्यात येते.
65 162 - अवसायकाने सहकार कायद्यानुसार ककवा तद्नन्वये
सद्भावानापूवथक के लेल्या/ के ल्याचे अधभप्रेत
असलेल्या कोणत्याही गोष्टींबद्दल त्याच्याधवरुध्द
कोणताही वाद, खटला ककवा इतर कायदेशीर
कायथवाही दाखल करता येत नाही.

64. Provisions regarding Liquidation under MCSAct 196064
अ.क्र. कलम‌ रनयम ्परशल
66 163
(1)
(क)
- सहकार कायद्यात थपष्टपणे तरतुद असेल त्याखेरीज
कोणतेही धदवाणी ककवा महसूल न्यायालयास संथथेच्या
अवसायनाशी ककवा धवसथजनाशी संबंधीत कोणत्याही
बाबी बाबतीत अधधकाधरता असणार नाही.
67 163
(2)
- धनबंधकाच्या परवानगीन्वये व त्याने धनधारीत के लेल्या
अटीस अधधन राहुन अवसायनातील संथथा ककवा धतचा
कोणताही सदथय यांचे धवरुध्द ककवा अशा संथथेच्या
कामकाजाशी संबंधीत कोणत्याही गोष्टींबाबत कोणताही
वाद ककवा इतर कायदेधशर कायथवाही दाखल करता
येईल/पुढे चालू ठेवता येईल अन्यथा नाही.
68 164 - संथथा ककवा धतच्या कोणत्याही अधधकारी यांचे धवरुध्द,
अशा संथथेच्या कामकाजाशी संबंधीत कोणत्याही
कृ त्याबाबत कोणताही वाद त्याबाबत एक लेखी नोधटस
धनबंधकाच्या थवाधीन के ल्यानंतर दोन मधहन्यांची मुदत
संपेपयंत दाखल करता येत नाही.