2. Վարունգ
• Վարունգը դդմազգիների ընտանիքին պատկանող
բանջարեղեն է: Այն համարվում է ամենատարածված և
հնագույն աղցանային բանջարեղեններից մեկը: Որպես
աղցանային բանջար՝ օժտված է համի բարձր
հատկություններով և նպաստում է կերակուրների լավ
մարսելիությանը: Սննդանյութերով, սակայն,
առանձնապես հարուստ չէ. վարունգի պտուղների 94-96%-
ը ջուր է, իսկ մոտ 1-2%-ը՝ շաքար: Պարունակում է A և C
վիտամիններ, սակայն ենթադրվում է, որ վարունգի մեջ
ամենաարժեքավորը հիմնային բնույթի հանքային
միացություններով հարուստ լինելն է: Վարունգն
օգտագործվում է թարմ և թթու դրած վիճակում:
3. Լոլիկ
• Լոլիկը կամ պոմիդորը մորմազգիների ընտանիքին
պատկանող մշակաբույս է։ Համարվում է
ամենատարածված և արժեքավոր բանջարային
կուլտուրաներից մեկն աշխարհում։ Օգտագործվում է
տարբեր տեսակի կերակուրների մեջ՝ եփած, խորոված,
թարմ վիճակում, որպես աղցան, ինչպես նաև թթու և
աղ դրած վիճակում։ Լոլիկը մեծ մասամբ
օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության
մեջ։ Լոլիկից կարելի է պատրաստել կետչուպ,
տոմատի մածուկ, լեչո և այլն։ Մեծ տարածում ունի
նաև լոլիկի հյութը, որը արժեքավոր և վիտամիններով
հարուստ զովացուցիչ խմիչք է հասակավոր մարդկանց
և դիետիկ կենսամթերք՝ երեխաների ու հիվանդների
համար։ Պոմիդորն օժտված է բարձր համային
հատկություններով, հարուստ է վիտամիններով,
oրգանական թթուներով և հանքային աղերով:
4. Գազար
• Գազարը նեխուրազգիների ընտանիքի երկամյա,
հազվադեպ՝ միամյա կամ բազմամյա բույսերի ցեղ է։
Հայտնի է ՀՀ-ում՝ 1 տեսակ՝ գազար։ Գազարի
արմատը հաստ է, մսալի, կոնուսաձև կամ գլանաձև։
Գազարը լինում է դեղին, կարմիր կամ սև գույն:
Ցողունը բարձրանում է մինչև 60 սմ, ճյուղավորված
է։ Տերևները բազմափետրավոր
են։ Ծաղիկները մանր են, հավաքված բարդ
հովանոցում, առանց ծաղկաբաժակի։ Պսակը փոքր
է, կազմված հինգ մանր պսկաթերթերից։ Գազարը
ծաղկում է ամռան սկզբին։
5. Ձմերուկ
• Ձմերուկը դդմազգիներին պատկանող բույս է։
Ձմերուկն ունի մարդկանց համար դուրեկան համ,
սննդարար հատկություն, պարունակում է մեծ
քանակությամբ ջուր (90 %-ը ջուր է)։ Ձմերուկն
առաջներում այդքան խոշոր չի եղել։ Ձմերուկի
հայրենիք է համարվում Հարավային Աֆրիկան։
Ձմերուկի վայրի տեսակներին մինչև այժմ էլ կարելի
է հանդիպել հյուսիսային և հարավային Աֆրիկայի
տափաստաններում: Հայաստանում ձմերուկը
հայտնի է եղել շատ վաղուց։
6. Կաղամբ
• Կաղամբը խաչածաղկավորների ընտանիքի ցեղին
պատկանող բանջարեղեն է, որը մշակվում է կլիմայական
բոլոր գոտիներում: Հանդիսանում է հնագույն բանջարային
մշակովի բույսերից և ունի հազարամյակների
պատմություն: Կաղամբն առավել հաճախ ասոցացվում է
գլուխ կաղամբի հետ: Գլուխ կաղամբը լինում է 2 ձև՝
սպիտակագլուխ և կարմրալուխ: Օգտագործվում է
բազմազան կերակուրների մեջ, ինչպես նաև թթու և աղը
դրած վիճակներում: Որոշ չափով մշակվում է նաև
պահածոների արդյունաբերության մեջ: Կաղամբը
պարունակում է 10-12% չոր նյութ, հարուստ է
ածխաջրերով, սպիտակուցներով, հանքային աղերով և C
վիտամինով: Թթու դրած կաղամբի մեջ C վիտամինը գրեթե
ամբողջությամբ պահպանվում է: Կաղամբը
համեմատաբար ավելի պակաս չափով պարունակում է
նաև կարոտին, B1, B2 և PP վիտամիններով:
7. Պղպեղ
• Պղպեղը կամ Տաքդեղը պատկանում են մորմազգիների ընտանիքին: Այն
ունի մոտ 700 տեսակ, որոնցից մի մասը աճեցվում է պտուղներից կծու
համեմենունքներ պատրաստելու նպատակով, օրինակ` սև պղպեղ,
կարմիր պղպեղ և այլն: Բանջարեղենի պղպեղները, որոնց նաև անվանում
են բուլղարական, բավական տարածված են և վիտամիններով շատ
հարուստ՝ B1, B2, PP և այլն։ Հատկապես կանաչ պղպեղի մեջ վիտամին C-ի
պարունակությունը ամենաշատն է։ Գերադասելի է այն ուտել հում
վիճակում։ Դեղին, կարմիր, նարնջագույն պղպեղները հարուստ են
բետտա-կարոտինով, որը նախապահպանում է սրտային
հիվանդություններից և քաղցկեղի որոշ տեսակներից։ Բացի այդ, կարմիր
պղպեղը մյուսների համեմատ ավելի քաղցր է և զգալի քանակությամբ
պրովիտամին A է պարունակում։ Չոր կարմիր պղպեղում մոտ 2 տոկոս
կապսաիցին կա: Կծու կարմիր պղպեղը նաև A և C վիատմիններ են,
շաքար, սպիտակուց և հանքանյութեր է պարունակում, ուստի այն շատ
օգտակար է:
8. Սմբուկ
• Սմբուկը մորմազգիների ընտանիքի միամյա և բազմամյա
բույս է: Վայրի սմբուկն աճում է Հարավարևելյան Ասիայում:
Մշակվում է Եվրոպայում, Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրկայում,
Հյուսիսային և Կենտրոնական Ամերիկայում: Ցողունը
կանգուն է, ճյուղավորվող, թավոտ, բարձրությունը` 70-180 սմ:
Տերևները խոշոր են, պարզ, հերթադիր, կոթունավոր, թավոտ,
ձևաձևից մինչև լայն նշտարաձև: Ծաղիկները
մանուշակագույն են` մեկական կամ ողկույզներով: Պտուղը
կլորավուն տանձաձև, գլանաձև, մանգաղաձև, բացից մինչև
մուգ մանուշակագույն, հատապտուղ է: Պտուղը
պարունակում է չոր նյութեր, շաքարներ, սպիտակուցներ,
ճարպեր, վիտամիներ, կալցիումի, ֆոսֆորի, երկաթի և այլ
աղեր: Սերմերը ջերմատներում և ջերմոցներում ցանում են
դաշտ տեղափոխելուց ` 45-60 օր առաջ:
