This file contains Sindhi Notes

1. 1
مضمون. )وقت جي پابندي(
وقت جي پابندي نهايت سٺي عادت آهي، جيڪو شخص وقت جو پابند آهي ان ڪي دنيا
۾ عزت ۽ اعلي مقام ملي ٿو. وقت جي پابندي سان انسان جي شخصيت ۾ نظم و ضبط پيدا ٿئي
ٿو ۽ احسساس ذ م داري ظاهرٿئي ٿي. ان جي برعڪس اگر ڪير وقت جي پابندي نٿو ڪري ۽
لاپرواهي ظاهر ڪري ٿو ته هونه صرف پنهنجي پاڻ ڪي نقصان رسائي ٿو بلڪه هو ٻين ڪي به
زهني اذيت ۽ تڪليف پهچائي ٿو.
وقت هڪ اهڙو قيمتي خزانو آهي جنهن جي صحيح ۽ مناسب استعمال سان انسان دنيا ۾
زندگي جي هر ميدان ۾ سڦل ٿئي ٿو. وقت جي اهميت جو اندازو ان مان به لڳائي سگهجي ٿو ته
ڪيئن نه قدرت واري به سج جي اڀرڻ ۽ لهڻ، چنڊ جي ظاهر ٿيڻ، ڏينهن ڪان پوءِ رات جو اچڻ ،
موسمن جو بدلجڻ اهي سڀ شيون وقت جي پابندي ظاهر ڪن ٿيون. ان ڪان سواءِ انسان جي
زندگي ۽ موت جو وقت مقررآهي.
اسان ڪي به قدرت جي هن طريقي ڪي سمجهي ڪري پنهجي پاڻ ڪي وقت جو پابند
بنائڻ ڪهرجي. دنيا ۾ ڪيترن ئي ملڪن ۽ قومن جا مثال موجود آهن جيڪي پنهنجي محنت
۽ وقت جي پابندي ڪري ترقي ڪري رهيا آهن. اسان ڪي به گهرجي ته اسين وقت جهڙي انمول
خزاني جو صحيح استعمال سان گڏ وقت جا پابند رهون، جيئن اسان جو پيارو وطن پاڪستان به
دنيا جي سڌريل ملڪن ۾ شامل ٿي وڃي.
مضمون. )ڪراچي شهر(
ڪراچي شهر جوپهريون نالو ڪلانچي هو. اهو بعد ۾ تبديل ٿي ڪراچي سڏجڻ لڳو.
ڪراچي پاڪستان جو سب ڪان وڏو صنعتي ۽ ڪاروباري شهر آهي هي شهر پاڪستان جي
ڏاڪڻي صوبي سنڌ جي گادي جو هنڌ آهي. جيڪو عربي سمنڊ جي ڪناري تي آباد آهي. غير
سرڪاري انگن ۽ اڪرن موجب هن جي آبادي هڪ ڪروڙ ڪان به مٿي آهي.
ڪراچي ۾ ڪيتريون ئي گهمڻ ۽ وندر لاءِ جايون آهن. جهڙوڪ، ڪلفٽن، سفاري پارڪ،
جانورن جو باغيڇو، هاڪس بي، الادين پارڪ ۽ ڪياماڙي وغيروجتي روزانو هارين ماڻهو پنهنجي
ٻارن بچن سميت سير لاءِ ايندا آهن.ڪراچي ۾ ڪيرائي خريداري جا مرڪز آهن جتي هر وقت
بيشمار ماڻهوخريداري ڪندي نظر ايندا آهن رات ٿيندي ئي هر علاقي جي روڊن ۽ رستن تي رنگارنگي
بتيون ٻري وينديون آهن جن سان شهر جي رونق اڃابه گهڻي وڌي ويندي آهي ان ڪري ڪراچي
ڪي روشنين جي شهر چيو ويندو آهي.
هن شهر ڪي پاڪستان ڪي باني قائد اعظم محمد علي جناح جي مقبري جي ڪري
خاص اهميت حاصل آهي. شال الله تعالي اسان جي پياري شهر ڪراچي ڪر هميشه آباد رڪي!

2. 2
مضمون. )آزادي جو ڏينهن(
آزادي جو ڏينهن به ڪو عيد ڪان گهٽ نه هوندو آهي. دنيا جا آزاد ٿيل ملڪ اهو ڏينهن
تمام جوش ۽ عقيدت سان ملهائيندا آهن. اسانجو ملڪ پاڪستان به اسانجي وڏڙن جي عظيم
قربان ڪان پوءِ 41 اگست 4411 ع تي آزاد ٿيو. انڪري اهو ڏينهن اسين سڀ تمام جوش سان
ملهائيدا آهيون.
اسڪول، گهر ۽ تمام سرڪاري ۽ غير سرڪاري عمارتون جهنڊين ۽ لائيٽن سان
سينگارياويندا آهن ۽ انهن تي وقمي پرچم به چاڙهيو ويندو آهي. اسڪولن ۾ صبح جو 8 وڳي
اسيمبلي ڪراتي ويندي آهي ۽ قومي ترانو پڙهيو ويندو آهي، پوءِ ڏينهن جو آغاز ٿيندو آهي. سڀني
ٻارن ۾ مٽائي به ورهائي ويندي آهي ۽ پوءِ مختلف پروگرام پڻ ڪيا ويندا آهي، جن ۾ ملي نغما ۽
گيت ڳايا ويندا آهن.
آزادي جي ڏينهن بابت صبح ڪان رات ويندي تائين ٽي وي مختلف پروگرام پڻ نشر ڪيا
ويندا آهن. جنهن ۾ انهن بهادر شهيدان ڪي خراج تهسين پيش ڪئي ويندي آهي، جن پنهنجي
جاڻ جو نذرانو پيش ڪري پنهنجي ملڪ ڪي آزادي جي سعادت سان همڪنار رڪيو، جنهن
ڪري اسين اڄ به پنهنجو ڪنڌ فخر سان ڪڻي چئي سگهون ٿا ته اسين هڪ آزاد قوم آهيون.
مضمون. )اسان جو وطن(
اسان جي پياري وطن جو پورو نالو اسلامي جمهوريه پاڪستان آهي. پاڪستان ننڍي ڪنڊ
جي مسلمانونن جي بيشمار قربانيب ۽ قائداعظم محمد علي جناح جي سياسي جدوجهد ۽ اڻٿڪ
محنت سان 41 اگست 4411 تي آزاد ٿيو . قائد اعظم محمد علي جناح پاڪستان جو پهريون
گورنر جنرل بڻيو.
الله تعالي اسانجي وطن ڪي هر نعمت سان نوازيو آهي. اسان جي ملڪ ۾ سمنڊ، دريا، ڍنڍون،
جبل، ميدان، پيلا، معدنيات ۽ ٻيون ڪيتريون ئي بيشمار نعمتون آهن. اسان جي وطن جا چار صوبا
آهن. سنڌ، پنجاب، خيبر پختونخانن ۽ بلوچستان. اسلام آباد پاڪستان جي گادي جو هنڌ آهي.
ڪراچي، لاهور، پشاور ۽ ڪوئيٽا پاڪستان جا وڏا شهر ۽ صوبائي دارالخلافه آهن.
اسانجي ملڪ جي 88 فيصد آبادي ڳوٺن ۾ رهي ٿي، جن جو روزگار زراعت سان وابسته آهي.
اسان جو وطن صنعت ۾ به ترقي ڪري رهيو آهي. پاڪستان جي سوٽي ڪپڙي، راندين جي سامان
۽ جراحي آلات جي سڄي دنيا ۾ هاڪ آهي. اسان جي ملڪ جا قدرتي نظارا ڏاڍانرالا آهن جن ڪي
ڏسڻ لاءِ ڪيترائي سياح هر سال پاڪستان گهمڻ ايندا آهن. بيشڪ اسان جو وطن ڏاڍو پيارو ۽
خوبصورت آهي جن جي ترقي لاءِ ڏينهن رات محنت ڪريون ته جئين اسنجي وطن هميشه قائم
رهيو!

