પર્દે કે બારે મેં સુવાલ જવાબ

rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk
yÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e,
nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh
fkrËhe hÍðe
ËeLke rfíkkçk Þk RM÷k{e Mkçkf ÃkZLku Mku Ãkn÷u Íi÷ {ut Ëe
nwE Ëwyk ÃkZ ÷ersÞu òu fwA ÃkZutøku ÞkË hnuøkk. Ëwyk Þun
ni :
íkso{k : yi yÕ÷kn ! n{ Ãkh RÕ{ku rnf{ík fu ËhðkÍu ¾ku÷
Ëu ykih n{ Ãkh yÃkLke hn{ík LkkrÍ÷ Vh{k ! yi y-Í{ík ykih
çkwÍwøkeo ðk÷u !
(y÷ {wMíkíkhV rs. 1, Mk.40, ËkY÷ rV¢ çkiYík)
Lkkux : yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËqYË þheV ÃkZ ÷ersÞu.
íkkr÷çku øk{u{ËeLkk
ð çkfey
ð {ÂøVhík
13 þÔðk÷w÷ {wfho{ 1428

“ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk”
Þun rfíkkçk (ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk)
þi¾u íkhefík,y{ehu yn÷uMkwLLkík,çkkLkeÞuËk’ðíku RM÷k{e
nÍhíkuyÕ÷k{k{ki÷kLkkyçkwrçk÷k÷{wnB{ËRÕÞkMky¥kkhfkrËhe
hÍðe rÍÞkE Lku WËqo ÍçkkLk {U íknheh Vh{kÞk ni.
{sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e) Lku RMk rfíkkçk fku økwshkíke
hM{w÷ ¾ík {U {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku þkyuy fhðkÞk ni.
RMk {U yøkh rfMke søkn f{eçkuþe Ãkkyu íkku {sr÷Mku
íkhkrs{ fku (çk Íheyu {õíkqçk, VkuLk, E- {uE÷ Þk SMS )
{w¥k÷y Vh{k fh Mkðkçk f{kRÞu.
hkrçkíkk : - {sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e)
{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk
yn{ËykçkkË : VkuLk :- 079-25 39 11 68
only sms : MO. 9328017263 , 9327862600
e mail : makatabamadani@gmail.com

RMk rfíkkçk {U søkn çk søkn RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke
fkrV÷kU ykih {-ËLke fk{kU fe {-ËLke çknkhU çk-h-fíkU
÷wxk hne nI.
ÃkËuo fu çkkhu {U
Mkwðk÷ sðkçk
: {wyÂÕ÷V :
þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e
nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh
fkrËhe h-Íðe
: Lkkrþh :
{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk yn{Ë ykçkkË

Lkk{rfíkkçk : ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk
{wyÂÕ÷V : þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík
çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhík
yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë
RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe
rMkLkuíkçkkyík : þÔðk÷w÷ {wfho{ rMkLku 1430 rn.
Lkkrþh : {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk, rMk÷uõxuz nkWMk,
yr÷V fe {ÂMsË fu Mkk{Lku, ¾kMk çkkÍkh,
íkeLk íkhðkÍk, yn{Ë ykçkkË, økwshkík.
{-ËLke RÂÕíkò : rfMke ykih fku Þun rfíkkçk AkÃkLku fe RòÍík Lknª ni.
{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {wÏíkr÷V þk¾U
{wBçkE : 19,20 {wnB{Ë y÷e rçk®Õzøk, {wnB{Ë y÷e
hkuz, VkuLk : 022-23454429
Ëun÷e : {rxÞk {n÷, WËqo {kfuox, ò{uy {ÂMsË
VkuLk : 011-23284660
LkkøkÃkwh : (c/o) òr{yíkw÷ {ËeLkk, {wnB{Ë y÷e MkhkÞ
hkuz, f{k÷ þknçkkçkk Ëhøkkn fu ÃkkMk
{kur{LkÃkwhk VkuLk : 0712-2737290
ys{uh þheV : 19/216 V÷knu ËkhiLk {ÂMsË, Lkk÷k çkkÍkh,
MxuþLk hkuz, Ëhøkkn,

“Þk Vkrík{k rçkLíku {wMíkVk” fu ÃkLËhn nwYV fe rLkMçkík
Mku Þun rfíkkçk ÃkZLku fe 15 rLkGÞíkU
Vh{kLku {wMíkVk : Þk’Lke
“{wMkÕ{kLk fe rLkGÞík WMk fu y{÷ Mku çkuníkh ni.”
(y÷ {ku’s{w÷ fçkeh, rs. 6, Mk. 185, nËeMk : 5942)
Ëku {-ËLke Vq÷ : (1) çkøkih yåAe rLkGÞík fu rfMke ¼e y-{÷u ¾ih
fk Mkðkçk Lknª r{÷íkk.
(2) rsíkLke yåAe rLkGÞíkU rÍÞkËk, WíkLkk Mkðkçk ¼e
rÍÞkËk.
(1) RÏ÷kMk fu MkkÚk {MkkR÷ Mke¾ fh rhÍkyu R÷kne fe
nfËkh çkLkqtøke (2) n¥k÷ ðwMy RMk fk çkk ðqÍq ykih (3) rfç÷k Y
{wíkk-÷yk fYtøke (4) RMk fu {wíkk-÷yu fu Íheyu VÍo W÷q{ Mke¾qtøke
(5) òu {My÷k Mk{Í {U Lkne ykyuøkk WMk fu r÷Þu ykÞíku fhe{k
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : “íkku yi
÷kuøkku ! RÕ{ ðk÷kU Mku ÃkqAku yøkh íkwBnU RÕ{ Lknª.” (Ãkkhn : 14,
yLLknT÷ : 43) Ãkh y{÷ fhíku nwyu W-÷{k Mku Ásqy fYtøke (6)
(yÃkLku Íkíke LkwM¾u Ãkh) RLËÍTÍYhík ¾kMk ¾kMk {fk{kík Ãkh yLzh
÷kRLk fYtøke (7) (Íkíke LkwM¾u fu) ÞkË Ëk~ík ðk÷u Mk^nu Ãkh ÍYhe
rLkfkík r÷¾qtøke (8) rsMk {My÷u {U Ëw~ðkhe nkuøke WMk fku çkkh
çkkh ÃkZqtøke. (9) rÍLËøke ¼h y{÷ fhíke hnqtøke (10) òu
RM÷k{e çknLkU Lknª òLkíkª WLnU rMk¾kŸøke (11) òu RÕ{ {U
çkhkçkh nkuøke WMk Mku {MkkR÷ {U íkfhkh fYtøke (12) ËqMkhe RM÷k{e
çknLkkU fku Þun rfíkkçk ÃkZLku fe íkhøkeçk rË÷kŸøke (13) (f{ yÍ
f{ 12 yËË Þk nMçku íkkiVef) Þun rfíkkçk ¾heË fh ËqMkhkU fku
íkkunTVíkLk Ëqtøke (14) RMk rfíkkçk fu {wíkk-÷yu fk Mkðkçk Mkkhe WB{ík
fku EMkk÷ fYtøke (15) rfíkkçkík ðøkihk {U þh-E øk-÷íke r{÷e
íkku LkkrþheLk fku r÷¾ fh {w¥k÷y fYtøke. (ÍçkkLke fnLkk Þk
fn÷ðkLkk ¾kMk {wVeË Lknª nkuíkk)

ËwYËþheVfeVÍe÷ík
ykihíkfk÷^Íe{k’Lkk
õÞkyksf÷¼eÃkËkoÍYheni?
Í{k™yuòrnr÷GÞíkfe{wÆíkrfíkLke?
çkuÃkËoøkefkðçkk÷
ÍktÍLkMku{whkËfkiLkMkkÍuðhni?
nh½wtøkwYfuMkkÚkþiíkkLknkuíkkni
Íktsðk÷u½h{UrVrh~íkuLknªykíku
ÍuðhfeykðkÍfknwõ{
ykihíkfkþkunhfur÷ÞuÍuðhÃknLkLkk
þnLþknu{ËeLkkfkËeËkhLkMkeçknkuøkÞk
rMkºkfuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
rMkºkrfMkufníkunI?
{ËofkrMkºkfnktMkufnktíkfni?
nkSMkkrnçkkLkykihLkefhÃkkuþ
ykihíkfkrMkºk
Lk{kÍ{UÚkkuzkMkkrMkºk¾w÷knkuíkku.....?
{ILk{kÍLknªÃkZíkeÚke
rË÷¾wþfhLkufeVÍe÷ík
rMkºkferfM{uËwðw{fu[khrnMMku
{Ëofk{Ëofur÷ÞurMkºk
çkå[ufkrMkºk
çknwíkAkuxuçkå[ufehkLkfku AqLkkfiMkk?
y{úËfkuËu¾Lkufknwõ{
ykihíkfkykihíkfur÷ÞurMkºk
ykihíkfkysLkçke{ËofkuËu¾Lkk
fkrVhkËkEMkuÍ[økefhðkLkk
{Ëofur÷ÞuykihíkfkrMkºk
{ËofkyÃkLkeÍkiòfkuËu¾Lkk
{ËofkyÃkLku{nkrh{fkuËu¾Lkk
{Ëofk{ktfuÃkkôËçkkLkk
1
1
2
3
4
5
6
6
8
9
10
12
12
13
14
15
16
17
19
20
21
22
22
23
24
24
25
26
27
27
29
29
31
31
34
35
36
37
39
41
42
44
44
45
46
47
48
50
52
55
57
59
59
60
61
62
64
67
67
WLðkLk MkVnk WLðkLk MkVnk
{ËofkykÍkË ykihíkyÂßLkçkGÞk
fkuËu¾Lkk
[unhkËu¾LkufeRòÍíkfeMkqhík{utfkLkykih
økhËLkËu¾Lkufk{My÷k
çkuÃkËoøkeMkuíkkiçkk
rsMkMkurLkfknfhLkkniWMkfkuËu¾Lkk
yøkhËu¾Lkk{wÂBfLkLknkuíkkuõÞkfhLkk[krnÞu
ykihíkfk{Ëo MkuR÷ksfhðkLkk
f{hfkËËoykih{-ËLkefkrV÷k
ykihíkkUfufÃkzkUfeíkhV{ËofkËu¾Lkk
Ëk{LkfkÄkøkk
½hMkuçkknhrLkf÷LkufeyunríkÞkíkU
ykihíkfkrfMkrfMkMkuÃkËkoni?
{nkrh{ferfM{U
ËqÄfurh~íku{UÃkËkofhLkk{wLkkrMkçkni
LkMkçke{nkrh{{UfkiLkfkiLkþkr{÷nI?
çkk’ÍMkwMkhÃkwh¾íkhnkuíkunI
Ëuðh¼k¼efkÃkËko
MkwMkhk÷{UrfMkíkhnÃkËkofhu?
ÃkËkoËkhfur÷ÞuykÍ{kRþU
ykrMkÞkfeËËoLkkfykÍ{kRþ
{nqo{kyB{eòLkLku{-ËLkefk{fhLkufe
RòÍík rË÷ðkE
{-ËLkefk{feíkzÃk{hnçkk!
[khVhk{eLku{wMíkVk
½h{utÃkËuofkÍunTLkfiMkuçkLku?
{kíknTíkfuçkkhu{UÃkqAkòyuøkk
Akuxu¼kEfeRÂLVhkËefkurþþ
ËGÞqMkfeíkk’heV
yøkhykihíkLkkVh{kLkefhuíkku.....?
õÞk{wtnçkku÷u¼kEçknLkfkÃkËkoni?

68
69
70
71
72
72
73
76
77
78
80
81
82
83
84
84
85
86
86
88
89
90
90
91
93
97
98
98
100
102
103
107
109
111
111
113
115
117
118
119
120
121
122
124
126
127
127
129
130
131
132
134
135
136
137
137
139
140
141
143
144
145
146
÷uÃkk÷fçkå[ufknwõ{
çkå[eøkkuË÷uLkkfiMkk?
÷uÃkk÷fMkuÃkËkoòRÍnkuLkufeMkqhík
÷zfkfçkçkkr÷øknkuíkkni?
÷zfefçkçkkr÷økknkuíkeni?
rfíkLkeW{úfu÷zfuMkuÃkËkoni?
fkrVhkykihíkMkuÃkËko
yk’÷knÍhíkfkVíkðk
VkrshkykihíkMkuÃkËko
{uherÍLËøkefk{õMkË
883RÂßík{kykík
{-ËLkeRLyk{kíkrfMkfur÷ÞurfíkLku?
ykr{÷eLku{-ËLkeRLyk{kíkfur÷ÞurçkþkhíkuWÍT{k
õÞkWMíkkËMku¼eÃkËkoni?
Ãkehykih{wheËLkefkÃkËko
ykihíkLkk{nh{ÃkehfknkÚkLknª[q{Mkfíke
økihykihíkkUMkunkÚkr{÷kLkufkyÍkçk
ykihíkfkfwhykLkMke¾Lkufur÷Þu ½hMkurLkf÷Lkk
RÂMíkfk{íkfkV÷
nhçkkíkÃkhyufMkk÷feRçkkËíkfkMkðkçk
ykihíkfkÃkehMkuRÕ{nkrMk÷fhLkk
ykihíkÃkehMkuçkkík[eíkfhuÞkLk?
Ãkehykih{wheËLkefeVkuLkÃkhçkkík[eík
ykihíkfur÷ÞuVkuLkðwMkq÷fhLkufkíkhefk?
çkËLkMkeçkykrçkËykihsðkLk÷zfe
þnðíkÃkhMíkefw£íkf÷uøkE
ykr÷{ÍkËeyøkhçkuÃkËkonkuíkku?
ykr÷{çkkÃkfkËËoLkkfyLò{
ykihíkWBhnfhuÞkLkfhu?
WB{w÷{wyr{LkeLkW{ú¼h½hMkuçkknhLkrLkf÷ª
ykihíkfku{ÂMsËfenkrÍhe{LynkuLkufeðsn
15 rËLk fu çkk’Ë sçk fçkú ¾w÷e....
¾hçkqÍufkuËu¾fh¾hçkqÍkhtøkÃkfzíkkni
ËwLÞkçknwíkykøkurLkf÷[wfeni!
þkunhçkkhLkrLkf÷LkuËuíkku.....?
7 Vhk{eLku{wMíkVk
r{ÞktfknfrÍÞkËkÞk{ktçkkÃkfk?
þkunhÃkhçkeðefunwfqf
½hyBLkfkøknðkhkfiMkuçkLku?
2 Vhk{eLku{wMíkVk
Lk{frÍÞkËkzk÷rËÞk
çkeðefur÷ÞusLLkíkferçkþkhík
RM÷k{eçknLkkUfk{-ËLkeMknhk
Mkå[erLkGÞíkfeçk-h-fíkMkuøkw{þwËknkhr{÷økÞk
yåAerLkGÞíkfuVÍkR÷
økw{þwËk[eÍr{÷Lkufur÷Þu[khyðhkË
¾kiVu¾wËkfuMkçkçkykihíkfkrLkfknMku
çkkÍhnLkkfiMkk?
õÞkrLkfknLkfhfuykihíkøkwLknøkkhnkuøke
çkuRÍTLkþkunh½hMkurLkf÷Lkufkðçkk÷
LkÚkLkkUfk¾qLkÃkeÃk[kxuíkçk¼e......
{If¼eþkËeLkfYtøke
{ifuðk÷u{kuníkkíkhnU
þkunhçkuÃkËoøkefknwõ{Ëuíkku.....?
çkå[kUfkÃkn÷k{õíkçk{ktfeøkkuËni
2 Vhk{eLku{wMíkVk
ykihíkþkunhMkuRÕ{nkrMk÷fhu
ykihíkfkykr÷{kfuÃkkMkòfhÃkZLkk
RÕ{Mke¾Lku fk ÍheykMkwLLkíkkU ¼huRÂßík{kykík ¼e nI
rÍÞkhíku{wMíkVk
ykfkWB{íkfenk÷íkMkuçkk¾çkhhníkunI
RòÍíkfuçkøkihRÂßík{kyfur÷Þu½hMkurLkf÷Lkk
{ËofuÃkkMkykihíkfkÃkZLkk
ykihíkykr÷{fkçkÞkLkMkwLkLkufur÷ÞurLkf÷MkfíkeniÞkLknª?

147
149
151
152
154
155
156
158
159
160
161
162
162
163
165
167
167
168
169
171
171
171
172
172
172
173
174
176
176
177
178
179
179
182
183
185
185
186
187
187
188
189
190
191
191
192
192
193
195
198
199
201
202
204
205
206
209
209
210
210
211
212
212
sLLkík{U÷uòLkuðk÷uyk’{k÷
Ëk’ðíkuRM÷k{efk 99%fk{RÂLVhkËe
fkurþþMkuni
¾íkhLkkfÍnhe÷kMkktÃk
õÞkÃkËkoíkh¬e{UÁfkðxni?
nfefík{UfkBÞkçkfkiLk?
snLLk{{UykihíkkUfefMkhík
çkiøkihíkefeRÂLíknk
Mk¥kh70
nÍkhnhk{eçkå[u
[kËhykih[khËeðkhefeíkk’÷e{rfMkLkuËe?
ykihíkfe{w÷k-Í{íkfuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
½h{Ufk{ðk÷eh¾MkfíkunIÞkLknª?
yuÞhnkuMxuMkfeLkkufhefhLkkfiMkk?
{ËofkyuÞhnkuMxuMk{Ur¾Ë{ík÷uLkkfiMkk?
ykihíkfkíkLnkMkVhfhLkkfiMkk?
ykihíkfknðkEsnkÍ{UíkLnkMkVhfhLkkfiMkk?
ykihíkfkçkøk-hÍuR÷ksøk÷e{Uxn÷LkkfiMkk?
n{yçkrMkVo{-ËLke[uLk÷Ëu¾íkunI
Lk{kÍçkwhkRÞkUMkuçk[kíkeni
Rr¥kçkkyuLk-çkLke{U¾w~fxnLkern÷kE
õÞkykihíkzkìõxhfuÃkkMkòMkfíkeni?
ykihíkfk{Ëo MkuRLsuõþLk÷økðkLkk
{ËofkLkMkoMkuRLsuõþLk÷økðkLkk
Mkh{U÷kunufefe÷
LkMkofeLkkufhefhLkkfiMkk?
ÍÂÏ{ÞkUfer¾Ë{íkykihMknkrçkGÞkík
LkMkofeLkkufhefusðkÍfeyufMkqhík
yççkqfkuçkiYLku{wÕfLkkufher{÷økE
{Ï÷qík íkk’÷e{ fk þh-E nwõ{
ykihíkfkfkì÷us
ÃkËkoLkþeLk÷zfefeþkËeLknªnkuíke
nw¬k{ fe {w÷k-Í{ík
ykÍ{kRþ {U Lk zhU
Lkkrð÷UÃkZLkkfiMkk?
{IVuþLkyuçk÷Úke
{wMfhkfhçkkíkfhLkkMkwLLkíkni
õÞkyksf÷ÃkËkoÍYheLknª?
ykÃkíkku½hfuykË{enI!
{ËofunkÚkMku[qrzÞktÃknLkLkk
ÃkËkofhLku{U{wykþhuMkuzh÷økíkkni
rnfkÞík
õÞk½h{U{ÂGÞíknkuòyuíkçk¼eÃkËkoÍYheni?
çkuxk¾kuÞkninÞkLknª¾kuE
çkuxefuøk÷ufkËËoËqhnkuøkÞk
økih{nTh{Mkuíkk’rÍGÞíkfhMkfíkunIÞkLknª?
økih{nh{feRÞkËíkfhLkkfiMkk?
Í[økefu{w-íkyÂÕ÷fMkwðk÷ðsðkçk
fkrVhkËkEMkuÍ[økefhðkLkufk{My÷k
õÞkrË÷fkÃkËkofkVeni?
ÍunTLke{heÍíkLËwÁMíknkuøkÞk
ÃkËkofhLku{UrÍsfnkuíkenkuíkku.....
çkeçkeVkrík{kfufVLkfk¼eÃkËko
çkeçkeVkrík{kfkÃkw÷rMkhkíkÃkh¼eÃkËko
r{÷LkMkkhefeçk-h-fíkU
ykihkíkfe{ÍkhksÃkhnkrÍhe
ykihíksLLkíkw÷çkfey{UnkrÍheËuÞkLknª?
ykihíkfehkuÍyu hMkq÷ÃkhnkrÍhe
ykihík{ËeLku{UrÍÞkhíkufhMkfíkenIÞkLknª
ykihík{ÂMsËuLk-çkðe{Uyu’ríkfkVfhuÞkLkfhu?
MknkrçkGÞkíkfuÃkËuofefirVGÞkík
nk÷íkuyunhk{{U¼e[unhufkÃkËko
yLMkkrhGÞkíkferMkÞkn[kËhU
íknçkLËVkzfhËwÃkèuçkLkkr÷Þu
ÃkËuofeyunríkÞkík! !!