3. 3
مضمون. )آزادي جو ڏينهن(
آزادي جو ڏينهن به ڪو عيد ڪان گهٽ نه هوندو آهي. دنيا جا آزاد ٿيل ملڪ اهو ڏينهن
تمام جوش ۽ عقيدت سان ملهائيندا آهن. اسانجو ملڪ پاڪستان به اسانجي وڏڙن جي عظيم
قربان ڪان پوءِ 41 اگست 4411 ع تي آزاد ٿيو. انڪري اهو ڏينهن اسين سڀ تمام جوش سان
ملهائيدا آهيون.
اسڪول، گهر ۽ تمام سرڪاري ۽ غير سرڪاري عمارتون جهنڊين ۽ لائيٽن سان
سينگارياويندا آهن ۽ انهن تي وقمي پرچم به چاڙهيو ويندو آهي. اسڪولن ۾ صبح جو 8 وڳي
اسيمبلي ڪراتي ويندي آهي ۽ قومي ترانو پڙهيو ويندو آهي، پوءِ ڏينهن جو آغاز ٿيندو آهي. سڀني
ٻارن ۾ مٽائي به ورهائي ويندي آهي ۽ پوءِ مختلف پروگرام پڻ ڪيا ويندا آهي، جن ۾ ملي نغما ۽
گيت ڳايا ويندا آهن.
آزادي جي ڏينهن بابت صبح ڪان رات ويندي تائين ٽي وي مختلف پروگرام پڻ نشر ڪيا
ويندا آهن. جنهن ۾ انهن بهادر شهيدان ڪي خراج تهسين پيش ڪئي ويندي آهي، جن پنهنجي
جاڻ جو نذرانو پيش ڪري پنهنجي ملڪ ڪي آزادي جي سعادت سان همڪنار رڪيو، جنهن
ڪري اسين اڄ به پنهنجو ڪنڌ فخر سان ڪڻي چئي سگهون ٿا ته اسين هڪ آزاد قوم آهيون.
مضمون. )اسان جو وطن(
اسان جي پياري وطن جو پورو نالو اسلامي جمهوريه پاڪستان آهي. پاڪستان ننڍي ڪنڊ
جي مسلمانونن جي بيشمار قربانين ۽ قائداعظم محمد علي جناح جي سياسي جدوجهد ۽ اڻٿڪ
محنت سان 41 اگست 4411 تي آزاد ٿيو . قائد اعظم محمد علي جناح پاڪستان جو پهريون
گورنر جنرل بڻيو.
الله تعالي اسانجي وطن ڪي هر نعمت سان نوازيو آهي. اسان جي ملڪ ۾ سمنڊ، دريا، ڍنڍون،
جبل، ميدان، پيلا، معدنيات ۽ ٻيون ڪيتريون ئي بيشمار نعمتون آهن. اسان جي وطن جا چار صوبا
آهن. سنڌ، پنجاب، خيبر پختونخانن ۽ بلوچستان. اسلام آباد پاڪستان جي گادي جو هنڌ آهي.
ڪراچي، لاهور، پشاور ۽ ڪوئيٽا پاڪستان جا وڏا شهر ۽ صوبائي دارالخلافه آهن.
اسانجي ملڪ جي 88 فيصد آبادي ڳوٺن ۾ رهي ٿي، جن جو روزگار زراعت سان وابسته آهي.
اسان جو وطن صنعت ۾ به ترقي ڪري رهيو آهي. پاڪستان جي سوٽي ڪپڙي، راندين جي سامان
۽ جراحي آلات جي سڄي دنيا ۾ هاڪ آهي. اسان جي ملڪ جا قدرتي نظارا ڏاڍانرالا آهن جن ڪي
ڏسڻ لاءِ ڪيترائي سياح هر سال پاڪستان گهمڻ ايندا آهن. بيشڪ اسان جو وطن ڏاڍو پيارو ۽
خوبصورت آهي جن جي ترقي لاءِ ڏينهن رات محنت ڪريون ته جئين اسانجي وطن هميشه قائم
رهيو!

4. 4
مضمون. )قومي هيرو(
قائد اعظم محمد علي جناح آسان جو قومي هيروآهي، پاڻ 52 ڊسمبر 4811 ع ۾ ڪراچي
۾ ڄائو. هن سورهن سالن جي عمر ۾ ميٽرڪ جو امتحان پاس ڪيو۽ اعلي تعليم لاءِ انگلستان
ويو. 58 سالن جي عمر ۾ بئرسٽر بنجي ڪراچي واپس آيو ۽ اٿي وڪالت شروٿ ڪيا.ين. اڳتي هلي
هن جي دل ۾ قوم جي خدمت جو جذبو جاڳيو ان ڪري ڪانگريس ۾ شامل ٿيو ته جيئن غريب
مسلماننن جي نمائندگي ڪري سگهي ۽ انهن ڪي پنهنجو حق ڏياري سگي. پر آهسته آهست هن
محسوس ڪيو ته هندو مسلمانن ڪي پنهجو حق ڏيڻ لاءِ راضي نه آهن، انڪري پاڻ ڪانگريس
ڇڏي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيو.
4418 ع ۾ لاهور واري اجلاس ۾ پاڪستان قائم ڪرڻ جو قرارداد منظور ڪيو ويو. هن
قرارداد ۾ قائداعظم اها ڳالهه ظاهر ڪئي ته موجوده حالتن ۾ هندو ۽ مسلمان گڏ نٿا رهي سگهن
ان ڪري مسلم اڪثريت وارا صوبا هندوستان ڪان عليحده ڪياوڃن. هندستان جي مسلمانن
ان ڳالهه جي حمايت ڪئي.آخر ڪار قائداعظم جي ڏينهن رات جي محنت رنگ لاتو ۽ 41 اگسٽ
4411 ع تي هڪ آزاد وطن پاڪستان حاصل ڪيو. قائداعظم پاڪستان جو پهريون گورنر جنرل
پڻيو. قيام پاڪستان ڪان پوءِ قائداعظم جي طبيعت ناساز رهڻ لڳي ۽ آخر ڪار هي عظيم
هستي 44 سيٽمبر 4418 ع تي وفات ڪري وڃي پنهجي حقيقي مالڪ سان مليو. سندس عاليشان
مقبرو ڪراچي ۾آهي.
مضمون. ) ح ب الوطني( / )ساڻيهه جي سڪ(
وطن سان محبت ۽ وفاداري جي جذبي ڪي وطن جي حب چئبو آهي. اسان جي پياري وطن
جو پورو نالو اسلامي جمهوريه پاڪستان آهي ۽ اسان ڪي پنهنجي وطن سان وڏي محبت آهي.
جنهن ملڪ ۾ ماڻهو رهي ٿو ان ملڪ جي سرزمين، رسم رواج ۽ ان جي تاريخ تي فطر ڪرڻ
به هب الوطني آهي. اسين دنيا جي ڪنهن به خطي ۾ هوندا سون پر اسان ڪي پنهنجي وڀن جي
ياد ضرور ايندي.
وطن جي آزادي ۽ حفاظت لاءِ هر وقت تيار رهڻ ، وطن جي ترقي لاءِ جدوجهد ڪرڻ ، قوم
جي سربلندي لاءِ هرتڪليف پرداشت ڪرڻ ۽ وطن واسين سان پيار محبت سان رهڻ به وطن جي
حب ۾ شامل آهي. دنيا ۾ ڪيترن ئي قومن پنهنجي محنت ۽ حب الوطني جي جذني هئڻ ڪري
پنهنجي وطن ڪي هميشه سرخرور۽ ترقي يافته بڻايو آهي.
بيشڪ اسان جو وطن ڏاڍو پيارو ۽ خوبصورت آهي جن جي ترقي لاءِ ڏينهن رات محنت ۽
جدوجهدڪرڻ گهرجي ته جئين اسانجي وطن هميشه قائم۽ سڌريل ملڪن ۾ شمار رهيو!

5. 5
مضمون. )علم وڏي دولت آهي(
علم جي لغوي معني ”ڄاڻ“ آهي. علم جي اهميت ڪان ڪير نه انڪار نٿو ڪري سگهان.
اسان جي پياري نبي صلى الله عليه وسلمجن تي جڏهن پهرين وڃي نازل تي ته ارشاد ٿيو ته )اقراء( يعني پڙهه! ان مان
ظاهر ٿئي ٿو ته لڪڻ ۽ پڙهڻ، سڪڻ ۽ سيڪارڻ جو يمل رو ز اول ڪان ئي جاري آهي. يلم سان
انسان ۾ سمجهڻ جي صلاحيت وڏي ۽ ٿي ۽ هو پنهنجي بري ۽ ڀلي ڪي سمجهي سگهي ٿو ۽ پنهنجي
زندگي صحيح نموني سان گذاري سگهي ٿو.
علم جي اهميت بابت حديث ۾ آيو آهي ”علم حاصل ڪريو ڀلي توهان ڪي ان لاءِ چين
وڃڻو پوي.“ هڪ ٻي حديث ۾ آهي ته ”علم حاصل ڪريو ماءُ جي هنج ڪان قبرتائين.“
نبي ڪريم صلى الله عليه وسلم جن فرمايو ته علم حاصل ڪرڻ هر مرد توڙي عورت تي فرض آهي.
﷦ حضرت علي هڪ موقعي تي فرمايو ته ماڻهو يتيم ان ڪي چوندا آهن جنهن جو پيءُ مري ويو
هجي، پرآئون يتيم ان ڪي چوندس جنهن علم حاصل نه ڪيو هجي.
علم حاصل ڪرڻ سان انسان جي سوچ مٽجي تي ۽ هو برائي ۽ ڀلائي نيڪي ۽ بدي ۾ فرق
رڪي سگهي ٿو. علم سان انسان سٺي تربيت ۽ ادب و آداب سڪي ٿو. علم جي روشني سان
جهالت جي انڌيري ڪي ختم ڪري هڪ مهذب معاشرو قائم ڪري سگهجي ٿو. بيشڪ علم
هڪ اهڙي دولت آهي جنهن ڪي ڪرنه چورائي نٿو سگهي ۽ جيترو به خرچ ڪجي پر گهٽ نه
ٿيندو.
مضمون. )ڪلفٽن جو سير(
ڪلفٽن ڪراچي شهر ۾ سمنڊ جي ڪناري تي هڪ بهترين تفريح گاهه آهي. اسان نائين درجي جي
شاگردن هيڊ ماسٽر صاحب ڪان اجازت وٺي پنهنجي ڪلاس ٽيچر سان ڪلفٽن گهمڻ جوپروگرام ٺاهيو.
موسم تمام سٺي هئي، آسمان تي اڇا ڪارا ڪڪر هئا. سڀئي دوست پروگرام جي مطابق صبح جو
پنهنجي استاد سان گڏ اسڪول جي بس ۾ چڙهي ڪلفٽن پهتا سون. سڀ ڪان پهرين اسين سمنڊ جي ڪناري
پهتاسون، پس مان لهي سڌو سمنڊ ڏانهن هليا ويا سون. ڏاڍومزو لڳو پيو هو ڪيترائي ننڍا وڏاٻار ۽ ماڻهو سمنڊ
جي ڪناري تي موجود هئا.
سمنڊ جي پاڻي ۾ ڪافي جوش هو ۽ ڇوليون تمام مٿي ٿي رهيون. اسان سڀني ڪڏي تصويرن به
ڪڍرايون. هاڻ ڪافي دير ٿي رهيون هيون. اسان سڀني اٺن ۽ گهوڙن جي سواري ڪئي، سواري ڪرڻ ۾ ڏاڍو
مزو آيو. ڪجهه آرام ڪرڻ ڪان پوءِ اسان سڀني فن لينڊ ڏانهن وياسين، جتي ڪيترائي ننڊڙن ٻران لاءِ آهي. انهن
ٻارن ڪي ڪلندي ڪڏندي ڏسي پنهنجو ننڍپڻ ياد اچي ويو. ڪافي دير ٿي چڪي هئي. پوءِ واپس اچي بس ۾
ويٺا سون. ڪلفٽن جو اهو سير هڪ يادگار سير هو جيڪو مون ڪان ڪڏهن به نه وسرندو.

6. 6
مضمون. )قومي شاعر( ) منهجو پسنديده شاعر(
ڊاڪٽر علامه اقبال پاڪستان جو قومي شاعر آهي. پاڻ هڪ مفڪر، محبِ وطن
رهنما ۽ عالم هو. پاڻ 7711 ع ۾ سيالڪوٽ ۾ پيدا ٿيو هو. سندس وڏن جو تعلق
ڪشمير سان هو. پاڻ پرائمري تعليم حاصل ڪيائين. مشن ڪاليج سيالڪوٽ ۾ ايف
اي ڪيائين ۽ گورنمنٽ ڪالج لاهور مان ايم اي جي امتحان فرسٽ ڪلاس ۾ پاس
ڪيائين پوءِ اعلي تعليم لاءِ انگلستان ويو ۽ ڪيمبرج يونيورسٽي مان بيرسٽر جي ڊگري
حاصل ڪيائين. ان ڪان پوءِ لاهور اچي وڪالت شروع ڪيائين.
علامه اقبال ڪي ننڍپڻ ڪان ئي شاعري جو شوق هو. پاڻ هڪ شاعر هئڻ سان
گڏ هڪ مفڪر ۽ سياسي رهنما پڻ هو. پاڻ قوم ڪي اسلامي روايتن تي عمل ڪرڻ لاءِ
زور ڏنائين. 7391 ع جي اله آبادجي سالياسي مسلم ليگ جي اجلاس ۾ هندوستان ۾
جدا مسلم ممملڪت جو خاڪو پيش ڪيائين، جنهن بعد ۾ پاڪستان جي تحريڪ
جو روپ اختيارڪيو، سندس هن دور جي شاعري اسلام جي احياء قوم جي اتحاد ۽ عمل
جي جي اهم مثال هو. سنڌس شاعري قومي درد، جوش ۽ عظمت جي اعلي مثال آهي.
سندس وفات 17 اپريل 7397 ع ۾ لاهور ۾ٿي. سندس مزار لاهور جي شاهي مسجد
جي صدر دروازي جي ساڄي طرف آهي.
مضمون. )چانڊوڪي رات(
الله تعالي جي ڏنل نعمتن مان چانڊوڪي رات به هڪ اهڙي نعمت آهي جنهن مان هر انسان
لطف اندوز ٿيندو آهي. اها رات هر اسلامي مهيني جي چوڏهين رات جو ٿيندي آهي، جنهن ڪري
هر شي پئي چمڪندي آهي. چنڊ جي روشني وڻندڙ ۽ ٿڌي هوندي آهي ۽ هر نظارو واضع ۽ خوبصورت
نظر ايندو آهي. چانڊوڪي رات هڪ طلسماتي منظر پيش ڪندي آهي. جنهن جي مستي م
چڪور به چنڊ ڏانهن اڏامندوآهي. چانڊوڪي رات ۾ گهمڻ ڦرڻ، راند روند ڪرڻ يا سير ڪرڻ ۾
ڏاڍو مزو ايندو آهي.
شهر توڙي ڳوٺن ۾ نوجوان مختلف رانديون ڪيڏندا آهن. دريائن ۽ ڍنڍن ۾ مهاڻا ٻيڙين ۾
چڙهي مڇي جو شڪار ڪندا آهن ۽ ن مڻڙا گيت پڻ جهونگاريندا آهن. چانڊوڪي رات ۾ ڳوٺاڻا
ٻني تي وڃي پنهنجو ڪم ڪارڪنداآهن. چانڊوڪي رات ۾ ننڍا وڏا سڀ خوش ڏسڻ ۾ ايندا
آهن. ان رات جو اصل مزو واقعي ڳوٺن ۾ ايندو آهي جتي بجلي نه هوندي آهي. ان ڪري هر شي
صاف ۽ چمڪندي رهندي آهي. مطلب ته چانڊوڪي جهڙو مزو شايدئي ڪنهن ٻي شي مان اچي
سگهي. انهن جو اندازو اهو ئي ماڻهو لڳائي سگهي ٿو جنهن چانڊوڪي رات ۾ سير و سفر ڪيو
هوندو.