213
214
215
216
217
217
219
219
220
222
227
228
229
231
232
233
234
235
237
238
240
241
242
243
244
247
247
247
249
250
251
252
254
254
255
257
259
260
261
261
262
263
265
267
268
268
270
271
272
272
273
274
275
276
276
277
278
279
279
280
280
ËwÃkèuçkkhefLknkU
çkkhefËwÃkèkVkzrËÞk
yn÷urhMkk÷ík{UrnòçkykÍkË{wMkÕ{kLk
ykihíkfey÷k{íkÚkk
nhnk÷{UÃkËko
çkeðe½hMkuçkknhrLkf÷eneõÞqt!
ykihíkfkuAuzkíkkustøkrAzøkE
ykihíkykihþkì®ÃkøkMkuLxh
ykihíkfku½h{UfiËh¾ku!
MkkiËkMkw÷V{Ëone÷kyut
ykihíkfuxuõMke{UçkiXLkufuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
½hfuLkkufhMkuykihíkfeçkuíkfÕ÷wVefknwõ{
RM÷k{eçknLkykihhknu¾wËk{uMkVh
{-ËLkefkrV÷kUfe 6 çknkhU
økwËuofkËËoËqhnkuøkÞk
{ÕVqsfenkÚkkUnkÚkrþVkÞkçke
ç÷z«uþhfe{heÍkíkLËwÁMíknkuøkE
100½hkUMkuçk÷kyutËqh
MkwfqLkfeLkªË
økhËLkfkËËofkVqhnkuøkÞk
LkkçkeLkkçkå[ufenihíkytøkuÍrnfkÞík
{wÍufinkuòíkeÚke
MkkuLkufkøkw{þwËkçkwLËkr{÷økÞk
sLLkíkfe¼eõÞkþkLkni!
RM÷k{eçknLkykihLkufefeËk’ðík
ykðkÍfiMku¾w÷e!
RM÷k{eçknLkkUfk{-ËLke{~ðhk
ËkihkLkuRÆíkMkwLLkíkUMke¾Lkufur÷ÞurLkf÷LkkfiMkk?
RM÷k{eçknLkkUfkRÂßík{kyfhLkkfiMkk?
økihuykr÷{fkuçkÞkLkfhLkknhk{ni
ykr÷{fe íkk’heV
økihuykr÷{fuçkÞkLkfkíkhefk
{wçkÂÕ÷økeLkfur÷ÞuynB{rnËkÞík
RM÷k{eçknLkULkk’íkUÃkZUÞkLknª?
RM÷k{eçknLkU{kEfRÂMík’{k÷LkfhU
ykihíkfu hkøkfeykðkÍ
{uheykðkÍfktÃkíkeÚke
çkhyk-{ËuMkuyufËqMkhefkuÃkwfkhLkkfiMkk?
çkå[kUfkuzktxLkufeykðkÍ
ykihíkLkk’íkkUferðrzÞkufuMkuxËu¾uÞkLknª
ykihíkLkk’íkkUfefuMkxMkwLkkÞkLknª?
RM÷k{eçknLkULkk’íkÏðkLkkUfefurMkxuLkMkwLkU
õÞkRM÷k{eçknLkU{nqo{kLkk’íkÏðkLkefe
Lkk’íkUMkwLkMkfíkenI?
RM÷k{eçknLkkUfu{-ËLke[uLk÷Ëu¾Lku
fk þh-E {My÷k
ykihíkykr{÷fuÃkkMkòyuÞkLknª?
ykihíkfk{ufyÃkfhLkkfiMkk?
r÷çkkMkfuçkkðwsqËLktøke
rË¾kLkufur÷ÞuÍuðhkíkÃknLkLkk
ykihík¾w~çkq÷økkyuÞkLkk?
ykihík¾w~çkq÷økkfhçkknhLkrLkf÷u
¾w~çkq÷økkLkuðk÷eykihíkfernfkÞík
Ãkwhfrþþçkwhfy
{-ËLkeçkwhfy
RM÷k{eçknLkkUfkuíkBçken
{nÕ÷u{Uçkwhfy¾ku÷ËuLkkfiMkk?
{-ËLke çkwhfyu {U økh{e÷økíke nku íkku ...... ?
ykfkíkÃkíkunwyuMknhk{U.
çkk÷kUfuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
çkk÷kU fuçkkhu{UyunríkÞkíkU
ykihíkfkMkh{wtzðkLkk
ykihíkfk{ËkoLkkçkk÷fxðkLkk
ðkunfVLkVkzfhWXçkiXe

281
283
284
285
286
287
287
288
288
289
290
290
292
294
295
296
297
297
297
298
298
298
299
299
300
300
301
302
302
306
308
310
310
312
312
314
316
318
320
321
323
324
324
325
327
328
328
334
337
339
343
343
345
345
350
353
f{ÍkuhçknkLku
ykihíkfkËhÍefkuLkkÃkËuLkkfiMkk?
¼kEykih¼k¼efeRÂLVhkËefkurþþ
½hðk÷kUfeRM÷knfersÞu
yn÷u¾kLkkfkuËkuÍ¾MkufiMkuçk[kyut
rnszuMku¼eÃkËko
{w¾LLkMkrfMkufníkunI?
rnszkÃkLkMkuçk[LkufeíkkfeË
Lkõ÷ernszk
òu{w¾LLkMkLknkuWMkfkurnszkfn
fhÃkwfkhLkkfiMkk
{w¾LLkMkfkurnszfnfhçkw÷kLkk
rnszkUfkrfhËkh
íkeMkhersLMkÞk’Lke¾wLMkkfuçkkhu{U
ynB{ {k’÷q{kík
yufneszufe{ÂøVhíkfernfkÞík
ËwÕnLkfufË{kUfkÄkuðLkrAzfLkkfiMkk?
LkÍhfuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
4 ynkËeMku{wçkk-hfk
LkÍhVih÷ku
òLkçkqÍfhLkÍh{íkzk÷ku
LkÍhfernVkÍíkfeVÍe÷ík
Rç÷eMkfkÍnhe÷kíkeh
ykt¾kU{Uykøk¼hËeòyuøke
ykøkfeMk÷kE
LkÍhrË÷{Uþnðíkfkçkesçkkuíkeni
ykihíkfe[kËík¼e{íkËu¾ku
çkËrLkøkknefhçkiXuíkkuõÞkfhu?
økwLkknr{xkLkufkLkwM¾k
íkkiçkkfuRhkËuMkuøkwLkknfhLkkfw£ni
yufykt¾ðk÷kykË{e
{IøkwLkknkUfeË÷Ë÷MkurLkf÷ykE
ËwykfuVÍkR÷
rfMkefu½h{U{íkÍktrfÞu
ykt¾Vkuzzk÷LkufkRÂÏíkÞkh
økw^ík-økq{UrLkøkknfnktnku?
rLkøkknu{wMíkVkfeyËkyut
s~Lkurð÷kËfeçk-h-fíkMku{uhe
rÍLËøkeçkË÷økE
s~Lkurð÷kËíkËu¾fhfçkq÷uRM÷k{
R~fu{òÍefu{w-íkyÂÕ÷fMkwðk÷sðkçk
ykrþfð{k’þqfþkËefhMkfíkuniÞkLknª ?
økihþh-ER~fu{òÍefeíkçkknfkrhÞkt
íkeLksðkLkçknLkkUfeRÂßík{kE¾wËfwþe
Lkkfk{kLkuR~ffe¾wËfwrþÞkt
R~fu{òÍeMkuçk[Lkufkíkhefk
þkËerfíkLkeW{ú{UnkuLke[krnÞu?
rsLLkyøkhykihíkÃkhykrþfnkuòyuíkku....?
rsLLkyøkhykihíkfkuÍçkhËMíkeíkkunVkËuíkku....?
ykrþfð{k’þqffuíkkunVufknwõ{uþh-E
LkkòEÍíkkunVu÷kixkLkufkíkhefk
y{úËfkuíkkunVkËuLkkfiMkk?
ykihíkLkk{nh{fkuíkkunVkËuMkfíkeniÞkLkne?
Íw÷i¾kfeËkMíkkLk
ykrþfkLkuLkkËkLkfkhËnkuøkÞk!
çkwhfyÃkkuþyk’hkrçkGÞk
R~fçkkÍeMkuÃkeAkAwzkLkufkYnkLkeR÷ks
yçËwÕ÷knrçkLk{wçkkhffeíkkiçkkfkMkçkçk
MkktÃk{økMkhkLkefhhnkÚkk
¾wþLkMkeçkykrçkËfeMkkrçkíkfË{e
yÂBçkÞkyurfhk{Ãkh¼eRÂBíknkLkykyu
R~fu{òÍeLkuíkçkkne{[kEni
329
330
330

354
355
357
357
360
361
361
362
363
365
366
369
370
370
371
372
372
373
374
375
375
378
379
384
386
386
388
389
389
390
391
391
393
394
395
396
ykrþfkUfusÍTçkkíkfuMkkíknÞkMkkuÍfr÷{kík
ykrþfkíkfusÍTçkkíkfu 12nÞkMkkuÍfr÷{kík
R~f{UnkuLkuðk÷eþkrËÞkUfuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
fkuxofeþkËe
fwVqrfMkufníkunI?
fwVqfeík{k{þhkRíkfeðÍkník
LkMkçkfkçkÞkLk
y-s{e÷zfkykihy-hçke÷zfe
ykr÷{feyufçknwíkçkzeVÍe÷ík
{i{LkykihMkÂGÞËnfkfkuxo{uhus
MkÂGÞËÍkËuykih{i{Lk÷zfefkfkuxo{uhus
økihuMkÂGÞËykihMkÂGÞËnfkrLkfkn
RM÷k{{UfwVqnkuLkk
{wMkÕ{kLk÷zfefkLkki{wÂM÷{MkurLkfkn
Ãkuþu(fk{ÄLËu){UfwVqnkuLkk
íkkrshfe÷zfefkfwVqniÞkLknª?
nßò{ykih{ku[efkykÃkMk{UfwVqnkuLkk
rËÞkLkík{UfwVqnkuLkk
VkrMkfykihrçkLíku{w¥kfe
{k÷{UrfVkyík(Þk’LkefwVqnkuLkk)
fwVqMku{w-íkyÂÕ÷f{w-íkVŠhfkík
ËqMkhufkuçkkÃkçkLkk÷uLkk
þkËefkzo{utçkkÃkfkLkk{øk÷íkzk÷Lkk
r{ÞktçkeðefkyufËqMkhuÃkhþffhLkkfiMkk
rfMkefkuhLzefnLkkfiMkk?
økk÷efeËwLÞðeMkÍk
þfferçkLkkÃkhRÕÍk{{ík÷økkRÞu
÷kunufu80 fkuzu
yiçkAwÃkkykusLLkík{Uòyku!
yiçk¾ku÷LkufkyÍkçk
òËqxkuLkkfhðkLkufkRÕÍk{
çkkuníkkLkfkyÍkçk
íkkiçkkfuíkfkÍuÃkqhufh÷ersÞu!
çkËøkw{kLkefuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
hkuLkuðk÷uÃkhçkËøkw{kLkefkLkwõMkkLk
r{ÞktçkeðefuøkwM÷u{ÂGÞíkfuçkkhu{UMkwðk÷sðkçk
{kiík fe ÞkË {U ¼qfe hnLku ðk÷e ¾kíkqLk
nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk {wykÍn y-ËrðGÞk
hkuÍkLkk Mkwçn fu ðõík Vh{kíkª : (þkÞË) Þun ðkun rËLk ni rsMk {U {wÍu
{hLkk ni. rVh þk{ íkf fwA Lk ¾kíkª rVh sçk hkík nkuíke íkku fníkª :
(þkÞË) Þun ðkun hkík ni rsMk {U {wÍ {hLkk ni. rVh Mkwçn íkf Lk{kÍ
ÃkZíke hníkª. (yunÞkW÷ W÷q{, rs. 5, Mk. 151)
yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu
n{khe {ÂøVhík nku.
{uhk rË÷ fktÃk WXíkk ni f÷uò {wtn fku ykíkk ni
fh{ Þk hçk ytÄuhk fçkú fk sçk ÞkË ykíkk ni

ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷ ? sðkçk
þiíkkLk ÷k¾ MkwMíke rË÷kyu Þun rfíkkçk (409 Mk-Vnkík)
{wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu {k’÷q{kík fk ¾ÍkLkyu ÷k
sðkçk nkÚk ykyuøkk.
ËwYË þheV fe VÍe÷ík
nÍhíku WçkGÞ rçkLk fk’çk Lku yÍo fe fu {I (Mkkhu
rðËo, ðÍeVu, Ëwykyut Akuz Ëqtøkk ykih) yÃkLkk Mkkhk ðõík ËwYË ÏðkLke {U
MkVo fYtøkk. íkku Mkhfkhu {ËeLkk Lku Vh{kÞk : “Þun
íkwBnkhe rV¢ku fku Ëqh fhLku fu r÷Þu fkVe nkuøkk ykih íkwBnkhu økwLkkn
{wykV fh rËÞu òyutøku.”
(Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 4, Mk. 207, nËeMk : 2465)
nh ËËo fe Ëðk ni íkk’ðeÍu nh çk÷k ni
ykihík fk ÷^Íe {k’Lkk
Mkwðk÷ : ykihík fu ÷^Íe {k’Lkk õÞk ni ?
Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk ¼q÷ økÞk ðkun sLLkík fk hkMíkk ¼q÷ økÞk.
1

sðkçk : ykihík fu ÷w-økðe {k’Lkk ni “AwÃkkLku fe [eÍ” yÕ÷kn fu
{nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçk
fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni rf :
ykihík, “ykihík” (Þk’Lke AwÃkkLku fe [eÍ) ni sçk ðkun
rLkf÷íke ni íkku WMku þiíkkLk Íktf fh Ëu¾íkk ni. (Þk’Lke WMku
Ëu¾Lkk þiíkkLke fk{ ni.)
(Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 2, Mk. 392, nËeMk : 1176)
õÞk yks f÷ ¼e ÃkËko ÍYhe ni ?
Mkwðk÷ : õÞk ÃkËko RMk Ëkih {U ¼e ÍYhe ni ?
sðkçk : S nkt [LË çkkíkU yøkh Ãkuþu LkÍh hnu íkku ÃkËuo fu
{MkkR÷ Mk{ÍLku {U ykMkkLke hnuøke. Ãkkhn 22 Mkq-híkw÷
ynÍkçk fe ykÞík LkBçkh 33 {U ÃkËuo fk nwõ{ Ëuíku nwyu
ÃkhðËo økkh fk RþkoËu Lkqhçkkh ni :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih
yÃkLku ½hkU {tu Xnhe hnku ykih çku
ÃkËko Lk hnku siMku yøk÷e
òrnr÷GÞík fe çku ÃkËoøke.
(Ãkkhn : 22, y÷ ynÍkçk : 33)
¾÷eVyuyk’÷k nÍhík MkËÁ÷yVkrÍ÷nÍhík yÕ÷k{k
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh yuf ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkh ËMk hn{íkU ¼usíkk ni.
2

{ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{Ë LkE{wÆeLk {whkËykçkkËe
RMk fu íknTík Vh{kíku nI : “yøk÷e
òrnr÷GÞík Mku {whkË fç÷u RM÷k{ fk Í{kLkk ni, WMk
Í{kLku {U ykihíkU Ríkhkíke rLkf÷íke Úkª, yÃkLke ÍeLkík
ð {nkrMkLk (Þk’Lke çkLkkð ®Mk½kh ykih rsM{ fe
¾qrçkÞkt {-Mk÷Lk MkeLku fu W¼kh ðøkihk) fk RÍTnkh
fhíke Úkª rf økih {Ëo Ëu¾U. r÷çkkMk yiMki ÃknLkíke Úkª,
rsLk Mku rsM{ fu yk’Ík yåAe íkhn Lk ZfU.” (¾ÍkRLkw÷
RhVkLk, Mk. 673) y^MkkuMk ! {kisqËk Ëkih {U ¼e Í{kLkyu
òrnr÷GÞík ðk÷e çku ÃkËoøke ÃkkE ò hne ni. ÞfeLkLk
siMku WMk Í{kLku {U ÃkËko ÍYhe Úkk ðiMkk ne yçk ¼e ni.
Í{kLkyu òrnr÷GÞík fe {wÆík rfíkLke ?
{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë
Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : fkþ ! RMk ykÞík
Mku {kisqËk {wÂM÷{ ykihíkU Rçkúík ÃkfzU. Þun ykihíkU WLk
WB{nkíkw÷ {wyr{LkeLk Mku çkZ fh Lknª.
Mkkrnçku Ynw÷ çkÞkLk Lku Vh{kÞk rf nÍhíku
MkÂGÞËwLkk ykË{ ð íkqVkLku MkÂGÞËwLkk
Lkqn fu Ëhr{ÞkLk fk Í{kLkk
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh Mkki {híkçkk ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkh Mkki hn{íkU LkkrÍ÷
Vh{kíkk ni.
3

òrnr÷GÞíku W÷k fn÷kíkk ni òu çkkhn Mkku çkn¥kh (1272)
Mkk÷ ni ykih EMkk ykih nwÍqh fu
Ëhr{ÞkLk fk Í{kLkk òrnr÷GÞíku WÏhk ni òu íkõheçkLk A Mkku
(600)çkhMkni.
(LkqÁ÷ RhVkLk, Mk. 673, Ynw÷ çkÞkLk, rs. 7, Mk. 170).
çku ÃkËoøke fk ðçkk÷
Mkwðk÷ : çku ÃkËoøke fk õÞk ðçkk÷ ni ?
sðkçk : ykihík fe çku ÃkËoøke {qrsçku øk-Íçku R÷kne ykih Mkçkçku
íkçkkne ni. RMk Mkwðk÷ fk sðkçk Ãkkhn 18 Mkqhyu Lkqh fe
ykÞík LkBçkh 31 fu RMk rnMMku fe ík^Mkeh {U {w÷k-nÍk
nku [wLkkL[u RþkoËu R÷kne nkuíkk ni :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih
Í{eLk Ãkh Ãkkô Íkuh Mku Lk h¾U rf
òLkk òyu WLk fk AwÃkk nwðk
®Mkøkkh. (Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)
çkÞkLk fËko ykÞíku {wçkk-hfk fu íknTík {wVÂMMkhu fwhykLk,
¾÷eVyu yk’÷k nÍhík, MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku
yÕ÷k{k {ki÷kLkkMkÂGÞË{wnB{Ë ™E{wÆeLk{whkËykçkkËe
Vh{kíku nI : Þk’Lke ykihíku ½h fu yLËh
Vh{kLku {wMíkVk íkw{ snkt ¼e nku {wÍ Ãkh ËwYË ÃkZku íkwBnkhk ËwYË {wÍ íkf ÃknkU[íkk ni.
4

[÷Lku rVhLku {U ¼e Ãkkô RMk fËh ykrnMíkk h¾U rf WLk fu
Íuðh fe ÍLfkh Lk MkwLke òyu,{My÷k : RMke r÷Þu [krnÞu
rf ykihíkU çkksuËkh ÍktÍLk Lk ÃknLkU . nËeMk þheV {U ni :
“yÕ÷kn WMk fki{ fe Ëwyk Lknª fçkq÷ Vh{kíkk
rsLk fe ykihíkU ÍktÍLk ÃknLkíke nkU.” (ík^Mkehkíku yn{rËGÞk
Mk. 565) RMk Mku Mk{ÍLkk [krnÞu rf sçk Íuðh fe ykðkÍ
y-Ë{ufçkq÷u Ëwyk(Þk’Lke Ëwykfçkq÷ LknkuLku)fkMkçkçk ni
íkku ¾kMk ykihík fe (yÃkLke) ykðkÍ (fk rçk÷k RòÍíku
þh-E økih {Ëkuo íkf Ãknwt[Lkk) ykih RMk fe çku ÃkËoøke fiMke
{qrsçku øk-Íçku R÷kne ( ) nkuøke, ÃkËuofe íkhV Mku çku
ÃkhðkE íkçkkne fk Mkçkçk ni.
(¾ÍkRLkw÷ RhVkLk, Mk. 566)
ÍktÍLk Mku {whkË fkiLk Mkk Íuðh ni ?
Mkwðk÷ : nËeMk {U rsMk çkksuËkh ÍktÍLk ÃknLkLku fe {w{k-Lk-yík fe
økE RMk Mku fkiLk Mkk Íuðh {whkË ni ?
sðkçk : RMk Mku ½wt½Y ðk÷k Íuðh {whkË ni. yiMku Íuðh ÃknLkLku
ðkr÷ÞkU Mku {w-íkyÂÕ÷f yuf nËeMk {U RþkoË nkuíkk ni :
yÕ÷kn çkksuËkh ÍktÍLk fe ykðkÍ fku yiMku ne Lkk
ÃkMkLË Vh{kíkk ni rsMk íkhn røkLkk fe ykðkÍ fku Lkk
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {íkoçkk Mkwçn ykih ËMk {íkoçkk þk{ ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMku rfÞk{ík fu rËLk
{uhe þVkyík r{÷uøke.
5