7. 7
خلاصو. )حجته الوادع وارو خطبو(
هجري ڏينهن سال جي ذوالحج مهيني ۾ حضرت محمد رسول صلى الله عليه وسلم جن اٽڪل هڪ لڪ چاليهه هزار مسلمانن جي
جماعت سان آخري حج ادا ڪيو . مناسڪ جي ادائگي ڪان پوءِ پاڻ عرفات جي ميدان ۾ ڏاچي تي چڙهي خطبو ڏنائون. اهو
خطبو مسڪينن، ٻانهن، زالن ۽ يتيمن جي حقن جو ڪليل پڌرنامو هو. ان ۾ پاڻ سڳورن صلى الله عليه وسلم مسلمانن ڪي توحيد جي
امانت ۽ قرآن جي دستور ڪي ساهه سالن سانڍي رڪڻ جو تاڪيد فرمايو. سندس خطبي جون ڪي اهم ڳالهيون هي آهن.
 آءُ اڄوڪي ڏينهن جاهيلت جي سمورين رسمن ڪي پنهنجن پرتن هيٺان لتاڙيان ٿو. اڄ ڪان پوءِ عربي ڪي
عجمي تي ۽ عجمي ڪي عربي تي ڪانه فضيلت ڪانه آهي. سڀ انسان آدم جو اولاد آهن ۽ آدم ڪي مٽي مان
پيدا ڪيو ويو هو. هر ڪو مسلمان ٻي مسلمان جو ڀاءُ آهي ۽ سڀ مسلمان هڪ برادري آهن.
 اي انسانو! پنهنجي غلامن جو خيال رڪو ۽ عورتن جي معاملي ۾ خداوند تعالي ڪان ڊڄندا رهو. عورن تي اوهان
جا ۽ هنن جا اوهان تي حق آهن. قرض ادا ڪيو وڃي، اڌاري شئي واپس ڏني وڃي.
 آءُ اوهان وٽ هڪ اهڙي شئي ڇڏي وڃي رهيو آهيان، جيڪڏهن ان ڪي مضبوطيءَ سان جهليندا ته ڪڏهن به
گمراهه نه ٿيندا. اهو آهي الله جو ڪتاب ”قرآن مجيد“
 پنهنجي خالق جي عبادت ڪريو؛ پنج وقت نماز پڙهو، ماهه رمضان ۾ روزا رڪو ۽ ديني حڪمن جي اطاعت
ڪريو ته الله جي جنت ۾ داخل ٿي وڃو.
خطڀي هي وپڇاريءَ ۾ پاڻ سڳورن صلى الله عليه وسلم سڀني مسلمانن ڪي الوداع چيو ۽ تاڪيد فرمايائون ته ”جيڪي شخص هتي
موجود آهن، سي غير موجود شخص تائين هي پيغام پهچائين“.
خلاصو. )اتحاد تنظيم يقين محڪم(
قومن جي ترقي ۽ تنزل، ڪمال ۽ زوال جو دارومدار اتحاد تي آهي. اتحاد اهو روح آهي جو قومن ڪي حياتي ۽ تازگي
بخشي ٿو. تاريخ شاهد آهي ته دنيا ۾ آهي ئي قومون زنده رهي سگهيون آهن جي ۾ اتحاد جي وقت هئي؛ پر جنهن قوم
۾ نفاق ۽ ڦيٽاڙو هو، اها نيست ۽ نابود ٿي ويئي نٿو سگهجي، جيستائين پاڻ ۾ اتحاد قائم نٿو ڪجي.
اسلام ۾ اتحاد ڪي خاص اهميت ڏنل آهي. قرآن شريف ۾ ارشاد آهي ته ” الله جي رسيءَ ڪي مضبوطيءَ سان پڪڙيو
۽ ثولا ثولا نه ٿيو“. اسان جي عظيم رهنما قائد اعظم آزادي جي موقع فرمايو هو ته ” هن وقت قوم نهايت نازڪ دور مان
گذري رهي آهي. انڪري قوم ڪي اتحاد، تنظيم، يقين محڪم ۽ عمل پيهم جي ضروت آهي.“ قومن جي ترقيءَ ۽
بهبوديءَ لاءِ، اتحاد ڪان پوءِ تنظيم جي ضرورت هوندي آهي. فوج جو ئي ڪڻي مثال وٺو.
قومن جي ترقيءَ ۽ سربلنديءَ لاءِ ارادي جي پختگي يعني يقين محڪم جي نه ضرورت هوندي آهي. جيستائين ڪنهن
قوم ڪي پنهنجي عمل تي مڪمل يقين ۽ ان جي صداقت ۾ ڪامل ڀروسو نه آهي تيستائين اها قوم اتحاد ۽ تنظيم
جي خوبيءَ هوندي به هن دنيا ۾ ڪو نمايان ڪم ڏيڪاري نه سگھندي. دنيا جا نامور اڳواڻ ۽ سپهه سالار، جن پنهنجي
قومن ڪي عزت۽ عظمت جو مقام ڏيڪاريو آهي، سي سڀئي مستقل اراديءَ ۽ يقين محڪم وارا هئا.