ÃkMkLË Vh{kíkk ni ykih WMk fk n~h òu yiMku Íuðh ÃknLkíke
nku ðiMkk ne fhuøkk siMkk rf {Ík{eh ðk÷kU fk nkuøkk, fkuE
ykihík çkksuËkh ÍktÍLk Lknª ÃknLkíke {økh Þun rf WMk
Ãkh ÷k’Lkík çkhMkíke ni.
(fLÍw÷ WB{k÷, rs. 16, Mk. 164, hf{ : 45063)
nh ½wt½Y fu MkkÚk þiíkkLk nkuíkk ni
nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk Íwçkih
Vh{kíku nI rf n{khu Þnkt fe ÷kIze nÍhíku Íwçkih
( ) fe ÷zfe fku nÍhíku W{h fu
ÃkkMk ÷kE ykih WMk fu Ãkkô {U ½wt½Y Úku. nÍhíku MkÂGÞËwLkk
W-{hu VkYf Lku WLnU fkx rËÞk ykih Vh{kÞk
rf {I Lku hMkq÷wÕ÷kn Mku MkwLkk ni rf nh
½wt½Y fu MkkÚk þiíkkLk nkuíkk ni.
(Mkw-LkLkku yçke ËkðqË, rs. 4, Mk. 124, nËeMk : 4230)
Íkts ðk÷u ½h {U rVrh~íku Lknª ykíku
nÍhíkuMkÂGÞ-ËíkwLkkçkwLkkLkk Vh{kíkeni rf ðkun
WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk
fu ÃkkMk Úkª rf ykÃk fe r¾Ë{ík
{U yuf çkå[e ÷kE økE rsMk Ãkh ÍktÍLk Úku òu ykðkÍ fh
hnu Úku ykÃk çkku÷ª rf RMku {uhu ÃkkMk nhrøkÍ Lk
Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf Þun íkwBnkhu r÷Þu íknkhík ni.
6

÷kyku {økh RMk Mkqhík {U rf RMk fu ÍktÍLk íkkuz rËÞu òyut {I
Lku hMkq÷wÕ÷kn fku Vh{kíku MkwLkk rf
WMk ½h {U rVrh~íku Lknª ykíku rsMk {U Íkts nku.
(Mkw-LkLkku yçke ËkðqË, rs. 4, Mk. 125, nËeMk : 4231)
RMk çkkçk fe ynkËeMku {wçkk-hfk fu íknTík {wVÂMMkhu þneh
nfe{w÷WB{íknÍhíku{w^íkeyn{ËÞkh¾kLk
Vh{kíku ni : “yshkMk sBy sMko fe çk {k’Lkk s÷ks÷
Þk’Lke ½wtøkwY ykih RMk siMke ykðkÍ ËuLku ðk÷e [eÍ, Ÿx
fu øk÷u {U ½wtøkwY ykih çkkÍ (Lkk{e ÃkrhLËu) fu Ãkkô fu AÕ÷ku
fku ¼e yshkMk Þk s÷ks÷ fníku ni.t n{khu rnLËwMíkkLk {U
¼e Ãkn÷u ykihíkkU {tu ÍktÍLk fk hðks Úkk.” nËeMku ykRþk
{U òu ÍktÍLk íkkuz ËuLku fk rÍ¢ ni WMk fe þno
fhíku nwyu {w^íke Mkkrnçk Vh{kíku nI : “RMk
íkhn (íkkuz ËU) rf WLk fu yLËh fu ftfh rLkfk÷ rËÞu òyut Þk
RMk íkhn rf RMk fu ½wtøkwY y÷øk fh rËÞu òyut Þk RMk
íkhn rf ¾wË ÍktÍLk ne íkkuz rËÞu òyut økhÍ Þun rf WLk {U
ykðkÍ Lk hnu.” (r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 6, Mk. 136)
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk rfíkkçk {U r÷¾k hnuøkk
rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.
7

Íuðh fe ykðkÍ fk nwõ{
Mkwðk÷ : õÞk ykihík fu r÷Þu ykðkÍ ðk÷u Íuðh ÃknLkLkk rçkÕfw÷
{Ly ni ?
sðkçk :Lknª yiMkk nhrøkÍ Lknª, {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u
yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk
Víkkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 22 MkVnk 127
ykih 128 Ãkh Vh{kíku nI : çkÂÕf ykihík fk çkk ðMVu
fwËhík rçkÕfw÷ çku Íuðh hnLkk {õYn ni rf {Ëkuo Mku íkþççkkun
({wþk-çkník) ni. {ÍeË Vh{kíku ni : nËeMk {U ni :
hMkq÷wÕ÷kn Lku {ki÷k y÷e Mku
Vh{kÞk “ ” íkhs{k : yi
y÷e ! yÃkLku ½h fe ¾ðkíkeLk fku nwõ{ Ëku rf Íuðh fu
çkøkih Lk{kÍ Lk ÃkZU.
(y÷ {ku’s{w÷ ykiMkík r÷¥k-çkhkLke, rs.4, Mk.262, nËeMk :5929)
WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku rMkÆefk ykihík fk
çku Íuðh Lk{kÍ ÃkZLkk {õYn (Þk’Lke Lkk ÃkMkLËeËk) òLkíkª
ykih Vh{kíkª fwA Lk Ãkkyu íkku yuf zkuhk ne øk÷u {U çkktÄ ÷u.
(yMMkw-LkLkw÷fwçkúk r÷÷çkinfe, rs.2,Mk. 332,hf{ :3267)yk’÷k
nÍhík çksLku ðk÷u Íuðh fu RÂMík’{k÷ fu
{w-íkyÂÕ÷f RþkoË Vh{kíku ni : çksLku ðk÷u Íuðh ykihík fu
Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk ËwYË þheV ÃkZuøkk {I rfÞk{ík fu rËLk WMk fe þVkyík fYtøkk.
8

r÷Þu RMk nk÷ík {U òRÍ ni rf Lkk {nTh{kU {-Mk÷Lk ¾k÷k
{k{qt [[k VqVe fu çkuxkU, suX, Ëuðh, çknLkkuE fu Mkk{Lku Lk
ykíke nku Lk WMk fu Íuðh fe ÍLfkh (Þk’Lke çksLku fe
ykðkÍ) Lkk {nTh{ íkf Ãknwt[u. yÕ÷kn Vh{kíkk ni :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk :
ykih yÃkLkk ®Mkøkkh Íkrnh Lk fhU {økh yÃkLku þkunhkU
Ãkh..., (Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)... ykih Vh{kíkk ni :
íkh-s-{yu
fLÍw÷ E{kLk : Í{eLk Ãkh Ãkkô Íkuh Mku Lk h¾U rf òLkk
òyu WLk fk AwÃkk nwðk ®Mkøkkh. (Ãkkhn : 18, yLLkqh : 31)
VkyuËk : Þun ykÞíku fhe{k rsMk íkhn Lkk {nh{ fku
øknLku (Þk’Lke Íuðh) fe ykðkÍ Ãknwt[Lkk {Ly Vh{kíke
ni Þqtne sçk ykðkÍ Lk Ãknwt[u (íkku) RMk fk ÃknLkLkk ykihíkkU
fu r÷Þu òRÍ çkíkkíke ni rf Ä{f fh Ãkkô h¾Lku fku {Ly
Vh{kÞk Lk rf ÃknLkLku fku.
(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 127, 128, {w÷Ï¾MkLk)
ykihík fk þkunh fu r÷Þu Íuðh ÃknLkLkk
Mkwðk÷ :ykihíkkU fk yÃkLku þkunh fe rhÍk {LËe fu r÷Þu Íuðh ÃknLkLkk
fiMkk ?
sðkçk : fkhu Mkðkçk ni. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u
MkwLLkík,{ki÷kLkkþknR{k{yn{ËhÍk¾kLk
Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU
fu r÷Þu {ÂøVhík ni.
9

Vh{kíku nI : ykihík fk yÃkLku þkunh fu r÷Þu øknLkk (Íuðh)
ÃknLkLkk, çkLkkð ®Mkøkkh fhLkk çkkRMku y@u yÍe{ ykih WMk
fu nf {U Lk{kÍu Lk^÷ Mku y^Í÷ ni, çkk’Í Mkkr÷nkík (Þk’Lke
Lkuf çkerçkÞkt) rf ¾wË ykih WLk fu þkunh ËkuLkkU ykir÷Þkyu
rfhk{ Mku Úku nh þçk çkk’Ëu Lk{kÍu Rþk Ãkqhk ®Mkøkkh fh
fu ËwÕnLk çkLk fh yÃkLku þkunh fu ÃkkMk ykíkª yøkh WLnU
yÃkLke íkhV nksík Ãkkíke nkrÍh hníkª ðhLkk Íuðh ð
r÷çkkMk Wíkkh fh {wMkÕ÷u rçkAkíkª ykih Lk{kÍ {U {~økq÷
nku òíkª. ykih ËwÕnLk fku MkòLkk íkku MkwLLkíku fËe{k
ykih çknwík ynkËeMk Mku Mkkrçkík ni çkÂÕf ftðkhe ÷zrfÞkut
fku Íuðh ð r÷çkkMk Mku ykhkMíkk h¾Lkk rf WLk fe {tÂøLkÞkt
ykyut, Þun ¼e MkwLLkík ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk.
126) {økh ÞkË hnu ! çkLkkð ®Mk½kh ½h fe [kh Ëeðkhe
{U ðkun ¼e rMkVo {nkrh{ fu Mkk{Lku nku, WLk fku çkLkk
Mktðkh fh økih {Ëkuo fu Mkk{Lku çku ÃkËko r÷Þu r÷Þu rVhLkk
nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni.
þnLþknu {ËeLkk fk ËeËkh LkMkeçk nku økÞk
RM÷k{e çknLkku ! þh-E ÃkËuo fu íkyÕ÷wf Mku RÂMíkfk{ík
ÃkkLku fu r÷Þu íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih
rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku
Vh{kLku {wMíkVk òu {wÍ Ãkh yuf {híkçkk ËwYË þheV ÃkZíkk ni yÕ÷kn íkyk÷k WMk fu r÷Þu yuf fehkík y@
r÷¾íkk ni ykih fehkík WnwË Ãknkz rsíkLkk ni.
10

nh Ë{ ðkçkMíkk hrnÞu. Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{
¼efhíkehrnÞuykihËk’ðíkuRM÷k{efuMkwLLkíkkUfeíkhrçkGÞík
fu{-ËLkefkrV÷kU fe{wMkkrVhk çkLkLkufeMkykËík¼enkrMk÷
Vh{kíke hrnÞu.1
yøkh fkuE ÃkqAu rf {-ËLke fkrV÷kU {U
õÞk r{÷íkk ni ? íkku {I fnqtøkk rf {-ËLke fkrV÷kU {U õÞk
Lknª r{÷íkk ! RMk {-ËLke çknkh fku {w÷k-nÍk Vh{kRÞu
ykih R~fu hMkq÷ Mku ÷çkhuÍ rË÷ fk ViMk÷k {-ËLke çknkh fu
RÂÏíkíkk{ Ãkh rËÞu nwyu þu’h Ãkh fn fh {kunhu
íkMËef ÷økk fh fersÞu. [wLkkL[u niËhykçkkË (çkkçkw÷
RM÷k{ rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA Þqt ni
rf n{khu y÷kfu {U Ëk’ðíku RM÷k{e fe RM÷k{e çknLkkU fk
yuf {-ËLke fkrV÷k íkþheV ÷kÞk. ËqMkhu rËLk y÷kfkE
Ëkihk çkhkyu Lkufe fe Ëk’ðík fu çkk’Ë nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkU ¼hu
çkÞkLk {U {wÍu ¼e rþhfík fe MkykËík r{÷e, çkÞkLk fu çkk’Ë
sçk Mk÷kíkku Mk÷k{ fu Þun y~ykh ÃkZu økyu, “yi þnLþknu
{ËeLkk yMMkk÷kíkw ðMMk÷k{” íkku {I Lku òøkíke
Vh{kLku {wMíkVk sçk íkw{ {wMko÷eLk Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZku íkku {wÍ Ãkh ¼e ÃkZku çkuþf {I ík{k{ snkLkkU
fu hçk fk hMkq÷ nqt.
11
1.RM÷k{e çknLkku fu {-ËLke fkrV÷u fe nh {wMkkrVhk fu MkkÚk WMk fu çkå[kU fu yççkq
Þk fkrçk÷u yu’rík{kË {nh{ fk MkkÚk nkuLkk ÷krÍ{e ni LkeÍ rÍB{uËkhkLk fku
yÃkLke {hÍe Mku {-ËLke fkrV÷u MkVh fhðkLku fe RòÍík Lknª {-Mk÷Lk ÃkkrfMíkkLk
fe RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fu r÷Þu “RM÷k{e çknLkkU fe {sr÷Mk çkhkyu
ÃkkrfMíkkLk” fe {LÍqhe ÍYhe ni.

yk¾kU Mku Ëu¾k rf þnLþknu {ËeLkk, MkwYhu fÕçkku MkeLkk
Vq÷kU fk nkh ÃknLku ðnkt íkþheV ÷u ykyu
ni. yÃkLku øk{ Ïðkh ykfk fku Ëu¾ fh
{I ¾wË Ãkh fkçkq Lk h¾ Mkfe ykih {uhe ykt¾kU Mku yktMkqykut
fe Íze ÷øk økE. rVh ðkun E{kLk y^hkuÍ {LÍh {uhe
rLkøkknkut Mku ykuÍ÷ nku økÞk Þnkt íkf rf RÂßík{ky
RÂÏíkíkk{ fku Ãknwt[k.
r{÷økyuðkuníkkurVhf{eõÞkni
ËkuLkkutyk÷{ fku Ãkk r÷Þk n{ Lku
rMkºk fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk
rMkºk rfMku fníku nI ?
Mkwðk÷ : rMkºku ykihík rfMku fníku nI ?
sðkçk : rMkºk fu ÷w-økðe {k’Lkk nI AwÃkkLkk, ZktÃkLkk. rsLk yk’Ík fk
AwÃkkLkk ÍYhe ni WLk fku ykihík fníku nI ykih {ß{qE íkkih
Ãkh AwÃkkLku fu RMk y{÷ fku “rMkºku ykihík” (Þk’Lke ÃkkuþeËk
yk’Ík fk AwÃkkLkk) fníku ni. n{khu WVo {U WLk {ÏMkqMk
yk’Ík fku ¼e rMkºk fníku nit rsLk fk AwÃkkÞk òLkk ÍYhe
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkki çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkki Mkk÷ fu økwLkkn {wykV
nkUøku.
12

ni. Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷
{ËeLkk fe {íçkqyk 1250 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk
“çknkhu þheyík” rsÕË yÔð÷ Mk^nk 479 Ãkh
MkËÁ~þheyn çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk
{w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e
Vh{kíku ni : rMkºku ykihík (Þk’Lke rMkºk AwÃkkLkk) nh nk÷
{U ðkrsçk ni Ïðkn Lk{kÍ {U nku Þk Lknª, íkLnk nku Þk
rfMke fu Mkk{Lku.rçk÷k rfMke øk-hÍu Mknenfu íkLnkE {U ¼e
(rMkºk)¾ku÷LkkòRÍLknª ykih ÷kuøkkU fu Mkk{Lku Þk Lk{kÍ
{U íkku rMkºk (AwÃkkLkk) rçk÷ Rß{ky VÍo ni.
(çknkhu þheyík, rs. 1, rnMMkk : 3, Mk. 479)
rMkºk fu {w-íkyÂÕ÷f ynfk{ fe Ëku yõMkk{ ni : (1) Lk{kÍ
{U {Ëo ð ykihík fu r÷Þu rMkºk fu ynfk{ (2) økihu Lk{kÍ {U
rMkºkfuynfk{ rffkiLk rfMk rfMkfu rsM{ fufkiLk MkurnMMku Ãkh
LkÍh fhMkfíkk ni.Ãkn÷u rfM{uyÔð÷fe{wÏíkMkhLkík^Mke÷
Mkwðk÷Lk sðkçkLk {w÷k-nÍk Vh{kRÞu :
{Ëo fk rMkºk fnkt Mku fnkt íkf ni ?
Mkwðk÷ : {Ëo fu rsM{ fk fkiLk Mkk rnMMkk rMkºk ni ykih Lk{kÍ {U RMk
Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkËçkÏík
nku økÞk.
13

fu r÷Þu rMkºk fu õÞk ynfk{ ni ?
sðkçk : MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk
Vh{kíku nI : {Ëo fu r÷Þu LkkV fu Lke[u Mku ½wxLkkU fu Lke[u íkf
(rMkºk) ykihík ni Þk’Lke RMk fk AwÃkkLkk VÍo ni. LkkV RMk
{U Ëkr¾÷ Lknª ykih ½wxLku Ëkr¾÷ nI. RMk Í{kLku {U
çknwíkuhu yiMku ni rf íknçkLË Þk Ãkkò{k RMk íkhn ÃknLkíku
nI rf Ãkuzq (Þk’Lke LkkV fu Lke[u) fk fwA rnMMkk ¾w÷k hníkk
ni ykih yøkh fwhíku ðøkihk Mku RMk íkhn AwÃkk nku rf rsÕË
(Þk’Lke ¾k÷) fe htøkík Lk [{fu íkku ¾ih ðhLkk nhk{ ni
ykih Lk{kÍ {U [kiÚkkE fe r{õËkh ¾w÷k hnk íkku Lk{kÍ Lk
nkuøke ykih çkk’Í çkuçkkf yiMku nit rf ÷kuøkkU fu Mkk{Lku ½wxLku
çkÂÕf hkLk íkf ¾ku÷u hníku nI Þun ¼e nhk{ ni ykih RMk
fe ykËík ni íkku VkrMkf ni. (yiÍLk, Mk. 481)
nkS MkkrnçkkLk ykih Lkefh Ãkkuþ
yunhk{ ÃknLkLku ðk÷u çkk’Í nkS ¼e çku yunríkÞkríkÞkt fhíku
nI ykih WLk furMkºk fu çkk’Í rnMMku siMkk rfLkkV fu Lke[u fk fwA
rnMMkk ykih ½wxLku çkÂÕf hkLkkU fu çkk’Í rnMMku Mkçk fu Mkk{Lku
Íkrnh nkuíku hníku nI, WLk fku íkkiçkk fhLke ykih ykRLËk
Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku ËwYË þheV Lk ÃkZk WMk Lku sVk fe.
14

yunríkÞkíkfhLke÷krÍ{eni.LkeÍRMkMkuLkefh(KNICKERS)
ÃknLk fh {wfB{÷ ½wxLku ykih hkLkkU fk fwA rnMMkk ¾w÷k
h¾ fh ½q{Lku ðk÷u y^hkË ¼e Mkçkf nkrMk÷ fhU ykih
RMk Mku íkkiçkk fhU, Lk ¾wË økwLknøkkh nkU Lk ËqMkhkU fku çkË
rLkøkkne fe Ëk’ðík ËU. yøkh fkuE Lkefh ÃknLku nwyu nku íkku
ËqMkhu {wMkÕ{kLk fu r÷Þu ÷krÍ{ nii rf WMk fu ¾w÷u nwyu
½wxLkkU ykih hkLkkU fku Ëu¾Lku Mku yÃkLku ykÃk fku çk[kyu.
ykihík Mkk rMkºk
Mkwðk÷ : ykihíkkU fu rMkºk fu çkkhu {U ¼e {k’÷q{kík Vhkn{ fh ËersÞu
ykih Þun ¼e çkíkk ËersÞu rf RLk fku Lk{kÍ {U õÞk õÞk
AwÃkkLkk nkuøkk.
sðkçk : {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu þheyík rsÕË 1
rnMMkk 3 MkVnk 481 Ãkh ni : ykÍkË ykihíkkU (økw÷k{ ð
÷kitze fk Ëkih ¾í{ nwðk yks f÷ ík{k{ ykihíkU ykÍkË nI)
ykih ¾wLMkk {wÂ~f÷ (Þk’Lke rsMk {U {Ëo ð ykihík ËkuLkkU fe
y÷k{íkU ÃkkE òyu ykih Þun Mkkrçkík Lk nku rf {Ëo ni Þk
ykihík) fu r÷Þu Mkkhk çkËLk ykihík(Þk’Lke AwÃkkLku fe søkn)
ni. rMkðk {wtn fe rxf÷e ykihnÚkur÷ÞkU ykih Ãkkô fu íkÕðktu fu
Mkh fu ÷xfu nwyu çkk÷ ykih økhËLk ykih f÷kRÞkt ¼eykihík
(Þk’Lke AwÃkkLku fe [eÍ) nti (ykih) RLk fk AwÃkkLkk ¼e VÍo
Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYË þheV Lk ÃkZu íkku ÷kuøkkU {U ðkun fLsqMkíkheLk
þÏMk ni.
15