8. 8
خلاصو. )هنر دولت آهي(
هن سبق ۾ هنر جي اهميت بابت هڪ آڪاڻي ۾ ٻڌايو ويو آهي ته هڪ بيواهه پنهنجي پٽ ڪي
هنر سيڪارڻ لاءِ شهر وٺي آئي. شهر ۾ هن هڪ وادي ڪي ڏنو، جنهن جو هنر هن ڪي پسند آيو.
هن واڍي ڪي منٿ ڪئي ته مهرباني ڪري منهجي پٽ ڪي هنر سيڪار. واڍي هن ڪي هڪ شرط
ٻڌايو ته آئون رات جو ڇوڪري ڪي هن ڪوٺي ۾ بند ڪندس، جيڪڏهن صبح تائين ڇوڪرو
جئيرو رهيو ته پوءِ شاگرد ڪندس. مائي به الله جو آسرو ڪري پٽ ڪي واڍي جي حوالي ڪيو،
آخرڪار ڇوڪرو واڍي جي آزمائش تي پورو لٿو ۽ واڍي ڪيس پنهنجو پورو هنر سيڪاريو.
ڇوڪري جڏهن هنر سڪي ورتو تڏهن واڍي ڪيس موڪل ڏني ته هاڻ وڃي سڪيو گذار.
ڇوڪرو هلندو هلندو اچي هڪ رڻ ۾ پهتو، اتي هن اٺ جا هڏا پيل ڏنا. ڇوڪري انهن مان پاءُ ڏيڊ
چانور ٺاهيا، جيڪي هڙ۾ٻڌي اٿي راونو ٿيو ۽ وڃي هڪ بادشاهي ۾ پهتو. اتي جي شهزادي اعلان
ڪرايو هوته جنهج جو هنر هن ڪي پسند ايندو ان سان شادي ڪندي، پر جيڪڏهن شهزادي ڪي
ان جو هنر نه وڻيو ته پوءِ ان جو سمورو سامان ضبط ڪري ڪيس غلام بڻايو ويندو.
ڇوڪري هڙ مان چانور ڪڍي ٻانهي ڪي ڏنا ۽ چيائينس ته هي چانورن ڪي ڳارڻ جا وڏا
حيلا ڪيا پرچانور رڌجن ئي نه، نيٽ شهزادي ڇوڪري ڪي گهرايو. ان تي ڇوڪري ڪيس سڄي
ڳالهه ڪري ٻڌائي. شهزادي ڪي هن جو هنر پسند آيو ۽ ٻنهي جي ڌام ڌوم سان شادي ٿي. سياڻن
سچ آهي ته ”هنر دولت آهي“ هنر جي دولت جنهن ماڻهو وٽ هوندي اهو ڪڏهن به بڪ ته مرندو.
خلاصو. )ڪينجهر ڍنڍ(
ڪينجھرسنڌ جي هڪ. پراڻي ۽ تاريخي ڍنڍ آهي. ڪينجهر جي ڍنڍ جي نالي بابت هڪ
مڪاني روايت آهي ته ڪينجهر هڪ ماڻهو هو ۽ ان جي نالي تان هن ڍنڍ تي اهو نالو پيو. سنڌ جي
رومانوي داستان نوري ڄام تماچي جو تعلق به هن ڍنڍ سان آهي. شاهه عبدالطيف ڀٽائي به ان داستان
جي حوالي سان سرڪاموڏ ۾ ڪينجهر جو ذڪر ڪيو آهي.
ڪينجهر هڪ بهترين تفريح گاهه آهي. هتي روزانو سون جي تعداد ۾ ماڻهو پنهجني ٻارن
ٻچن سميت ڪراچي، حيدرآباد ۽ ٻين شهرن ڪان گهمڻ ايندا آهن. تفريح خاطر ايندڙن لاءِ لانچن ۽
ٻيڙن جو بندوبست ڪيل آهي. انهن جي رهائش لاءِ سرڪاري طور پڪا گهر به ٺهرايا ويا آهن.
جيڪي مناسب مسواڙتي ڏناويندا آهن. ڪينجهر ڍنڍ مان ساليانو لڪن روپين جي مڇي ڦاسائي
وڃي ٿي. اهڙ طرح ڪينجهر نه رڳو تاريخي مڪان طور هڪ يادگار آهي، پر معاشي لحاظ ڪان
ڪينجحر محاڻن لاءِ روزگار جو هڪ مڪيه وسيلو به آهي.
سنڍ جي راڻي نوري جي قبر نه ڪينجهر جي وچ ۾ هڪ ٽڪري تي سندس مرشد هونڙي
شاهه جي پيراندي ۾ آهي. هتي گهمڻ لاءِ ايندڙ ماڻهو نوري جي قبر تي حاضري ڀرڻ ضرور اينداآهن.

9. 9
﷦ ) خلاصو. )حضرت سلمان فارسي
﷦ حضرت سلمان فارسي رسول اڪرم صلى الله عليه وسلمجن جو هڪ نامور صحابي ٿي گذاريو
آهي. پاڻ اصفهان جي هڪ ڳوٺ ۾ ڄائو هو، سندس پيءُ هڪ هاري هو. ايران ۾ ان وقت
﷦ زرتشت مذهب جو زور هو، جنهن ۾ باهه جي پوڄا ڪئي ويندي هئي. حضرت سلمان
ننڍي هوندي آتشڪدي جي ڏاڍي خدمت ڪئي پر پاڻ عيسائي مذهب ڪان متاثر ٿي
گهران ڀڄي وڃي ملڪ شام پهتو جتي هڪ عيسائي پيشواسان مليو، جتان نصيبن مان
ٿيندو هموريه ۾ هڪ بزرگ وٽ پهتو، جنهن ڪيس وگات وقت ٻڌايو ته هاڻي توڪي
سڪون آخري بني وٽ ملندو جيڪو هجرت ڪري يثرب ايندو. سندس نشنيون هي
آهن ته هو صدقي جون شيون پاڻ استعمال نه ڪندو بلڪه هديي ۾ مليل شيون ڪتب
آڻيندو. سندس ٻنهي ڪلهن جي وچ نبوت جي مهر هوندي.
﷦ جڏهن حضور جن هجرت ڪري مديني پهتاتڏهن حضرت سلمان فارسي سندس
خدمت ۾ حاضر ٿيو ۽ نشانيون آزمائڻ لڳو، پوءِ حضورصلى الله عليه وسلم تي ايمان آڻي مسلمان ٿيو ۽
پنهنجي باقي حياتي اسلام جي خدمت ۾ گذاري . سن 91 هجري ۾ اسلام جي هن مجاهد
مرد اسي سالن جي عمر ۾ وفات ڪئي.
خلاصو. )مائي خيري(
مائي خيري سنڌ جي سخي ۽ دريا دل عورتن مان هڪ آهي جنهن جو نالو اڄ سوڌو پيو ڳائجي.
مائي خيري جو اصل نالو بيبي خيرالنساء هو. هي ننڍي هوند ڪان ئي ڏاڍي ذهين ۽ هوشيار ه.يئ
هن ننڍي هوندي قرآن شريف ختم ڪري عربي ۽ فارسي جي تعليم پڻ حاصل ڪئي. ڪيس علم
سان نهايت گهڻو چاهه هو. بيبي صاحبه نهايت رحمدل ۽ نيڪ ه.ي. هن ايترا ته خير جا ڪ، ڪيا جو
ڪيس سڏ يندائي مائي خيري هئا.
مائي خيري ڪي خيرات ڪرڻ ۾ ڏاڍي خوشي هئي، هن ڪيترائي خير جا ڪم ڪيا جن ۾
ٻڍڙين، معذور۽ بيواهه عورتن ۽ نادارن جي شادي مرادي مهل مدد ڪرڻ ۽ لاوارئن جي ڪفن دفن
جو بندوبست ڪرڻ جهڙا ٻيا به ڪيترائي جير جا ڪم شامل آهن.
مائي خيري ڪي غريبن سان گڏ ويهڻ ۾ ڪڏهن به پنهنجي اميري ۽ وڏاماڻهپي جو خيال
ڪونه ٿيندو هو. ڪيس مسجدون ۽ مدرسا تعمير ڪرائڻ جو ڏاڍو شوق هوندو هو. هن حيدرآباد
۾ هڪ قبائين مسجد پڻ جوڙائي، جنهن سان لاڳو هڪ مدرسو به قائم ڪيو جنهن جو خرچ به پاڻ
ڀريندي هئي. هي نيڪو ڪار بيبي تاريخ پهرين ماهه رمضان المبارڪ سن 7111 هجري جي آڌي
رات جو هن فاني دنيا مان رحلت وئي ڪيس هالا جي ڀرسان خداآباد ۾ دفنايو ويو.