nit. çkk’Í W-÷{k Lku Ãkw~íku ËMík (Þk’Lke nÚku÷e fe ÃkeX)
ykih (Ãkkô fu) íkÕðku fku ykihík (Þk’Lke AwÃkkLku fe [eÍ) {U
Ëkr¾÷ Lknª rfÞk. RíkLkk çkkhef ËwÃkèk rsMk Mku çkk÷ fe
rMkÞkne (Þk’Lke fk÷f) [{fu, ykihík Lku ykuZ fh Lk{kÍ
ÃkZe Lk nkuøke sçk íkf WMk Ãkh fkuE yiMke [eÍ Lk ykuZu rsMk
Mku çkk÷ ðøkihk fk htøk AwÃk òyu. (yiÍLk, Mk. 484)
Lk{kÍ {U Úkkuzk Mkk rMkºk ¾w÷k nku íkku..... ?
Mkwðk÷ : yøkh Úkkuzk Mkk rMkºk ¾w÷k hn økÞk íkku õÞk Lk{kÍ nku
òyuøke ?
sðkçk : MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk
Vh{kíku nI : “ðkÍun hnu rf rsLk yk’Ík fk rMkºk (Þk’Lke
AwÃkkLkk) VÍo ni WLk {U fkuE WÍTð [kiÚkkE Mku f{ ¾w÷
økÞk Lk{kÍ nku økE ykih yøkh [kiÚkkE WÍTð ¾w÷ økÞk
ykih VkihLk AwÃkk r÷Þk sçk ¼e nku økE ykih yøkh çk
fËh yuf ÁõLk Þk’Lke íkeLk {íkoçkk fnLku fu ¾w÷k
hnk Þk rçk÷ fMË ¾ku÷k yøk[uo VkihLk AwÃkk r÷Þk Lk{kÍ
òíke hne. yøkh [LË yk’Ík {U fwA fwA ¾w÷k hnk rf
nh yuf WMk WÍTð fe [kiÚkkE Mku f{ ni {økh {ß{qyk
RLk fk WLk ¾w÷u nwyu yk’Ík {U òu Mkçk Mku Akuxk ni WMk fe
[kiÚkkE fu çkhkçkh ni Lk{kÍ Lk nwE {-Mk÷Lk ykihík fu
Vh{kLku {wMíkVk WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk
ÃkZu.
16

fkLk fk Lkðkt rnMMkk ykih ®Ãkz÷e fk Lkðkt rnMMkk ¾w÷k
hnk íkku {ß{qyk ËkuLkkU fk fkLk fe [kiÚkkE fe fËh ÍYh
ni (r÷nkÍk) Lk{kÍ òíke hne.”
(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 481, 482)
{I Lk{kÍ Lknª ÃkZíke Úke
RM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fe çk-h-fíkkU fu õÞk
fnLku ! RMk MkwLLkíkkU ¼hu {-ËLke {knku÷ Lku ÷k¾kU çku
Lk{krÍÞkU fku Lk{kÍe çkLkk rËÞk, yiMke ne yuf {-ËLke
çknkh {w÷k-nÍk fersÞu [wLkkL[u Ãktòçk (ÃkkrfMíkkLk) {U
{wfe{ RM÷k{e çknLk fu çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni rf {uhu ½h fk
{knku÷ Þqt íkku {ÍTnçke Úkk rf {uhu yççkq òLk {ÂMsË {U
{wyÂÍTÍLkykihçkze çknLkykih ¼kEòLk Ëk’ðíkuRM÷k{e
fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk Úku, {økh {uhk ÍunTLk ËwLÞkðe
÷ÍTÍíkkU {U çkË {Mík ykih Lk^Mk økwLkknkU Ãkh rË÷uh Úkk,
Lk{kÍut fÍk fh zk÷Lkk {uhe ykËík Úke. yuf rËLk [LË
RM÷k{e çknLkut n{khu ½h Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU ¼hu
RÂßík{ky fe Ëk’ðík ËuLku fu r÷Þu íkþheV ÷kEt. WLk fu
{nççkík ¼hu yLËkÍ Mku {uhk rË÷ ÃkMkes økÞk ykih {I Lku
RÂßík{ky {U rþhfík fe rLkGÞík fh ÷e. sçk ðnkt økE
Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh ËwYË þheV ÃkZku yÕ÷kn íkw{ Ãkh hn{ík ¼usuøkk.
17

íkku yuf {wçkÂÕ÷økyu Ëk’ðíku RM÷k{e Lku “çku Lk{kÍe fe
MkÍkyut” fu {kiÍqy Ãkh rË÷ rn÷k ËuLku ðk÷k çkÞkLk rfÞk
rsMku MkwLk fh {I Úkhko WXe ykih {I Lku Ãk¬e rLkGÞík fe fu
yks fu çkk’Ë {uhe fkuE Lk{kÍ fÍk Lknª nkuøke.
rVh {knu hçkeWLLkqh þheV fk {kirMk{u çknkh ykÞk íkku {I
RM÷k{e çknLkku fu RÂßík{kyu {e÷kË {U þhef nwE snkt
yuf RM÷k{e çknLk Lku “T.V. fe íkçkkn fkrhÞk”1
çkÞkLk
fª. WMk çkÞkLk fku MkwLk fh {uhu hkUøkxu ¾zku nku økyu ykih
{uhe ykt¾kU Mku yktMkqyku fe Íze ÷øk økE. ðkun rËLk ykih
yks fk rËLk {I Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku
ðkçkMíkk nku fh yÃkLke RM÷kn fe fkurþþkU {U {MYV nqt.
ykÃk ¾wË íkþheV ÷kyu yÃkLku çkufMk fe íkhV
“ykn” sçk rLkf÷e íkzÃk fh çku fMkku {sçkqh fe
ykÃk fu fË{kU {U røkh fh {kiík fe Þk {wMíkVk
ykhÍq fçk ykyuøke çkh çku fMkku {sçkqh fe
18
(1). y{ehu yn÷u MkwLLkík fe ykðkÍ {U ykìrzÞku fuMkux ykih
ðeMkeze ykih RMke çkÞkLk fk rhMkk÷k {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku nrËGÞíkLk ík÷çk
fersÞu. {sr÷Mku {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk

rË÷ ¾wþ fhLku fe VÍe÷ík
RM÷k{e çknLkku ! ½h ½h ò fh Lkufe fe Ëk’ðík
ËuLku fe ¼e ðkfuE çkze çk-h-fíkU nI, nku Mkfíkk ni ykÃk fe
Úkkuze Mke fkurþþ rfMke fe íkõËeh çkË÷ fh h¾ Ëu ykih
ðkun ykr¾hík fe çkuníkrhÞkt Rfêe fhLku {U {MYV nku
òyu ykih ykÃk fk ¼e çkuzk Ãkkh nku òyu. Mkkur[Þu íkku
Mkne ! ykÃk fe Lkufe fe Ëk’ðík MkwLk fh òu RM÷k{e çknLk
{-ËLke {knku÷ Mku {wLMkr÷f nku òíke nkuøke WMk fku rfíkLkk
MkwfqLk r{÷íkk nkuøkk ykih WMk fk rË÷ rfMk fËh ¾wþ nku
òíkk nkuøkk ! ! {wMkÕ{kLk fk rË÷ ¾wþ fhLkk ¼e
çknwík çkzu Mkðkçk fk fk{ ni [wLkkL[u þnLþknu ¾wþ r¾Mkk÷,
ÃkifhunwMLkku s{k÷ËkVuyuhLòu{÷k÷,MkkrnçkusqËku Lkðk÷,
hMkq÷u çku r{Mkk÷, çkeçke ykr{Lkk fu ÷k÷, {nçkqçku hççku
Íw÷ s÷k÷ Lku
Vh{kÞk : “òu þÏMk rfMke {kur{Lk fu rË÷ {U ¾wþe Ëkr¾÷
fhíkk ni yÕ÷kn WMk ¾wþe Mku yuf rVrh~íkk ÃkiËk
Vh{kíkk ni òu yÕ÷kn fe RçkkËík ykih íkkineË
çkÞkLk fhíkk ni. sçk ðkun çkLËk yÃkLke fçkú {U [÷k
òíkk ni íkku ðkun rVrh~íkk WMk fu ÃkkMk yk fh ÃkqAíkk ni :
19

“õÞk íkq {wÍu Lknª Ãkn[kLkíkk ?” ðkun fníkk ni rf íkq fkiLk
ni ? íkku ðkun rVrh~íkk fníkk ni rf {I ðkun ¾wþe fe þõ÷
nqt rsMku íkqLku Vw÷k {wMkÕ{kLk fu rË÷ {U Ëkr¾÷ rfÞk Úkk,
yçk {I íkuhe ðnþík {U íkuhk {qrLkMk nkuôøkk ykih Mkwðk÷kík
fu sðkçkkík {U Mkkrçkík fË{ h¾qtøkk ykih hkuÍu rfÞk{ík {I
íkuhu ÃkkMk ykŸøkk ykih íkuhu r÷Þu íkuhu hçk fe çkkhøkkn
{U rMkVkrhþ fYtøkk ykih íkwÍu sLLkík {U íkuhk rXfkLkk
rË¾kôøkk.
(y¥khøkeçk ð¥khneçk, rs. 3, Mk. 266, nËeMk : 23)
íkkòuíkÏíkkunwfq{ík{ík Ëu, fMhíku {k÷ku Ëki÷ík {ík Ëu
yÃkLke ¾wþe fk Ëu Ëu {wÍTËk Þk yÕ÷kn {uhe Íku÷e ¼h Ëu
rMkºk fe rfM{u Ëwðw{ fu [kh rnMMku
yçk rMkºk fe ËqMkhe rfM{ (Þk’Lke R÷kðk Lk{kÍ fu rMkºk)
fe ík^Mke÷kík Mkwðk÷Lk sðkçkLk Ãkuþu r¾Ë{ík ni. RMk fu
ynfk{ fe [kh yõMkk{ ni : (1) {Ëo fk {Ëo fu r÷Þu
rMkºk (2) ykihík fk ykihík fu r÷Þu rMkºk (3) ykihík fu
r÷Þu ysLkçke {Ëo fk rMkºk (4) {Ëo fu r÷Þu ykihík fk
rMkºk.
Vh{kíkk ni.
20

(1) {Ëo fk {Ëo fu r÷Þu rMkºk
Mkwðk÷ : {Ëo fk rMkºk fnkt Mku fnkt íkf ni ?
sðkçk : {Ëo fk rMkºk LkkV fu yiLk Lke[u Mku ÷u fh ½wxLkku Mk{uík ni,
LkkV rMkºk {U þkr{÷ Lknª. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn
nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e
yk’Í{e Vh{kíku nI : {Ëo {Ëo fu nh WMk
rnMMkyu çkËLk fe íkhV LkÍh fh Mkfíkk ni rMkðk WLk
yk’Ík fu rsLk fk rMkºk (Þk’Lke AwÃkkLkk) ÍYhe ni ðkun
LkkV fu Lke[u Mku ½wxLku fu Lke[u íkf ni rf RMk rnMMkyu
çkËLk fk AwÃkkLkk VÍo ni. rsLk yk’Ík fk AwÃkkLkk ÍYhe
ni WLk fku ykihík fníku nI rf rfMke fku ½wxLkk ¾ku÷u nwyu
Ëu¾u íkku {Ly fhu ykih hkLk ¾ku÷u nwyu Ëu¾u íkku MkÏíke Mku
{Ly fhu ykih þ{oøkkn ¾ku÷u nwyu nku íkku WMku MkÍk Ëe
òyuøke. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 85) ÞkË hnu !
MkÍk ËuLkk yðk{ fk Lkne nw¬k{ fk fk{ ni. ÍYhíkLk
çkkÃk yki÷kË Ãkh, WMíkkÍ þkrøkËo Ãkh, Ãkeh {wheË Ãkh
MkÏíke ¼e fh Mkfíkk ni ykih MkÍk ¼e Ëu Mkfíkk ni.
[wLkkL[u çknkhu þheyík rsÕË 1 MkVnk 482 Ãkh ni :
yøkh ykihíku øk÷eÍ (Þk’Lke ykøku ykih ÃkeAu fu {ÏMkqMk
rnMMku) ¾ku÷u nwyu ni íkku òu {khLku Ãkh fkrËh nku {-Mk÷Lk
21

çkkÃk Þk nkrf{ ðkun {khu.
çkå[u fk rMkºk
Mkwðk÷ : õÞk ËqÄ Ãkeíku çkå[u ykih çkå[e fuu ¼e ½wxLku ykih hkLkut
ðøkihk AwÃkkLkk ÍYhe nI ?
sðkçk : S Lknª, ËqÄ Ãkeíkk çkå[k Ãkqhk ne Lktøkk nku íkçk ¼e WMk fe
íkhV LkÍh fhLku {U fkuE nhs Lknª. Ëk’ðíku RM÷k{e fu
Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 312
Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhuþheyík” rnMMkk
16 MkVnk 85 Ãkh MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku
yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e
Vh{kíku ni : çknwík Akuxu çkå[u fu r÷Þu ykihík
Lknª Þk’Lke WMk fu çkËLk fu rfMke rnMMku fku AwÃkkLkk VÍo
Lknª, rVh sçk fwA çkzk nku økÞk íkku WMk fu ykøku ÃkeAu fk
{fk{ AwÃkkLkk ÍYhe ni. rVh sçk ykih çkzk nku òyu ËMk
çkhMk Mku çkzk nku òyu íkku WMk fu r÷Þu çkkr÷øk fk Mkk nwõ{
ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 85)
çknwík Akuxu çkå[u fe hkLk fku AqLkk fiMkk ?
Mkwðk÷ : çknwík Akuxu çkå[u fe hkLk fku AqLkk fiMkk ?
sðkçk : Aq Mkfíkk ni. nkt yøkh Ëu¾Lku ykih AqLku Mku þnðík ykíke
nku íkku yçk yuf rËLk fu çkå[u fku ¼e Lk Ëu¾ Mkfíkk ni Lk Aq
22

Mkfíkk ni. yks f÷ nk÷kík çknwík LkkÍwf nku økyu ni
Ëku Þk íkeLk Mkk÷ fe çkÂå[ÞkU fu MkkÚk ¼e økLËu
fk{ nku Lku fe ¾çkhU MkwLke økE ni.
y{úË fku Ëu¾Lku fk nwõ{
Mkwðk÷ : y{úË fku Ëu¾Lkk òRÍ ni Þk Lknª ?
sðkçk : y{úË fku Ëu¾Lkk òRÍ ¼e ni ykih Lkk òRÍ ¼e. RMk fe
ík^Mke÷ çkÞkLk fhíku nwyu MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn
yk’Í{e Vh{kíku nI : ÷zfk sçk {whkrnf
(Þk’Lke ËMk çkhMk fe W{ú fu çkk’Ë çkkr÷øk nkuLku fu fheçk)
nku òyu ykih ðkun ¾wçk Mkqhík Lk nku íkku LkÍh fu çkkhu {U
RMk fk ðkune nwõ{ nu òu {Ëo fk ni ykih ¾qçk Mkqhík nku íkku
ykihík fk òu nwõ{ ni ðkun RMk fu r÷Þu ni Þk’Lke þnðík fu
MkkÚk WMk fe íkhV LkÍh fhLkk nhk{ ni ykih þnðík Lk nku
íkku WMk fe íkhV LkÍh ¼e fh Mkfíkk ni ykih WMk fu MkkÚk
íkLnkE ¼e òRÍ ni. þnðík Lk nkuLku fk {í÷çk Þun
ni rf WMku ÞfeLk nku rf LkÍh fhLku Mku þnðík Lk nkuøke
ykih yøkh RMk fk þwçkk ¼e nku íkku nhrøkÍ LkÍh Lk
fhu çkkuMku fe Ïðkrnþ fk ÃkiËk nkuLkk ¼e þnðík fe nË
23

{U Ëkr¾÷ ni. (yiÍLk) (ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷
{ËeLkk fk {íçkqyk rhMkk÷k “y{úË ÃkMkLËe fe íkçkkn fkrhÞk” fk
{wíkk-÷yk fersÞu)
(2) ykihík fk ykihík fu r÷Þu rMkºk
Mkwðk÷ : õÞk ykihík, ykihík fu çkËLk fu nh rnMMku fku Ëu¾ Mkfíke ni ?
sðkçk : S Lknª. ykihík fku ykihík fk LkkV fu Lke[u Mku ÷u fh ½wxLkkU
Mk{uík fk rnMMkk Ëu¾Lku fe RòÍík Lknª [wLkkL[u
MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk
Vh{kíku nI : ykihík fk ykihík fku Ëu¾Lkk, RMk fk ðkune
nwõ{ ni òu {Ëo fku {Ëo fe íkhV LkÍh fhLku fk ni Þk’Lke
LkkV fu Lke[u Mku ½wxLku íkf Lknª Ëu¾ Mkfíke çkkfe yk’Ík fe
íkhV LkÍh fh Mkfíke ni çkþíkuo rf þnðík fk yLËuþk Lk
nku. ykihíku Mkkr÷nk (Þk’Lke Lkuf çkeçke) fku Þun [krnÞu
rf yÃkLku fku çkËfkh (Þk’Lke ÍkrLkÞk ð Vkrnþk) ykihík
fu Ëu¾Lku Mku çk[kyu Þk’Lke WMk fu Mkk{Lku ËwÃkèk ðøkihk Lk
Wíkkhu õÞqt rf ðkun WMku Ëu¾ fh {Ëkuo fu Mkk{Lku WMk fe
þõ÷ku Mkqhík fk rÍ¢ fhuøke. (yiÍLk, Mk. 86)
(3) ykihík fk ysLkçke {Ëo fku Ëu¾Lkk
Mkwðk÷ : ykihík økih {Ëo fku Ëu¾ Mkfíke ni Þk Lknª ?
24

sðkçk : Lk Ëu¾Lku {U ykrVGÞík ne ykrVGÞík ni. y÷çk¥kk Ëu¾Lku
{U sðkÍ fe Mkqhík ¼e ni {økh Ëu¾Lku Mku fç÷ yÃkLku rË÷
Ãkh ¾qçk ¾qçk ykih ¾qçk økkih fh ÷u fnª Þun Ëu¾Lkk
økwLkknkU fu økkh {U Lk Äfu÷ Ëu. Vw-fnkyu rfhk{
sðkÍ fe Mkqhík çkÞkLk fhíku nwyu Vh{kíku ni : “ykihík fk
{Ëuo ysLkçke fe íkhV LkÍh fhLku fk ðkune nwõ{ ni òi {Ëo
fk {Ëo fe íkhV LkÍh fhLku fk ni ykih Þun WMk ðõík ni rf
ykihík fku ÞfeLk fu MkkÚk {k’÷q{ nku rf WMk fe íkhV LkÍh
fhLku Mku þnðík Lknª ÃkiËk nkuøke ykih yøkh RMk fk þwçkk
¼e nku íkku nhrøkÍ LkÍh Lk fhu.” (çknkhu þheyík, rnMMkk :
16, Mk. 86, yk÷{økehe, rs. 5, Mk. 327)
fkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðkLkk
Mkwðk÷ : yiMku {w{kr÷f snkt fw^Vkh fe yõMkrhGÞík nkuíke ni ðnkt
fkrVhk ËkE Mku Í[øke fhðk Mkfíku nI Þk Lknª ?
sðkçk : Lknª fhðk Mkfíku. òu {wMkÕ{kLk yiMku {w{kr÷f {U hníku nI
WLk fku Ãkn÷u Mku yiMku yMÃkíkk÷ ÍunTLk {U h¾Lku [krnyut
snkt ÷uze zkìõxÍo, LkMkuo ykih ËkRÞkt {wMkÕ{kLk ËÂMíkÞkçk
nku òíke nkU. yøkh R{hsLMke nku òyu ykih
{wMkÕ{kLk ËkE (MID WIFE) fe Vhkn{e {wÂBfLk Lk
25

nku ykih {w-íkçkkrË÷ fkuE Mkqhík Lk nku íkku MkÏík {sçkqhe fe
nk÷ík{utfkrVhkMkuÞunr¾Ë{ík÷u÷eòyu.MkËÁ~þheyn,
çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë
y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : {wMkÕ{kLk
ykihík fku Þun ¼e n÷k÷ Lknª rf fkrVhk fu Mkk{Lku yÃkLkk
rMkºk ¾ku÷u ({wMkÕ{kLk ykihík fk fkrVhk Mku WMke íkhn ÃkËko ni
rsMk íkhn ysLkçke {Ëo Mku. fkrVhk fu r÷Þu ykihík fu çkËLk fu
ðkun ík{k{ rnMMku rMkºk ni òurf yuf ysLkçke {Ëo fu r÷Þu ni)
½hkU {U fkrVhk ykihíkU ykíke nI ykih çkerçkÞkt WLk fu Mkk{Lku
RMke íkhn {ðkÍuyu rMkºk ¾ku÷u nwyu nkuíke ni rsMk íkhn
{wÂM÷{kfuMkk{LkuhníkeniWLkfku RMkMkuRÂßíkLkkçk(çk[Lkk)
÷krÍ{ni.yõMkhsøknËkRÞkt(MID WIFES)fkrVhknkuíke
ni. ykih ðkun çkå[k sLkkLku fe r¾Ë{ík yLò{ Ëuíke nI,
yøkh {wMkÕ{kLk ËkRÞkt r{÷ MkfU íkku fkrVhk Mku nhrøkÍ Þun
fk{ Lk fhkÞk òyu rf fkrVhkfu Mkk{Lku RLk yk’Ík fu ¾ku÷Lku
fe RòÍík Lknª. (yiÍLk)
(4) {Ëo fu r÷Þu ykihík fk rMkºk
Ve Í{kLkk RMk fe íkeLk MkqhíkU ni : (yr÷V) {Ëo fk yÃkLke
Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU
fu r÷Þu {ÂøVhík ni.
26

Íkuò fku Ëu¾Lkk (çkk) {Ëo fk yÃkLku {nkrh{ fe íkhV
LkÍh fhLkk (S{) {Ëo fk yßLkrçkGÞk ykihík fku Ëu¾Lkk.
(yr÷V) {Ëo fk yÃkLke Íkiò fku Ëu¾Lkk
Mkwðk÷ : õÞk fkuE yiMkk rnMMkyu çkËLk ¼e ni rsLk fe íkhV r{Þkt
çkeðe LkÍh Lknª fh Mkfíku ?
sðkçk : Lknª yiMkk fkuE rnMMkyu çkËLk Lknª MkËÁ~þheyn,
y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : (þkunh
yÃkLke) ykihík fe yuze Mku [kuxe íkf nh WÍTð fe íkhV
LkÍh fh Mkfíkk ni þnðík ykih rçk÷k þnðík ËkuLkkU MkqhíkkU {U
Ëu¾ Mkfíkk ni. RMke íkhn Þun ËkuLkkU rfM{ fe ykihíkU (Þk’Lke
çkeðe ykih çkktËe {økh yçk çkktËe fk Ëkih Lknª hnk) WMk {Ëo
fu nh WÍTð fku Ëu¾ Mkfíke nI. nkt çkuníkh Þun ni rf (ËkuLkkU {U Mku
fkuE ¼e yuf ËqMkhu fu) {fk{u {ÏMkqMk fe íkhV LkÍh Lk fhu õÞqt
rf RMk Mku rLkMÞkLk ÃkiËk nkuíkk (Þk’Lke nkrVÍk f{Íkuh nkuíkk)
ni ykih LkÍh {U ¼e Íku’V ÃkiËk nkuíkk (Þk’Lke rLkøkkn ¼e
f{Íkuh nku òíke) ni. (yiÍLk, Mk. 87)
(çkk) {Ëo fk yÃkLku {nkrh{ fku Ëu¾Lkk
Mkwðk÷ : {Ëo yÃkLku {nkrh{ {-Mk÷Lk {kt, çknLk fu rfLk yk’Ík fe
íkhV LkÍh fh Mkfíkk ni ?
sðkçk : {nkrh{ fu çkËLk fu çkk’Í rnMMkku fku Ëu¾ Mkfíkk ni ykih
27

çkk’Í fku Lknª Ëu¾ Mkfíkk. RMk fe ík^Mke÷ çkÞkLk fhíku
nwyu MkËÁ~þheyn,çkËÁ¥khefnnÍhíkuyÕ÷k{k{ki÷kLkk
{w^íke {wnB{Ëy{sËy÷e yk’Í{e Vh{kíku
nI : òu ykihík WMk fu {nkrh{ {U nku WMk fu Mkh, MkeLkk,
®Ãkz÷e, çkkÍq, f÷kE, økhËLk, fË{ fe íkhV LkÍh fh Mkfíkk
ni sçk rf ËkuLkkU {U Mku rfMke fku þnðík fk yLËuþk Lk nku.
{nkrh{fu Ãkux, ÃkeX ykih hkLk fe íkhV LkÍh fhLkk LkkòRÍ
ni. RMke íkhn fhðx ykih ½wxLku fe íkhV LkÍh fhLkk ¼e Lkk
òRÍ ni. (Þun nwõ{ WMk ðõík ni sçk rsM{ fu RLk rnMMkku
Ãkh fkuE fÃkzk Lk nku ykih yøkh Þun ík{k{ yk’Ík {kuxu fÃkzu
Mku AwÃku nwyu nkU íkku ðnkt LkÍh fhLku {U nhs Lknª) fkLk ykih
økhËLk ykih þkLku (Þk’Lke fLÄu) ykih [unhu fe íkhV LkÍh
fhLkk òRÍ ni. {nkrh{ Mku {whkË ðkun ykihíkU ni rsLk Mku
n{uþk fu r÷Þu rLkfkn nhk{ ni. nwh{ík LkMkçk Mku nku Þk Mkçkçk
Mku {-Mk÷Lk hÍkyík (ËwÄ fk rh~íkk) Þk {wMkk-nhík. yøkh
rÍLkk fe ðsn Mku nwh{íku {wMkk-nhík nku siMku {wÂÍTLkÞk fu
WMkq÷ ð VwYy (Þk’Lke rsMk ykihík Mku rÍLkk rfÞk WMk fe {kt,
LkkLke, Ãkh LkkLke QÃkh...... íkf ykih çkurxÞkt, LkðkrMkÞkt,
Ãkh LkðkrMkÞkt....... Lke[U íkf) WLk fe íkhV LkÍh fhLkk ¼e
(ÍkLke fu r÷Þu) ðkune nwõ{ ni. (yiÍLk, Mk. 87, 88)
28
Vh{kíkk ni.

{Ëo fk {kt fu Ãkkô ËçkkLkk
Mkwðk÷ : RM÷k{e ¼kE yÃkLke yB{e òLk fu nkÚk Ãkkô [q{Lkk [knu
Þk ËçkkLkk [knu íkku RMk fe RòÍík ni Þk Lknª ?
sðkçk : ËkuLkku {U Mku rfMke fku þnðík Lk nku íkku rçkÕfw÷ RòÍík
çkÂÕf RM÷k{e ¼kE fu r÷Þu RMk {U ËkuLkku snkLkkU fe
MkykËík ni. {Lfq÷ ni : rsMk Lku yÃkLke ðkr÷Ëk fk Ãkkô
[q{k íkku yiMkk ni siMku sLLkík fe [ki¾x (Þk’Lke ËhðkÍu)
fku çkkuMkk rËÞk (Ëwhuo {wÏíkkh rs. 9, Mk. 606) MkËÁ~þheyn,
y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : {nkrh{
fu rsLk yk’Ík fe íkhV LkÍh fh Mkfíkk ni WLk fku Aq ¼e
Mkfíkk ni sçk rf ËkuLkkU {U Mku rfMke fku þnðík fk yLËuþk
Lk nku. {Ëo yÃkLke ðkr÷Ëk fk Ãkkô Ëçkk Mkfíkk ni {økh
hkLk WMk ðõík Ëçkk Mkfíkk ni sçk fÃkzu Mku AwÃke nwE nku,
Þk’Lke (Ëçkk Mkfíkk ni {økh) fÃkzu fu QÃkh Mku ykih çkøkih
nkR÷ AqLkk òRÍ Lknª.
(çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 88)
(S{) {Ëo fk ykÍkË ykihík yßLkrçkGÞk fku Ëu¾Lkk
Mkwðk÷ : {Ëo økih ykihík fu [unhu fku Ëu¾ Mkfíkk ni Þk Lknª ?
Vh{kLku {wMíkVk sçk íkw{ {wMko÷eLk Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZku íkku {wÍ Ãkh ¼e ÃkZku çkuþf {I ík{k{ snkLkkU fu
hçk fk hMkq÷ nqt.
29

sðkçk : Lk Ëu¾U. y÷çk¥kk ÍYhíkLk çkk’Í fwÞqËkík fu MkkÚk Ëu¾
Mkfíkk ni. RMk fe çkk’Í MkqhíkU çkÞkLk fhíku nwyu
MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk
Vh{kíku nI : ysLkçke ykihík fe íkhV LkÍh fhLku fk nwõ{
Þun ni rf (ÍYhík fu ðõík) WMk fu [unhu ykih nÚku÷e fe
íkhVLk LkÍh fhLkk òRÍ ni õÞq trf RMk fe ÍYhík Ãkzíke
ni rf f¼e RMk fu {wðkrfV Þk {w¾kr÷V þnkËík (økðkne)
ËuLke nkuíke ni Þk ViMk÷k fhLkk nkuíkk ni yøkh WMku Lk Ëu¾k
nku íkku õÞqtfh økðkne Ëu Mkfíkk ni rf RMk Lku yiMkk rfÞk ni.
WMk fe íkhV Ëu¾Lku {U ¼e ðkune þíko ni rf þnðík fk
yLËuþk Lk nku ykih Þqt ¼e ÍYhík ni rf (yks f÷ økr÷ÞkU
çkkÍkhku {U ) çknwík Mke ykihíkU ½h Mku çkknh ykíke òíke nI
r÷nkÍk RMk Mku çk[Lkk ¼e Ëw~ðkh ni. çkk’Í W-÷{k Lku
fË{ fe íkhV ¼e LkÍh fku òRÍ fnk ni. (yiÍLk, 89)
{ÍeË Vh{kíku nI : yßLkrçkGÞk ykihík fu [unhu fe íkhV
yøk[uo LkÍh fhLkk òRÍ ni sçk rf þnðík fk yLËuþk Lk
nku {økh Þun Í{kLkk rVíkLku fk ni RMk Í{kLku {U yiMku
÷kuøk fnkt siMku yøk÷u Í{kLku {U Úku r÷nkÍk RMk Í{kLku {U
RMk fku (Þk’Lke [unhu fku) Ëu¾Lku fe {w{k-Lk-yík fe òyuøke
nkUøku.
30

{økh økðkn ð fkÍe fu r÷Þu rf çk ðßnu ÍYhík RLk fu
r÷Þu ™Íh fhLkk òRÍ ni. (yiÍLk, Mk. 89, 90)
[unhk Ëu¾Lku fe RòÍík fe Mkqhík {U fkLk ykih økhËLk
Ëu¾Lku fk {My÷k
Mkwðk÷ : õÞk fkLk ykih økhËLk ¼e [unhu {ut Ëkr¾÷ ni ykih snkt
yßLkrçkGÞk fu [unhu fe íkhV Ëu¾Lku fe RòÍík ni ðnkt
RLk yk’Ík fe íkhV LkÍh fe ò Mkfíke ni ?
sðkçk : S Lknª. fkLk, økhËLk, øk÷k [unhu {U Ëkr¾÷ Lknª ykih
RLk yk’Ík fe íkhV ysLkçke fk LkÍh fhLkk økwLkkn ni.
(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 483, {w÷Ï¾MkLk)
çku ÃkËoøke Mku íkkiçkk
RM÷k{e çknLkku ! y{÷ fk sÍTçkk çkZkLku fu r÷Þu {-ËLke
{knku÷ ÍYhe ni, ðhLkk ykrhÍe íkkih Ãkh sÍTçkk ÃkiËk
nkuíkk ¼e ni íkku yåAe Mkkunçkík fu VwõËkLk (Þk’Lke f{e) fu
Mkçkçk RÂMíkfk{ík Lknª r{÷ Ãkkíke. yÃkLkk {-ËLke ÍunTLk
çkLkkLku fu r÷Þu íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh
økih rMkÞkMke íknhef Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku
ðkçkMíkk nku òRÞu. ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke
{knku÷, MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík ykih {-ËLke fkrV÷kU
Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkËçkÏík
nku økÞk.
31

fe ¼e õÞk ¾qçk çknkhu ykih çk-h-fíkU ni. Ëk’ðíku RM÷k{e
fu MkwLLkíkkU ¼hu {knku÷ {U h[Lku çkMkLku fe çk-h-fík Mku
{w-íkyÆË RM÷k{e çknLkkU fku þh-E ÃkËko fhLku fe
MkykËík LkMkeçk nku økE, yiMke ne yuf çknkh MkwrLkÞu,
[wLkkL[u Ãktòçk (ÃkkrfMíkkLk) fe yuf RM÷k{e çknLk fu
íknhehe çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni : {it Ëk’ðíku RM÷k{e fu
{w~fçkkh {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nkuLku Mku Ãkn÷u T.V.
Ãkh rVÕ{u rzhk{u Ëu¾Lku fe ykËe Úke, çkkÍkh ðøkihk òLku
fu r÷Þu çku ÃkËko ne rLkf÷ ¾ze nkuíke, Lk{kÍ ¼e Lknª
Ãkzíke Úke. Þqt {uhu Mkwçn ð þk{ øk^÷ík ð {k’rMkGÞík {U
çkMkh nku hnu Úku. yuf çkkh rfMke Lku {wÍu {f-ík-çkíkw÷
{ËeLkk Mku òhe nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkut ¼hu çkÞkLkkík fu fuMkux
rËÞu, {I Lku WLnU MkwLkk íkku {I Ïðkçku øk^÷ík
Mku çkuËkh nku økE. WLk çkÞkLkkík fe çk-h-fík Mku {wÍu
¾kiVu ¾wËk fe Ëki÷ík LkMkeçk nwE, R~fu hMkq÷ fk
sÍTçkk r{÷k ykih {I Lk{kÍe çkLk økE, {I Lku yÃkLku
ík{k{ økwLkknkU rçk÷ ¾wMkqMk çku ÃkËoøke Mku Ãk¬e íkkiçkk fh
÷e. {-ËLke çkwhfy {uhu r÷çkkMk fk rnMMkk
çkLk økÞk. ðkun çku ÷økk{ ÍçkkLk òu Ãkn÷u økkLku økwLkøkwLkkLku
32

{U {MYV hníke Úke yçk Lkk’íku {wMíkVk
MkwLkkLku ÷øke. íkk Ë{u íknheh Ëk’ðíku
RM÷k{efe Íi÷e {wþk-ðhík fe ¾krË{k fu íkkih Ãkh MkwLLkíkkU
fe r¾Ë{ík fe MkykËík nkrMk÷ fh hne nqt.
fxeni øk^÷íkkU {U rÍLËøkkLke Lk òLku n~h {U õÞk ViMk÷k nku
R÷knenqtçknwíkf{ÍkuhçkLËe Lk ËwLÞk {U Lk Wõçkk {U MkÍk nku
RM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃkLku ! {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe
òhe fËko MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík fe furMkxU MkwLkLkk, MkwLkkLkk
rfMk fËh {wVeË ni. fE ¾wþ LkMkeçk RM÷k{e
¼kE ykih RM÷k{e çknLktu hkuÍkLkk f{ yÍ f{ yuf
MkwLLkíkkU ¼hk çkÞkLk MkwLkLku fe MkykËík nkrMk÷ fhíku nI
ykih òu Mkkrnçku nirMkGÞík nkuíku nI ðkun íkõMke{ ¼e fhíku
nI. ykÃk ¼e nh {kn Þk f{ yÍ f{ nh Mkk÷ hçkeWLLkqh
þheV {U ÷tøkhu hMkkR÷ íkõMke{ fhLku fe rLkGÞík Vh{kRÞu
ykih nMçku íkkiVef RMk {U MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík fe furMkxU
ykih hMkkR÷ ðøkihk çkktrxÞu. rf Þun ¼e Mk-Ëfk ni ykih
hknu ¾wËk {U Mk-Ëfk ð ¾ihkík fu õÞk fnLku ! nwÍqhu ÃkwhLkqh,
þÏMk ni.
33

þkVuyu Þki{wLLkwþqh Lku RþkoË Vh{kÞk :
{wMkÕ{kLk fk Mk-Ëfk W{ú {U rÍÞkËíke fk Mkçkçk ni ykih
çkwhe {kiík fku Ë^y fhíkk ni ykih yÕ÷kn íkyk÷k RMk
fe ðsn Mku íkfççkwh ð V¾ú fku Ëqh Vh{k Ëuíkk ni.
(y÷ {ku’s{w÷ fçkeh r÷¥k-çkhkLke, rs. 17, Mk. 22, nËeMk : 31)
hnu nf {U Mk¼e Ëki÷ík ÷wxk Ëqt
¾wËk!yiMkk{wÍusÍTçkkyíkknku
rsMk Mku rLkfkn fhLkk ni WMk fku Ëu¾Lkk
Mkwðk÷ : MkwLkk ni rsMk Mku rLkfkn fhLkk nku WMk ÷zfe fku {Ëo Ëu¾
Mkfíkk ni !
sðkçk : ykÃk Lku ËwÁMík MkwLkk ni ËkuLkkU ne yuf ËqMkhu fku Ëu¾ Mkfíku
nI. MkËÁ~þheyn,çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk
Vh{kíku nI : ({Ëo ð ykihík fu yuf ËqMkhu fku Ëu¾Lku fe
RòÍík fe) yuf Mkqhík ykih ¼e ni ðkun Þun rf WMk ykihík
Mku rLkfkn fhLku fk RhkËk nku íkku RMk rLkGÞík Mku Ëu¾Lkk
òRÍ ni rf nËeMk {U Þu ykÞk ni rf rsMk Mku rLkfkn fhLkk
[kníku nku WMk fku Ëu¾ ÷ku rf Þun çkfkyu {nççkík fk
Vh{kLku {wMíkVk WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk
ÃkZu.
34