10. 10
خلاصو. )مولانا دين محمد وفائي(
سنڍ جي سرزمڳن پنهنجي مختلف دورن ۾ ڪيترن ئي محب وڀن ۽ انسان دوست شخصيتن ڪي
جنم ڏنو آهي. انهن اعلي شخصيتن مان مولانا دين محمد وفائي به هڪ هو، جن جي علمي ۽ انبي ڪارنامن
تي جيترو به ناز ڪجي اوترو گهٽ آهي. سندس ولادت 72 رمضان المبارڪ سن 1111 هجري مطابق 4
اپريل 1984 ع تي سندس اپڻي ڳوٺ ڪٽي عرف نبي آباد تعلقي ڳڙهي ياسين ۾ ٿي. سندس والد جو نالو
خليفو حڪيم گل محمد هو ۽ پاڻ ذات جو ڀٽي هو. ابتدائي تعليم پنهنجي والد صاحب ڪان حاصل
ڪيائين. تعليم ختم ڪري سنڌ مدرسي ڪراچي ۾ اچي ا ستا د ٿيو ۽ اتي ٻن سالن تائين رهيو. انهيءَ وچ
۾ سندس علمي ناماچار سڄي سنڌ ۾ پڪڙجي ويو.
پهرين مهاڀاري لڙائي جي ختم ٿيڻ ڪان پوءِ مولانا صاحب تحريڪ خلافت ۾ شامل ٿيو ۽ سرگرم
ڪارڪن جي حيثيت سان ڪم ڪرڻ لڳو. اڳتي هلي. مولانا صاحب ڪي جميعت العلماء سنڌ جو ناظم
مقرر ڪيو ويو. مارچ 1871 ع ڪان الوحيد اخبار جاري ڪيائين. جنهن ۾ علمي تاريخي ۽ مذهبي مضمون
شايع ٿيڻ لڳا. مولانا صاحب ٽيهارو ڪتاب پڻ لڪيا جن ڪي هڪ خاص درجو حاصل آهي. اسلام جو هي
خادم، عالم اديب ۽ مجاهد ماهه جمادي الآخر 1138 هجري مطابق اپريل 1891 ع ۾ رحلت ڪري وڃي
حقيقي محبوب سان مليو.
خلاصو. )نصر پور(
نصرپور سنڌ جي جهونن، تارخي، علمي ۽ هنري شهرن مان هڪ آهي. نصر پور حيدرآباد ضلعي ۾
ٽنڊي الهيار جي اتر اولهه طرف 3 مِلين جي مفاصلي تي آهي. هن شهر جي آباد ٿيڻ بابت تاريخدانن جا
مخلتف رايا آهن. ڪن جو چوڻ آهي ته هي شهر فيروز شاهه تغلق جي هڪ امير نصير ٻڌايو هو ۽ ڪن جو
چوڻ آهي ته هي شهر نصير مهاڻي ٻڌايو هو.
ڪنهن زماني ۾ نصرپور ڏاڍو زرخيز ۽ خوشحال شهر هو. هتي جا ڪارگر ۽ هنر مند ماڻهو ڏاڍا مشهور
هئا. جن جي ٺاهيل شين مان جهڙوڪ ڪيس، سوسيون، اجرڪون، گربيون ۽ بافتي جي ڏيهه پر ڏيهه ڏاڍي
هاڪ هئي. نصر پور ۾ ڪيترائي ۽ شاعر ٿي گذريا آهن جن ۾ مشهور ڏاهو وتايو فقير، شاهه عنايت رضوي ۽
مصري شاهه جا نالا ذڪر لائق آهن. ڪلهوڙن جي آخري ڏينهن ۾ مدد خان پٽاڻ نصرپور ۾ ڦرلٽ ڪري شهر
ڪي تباهه ڪيو هو. سنڌو درياءَ جي رخ بدلائڻ جي ڪري جيتو ڻيڪ نصرپور جو اڳيون اوج نه رهيو آهي،
پرهن وقت هي شهر وري ترقي ڪري رهيو آهي اڄ به نصر پور جا ڪيس، ڪاڌي ۽ ڪير پڙاڏاڍا مشهور آهن.

11. 11
خلاصو. )ميرن جي دربار(
سن 1972 ع ۾ ميرن ڪڇ مان مير مراد علي خان جي علاج لاءِ هڪ انگريز عملدار ڊاڪٽر جيمس
برنس ڪي گهرايو هو. ڊاڪٽر پرنس پنهنجي سفرنامي ۾ ميرن جي درٻار جي سونهن ء۽ نزاڪت جي تعريف
ڪئي آهيئ هو لڪي ٿو ته تارريخ 71 نومبر تي مان حيدرآباد پهتس، حسام ماڻهن جا مون ڪي ڏسڻ لاءِ ميڙ
ڪري آيا. آخر جڏهن مان قلعي جي دروازي وٽ آيس تڏهن مونڪ ميرن جي ڪچهري ڏانهن نيائون. قلعي
۾ گوڙ ڪونه هوسانت لڳي پئي هئي. درٻار جي اڱڻ تي ڪيترائي سنڌي ماڻهو خوش پوشاڪ ويٺا هئا. ڀتين
تي ڪمانگري چٽ هئا ۽ پٽ تي قسمين قسمين غاليچا ۽ فرش فروش وڇايا پيا هئا.
جڏهن مان ميرن جي منجين وٽ پهتس ته اتي درٻار جو تجمل ۽ شان و شوڪت ڏسي ڏاڍو خوش ٿيس،
ڇا ڏسان ته سڀني ميرن جي پٺيان انهن جا خدمتگار جن ڪي تراريون ۽ ڍالون هيون سي چڱيون پوشاڪون
پهريوبيٺا هئا. هر جاءِ صفائي سٺائي ۾ بي مثال هئي. پوءِ مان درٻار جي صفي ۾ آيس، دڏهن سڀئي مير مو ڪي
اٿي گڏيا. مون ڪي مير ڪرم علي خان ۽ مير مراد علي خان جي ڀرسان ويهاريائون. پوءِ مون سان پارسي ۾
گفتگو ڪرڻ لڳا. پهريائين خوش خير عافيت چڇي ۽ منهنجي گهڻي مرحبا ڪيائون.
مٿيون سمورو بيان اهو ڏيڪاري ٿو ته سنڌ جا حاڪم مير ڪيڏا نه سڌريل نيڪ خصلت ۽ صفائي
سٺائي وارا هئا. جو يورڀي علمدار ۽ ٻيا ڌاريا به سندن تعريف ڪرڻ مان نٿا ڍاپن.
خلاصو. )اجرڪ(
اجرڪ سنڌ جي ثقافت جي سڃاڻ ۽ سوڪڙي آهي. اجرڪ جو استعمال قديم زماني ڪان هلندو
پيو اچي. عربن اجرڪ ڪي ”ازرق“ جي نالي سان سڏيو آهي. ازرق جي معني آهي نيرورنگ زيادو استعمال
ٿيندوآهي. اجرڪ چوڏهن مختلف مرحلن مان گذري مڪمل ٿئي ٿي. اجرڪ جي ڇر جا وري پنج مرحلا
آهن. هر هڪ مرحلي ۾ پور ۽ ٺپا لڳندا آهن. اجرڪ جي مڪمل ٿيڻ تائين پنجويهه سو پيرا پور لڳن ٿا۽ هن
جي تياري ۾ اٽڪل سورهن مرحلا استعمال ٿين ٿا. اجرڪ جا گهڻو ڪري چار رنگ ٿيندا آهن. اڇو، ڪارو،
ڳاڙوهو ۽ نيرو. اجرڪ لاءِ هرڪ يا پاپلين جو ڪپڙو استعمال ٿيندو آهي.
اجرڪ گهڻو ڪري لاڙوارن شهرن ۾ ٺهي ٿي، جهڙوڪ نصرپور، ٽنڊو محمد خان ۽ اترواري حسي ۾
سڪر ۾ اجڪ ٺهي ٿي. موجوده دور ۾ اجرڪ مان ٽايون، شرٽون اسڪرٽ، پڙا، زنانا چولا، سلوارن، ميزپوش
وغيره ٺاهيا وڃن ٿا. اجرڪ ننڍا توڙي وڏا مرد توڙي عورتون پهرين ٿا. اها اونهاري ۾ ٿڌي ۽ سياري ۾ گرم
محسوس ٿيندي آهي. سنڌ جاماڻهو اجرڪ سان عقيدت ۽ محبت جو اظهار ڪان وڌيڪ پيو ڪوبه نه آهي.