Íheyk nkuøkk.(1)
RMke íkhn ykihík WMk {Ëo fku rsMk Lku
RMk fu ÃkkMk (rLkfkn fu r÷Þu) Ãkiøkk{ ¼uò ni Ëu¾ Mkfíke
ni, yøk[uo yLËuþyu þnðík nku {økh Ëu¾Lku {U ËkuLkkU fe
Þune rLkGÞík nku rf nËeMk Ãkh y{÷ fhLkk [kníku nI.(2)
yøkh Ëu¾Lkk {wÂBfLk Lk nku íkku õÞk fhLkk [krnÞu
Mkwðk÷ : yøkh ÷zfu ÷zfe fk yuf ËqMkhu fku Ëu¾Lkk {wÂBfLk Lk nku íkku
fkuE ykih Mkqhík ?
sðkçk:RMk fe Mkqhík çkÞkLk fhíku nwyu MkËÁ~þheyn,çkËÁ¥khefn
yk’Í{e Vh{kíku nI : rsMk ykihík Mku rLkfkn
fhLkk [kníkk ni yøkh WMk fku Ëu¾Lkk Lkk {wÂBfLk nku siMkk
rf RMk Í{kLku fk hðks Þun ni rf yøkh rfMke Lku rLkfkn
fk Ãkiøkk{ Ëu rËÞk íkku rfMke íkhn ¼e WMku ÷zfe fku Lknª
Ëu¾Lku ËUøku Þk’Lke WMk Mku RíkLkk Íçkh ËMík ÃkËko rfÞk
òíkk ni rf ËqMkhu Mku RíkLkk ÃkËko Lknª nkuíkk RMk Mkqhík {U
WMk þÏMk fku [krnÞu rf rfMke ykihík fku ¼us fh rË¾ðk
÷u ykih ðkun yk fh WMk fu Mkk{Lku Mkkhk nwÕÞk ð
Lkõþk ðøkihk çkÞkLk fh Ëu íkkrf RMku WMk fe þõ÷ku
Mkqhík fu {w-íkyÂÕ÷f Rí{eLkkLk nku òyu. (yiÍLk, Mk. 90)
35
1. Mkw-LkLkwr¥khr{Íe, rs. 2, Mk. 346, nËeMk : 1089
2. çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 90

ykihík fk {Ëo Mku R÷ks fhðkLkk
Mkwðk÷ : íkçkeçk, {heÍk fku Ëu¾ ykih Aq Mkfíkk ni rf Lknª ?
sðkçk : yøkh íkçkeçkk (÷uze zkìõxh) {wÞMMkh Lk nku íkku {sçkqhe fe
nk÷ík {ut RòÍík ni. RMk çkkhu {U MkËÁ~þheyn,
y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI :
ysLkçke ykihík fe íkhV LkÍh fhLku {U ÍYhík fe yuf
Mkqhík Þun ¼e ni rf ykihík çke{kh ni, WMk fu R÷ks {U
çkk’Í yk’Ík fe íkhV LkÍh fhLku fe ÍYhík Ãkzíke ni
çkÂÕf WMk fu rsM{ fku AqLkk Ãkzíkk ni. {-Mk÷Lk LkçÍ
Ëu¾Lku {U nkÚk AqLkk nkuíkk ni Þk Ãkux {U ðh{ fk ¾Þk÷ nku
íkku xxku÷ fh Ëu¾Lkk nkuíkk ni Þk rfMke søkn Vkuzk nku íkku
WMku Ëu¾Lkk nkuíkk ni, çkÂÕf çkk’Í {íkoçkk xxku÷Lkk ¼e Ãkzíkk
ni. RMk Mkqhík {U {kiÍyu {hÍ (Þk’Lke {hÍ fe søkn) fe
íkhV LkÍh fhLkk Þk RMk ÍYhík {U çk fËhu ÍYhík WMk
søkn fku AqLkk òRÍ ni. Þun RMk Mkqhík {U ni (rf) fkuE
ykihík R÷ks fhLku ðk÷e Lk nku. ðhLkk [krnÞu Þun rf
ykihíkkU fku R÷ks fhLkk rMk¾kÞk òyu íkkrf yiMku {ðkfuy
Ãkh ðkun fk{ fhU, rf WLk fu Ëu¾Lku ðøkihk {U RíkLke ¾hkçke
36

Lkne òu {Ëo fu Ëu¾Lku ðøkihk {U ni. yõMkh søkn ËkRÞkt
nkuíke ni òu Ãkux fu ðh{ fku Ëu¾ Mkfíke nI. snkt ËkRÞkt
ËMíkÞkçk nku {Ëo fku Ëu¾Lku fe ÍYhík çkkfe Lknª hníke.
R÷ks fe ÍYhík Mku LkÍh fhLku {U ¼e Þun yunríkÞkík
ÍYhe ni rf rMkVo WíkLkk ne rnMMkyu çkËLk ¾ku÷k òyu rsMk
fu Ëu¾Lku fe ÍYhík ni çkkfe rnMMkyu çkËLk fku yåAe íkhn
AwÃkk rËÞk òyu rf WMk Ãkh LkÍh Lk Ãkzu. (yiÍLk, Mk. 90,
91) yøkh Ëu¾Lku Mku fk{ [÷ Mkfíkk ni íkku AqLku fe þhyLk
RòÍík Lknª. ÞkË hnu ! AqLkk Ëu¾Lku Mku rÍÞkËk MkÏík ni.
f{h fk ËËo ykih {-ËLke fkrV÷k
RM÷k{e çknLkku ! Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fkrV÷kU {U
snkt Mkðkçku ykr¾hík fk ¾ÍkLkk nkÚk ykíkk ni ðnª
çkMkk yðfkík rsM{kLke çke{krhÞkut Mku Lkòík ¼e nkrMk÷
nkuíke ni, {-ËLke fkrV÷u fe yuf yiMke ne {wMkkrVhk fe
{-ËLke çknkh MkwrLkÞu, [wLkkL[u çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e)
fe yuf RM÷k{e çknLk (W{ú íkõheçkLk45 Mkk÷) fk çkÞkLk
fwA Þqt ni rf {wÍu yõMkh f{h fu ËËo fe rþfkÞík hníke Úke
n¥kk rf {I Í{eLk Ãkh çkiX Lknª Mkfíke Úke. sçk {I Lku
RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh rfÞk íkku ËËo
nkuLkk Ëh fLkkh {wÍu RMk fk yunMkkMk íkf Lk nwðk.
37

{I Lku íkeLkku rËLk {-ËLke fkrV÷u fu sËð÷ fu
{wíkkrçkf økwÍkhu, VÍo Lk{kÍkU fu R÷kðk íknßswË, R~hkf
ykih [k~ík fu LkðkrV÷ ¼e ÃkZLku LkMkeçk nwyu. {-ËLke
fkrV÷u fe çk-h-fíkU Ëu¾íku nwyu {I Lku rLkGÞík fe ni rf
yÃkLke çkze çkuxe fku ¼e {-ËLke fkrV÷u {U
MkVh fhðkŸøke.
ykÃk fku ËËuo Mkh nku Þk ËËuo f{h [r÷Þu rnB{ík fhU fkrV÷u {U [÷ku
VkyuËk ykr¾hík fu çkLkkLku {U ni Mkkhe çknLkU fnU fkrV÷u {U [÷ku
RM÷k{e çknLkku ! {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fíkkU fu õÞk fnLku !
f{h fk ËËo ykih ËwLÞk fe íkõ÷eVU íkku çknwík {k’{q÷e [eÍtu
nI yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík Lku [knk íkku {-ËLke fkrV÷kU
fe çk-h-fík Mku fçkúku ykr¾hík fe {wMkeçkíkU ¼e Ëqh nkUøke.
{-ËLke fkrV÷kU {U RÕ{u ËeLk nkrMk÷ nkuíkk, RçkkËíkU fe
òíke ykih ¾wçk ¾qçk LkurfÞkt f{kLku fu yMçkkçk {wnGÞk
rfÞu òíku nI LkurfÞkU fu rMk÷u {U sLLkík fe y-
çkËe ykih Mkh{Ëe Lku’{íkU nkrMk÷ nkUøke. yÕ÷kn n{
Vh{kíkk ni.
38

Mk¼e fku sLLkíkw÷ rVhËkiMk {ut {-ËLke nçkeçk
fk ÃkzkuMk LkMkeçk fhu. yk{eLk. sLLkík
fe Lku’{ík ð y-Í{ík fu çkkhu {U yuf rhðkÞík Mk{kyík
fersÞu : hn{íku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{
fk Vh{kLku {wyÍTÍ{ ni : “sLLkík {U
yuf fkuzu (Þk’Lke [kçkqf) rsíkLke søkn ËwLÞk ykih RMk
fe [eÍkU Mku çkuníkh ni.” (çkw¾khe, rs. 2, Mk. 392, nËeMk :
3250){wVÂMMkhu þneh nfe{w÷WB{íknÍhíku {w^íke yn{Ë
Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : fkuzu (Þk’Lke [kçkqf) Mku
{whkË ni ðnkt fe Úkkuze Mke søkn. ðkfuE sLLkík fe Lku’{íku
ËkR{e nI, ËwLÞk fe VkLke. rVh ËwLÞk fe Lku’{íku íkfk÷eV Mku
{Ï÷qík (Þk’Lke r{÷e nwE), (ykih) ðnkt fe Lku’{íkU ¾kr÷Mk.
rVh ËwLÞk fe Lku’{íkU (sçk rf) yËLkk ðkun yk’÷k. RMk r÷Þu
ËwLÞk fku ðnkt fe yËLkk søkn Mku fkuE rLkMçkík ne Lknª.
(r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 7, Mk. 447)
ykihíkkU fu fÃkzkU fe íkhV {Ëo fk Ëu¾Lkk
Mkwðk÷ : yøkh rfMke ¾kíkqLk Lku {kuxu ¼Æu fÃkzu fu çkwhfy {U yÃkLkk
Mkkhk ðwsqË AwÃkk h¾k nkuuíkku WMk fe íkhV LkÍh fe ò
Mkfíke ni Þk Lknª ?
sðkçk : WMk fe íkhV Ëu¾Lku {U nhs Lknª. nkt yøkh WLk fÃkzkU fe
39

íkhV Ëu¾Lku Mku þnðík ykíke nku íkku Lknª Ëu¾ Mkfíkk rf
sçk þnðík Mku Ëu¾uøkk íkku ÍYh økwLkknøkkh nkuøkk. RMk
{My÷u fe {ÍeË ðÍkník çknkhu þheyík {U Þqt ni :
yßLkrçkGÞk ykihík Lku ¾qçk {kuxu fÃkzu ÃknLk h¾u ni rf
çkËLk fe htøkík ðøkihk LkÍh Lknª ykíke íkku RMk Mkqhík {U
WMk fe íkhV LkÍh fhLkk òRÍ ni rf Þnkt ykihík fku
Ëu¾Lkk Lknª nwðk çkÂÕf WLk fÃkzkU fku Ëu¾Lkk nwðk. Þun
WMk ðõík ni rf WMk fu fÃkzu [wMík Lk nkU ykih yøkh [wMík
fÃkzu ÃknLku nkU rf rsM{ fk Lkõþk ®¾[ òíkk nku {-Mk÷Lk
[wMík Ãkkyuò{u {U ®Ãkz÷e ykih hkLk fe Ãkqhe niyík LkÍh
ykíke nku íkku RMk Mkqhík {U LkÍh fhLkk Lkk òRÍ ni. RMke
íkhn çkk’Í ykihíkU çknwík çkkhef fÃkzu ÃknLkíke nI {-Mk÷Lk
ykçku hðkt Þk ò÷e Þk çkkhef {÷{÷ fk ËwÃkèk rsMk Mku
Mkh fu çkk÷ Þk çkk÷kU fe rMkÞkne Þk økhËLk Þk fkLk LkÍh
ykíku nI ykih çkk’Í çkkhef íkLÍeçk (yuf rLknkÞík ne
çkkhef fÃkzk) Þk ò÷e fu fwhíku ÃknLkíke nit rf Ãkux ykih
ÃkeX rçkÕfw÷ (MkkV) LkÍh ykíke ni RMk nk÷ík {U LkÍh
fhLkk nhk{ ni ykih yiMku {kify Ãkh WLk fku RMk rfM{ fu
fÃkzu ÃknLkLkk ¼e Lkk òRÍ. (yiÍLk, Mk. 91) (rMkºk fu
{MkkR÷ fe ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷
40

{ËeLkk fe {íçkqyk çknkhu þheyík rsÕË 1 rnMMkk 3
MkVnk 478 íkk 486 ykih rnMMkk 16 MkVnk 85 íkk91 fk
{wíkk-÷yk Vh{k ÷ersÞu.
Ëk{Lk fk Äkøkk
Mkwðk÷ : íkhøkeçk fu r÷Þu rfMke ðr÷GÞk fe þh-E ÃkËuo fu çkkhu {U
rnfkÞík MkwLkk ËersÞu.
sðkçk : þh-E ÃkËko fhLku ðkr÷ÞkU fe çkze þkLkU nkuíke nI [wLkkL[u
“yÏçkkÁ÷ yÏÞkh” {U nI, MkÏík fník Mkk÷e nwE. ÷kuøkkU
fe çknwík Ëwykykut fu çkk ðwsqË çkkrhþ Lk nwE. nÍhíku
MkÂGÞËwLkk çkkçkk rLkÍk{wÆeLk ykir÷Þk Lku
yÃkLke yB{e òLk fu fÃkzu fk yuf Äkøkk nkÚk
{U ÷u fh yÍo fe Þk yÕ÷kn ! Þun WMk ¾kíkqLk fu
Ëk{Lk fk Äkøkk ni rsMk (¾kíkqLk) Ãkh f¼e rfMke Lkk {nh{
fe LkÍh Lk Ãkze, {uhu {ki÷k ! RMke fu MkËfu hn{ík fe
çkh¾k (çkkrhþ) çkhMkk Ëu ! y¼e Ëwyk ¾í{ ¼e Lk nwE
Úke rf hn{ík fu çkkË÷ r½h økyu ykih rh{rÍ{ rh{rÍ{
çkkrhþ þwYy nku økE. (yÏçkkÁ÷ yÏÞkh, Mk. 294)yÕ÷kn
hççkw÷ RÍTÍík fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu
MkËfu n{khe{ÂøVhík nku.
41

Þune{kyutnIrsLkfeøkkuË{URM÷k{Ãk÷íkkÚkk
nÞk Mku RLk fe RLMkkt Lkqh fu Mkkt[u {U Z÷íkk Úkk
! çkwÍwøkkuO fu rsM{ Mku rLkMçkík h¾Lku ðk÷u r÷çkkMk fu
Äkøku fe sçk Þun þkLk ni rf nkÚk {u h¾U íkku RMk fe çk-h-fík
ykih ðMke÷u Mku Ëwyk fçkq÷ nku òyu íkku ¾wË çkwÍwøkkuO fu ðwsqËu
{MQË fe çk-h-fíkkU fk õÞk yk÷{ nkuøkk !
½h Mku çkknh rLkf÷Lku fe yunríkÞkíkU
Mkwðk÷ : ½h Mku çkknh rLkf÷íku ðõík RM÷k{e çknLkkU fku rfLk rfLk
çkkíkkU fk ¾Þk÷ h¾Lkk [krnÞu ?
sðkçk : þh-E RòÍík fe Mkqhík {U ½h Mku rLkf÷íku ðõík RM÷k{e
çknLk økih òrÍçku LkÍh fÃkzu fk Ze÷k Zk÷k {-ËLke çkwhfy
ykuZu, nkÚkkU {U ËMíkkLku ykih Ãkkô {U swhkçku ÃknLku. {økh
ËMíkkLkkU ykih swhkçkkU fk fÃkzk RíkLkk çkkhef Lk nku rf
¾k÷ fe htøkík Í÷fu. snkt fnª økih {Ëkuo fe LkÍh ÃkzLku fk
RBfkLk nku ðnkt [unhu Mku rLkfkçk Lk WXkyu {-Mk÷Lk yÃkLku
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk rfíkkçk {U r÷¾k
hnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.
42

Þk rfMke fu ½h fe MkeZe ykih øk÷e {nÕ÷k ðøkihk. Lke[u fe
íkhV Mku ¼e RMke íkhn çkwhfy Lk WXkyu rf çkËLk fu htøk
rçkhtøku fÃkzkU Ãkh økih {Ëkuo fe LkÍh Ãkzu. ðkÍun hnurf ykihík fu
MkhMku ÷ufh Ãkkô furøkèkU fuLke[u íkfrsM{fkfkuErnMMkk¼e
{-Mk÷LkMkh fu çkk÷ Þk çkkÍq Þk f÷kE Þk øk÷k Þk Ãkux Þk
®Ãkz÷e ðøkihk yßLkçke {Ëo (Þk’Lke rsMk Mku þkËe n{uþk fu
r÷Þu nhk{ Lk nku) Ãkh rçk÷k RòÍíku þh-E Íkrnh Lk nku
çkÂÕf yøkh r÷çkkMk yiMkk {neLk Þk’Lke Ãkík÷k ni rsMk Mku
çkËLk fe htøkík Í÷fu Þk yiMkk [wMík ni rf rfMke WÍTð fe niyík
(Þk’Lke þõ÷ku Mkqhík Þk W¼kh ðøkihk) Íkrnh nku Þk ËwÃkèk
RíkLkk çkkhef ni rf çkk÷kU fe rMkÞkne [{fu Þun ¼e çku ÃkËoøke
ni. {uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, ðr÷GÞu
Lku’{ík,yÍe{w÷çk-h-fík,yÍe{w÷{íkoçkík,ÃkhðkLkyuþByu
rhMkk÷ík,{wsrÆËuËeLkkur{Õ÷ík,nkr{ÞuMkwLLkík,{krnÞurçkËyík,
ykr÷{uþheyík,Ãkehuíkhefík,çkkRMku¾ihkuçk-h-fík,nÍhíku
yÕ÷k{k{ki÷kLkky÷nksy÷nkrVÍy÷fkheþknR{k{
yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : “òu ðÍTyu
r÷çkkMk(Þk’Lker÷çkkMkfeçkLkkðx)ðíkhefyuÃkkurþþ(Þk’Lke
43

ÃknLkLku fk yLËkÍ) yçk ykihkík {U hkRÍ ni rf fÃkzu çkkhef
rsLk {U Mku çkËLk [{fíkk ni Þk Mkh fu çkk÷kU Þk øk÷u Þk
çkkÍq Þk f÷kE Þk Ãkux Þk ®Ãkz÷e fk fkuE rnMMkk ¾w÷k nku Þqt
íkku rMkðk ¾kMk {nkrh{ fu rsLk Mku rLkfkn n{uþk fku nhk{
ni rfMke fu Mkk{Lku nkuLkk MkÏík nhk{u fíE ni.” (Víkkðk
h-ÍrðGÞk økih {w¾hoò, rs. 10, Mk. 196, Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò,
rs.22, Mk. 217)
ykihík fk rfMk rfMk Mku ÃkËko ni ?
Mkwðk÷ : ykihík fk rfMk rfMk {Ëo Mku ÃkËko ni ykih rfMk {Ëo Mku ÃkËko
Lknª ?
sðkçk : ykihík fk nh ysLkçke çkkr÷øk {Ëo Mku ÃkËko ni. òu {nh{ Lk nku
ðkun ysLkçke nkuíkk ni, {nh{ Mku {whkË ðkun {Ëo ni rsLk Mku
n{uþk fu r÷Þu rLkfkn nhk{ nku, nwh{ík LkMkçk Mku nku Þk Mkçkçk
Mku {-Mk÷Lk hÍkyík (ËqÄ fk rh~íkk) Þk {wMkk-nhík.
{nkrh{ fe rfM{ut
Mkwðk÷ : {nkrh{ {U fkiLk fkiLk Mku ÷kuøk þkr{÷ nI ?
sðkçk : {nkrh{ {U íkeLk rfM{ fu y^hkË Ëkr¾÷ nI : (1) LkMkçk
fe rçkLkk Ãkh rsLk Mku n{uþk fu r÷Þu rLkfkn nhk{ nku (2)
hÍkyík Þk’Lke ËqÄ fu rh~íku fe rçkLkk Ãkh rsLk Mku rLkfkn
nhk{ nku (3) {wMkk-nhík : Þk’Lke MkwMkhk÷e rh~íku fe
Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU fu r÷Þu
{ÂøVhík ni.
44