12. 12
خلاصو. )سنڌي ادب جي مختصر تاريخ(
سنڌي زبان تمام قديم زبان آهي. آڳاٽي زماني ڪان ئي سنڌي زبان ۾ علم ادب موجود هو. عربن جي
دور ۾ قرآن شريف جو ترجمعو سنڌي زبان ۾ ٿيو هو. عربن ڪان پوءِ سومرن جو دور شروع ٿيو، هن دور ۾
روحانيت ۽ اخلاقيات جا سبق شاعري ذريعي ڏنا ويندا هئا. سمن ڪا پوءِ ارغونن، ترخانن ۽ مغلن سنڌ تي
حڪومت ڪئي. شاهه عنهالڪريم بلڙي وارو اُن دور جو مشهور شاعر ٿي گذريو آهي.
سن 1211 ع ۾ مخدوم ابوالحسن سنڌي رسم الخط ڪي باقاعدي صورت ڏني ۽ ”مقدمته الصلوات“
نالي ڪتاب نظم ۾ لڪيو. سن 1212 ع ڪان سنڌ تي ڪلهوِن جو دور شروع ٿيو. هي دور سنڌي زبان ۾ علم
و ادب جو سونهري دور سڏجي ٿو. هن دور جو عظيم ترين شاعر حضرت شاهه عبدالطيف ڀٽائي ٿي گذريو آهي،
1297 ع ڪان سنڌ تي ٽلپرن جو دور شروع ٿيو. هن دور جو عظيم شاعر سچل سرمست ۽ سيد ثابت
علي شاهه هو. سن 1941 ع ۾ سنڌ ۾ انگريزن جي حڪومت شروع ٿي. هن دور ۾ موجوده الف بي ٺهي ۽
ڪيترائي ناول، ڊراما، انسانن ۽ مضمونن جا مجموعا شايع ٿيا. جن تي سنڌي علم و ادب جي ترقي ۽ واڌاري
لاءِ گهڻو ڪجهه ڪيو. هن دور جو عظيم شاعر قادر بخش بيدل هو. پهرين مهاڀاري لڙائي ڪان پوءِ سياسي
سجاڳي جي لهر آئي ۽ آزادي جي هلچل زور وٽي وئي، انهي ڪري سنڌي ليڪڪن سماج جي اصلاح سان
گڏ سياسي مقصد سامهون رڪي لڪڻ شروع ڪيو.
خلاصو. )بين القوامي عدالت(
بين القوامي عدالت گڏيل قومن جي ميمبر ملڪن جا ڪيس ٻڌرندي آهي ۽ جن ملڪن جا پاڻ ۾
تڪرار هوندا آهن انهن جا انصاف جي بنياد تي فيصلا ڪرڻ جا ڪم ڪندي آهي. ٻي عالمي جنگ ڪان
پوءِ قومن جي انجمن ڪي ٽوڙي ”گڏيل قومن جو ادارو“ ٺاهيو ويو. تڏهن دائمي عدالت ڪي ختم ڪر بين
القوامي عدالت جوڙص ويئي. انهيءَ عدالت جو پهريون اجلاس اپريل ۽ مئي 1843 ع ۾ ٿيو.
هن عدالت ۾ پندرهن جج آهن، جن ڪي گڏيل قومن جي جنرل اسيمبلي ۽ سلامتي ڪونسل نون
ورهين جي عرصي لاءِ چونڊيندي آهي. هن عدالت جي صدر مقام هالينڊ جي شهر هئگ ۾ آهي، پر ڪورٽ
چاهي ته ڪتي به اجلاس ڪري سگهي ٿي. عدالت جي صدر ۽ رجسٽرار ڪي هئگ ۾ رهڻو پوندو آهي. بين
القوامي عدالت ڪنهن حڪومت جو حصو نه آهي، انڪري ان تي پنهنجن فيصلن جي پوئواري ڪرائڻ جي
ڪابه طاقت نه آهي. اها هر هڪ ميمبر ملڪ جي اخلاقي جوابداري آهي ته هو انهي عدالت جي فيصلن سان
ٻڌل رهي.

13. 13
خلاصو. )رڌ پچا ء (
ڇوڪرين ڪي جتي ٻين هنرن سيڪرڻ جي ضرورت آهي؛ اتي اها نه لازمي ڳالهه آهي ته ڪين رڌ
پچاءُ به سيڪاريو وڃي. انهيءَ جو مطلب اهو نه آهي ته ڇوڪرين ڪي عمدا ۽ عاليشان ڪاڌا رڌڻ اچن، پر
سٺي رڌ پچاءُ ڪرڻ واري سٺي ڇوڪري اها آهي، جنهن ۾ هي ٽي خاصيتون هجن؛ صفائي، سنڀال ۽ وقت
جي پابندي. ڪاڌي ڪان پهريائين ضروري ڳالهه صفائي آهي. جيڪڏهن رڌڻو گندو هوندو ۽ ڪاڌي جا ٿانو
ميرا هوندا، ته ڪاڌي ڪائڻ واري ڪي ڪراهت ايندي. رڌڻو هميشه ٻهاريل اڇو اجرو هجي.
صاف ڪرڻ واريون شيون جهڙوڪ؛ ڪپڙو غيره جيڪي هر روز ڪم ۾ اچن، انهن ڪي روزانو
صابڻ سان ڌوئي سڪائڻ ضروري آهي. رڌ پچاءُ تي ويهڻ وقت جنهن جنهن شيءِ جي ضرورت هجي، اها
اڳواٽ پاڻ وٽ رڪڻ گهرجي. وقت جو گهڻو خيال رڪڻ گهرجي. اهڙيءَ ريت وقت جو اندازو ڪري، رڌ پچاءُ
تي ويهنو ته ڪڏهن به ڪنهن ڳالهه ۾ اوير ڪانه ٿيندي. ڪاڌو جيرتو گهرجي اوتروئي رڌي اڳيان رڪجي.
ڪاڌو ٿورو هوندو ته توهان ڪي شرمندو ٿيڻو پوندو. وڌيڪ هوندو ته ضايع ٿي ويندو. لوڻ، مرچ ۽ گيهه جو به
پورو اندازو هجي . انهن مان ڪابه شئيءِ وڌيڪ يا گهٽ هوندي ته بي مزي تي ويندو.
خلاصو. )ٻه ته ٻارهن(
ارشد ۽ سليم پاڻ ۾ دوست هئا. هو پاڙيسري ۽ هم ڪلاسي نه هئا. اسڪول به گڏجي ويندا هئا ۽
ساڳي بئنچ ته ويهندا هئا. ارشد مئٽرڪ پاس ڪري شهر پڙهڻ هليو ويو ۽ سليم پنهنجي پيءُ سان ٻنيون
سنڀالڻ لڳو. ارشد پڙهي وڏو امتحان پاس ڪري وڏي عهدي تي وڃي پهتو. اتان پنهنجي ننڍپڻ جي دوست
ڪي باقاعدي خط لڪندو رهندو هو. هن ڳوٺ ۾ پنهنجي اچڻ جو ڪنهن ڪي به اطلاع ڪوبه ڏنو هو.
هو شام جي وقت ڳوٺ پهتو هو. ارشد جئين ئي اُتي پهتو ته اُتي ويرانيءَ ڪان سواءِ ڪجهه به ڪونه
هو. ارشد جڏهن سليم جي گهر جو در ڪڙڪايو، پوءِ ڪنهن ڊنل آواز ۾ پڇيو ته ڪير آهي؟ ارشد پنهنجي
دوست سليم جو آواز سڃاتو. سليم ارشد ڪي ڇڪي اندر ڪيو ۽ ڳوٽ جي برباديءَ جو احوال ٻڏديو، ته
ارشد ڪي ڏاڍو ڏڪ ٿيو. ڳوٺاڻا مڪمل طور تي ڌاريلن جي رحم ڪرم ته هئا. ارشد پنهنجي ڳوٺ ڪي
مڪمل تباهيء ڪان بچائڻ جو فيصلو ڪري ورتو. انهي سلسلي ۾ ارشد انتظاميا جي اعلي عهديدارن جي
گڏجاڻي سڏائي ۽ بدامنيءَ جي خاتمي لاءِ حڪمت عملي جوڙي وئي. هڪڙي ڏينهن هنن ڪي ڌاڙيلن جي
چرپرجو پڪو اطلاع مليو ڌاڙيلن تي ڪڙڪيا مقابلي ۾ هڪ ڌاڙيل مر ويو ۽ سليم به زخمي ٿي پيو هو. ارشد
ان ڪي ڪڻائي شهر جي اسپتال ۾ داخل ڪرايو. هن ڏنو ته سندس دوست ارشد هن جي سامهون بيٺو مر
ڪي رهيو هو.