ðsn Mku rsLk Mku rLkfkn nhk{ nku siMku MkwMkh fu r÷Þu çknq
Þk MkkMk fu r÷Þu Ëk{kË. {wMkk-nhík fku Þqt ¼e Mk{Ík ò
Mkfíkk ni rf ykihík rsMk {Ëo Mku rLkfkn fhíke ni íkku WMk
{Ëo fu WMkq÷ ð VwYy (WMkq÷ Mku {whkË çkkÃk ËkËk ÃkhËkËk QÃkh
íkf ykih VwYy Mku {whkË yki÷kË Ëh yki÷kË Ëh yki÷kË Lke[u íkf ni)
RMk Ãkh n{uþk fu r÷Þu nhk{ nku òíku nI. Þqtne þkunh Ãkh
yÃkLke çkeðe fu WMkq÷ ð VwYy ¼e n{uþk fu r÷Þu nhk{
nku òíku nI LkeÍ rÍLkk ykih ËðkRÞu rÍLkk (Þk’Lke rÍLkk
fe íkhV Ëk’ðíku ËuLku ðk÷u W{qh {-Mk÷Lk þnðík fu MkkÚk
rsM{ fku rçk÷k nkR÷ AqLku Þk çkkuMkk ÷uLku) fu Íheyu {Ëo
ð ykihík Ãkh Þune ynfk{ Mkkrçkík nkUøku Þk’Lke nwh{íku
{wMkk-nhík Mkkrçkík nku òyuøke. LkMkçke {nkrh{ fu rMkðk
ËkuLkkU íkhn fu {nkrh{ Mku ÃkËko ðkrsçk ¼e Lknª ykih
{Ly ¼e Lknª, ¾wMkqMkLk sçk ykihík sðkLk nku Þk rVíkLku
fk ¾kiV nku íkku ÃkËko fhu.
ËqÄ fu rh~íku {U ÃkËko fhLkk {wLkkrMkçk ni
{uhu ykfkyk’÷knÍhík,R{k{uyn÷uMkwLLkík,{wsrÆËuËeLkku
r{Õ÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk
Vh{kíku nI : “rsLk Mku rLkfkn n{uþk fku nhk{
45

ni f¼e n÷k÷ Lknª nku Mkfíkk {økh ðßnu nwh{ík (Þk’Lke
rLkfkn nhk{ nkuLku fe ðsn) R÷kfyu LkMkçk (¾q™e rh~íkk)
Lknª çkÂÕf R÷kfyu hÍkyík (Þk’Lke ËqÄ fk rh~íkk) ni siMku
ËqÄ fu rh~íku Mku çkkÃk, ËkËk, LkkLkk, ¼kE, ¼íkeò, ¼kLò,
[[k, {k{qt, çkuxk, Ãkkuíkk, LkðkMkk, Þk R÷kfyu rMknh
(MkwMkhk÷e rh~íkk) nku siMku ¾wMkh (Þk’Lke MkwMkh), MkkMk,
Ëk{kË, çknq, RLk Mkçk Mku Lk ÃkËko ðkrsçk ni Lk Lkk ËwÁMík
ni, (Þk’Lke RLk Mku ÃkËko) fhLkk Lk fhLkk ËkuLkku òRÍ, ykih
çk nk÷íku sðkLke Þk yunrík{k÷u rVíkLkk (Þk’Lke rVíkLku fu
RBfkLk {U) ÃkËko fhLkk ne {wLkkrMkçk, ¾wMkqMkLk ËqÄ fu rh~íku
{U rf yðk{ fu ¾Þk÷ {U WMk fe niçkík çknwík f{ nkuíke ni.”
(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 235)
Lk-Mkçke {nkrh{ {U fkiLk fkiLk þkr{÷ nI ?
Mkwðk÷ : Lk-Mkçke {nkrh{ {U fkiLk fkiLk Mku y^hkË Ëkr¾÷ nI ?
sðkçk : Lk-Mkçke {nkrh{ {U [kh íkhn fu y^hkË Ëkr¾÷ nI :
(1) yÃkLke yki÷kË (Þk’Lke çkuxk çkuxe) ykih yÃkLke
yki÷kË fe yki÷kË (Þk’Lke Ãkkuíkk Ãkkuíke LkðkMkk LkðkMke)
Lke[u íkf (2) yÃkLku {kt çkkÃk ykih yÃkLku {kt çkkÃkfu {kt
çkkÃk (Þk’Lke ËkËk ËkËe LkkLkk LkkLke) QÃkh íkf (3)
yÃkLku {kt çkkÃk fe yki÷kË (Þk’Lke ¼kE çknLk Ïðkn
Vh{kLku {wMíkVk sçk íkw{ {wMko÷eLk Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZku íkku {wÍ Ãkh ¼e ÃkZku çkuþf {I ík{k{ snkLkkU
fu hçk fk hMkq÷ nqt.
46

nfefe nkU Þk Mkkuíku÷u Þk’Lke rMkVo {kt þhef Þk rMkVo çkkÃk
þhef ¼kE çknLk) ykih Þqtne yÃkLku {kt çkkÃk fe yki÷kË
fe yki÷kË (Þk’Lke ¼íkeò ¼íkeS ¼kLò ¼kLS Ïðkn
nfefe ¼kE çknLk Mku nku Þk Mkkuíku÷u Mku nku) Lke[u íkf (4)
yÃkLku ËkËk ËkËe, LkkLkk LkkLke fe yki÷kË (Þk’Lke [[k
VqVe {k{qt ¾k÷k Þun rh~íku Mkøku nkU Þk Mkkuíku÷u) y÷çk¥kk
[[k VqVe {k{qt ¾k÷k fe yki÷kËu økih {nh{ ni.
({wMíkVkË yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 11, Mk. 464)
Lkkux : {ÍTfqhk çkk÷k LkMkçke {nkrh{ {U Mku {Ëo ykihíkkU Ãkh ykih
ykihíkU {Ëkuo Ãkh nhk{ nI.
çkk’Í MkwMkh Ãkwh ¾íkh nkuíku nI
Mkwðk÷ : õÞk MkwMkh ykih çknw fk ÃkËko ni ?
sðkçk : nwh{íku {wMkk-nhík fe ðsn Mku ÃkËko Lknª. yøkh ÃkËko fhu íkku
nhs ¼e Lknª çkÂÕf çk nk÷íku sðkLke Þk yunrík{k÷u rVíkLkk
(Þk’Lke rVíkLku fu yunrík{k÷) fe Mkqhík {U siMkk rf RMk Ëkih {U
ÃkËko fhLku ne {U ykrVGÞík ni õÞqt rf nk÷kík RÂLíknkE Lkk
økw^íkk çkun nI. MkwMkh ykih çknq fu “{MkkR÷” MkwLkLku {U ykíku
hníku nI òu rf W{q{Lk Þf íkhVk Þk’Lke MkwMkh fe òrLkçk Mku
nkuíku nI rf çkk’Í yðfkík MkwMkh yfu÷u {U {kify Ãkk fh çknq
Ãkh ËMík yLËkÍe fe fkurþþ fhíkk ni. r÷nkÍk Ve Í{kLkk
nkUøku.
47

çknq fku MkwMkh Mku çku íkfÕ÷wV Lknª nkuLkk [krnÞu. rçk÷ ¾wMkqMk
çknw fu nf {U ðkun MkwMkh rÍÞkËk Ãkwh ¾íkh Mkkrçkík nku Mkfíkk
ni òu yÃkLke çkeðe Mku Ëqh Þk {nY{ nku. (çkhkyu {unhçkkLke !
çknkhu þheyík rnMMkk 7 Mku “{wnho{kík fk çkÞkLk” ÃkZ ÷ersÞu)
Ëuðh ¼k¼e fk ÃkËko
Mkwðk÷ : õÞk RM÷k{e çknLk fk yÃkLku Ëuðh ð suX çknLkkuE ykih
¾k÷kÍkË, {k{qtÍkË, [[kÍkË ð VqVeÍkË, VqVk ykih
¾k÷q Mku ¼e ÃkËko ni ?
sðkçk : S nkt. çkÂÕf RLk Mku íkku ÃkËuo fu {wyk-{÷u {U yunríkÞkík
rÍÞkËk nkuLke [krnÞu õÞqt rf ykþLkkE (Þk’Lke òLk
Ãkn[kLk) fu Mkçkçk rÍsf Wze nwE nkuíke ni ykih Þqt Lkk
ðkrfV ykË{e fu {wfkçk÷u {U fE økwLkk rÍÞkËk rVíkLku fk
¾íkhk nkuíkk ni {økh y^MkkuMk ! yks f÷ RLk Mku ÃkËko
fhLku fk ÍunTLk ne Lknª, yøkh fkuE {ËeLku fe ËeðkLke ÃkËuo
fe fkurþþ fhu ¼e íkku çku[khe fku íkhn íkhn Mku MkíkkÞk
òíkk ni. {økh rnB{ík Lknª nkhLke [krnÞu. Lkk {wMkkRË
nk÷kík fu çkk ðwsqË òu ¾wþ LkMkeçk RM÷k{e çknLk þh-E
ÃkËko rLk¼kLku {U fkBÞkçk nku òyu ykih sçk ËwLÞk Mku
ÁÏMkík nku íkku õÞk ysçk ! {wMíkVk fe Lkqhu yiLk,
þnÍkrËÞu fkiLkiLk, {kËhu n-MkLkiLk, MkÂGÞ-ËíkwÂLLkMkk
48
Vh{kíkk ni.

Vkrík-{íkwÍTÍnhk WMk
fk Ãkwh íkÃkkf RÂMíkõçkk÷ Vh{kyut, WMk fku øk÷u ÷økkyut
ykih WMku yÃkLku çkkçkk òLk, Ëku snkLk fu MkwÕíkkLk, hn{íku
yk-÷r{ÞkLk fe yLsw{Lk {U Ãknwt[kyut.
õÞqtfhUçkÍT{uþrçkMíkkLkursLkktfeÏðkrnþ
sÕðyu Þkh òu þByu þçku íkLnkE nku
(Íkifu Lkk’ík)
Ëuðh ð suX, çknLkkuE ykih ¾k÷kÍkË, {k{qtÍkË, [[kÍkË,
VqVeÍkË, VqVk ykih ¾k÷q Mku ÃkËuo fe íkkfeË fhíku nwyu {uhu
ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík {wsrÆËu ËeLkku
r{Õ÷ík, {ki÷kLkk þkn yn{Ë hÍk ¾kLk
Vh{kíku nI : “suX, Ëuðh, çknLkkuE, VwÃÃkk, ¾k÷q, [[kÍkË,
{k{qtÍkË, VqÃÃkeÍkË, ¾k÷kÍkË ¼kE Þun Mkçk ÷kuøk ykihík
fu r÷Þu {nTÍ ysLkçke (Þk’Lke økih {Ëo) ni çkÂÕf RLk fk
Íhh (LkwõMkkLk) rLkhu(Þk’Lke {wí÷fLk) çkuøkkLku (Þk’Lke
Ãkhkyu) þÏMk fu Íhh Mku ÍkRË ni rf {nTÍ økih (Þk’Lke
rçkÕfw÷ Lkk ðkrfV) ykË{e ½h {U ykíku nwyu zhuøkk ykih
Þun (Þk’Lke çkÞkLk fËko rh~íkuËkh) ykÃkMk fu {i÷ òu÷
(ykih òLk Ãkn[kLk) fu çkkRMk ¾kiV Lknª h¾íku. ykihík
rLkhuysLkçke(Þk’Lke{wí÷fLkLkkðkrfV) þÏMkMkuË^yíkLk
Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkËçkÏík nku
økÞk.
49

(VkihLk) {i÷ Lknª ¾k Mkfíke (Þk’Lke çku íkfÕ÷wV Lknª nku
Mkfíke) ykih RLk (Þk’Lke {ÍTfqhk rh~íkuËkhkU) Mku r÷nkÍ
xqxk nkuíkk ni. (Þk’Lke rÍsf Wze nwE nkuíke ni) ð r÷nkÍk
sçk hMkq÷wÕ÷kn Lku økih ykihíkkU
fu ÃkkMk òLku fku {Ly Vh{kÞk (íkku) yuf Mknkçke
yLMkkhe Lku yÍo fe, Þk hMkq÷Õ÷kn
suX Ëuðh fu r÷Þu õÞk nwõ{ ni ?
Vh{kÞk : “suX Ëuðh íkku {kiík ni.”.
(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 217)
MkwMkhk÷ {U rfMk íkhn ÃkËko fhu ?
Mkwðk÷ : MkwMkhk÷ {U Ëuðh ð suX ðøkihk Mku rfMk íkhn ÃkËko rfÞk òyu ?
Mkkhk rËLk ÃkËuo {U hnLkk çknwík Ëw~ðkh, ½h fu fk{ fks
fhíku ðõík fiMku yÃkLku [unhu fku AwÃkkyu ?
sðkçk : ½h {U hníku nwyu ¼e rçk÷ ¾wMkqMk Ëuðh ð suX ðøkihk fu
{wyk-{÷u {U {kuníkkík hnLkk nkuøkk. Mknen çkw¾khe {U
nÍhíku MkÂGÞËwLkk Wõçkk rçkLk ykr{h Mku
{hðe ni, Ãkifhu þ{kuo nÞk, {¬e {-ËLke {wMíkVk, {nçkqçku
¾wËk Lku Vh{kÞk, “ykihíkkU fu
50

ÃkkMk òLku Mku çk[ku.” yuf þÏMk Lku yÍo fe, Þk hMkq÷Õ÷kn
! Ëuðh fu {w-íkyÂÕ÷f õÞk nwõ{
ni ? Vh{kÞk : “Ëuðh {kiík ni.” (çkw¾khe, rs. 3, Mk. 472,
nËeMk : 5232) Ëuðh fk yÃkLke ¼k¼e fu Mkk{Lku nkuLkk økkuÞk
{kiík fk Mkk{Lkk ni rf Þnkt rVíkLku fk yLËuþk rÍÞkËk ni.
{wÂ^íkÞu yk’Í{u ÃkkrfMíkkLk nÍhíku ðfkhu r{Õ÷ík {ki÷kLkk
ðfkÁÆeLk Vh{kíku nI : “WLk rh~íkuËkhkU Mku òu
Lkk {nh{ nI, [unhk, nÚku÷e, røkèu, fË{ ykih xÏLkkU fu
R÷kðk rMkºk (ÃkËko) fhLkk ÍYhe ni, ÍeLkík çkLkkð ®Mk½kh
¼e WLk fu Mkk{Lku Íkrnh Lk rfÞk òyu.”
(ðfkÁ÷ Víkkðk, rs. 3, Mk. 151)
{Lfq÷ nI : “òu þÏMk þnðík Mku rfMke yßLkrçkGÞk fu nwMLkku
s{k÷ fku Ëu¾uøkk rfÞk{ík fu rËLk WMk fe ykt¾kU {U MkeMkk
rÃk½÷k fh zk÷k òyuøkk.” (rnËkÞk, rs. 4, Mk. 368)ÞfeLkLk
¼k¼e ¼e yßLkrçkGÞk ne ni òu Ëuðh ð suX yÃkLke
¼k¼e fku fMËLk þnðík fu MkkÚk Ëu¾íku hnu nkU, çku íkfÕ÷wV
çkLku hnu nkU, {Íkf {M¾he fhíku hnu nkU, ðkun yÕ÷kn
fu yÍkçk Mku zh fh VkihLk Mku Ãkuþíkh Mkå[e íkkiçkk fh
þÏMk ni.
51

÷U. ¼k¼e yøkh Ëuðh fku Akuxk ¼kE ykih suX fku çkzk
¼kE fn Ëu RMk Mku çku ÃkËoøke ykih çku íkfÕ÷wVe òRÍ
Lknª nku òíke çkÂÕf Þun yLËkÍu økw^ík-økq ¼e VkrMk÷u
Ëqh fh fu fheçk ÷kíkk ni ykih Ëuðh ð ¼k¼e çkË rLkøkkne,
çku íkfÕ÷wVe, ntMke {Íkf ðøkihk økwLkknkU fu Ë÷Ë÷ {U {ÍeË
ÄtMkíku [÷u òíku nI. nk÷kt rf suX ykih Ëuðh ð ¼k¼e fk
ykÃkMk {U økw^ík-økq fhLkk ¼e {wMkÕMk÷ ¾íkhu fe ½Lxe
çkòíkk hníkk ni !
yÕ÷kn fhu rË÷ {U Wíkh òyu {uhe çkkík
Ëuðh ð suX ykih ¼k¼e ðøkihk ¾çkhËkh hnu rf nËeMk þheV
{U RþkoË nwðk, “ ” Þk’Lke ykt¾U rÍLkk fhíke
nI. ({wMLkËu R{k{ yn{Ë, rs. 3, Mk. 305, nËeMk : 8852) çknh
nk÷ yøkh yuf ½h {U hníku nwyu ykihík fu r÷Þu fheçke Lkk
{nh{ rh~íkuËkhkU Mku ÃkËko Ëw~ðkh nku íkku [unhk ¾ku÷Lku fe íkku
RòÍík ni {økh fÃkzu nhrøkÍ yiMku çkkhef Lk nkU rsLk Mku
çkËLk Þk Mkh fu çkk÷ ðøkihk [{fU Þk yiMku [wMík Lk nku rf
çkËLk fu yk’Ík, rsM{ fe niyík (Þk’Lke Mkqhík ð økku÷kE)
ykih MkeLku fk W¼kh ðøkihk Íkrnh nku.
ÃkËkoËkh fu r÷Þu ykÍ{kRþU
Mkwðk÷ : yks f÷ ÃkËko fhLku ðkr÷ÞkU fk “{wÕ÷kLke” fn fh ½h {U
Vh{kLku {wMíkVk WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf
Lk ÃkZu.
52

{Íkf WzkÞk òíkk ni. f¼e ykihíkkU fe rfMke íkõheçk {U
{-ËLke çkwhfy ykuZ fh [÷e òyu íkku fkuE fníke ni,
yhu ! Þun õÞk ykuZ h¾k ni Wíkkhku RMk fku ! fkuE
çkku÷íke ni, çkMk n{U {k’÷q{ nku økÞk rf íkw{ çknwík
ÃkËkoËkh nku yçk Akuzku ¼e Þun ÃkËko ðËko ! fkuE fníke
ni, ËwLÞk çknwík íkh¬e fh [wfe ni ykih íkw{ Lku õÞk Þun
ËõÞkLkqMke yLËkÍ yÃkLkk h¾k ni ! ðøkihk. RMk íkhn
fe rË÷ Ëw¾kLku ðk÷e çkkíkkU Mku þh-E ÃkËko fhLku ðk÷e fk
rË÷ xwx Vqx fh r[õLkk [qh nku òíkk ni. RLk nk÷kík {U
WMku õÞk fhLkk [krnÞu ?
sðkçk : ðkfuE rLknkÞík ne LkkÍwf nk÷kík ni, þh-E ÃkËkofhLku ðk÷e
RM÷k{e çknLk MkÏík ykÍ{kRþ {U {wçík÷k hníke ni {økh
rnB{ík Lknª nkhLke [krnÞu. {Íkf WzkLku Þk yu’ríkhkÍ
fhLku ðkr÷ÞkU Mku ÍkuhËkh çknMk þwYy fh ËuLkk Þk økwMMku
{U yk fh ÷z ÃkzLkk MkÏík LkwõMkkLk Ëun ni rf RMk íkhn
{My÷k n÷ nkuLku fu çkòyu {ÍeË W÷Í Mkfíkk ni. yiMku
{kify Ãkh Þun ÞkË fh fu yÃkLku rË÷ fku íkMkÕ÷e ËuLke
[krnÞu rf sçk íkf íkksËkhu rhMkk÷ík Lku
yk{ yu’÷kLku LkwçkwÔðík Lknª Vh{kÞk Úkk WMk ðõík íkf
fw^Vkhu çkË yLò{ ykÃk fku yunríkhk{
53

fe LkÍh Mku Ëu¾íku Úku ykih ykÃk fku y{eLk
ykih MkkrËf fu ÷fçk Mku ÞkË fhíku Úku. ykÃk
Lku sqt ne y÷÷ yu’÷kLk RM÷k{ fk ztfk
çkòLkk þwYy rfÞk ðkune fw^Vkhu çkË yíðkh íkhn íkhn
Mku MkíkkLku, {Íkf WzkLku ykih økkr÷Þkt MkwLkkLku ÷øku, rMkVo
Þune Lknª çkÂÕf òLk fu Ëh Ãki nku økyu, {økh fwhçkkLk
òRÞu ! Mkhfkhu Lkk{Ëkh,WB{ík fu øk{ Ïðkh
Ãkh rf ykÃk Lku rçkÕfw÷
rnB{ík Lk nkhe, n{uþk Mkçkú ne Mku fk{ r÷Þk, yçk
RM÷k{e çknLk Mkçkú fhíku nwyu økkih fhu rf {I sçk íkf
VuþLk yuçk÷ ykih çku ÃkËko Úke {uhk fkuE {Íkf Lknª Wzkíkk
Úkk, sqtne {I Lku þh-E ÃkËko yÃkLkkÞk, MkíkkE òLku ÷øke.
yÕ÷kn fk þw¢ ni rf {wÍ Mku ÍwÕ{ Ãkh Mkçkú fhLku fe
MkwLLkík yËk nku hne ni. {-ËLke RÂÕíkò ni rf fiMkk ne
MkË{k Ãknwt[u Mkçkú fk Ëk{Lk nkÚk Mku {ík AkurzÞu LkeÍ
rçk÷k RòÍíku þh-E nhrøkÍ ÍçkkLk Mku fwA {ík çkkur÷Þu.
nËeMku fwËMke {U ni, yÕ÷kn Vh{kíkk ni : “yi RçLku
ykË{ ! yøkh íkq yÔð÷ MkË{u fu ðõíkMkçkú fhu ykih Mkðkçk
fk íkkr÷çk nku íkku {I íkuhu r÷Þu sLLkík fu rMkðk rfMke Mkðkçk Ãkh
54

hkÍe Lknª.” (Mkw-LkLku RçLku {ksn, rs. 2, Mk. 266, nËeMk : 157)
ykrMkÞk fe ËËoLkkf yks{kRþ
Mkwðk÷ : rsMk RM÷k{e çknLk fku þh-E ÃkËko ykih MkwLLkíkkU Ãkh
y{÷ ðøkihk fe ðsn Mku {wykþhu {U nfeh Mk{Ííku
nkU ykih ¾kLkËkLk {U ¼e MkíkkÞk òíkk nku WMk fe ZkhMk fu
r÷Þu fkuE ËËo ytøkuÍ rnfkÞík çkÞkLk fersÞu.
sðkçk : rsMk RM÷k{e çknLk fku þh-E ÃkËko fhLku fu çkkRMk ½h
ykih ¾kLkËkLk {U MkíkkÞk òíkk nku WMk fu r÷Þu nÍhíku
MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk fu ðkrfykík {U fkVe
ËMkuo Rçkúík ni. [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk
rVhykiLk fe ÍkursÞík {U Úke. òËqøkhkU fe
{ø÷qrçkGÞík ykih E{kLk yk-ðhe Ãkh ykÃk
¼e nÍhíku MkÂGÞËwLkk{wMkk f÷e{wÕ÷kn
Ãkh E{kLk ÷u ykE. sçk rVhykiLk fku RMk fk RÕ{ nwðk
íkku WMk Lku íkhn íkhn Mku MkÍkyut ËuLke þwYy fe fu rfMke
íkhn ¼e ykÃk E{kLk Mku {wLnrhV nku òyut
{økh ykÃk Mkkrçkík fË{ hnª. ykr¾hu fkh
rVhykiLk Lku ykÃk fku r[÷r[÷kíke ÄqÃk {U
÷fze fu íkÏíku Ãkh r÷xk fh [ki{i¾k fh rËÞk Þk’Lke ËkuLkkU
Vh{kíkk ni.
55

nkÚkkU ykih ËkuLkkU Ãkkô {i¾U (÷kunu fe fe÷U) XkUf Ëª, ÍwÕ{
çkk÷kyu ÍwÕ{ Þun rf {wçkkhf MkeLku Ãkh [¬e fu Ãkkx h¾ðk
rËÞu rf rn÷ ¼e Lk MkfU. RMk þËeË íkheLk ykih Lkk
fkrçk÷u çkhËk~ík íkõ÷eV {U ¼e WLk fu Ãkkyu Mkçkkík fku
Íhko çkhkçkh ÷ÂøÍþ Lk nwE, çku fhkh nku fh yÃkLku hççku
øk^Vkh fu Ëhçkkhu økkunh çkkh {U yÍo økwÍkh nwE :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi {uhu
hçk ! {uhu r÷Þu yÃkLku ÃkkMk sLLkík
{U ½h çkLkk ykih {wÍu rVhykiLk ykih
RMk fu fk{ Mku Lkòík Ëu ykih {wÍu
Íkr÷{ ÷kuøkkU Mku Lkòík çkÏþ.
(Ãkkhn : 28, y¥knhe{ : 11)
{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh
¾kLk Vh{kíku nI : yÕ÷kn Lku WLk (Þk’Lke
MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk ) Ãkh rVrh~íku {wfhoh
Vh{k rËÞu rsLnkU Lku ykÃk Ãkh MkkÞk fh
r÷Þk ykih WLk fk sLLkíke ½h WLnU rË¾k rËÞk rsMk Mku
ykÃk RLk ík{k{ {wMkeçkíkkU fku ¼q÷ økE.
56

çkk’Í rhðkÞík {U ni rf ykÃk {y rsM{
ykM{kLk Ãkh WXk ÷e økE. nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykrMkÞk
sLLkík {U n{khu nwÍqh fu
rLkfkn {ut nkuøke. (LkqÁ÷ RhVkLk, Mk. 896) yÕ÷kn fe
WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVh nku.
{nqo{k yB{e òLk Lku {-ËLke fk{ fhLku fe RòÍík rË÷ðkE
RM÷k{e çknLkku ! ykÍ{kRþkU Ãkh Mkçkú fhLku ðk÷kU Ãkh yks
¼e hçk fe RLkkÞíkkU fk Íqnwh nkuíkk ni, [wLkkL[u yuf
RM÷k{e çknLk fk íknhehe çkÞkLk yÃkLku yLËkÍ {U Ãkuþ
fhLku fe MkyTÞ fhíkk nqt. fkux y¥kkhe (fkuxhe çkkçkw÷
RM÷k{ rMkLÄ) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk ni rf
{wÍu Ëk’ðíku RM÷k{e Mku ÃÞkh ni, r÷nkÍk {I
¾qçk çkZ [Z fh Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{ fhLkk
[kníke Úke {økh {uhu çkå[kU fu yççkq RòÍík Lknª Ëuíku Úku.
{I rVh ¼e þheyík fu Ëkyuhu {U hníku nwyu yÃkLke rçkMkkík
fu {wíkkrçkf {-ËLke fk{ rfÞk fhíke. {uhe ¾wþ LkMkeçke rf
57

Mk-VÁ÷ {wÍ^Vh 1430 rn. fu {wçkkhf {neLku {U n{khu
y÷kfu fu yuf ½h {U Ëk’ðíku RM÷k{e fe RM÷k{e çknLkku
fk {-ËLke fkrV÷k íkþheV ÷kÞk, sËð÷ fu {wíkkrçkf ËqMkhu
rËLk nkuLku ðk÷u íkhrçkGÞíke RÂßík{ky {U {wÍu ¼e rþhfík
fe MkykËík r{÷e. {I Lku ðnkt Ãkh Þun Ëwyk {ktøke : Þk
yÕ÷kn ! “RMk {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fík Mku {uhu
çkå[kU fu yççkq {wÍu Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke fk{ fhLku fe
RòÍík Ëu rËÞk fhU.” WMke hkík {uuhu çkå[kU fu
yççkq fku {uhe {nqo{k yB{e òLk (Þk’Lke WLk fe MkkMk òu WLnU
çkuxkU fe íkhn [kníke Úke) fe Ïðkçk {U rÍÞkhík nwE, {nqo{k Lku
Vh{kÞk : “íkw{ {uhe çkuxe fku Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke
fk{ õÞqt Lknª fhLku Ëuíku ! WMku RMk fe RòÍík Ëu Ëku.” {uhu
çkå[kU fu yççkq Lku Þun Ïðkçk MkwLkk fh {wÍu ntMke ¾wþe Ëk’ðíku
RM÷k{e fu {-ËLke fk{ fhLku fe RòÍík Ëu Ëe. Þqt RM÷k{e
çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fe çk-h-fík Mku {uhu rË÷ fe {whkË
çkh ykE.
fkrV÷u {U Íhk {ktøkku yk fh Ëwyk Ãkkykuøku Lku’{íku fkrV÷u {U [÷ku
nkuøkk ÷wíVu ¾wËk ykyku çknLkku Ëwyk r{÷ fu Mkkhu fhU fkrV÷u {U [÷ku
58

{-ËLke fk{ fe íkzÃk {hnçkk !
RM÷k{e çknLkku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! {-ËLke fkrV÷kU fe ¼e
fiMke ÃÞkhe ÃÞkhe çknkhU ni ! RMk {U ¾qçk Ëwykyut fçkq÷
nkuíke ni. {-ËLke fk{ fu Íheyu Lkufe fe Ëk’ðík yk{ fhLku fe íkzÃk
{hnçkk ! rf RMk {U Mkðkçk ne Mkðkçk ni RMk rÍBLk {U [kh
ynkËeMku {wçkk-hfk Ãkuþ fe òíke ni :
[kh Vhk{eLku {wMíkVk
(1) Lkufe fe hkn rË¾kLku ðk÷k Lkufe fhLku ðk÷u fe íkhn
ni.1
(2) yøkh yÕ÷kn íkwBnkhu Íheyu rfMke yuf þÏMk fku
rnËkÞík yíkk Vh{kyu íkku Þun íkwBnkhu r÷Þu RMk Mku yåAk ni rf
íkwBnkhu ÃkkMk Mkw¾o Ÿx nku.2
(3)çkuþf yÕ÷kn , WMk fu rVrh~íku,
ykM{kLk ykih Í{eLk fe {Ï÷qf Þnkt íkf rf åÞqtrxÞkt yÃkLku Mkqhk¾kU
{U ykih {Ar÷Þkt(ÃkkLke {U) ÷kuøkkUfkuLkuferMk¾kLkuðk÷u Ãkh “Mk÷kík”
¼usíku nI3
. {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë
Þkh ¾kLk Vh{kíku nI : yÕ÷kn fe “Mk÷kík” Mku
WMk fe ¾kMk hn{ík ykih {Ï÷qf fe “Mk÷kík” Mku ¾wMkqMke Ëwykyu
hn{ík {whkË ni. 4
59
(1).ríkhr{Íe,rs.4,Mk.305,nËeMk: 2679 (2).{wÂM÷{,Mk.1311,nËeMk : 2406
(3)ríkhr{Íe,rs.4,Mk.314,nËeMk:2694 (4)r{hykíkw÷{LkkSn,rs.1,Mk.200)

(4) çkuníkheLk Mk-Ëfk Þun ni rf {wMkÕ{kLk ykË{e RÕ{ nkrMk÷
fhu rVh yÃkLku {wMkÕ{kLk ¼kE fku rMk¾kyu.
(Mkw-LkLku RçLku {ksn, rs. 1, Mk. 158, nËeMk : 243)
½h {U ÃkËuo fk ÍunTLk fiMku çkLku ?
Mkwðk÷ : ½h {U ÃkËuo fk ÍunTLk rfMk íkhn çkLkkÞk òyu ?
sðkçk : ViÍkLku MkwLLkík LkeÍ RMke rfíkkçk “ÃkËuo fu çkkhu {U Mkwðk÷
sðkçk” Mku ½h ËMko òhe fh fu, {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku
òhe nkuLku ðk÷u MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík fe furMkxU MkwLkk
MkwLkk fh, RÂLVhkËe fkurþþ fu Íheyu ½h fu {Ëkuo fku Ëk’ðíku
RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷kU fk
{wMkkrVh çkLkk fh ½h {ut {-ËLke {knku÷ fkR{ fhLku fe
fkurþþ òhe hr¾Þu. WLk fu r÷Þu rË÷ MkkuÍe fu MkkÚk Ëwyk
¼e fhíku hrnÞu. ¾wË fku ykih yn÷u ¾kLkk fku nh økwLkkn
Mku çk[kLku fe fwZLk ÃkiËk fersÞu ykih RMk fu r÷Þu fkurþþ
¼e òhe hr¾Þu. {økh Lkh{e Lkh{e ykih Lkh{e fku ÷krÍ{
fh ÷ersÞu. rçk÷k {ÂM÷níku þh-E MkÏíke fhLkk fwò RMk
fk Mkkur[Þu ¼e Lknª rf W{q{Lk òu fk{ “Lkh{e” Mku nkuíkk
ni ðkun “økh{e” Mku Lknª nkuíkk.
60

ni V÷knku fk{hkLke LkhLke ðykMkkLke {U
nh çkLkk fk{ rçkøkz òíkk ni LkkËkLke {U
çknh nk÷ yÃkLku yn÷ku RÞk÷ fe RM÷kn fe nh
{wÂBfLk Mkqhík {U íkhfeçk çkLkkíku hnLkk [krnÞu. Ãkkhn
28 Mkq-híkw¥knhe{ fe Axe ykÞíku fhe{k {U RþkoËu
¾wËk ðLËe ni :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi
E{kLk ðk÷ku ! yÃkLke òLkkut ykih
yÃkLku ½h ðk÷kU fku WMk ykøk Mku
çk[kyku rsMk fu #ÄLk ykË{e ykih
ÃkÚÚkh ni. (Ãkkhn : 28, y¥knhe{ : 6)
{k íknTík fu çkkhu {U ÃkqAk òyuøkk
ÞkË hr¾Þu ! ¾kðLË yÃkLke çkeðe fk, çkkÃk yÃkLku çkå[kU
fk ykih nh þÏMk yÃkLku yÃkLku {k íknTíkkU fk yuf íkhn
Mku “nkrf{” ni ykih nh nkrf{ Mku WMk fu {k íknTíkkU fu
çkkhu {U çkhkuÍu {nþh çkkÍÃkwMko nkuøke. [wLkkL[u hn{íku
yk÷{, LkGÞhu yk’Í{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke
ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{ fk Vh{kLku
{wyÍTÍ{ ni : “íkw{ Mkçk yÃkLku{w-íkyÂÕ÷feLk fu MkhËkh
ð nkrf{ nku ykih nkrf{ Mku hkuÍu rfÞk{ík WMk fe hRGÞík
Vh{kLku {wMíkVk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk íkwBnkhu økwLkknkU fu r÷Þu
{ÂøVhík ni.
61

fu çkkhu {U ÃkqAk òyuøkk.”
(Mknenw÷ çkw¾khe, rs.1, Mk. 309, nËeMk : 893)
Akuxu ¼kE fe RÂLVhkËe fkurþþ
RM÷k{e çknLkku ! n÷kfík Mku ¾wË fku çk[kLku ykih {ÂøVhík
ÃkkLku fk yuf çkuníkheLk Íheyk íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík
fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fk
MkwLLkíkkU ¼hk {-ËLke {knku÷ ¼e ni. çkMkk yðfkík yuf
VËo fe Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkøke
½h ¼h fe RM÷kn fk Mkçkçk çkLk òíke ni yiMke çkerMkÞkU
çknkhu {kisqË ni, yuf çknkh {w÷k-nÍk nku, [wLkkL[u çkkçkw÷
{ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA Þqt
ni rf n{khk ½hkLkk çknwík {kìzLko Úkk. ½h fu y^hkË
rVÕ{ku rzhk{kUykih økkLkuçkkòu fu hrMkÞk Úku. ¾wËk fk fhLkk
Þqt nwðk rf {uhu Akuxu ¼kE Ãkh yuf RM÷k{e ¼kE Lku
RÂLVhkËe fkurþþ fe. RMk Ãkh WLnkU Lku Ëk’ðíku RM÷k{e fu
n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe MkykËík
ÃkkE. RÂßík{ky {U {wMkÕMk÷ nkrÍhe Mku ¼kE
furfhËkh{U{-ËLkeRÂLf÷kçk çkhÃkk nkuøkÞk, ðkun Lk{kÍkU
62

fu ÃkkçkLË nku økyu, MkwLLkíkkU Ãkh y{÷ fe fkurþþ ykih ½h
ðk÷kU fe RM÷kn fe rV¢ {U hnLku ÷øku. ðkun Ëk’ðíkuRM÷k{e
fu {-ËLke {knku÷ fe çk-h-fíkuu tçkíkkíku ykih n{U RM÷k{e
çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{ky {U rþhfík fe høçkík
rË÷kíku. WLk fe {wMkÕMk÷ RÂLVhkËe fkurþþ rçk÷ ykr¾h
htøk ÷kE ykih {ii Lku RM÷k{e çknLkkU fu RÂßík{ky {U
rþhfík fe MkykËík ÃkkE, ðnkt fu {knku÷ fe YnkrLkGÞík
ykih MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLk Lku {wÍ Ãkh ySçk firVGÞík
íkkhe fh Ëe, Ëwyk fu ËkihkLk {ti Lku ¾qçk hku hku fh yÃkLku
økwLkknkU Mku íkkiçkk fe ykihËk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷
fku f¼e Lk AkuzLku fk yÍT{u {wMkB{{ rfÞk.
RM÷k{e çknLkkU fu MkwLLkíkkU ¼hu RÂßík{kykík {U ÃkkçkLËe
Mku rþhfík fe çkËki÷ík ¾kiVu ¾wËk ykih R~fu {wMíkVk
çkZkLku fk sÍTçkk LkMkeçk nwðk.
Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkËfu n{khu ½h fk rçkøkzk nwðk {knku÷,
{-ËLke {knku÷ {U íkçËe÷ nku økÞk. ½h ðk÷kU fe çkkn{e
rhÍk {LËe Mku T.V. rLkfk÷ rËÞk økÞk õÞq rf RMk fu nkuíku
nwyu rVÕ{kU rzhk{kU Mku çk[Lkk çkunË Ëw~ðkh ni ykih yçk
n{khu ½h {U rVÕ{U rzhk{u ykih økkLku Lknª çkÂÕf Mkhfkh
fe Lkk’íkkU fu íkhkLku MkwLku òíku nI.
Vh{kLku {wMíkVk sçk íkw{ {wMko÷eLk Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZku íkku {wÍ Ãkh ¼e ÃkZku çkuþf {I ík{k{ snkLkkU fu
hçk fk hMkq÷ nqt.
63 ÈGñUÁ¢G¢Ýï Îé¥G¢

Lk {hLkk ÞkË ykíkk ni Lk SLkk ÞkË ykíkk ni
{wnB{Ë ÞkËykíku nI{ËeLkk ÞkË ykíkk ni
RM÷k{e çknLkku ! çkøkih rnB{ík nkhu ¾qçk ¾qçk RÂLVhkËe
fkurþþ fhíke hnU Lkkfk{e Lknª nkuøke. RMk
rÍBLk {U yøkh fkuE íkõ÷eV ¼e Ãknwt[ òyu íkku Mkçkúku
rþfuçkkE fk Ëk{Lk nkÚk Mku {ík AkurzÞu rf ykLku ðk÷e
{wMkeçkík çknwík çkze ¼÷kE fk Ãkuþ ¾i{k
Mkkrçkík nkuøke. nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk
Mku rhðkÞík ni rf Lkqh fu Ãkifh, ík{k{ LkrçkÞkU fu Mkhðh,
Ëku snkt fu íkksðh, MkwÕíkkLku çknhku çkh
fk Vh{kLku Yn Ãkhðh ni : “yÕ÷kn rsMk fu MkkÚk
¼÷kE fk RhkËk Vh{kíkk ni WMku {wMkeçkík {U {wçík÷k
Vh{k Ëuíkk ni.”
(Mknenw÷ çkw¾khe, rs. 4, Mk. 4, nËeMk : 5645)
ËGÞqMk fe íkk’heV
Mkwðk÷ : “ËGÞqMk” rfMku fníku nI ?
Vh{kLku {wMíkVk rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkki çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkki Mkk÷ fu økwLkkn {wykV nkUøku.
64 ÈGñUÁ¢G¢Ýï Îé¥G¢

sðkçk : òu ÷kuøk çkk ðwsqËu fwËhík yÃkLke ykihíkkU ykih {nkrh{ fku
çku ÃkËoøke Mku {Ly Lk fhU ðkun “ËGÞqMk” ni. hn{íku
yk-÷r{ÞkLk, MkwÕíkkLku Ëku snkLk fk
Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni, “íkeLk þÏMk f¼e sLLkík {U
Ëkr¾÷ Lk nkUøku ËGÞqMk ykih {ËkoLke ðÍTy çkLkkLku ðk÷e
ykihík ykih þhkçk Lkkuþe fk ykËe.” ({ß{WÍTÍðkRË, rs.
4, Mk. 599, nËeMk : 7722) {Ëkuo fe íkhn çkk÷ fxðkLku ykih
{ËkoLkk r÷çkkMk ÃknLkLku ðkr÷Þkt RMk nËeMku Ãkkf Mku Rçkúík
nkrMk÷ fhU Akuxe çkÂå[ÞkU fu ÷zfkU siMku çkk÷ çkLkðkLku
ykih RLnU ÷zfkU siMku fÃkzu ykih nux ðøkihk ÃknLkkLku ðk÷u
¼e yunríkÞkík fhU íkkrf çkå[e RMke W{ú Mku yÃkLku ykÃk
fku {Ëkuo Mku {wBíkkÍ Mk{Íu ykih nkuþ Mkt¼k÷Lku ykih
çkkr÷økk nkuLku fu çkk’Ë RMk fku yÃkLke ykËkík ð yíðkh
þheyík fu {wíkkrçkf çkLkkLku {U {wÂ~f÷kík ËhÃkuþ Lk ykyut.
nËeMku Ãkkf {U Þun òu Vh{kÞk økÞk rf “f¼e sLLkík {U
Ëkr¾÷ Lk nkUøku.” Þnkt RMk Mku {whkË íkðe÷ yMkuo íkf
sLLkík {U Ëkr¾÷u Mku {nY{e {whkË ni. õÞqt rf òu ¼e
{wMkÕ{kLk yÃkLku økwLkknkU fe ÃkkËkþ {U ËkuÍ¾
Vh{kLku {wMíkVk rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfef ðkun çkËçkÏík nku
økÞk.
65

પર્દે કે બારે મેં સુવાલ જવાબ

પર્દે કે બારે મેં સુવાલ જવાબ

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

More from Ilyas Qadri Ziaee

More from Ilyas Qadri Ziaee (20)

પર્દે કે બારે મેં સુવાલ જવાબ