14. 14
خلاصو. )جهڙو راڄ تهڙوڀاگ(
هڪڙي بادشاهه خوب لڌو ته سندس سمهڻ واري ڪوٺيءَ ۾ هڪڙي لومڙي ڦٿڪي. صنح جو بادشاهه
سڀني اميرن، وزيرن ۽ نجومين ڪي خواب ٻڌايو؛ پرانهن مان ڪوبه ان جو تعبير نه ٻڌائي سگهيو. پوءِ ته سڄي
بادشاهيءَ ۾ پڙهو گهمايو ويو، ته جيڪو به خواب جو تعبير ٻڌائيندو، تنهن ڪي وڏو انعام ڏنو ويندو.
اها خبر هڪ ڏينهن هڪڙي ڪڙميءَ تائين پهتي. هو به خوب جي تعبير ڪرڻ لاءَ توڪل ڪري
نڪري پيو. واٽ ته هڪ جابلو لڪ هو جتان هڪ واسينگ نانگ ويٺو آهي. هن نانگ چيو ته ”آءُ تو ڪي
تعبير ٻڌايان، پر ان لاءِ مجهنجو شرط آهي، ته انيام جو اڌ مون ڪي ڏيندين.“
ڪڙميءَ نانگ جو شرط مڃيو ۽ خواب جو تعبير ٻڌي روانو ٿي ويو. درٻر ۾ پهچي ڪڙميءَ خواب جو
تعبيرٻڌائي هو. بادشاه ڪي ڳالهه دل سان لڳي ۽ هن ڪڙميءَ ڪي وڏا انعام اڪرام ڏنا. ڪڙميءَ انعام وٺي
واپس پئي آيو ته خيال ڪيائين ته ڇو نه ٻيو رستو وٺي گهر وڃان! نه ته نانگ ڪي انعام جو اڌ ڏيڻو پوندو.
ڪجهه ڏينهن ڪان پوءِ بادشاهه وري ٻيو خواب لڌو، ته سندس محلات ۾ هڪ اگهاڙي ترار پئي
لٽڪي. بادشاهه هن ڪڙميءَ ڏانهن ماڻهو موڪليو. ڪڙميءَ انانگ سان دوڪو ڪيو ۽ ان ڪي منٿون ڪرڻ
لڳو. نيٽ ڪيس چيو ته ” اڳي ب تو قول ڪونه پاريو، پرهاڻي وايدو ڪر ته انعام جو اڌ ضرور مونڪي ڏيندين!
ڪڙميءَ هائو ڪار ڪي. بادشاه ڪي ڳالهه دل سان لڳي ۽ هن ڪڙميءَ ڪي جهجها انعام اڪرام ڏنا.
ڪڙمي خوش ٿيندو گهر ڏانهن موٽيو پر واٽ تي وري به دل ۾ بي ايماني پيا ٿيس. ڪڙمي اچي گهر پهتو ۽
سڪ سان زندگي گزارڻ لڳو.
ڪجهه ڏينهن ڪان پوءِ بادشاهه وري ٻيو خواب لڌو. هن وري ڪڙميءَ ڏانهن ماڻهو موڪليو. ڪڙمي
نانگ ڪي ڏاڍيون منٿون ڪيون، ٻيلي منهنجون خطائين بخش ڪر هن جا تعبير ٻڌاءِ نه ته مفت ۾ مارجي
ويندس. نانگ چيس ته ” چڱو، تو ڪي خوان جو تعبير ڻڌاايان ٿو پر واعدو ڪر ته هن ڀيري انعام جو اڌ ضرور
ڏيندين!. ڪڙمي هائيڪار ڪئي ۽ خواب جو تعبير ٻڌي روانو ٿيو.
بادشاهه وٽ پهچي ڪڙميءَ خواب جو تعبير ٻڌايو. بادشاهه ڪڙمي ڪان انعام ڏيو. ڪڙمي هن ڀيري
سڌو نانگ وٽ آيو. سمورو انعام آڻي نانگ آڏو رڪيائين. نانگ چيس ته ”ادا آءُ ڪو انعام جو بڪيو نه
آهيان .مون ته رڳو تنهجو آزمودو ٿي ورتو، پر ان ۾ تنهجو ڏوهه نه آهي، ڇو ته ملڪي حالتن جو اثر رعيت تي
پوندو آهي. پهرئين بيري ملڪ ۾ فريب ۾ دعا هئيئ سو تو به مون سان دعا ڪئي. ٻئي ڀيري ملڪ ۾ فساد ۽
خونريزي هئي، سو تو به ائين ڪيو. هاڻي ملڪ ۾ امن امان آهي، سو تون پاڻ هلي آيو آهين انيام ڏيڻ ٻڌو.

15. 15
خلاصو. )قائد اعظم جا ارشاد(
شاگردن ڏانهن.
 تعليم پڪيڙڻ لاءِ وڏي ۾ وڏي قرباني ڏيڻ ڪان به ڪيٻائڻ نه گهرجي. ان مقصد ڪي حاصل
ڪرڻ لاءِ جيتريون به تڪليفون اچن، اُهي ٿوريون آهن.
 مان توهان ڪي تعليمي عمل ۾ مصروف رهڻ جو تاڪيد ٿو ڪريان، ڪَمُ ۽ بس ڪَمُ. پنهنجي
قوم جي سچي خدمت ڪندا رهو ۽ اڳتي وڌندا هلو.
 توهان مستقبل جا معمار آهيو. ان لاءِ جيڪو ڏڪيو ڪم اوهان جي سر تي بيٽو آهي، ان ڪي
منهن ڏيڻ لاءِ پنهنجي شخصيت ۾ نظم ضبط پيدا ڪريو ۽ مناسب تعليم ۽ موزون تربيت
حاصل ڪريو.
سرڪاري ملازمن ڏانهن.
 جيڪڏهن اسين هن عظيم مملڪت پاڪستان ڪي خوشحال ڏسڻ چاهيون ٿا، ته اسان ڪي
پوري توجهه سان غريب ماڻهن جي بهبود لاءِ پاڻ پتوڙڻو پوندو. جيڪڏهن اوهان هڪ ٻئي سان
تعاون ڪيو ته يقين آهي ته اوهان ڪامياب ٿيندا.
 آءُ اوهان ڪي يقين ٿو ڏياريان ته دنيا ۾ اوهان جي ضمير ڪان وڌيڪ ڪانه شئي نه آهي. جڏهن
اوهان خداجو حضور پيش ٿيو.
 جيڪڏهن اوهان واقعي پاڪستان جو وقار بلند ڪرڻ ٿا چاهيو ته اوهان ڪي ڪنهن به قسم
جي دٻاءُ جو شڪار ٿيڻ نه گهرجي، پر ان جي برعڪس عوام ۽ ملڪ جي سچي خادم جي حيثيت
سان پنهنجا فرض بي خوفيءَ سان پارا ڪندا رهو.
پاڪستاني عوام ڏانهن.
 قدرت توهان ڪي سڀ ڪجهه ڏنو آهي، توهان وٽ غير محدود ذريعا آهن، توهان جي ملڪ جو
بنياد پئجي چڪو آهي.
 منهنجي پيغام جو تَتُ هيءُ، ته هر مسلمان ڪي ايمانداري، خلوص ۽ بي غرضيءَ سان پاڪستان
جي خدمت ڪرڻ گهرجي .
 اسين مستقل مزاجي، اڻٿڪ محنت ۽ قربانيءَ جي جذبي سان پاڪستان ڪي هڪ عظيم ۽
مستحڪم مملڪت بڻائيداسين.